Inhoud. Internet. Inleiding. Introductie. Interview. In optimaforma. In-uit. Inzicht. In de kou. Intern. Ingehaald. Interactie. Interessant

Inhoud Internet Inleiding Introductie Interview In optimaforma In-uit Inzicht In de kou Intern Ingehaald Interactie Interessant Intercity Informeren Injectie

Inwijding Interessant Inventief Indonesië Intijds

050105

Inleiding Van

de

voorzitter,

Robin

Janicki

De periode rond kerst en oud en nieuw, is voor mij toch vaak een tijd van terugblikken op het afgelopen jaar. Terwijl ik dit stukje aan het schrijven ben is het jaar al weer bijna ten einde. Als ik terugblik op het verenigingsjaar van de vbt, al bladerend door excursiereaders, verslagen van bestuursvergaderingen, foto’s excursies en bulletins, dan kan ik concluderen dat het afgelopen jaar, een jaar is geweest van veel inspanningen en een jaar waarin we een aantal mooie dingen hebben gedaan of bereikt. Op organisatorisch gebied is het nodige werk verzet. Als een van de belangrijkste wapenfeiten van het afgelopen jaar, wil ik het notarieel vastleggen van de statuten van de vereniging van bouwkunst vermelden. Dit jaar is de vereniging ‘volwassen’ geworden (we bestonden immers 18 jaar). Het vastleggen van de statuten werd een steeds grotere noodzaak, om in de hedendaagse maatschappij nog als een serieuze partij aangemerkt te willen worden (en dat willen we natuurlijk). Tevens is een van de voordelen, dat de bestuursleden nu zijn verlost van hun hoofdelijke aansprakelijkheid. De medewerking van de leden aan dit toch heel serieuze onderwerp was overweldigend; 82% heeft zijn stemrecht gebruikt. Het is hartverwarmend om op zo’n moment te merken dat de vereniging bij velen toch echt leeft.

Colofon Redactie:

Robin Janicki Ivo Bastiaansen Redactieadres: Vereniging van Bouwkunst Tilburg Bisschop Zwijssenstraat 5 5038 VA Tilburg tel: 0877-874925 fax: 0877-873522 www.verenigingvanbouwkunst.nl

Al pratend over het bestuur, raak ik meteen een ander ‘teer’ onderwerp: de bemanning ervan. Het bestuur bestaat al een aantal jaren uit dezelfde personen (Ivo, Arie, Leo, Eugène en ondergetekende). Als bestuur hebben we veel plezier in het werk wat we doen. De bestuursvergaderingen zijn gezellig en worden vaak afgesloten met een uurtje of wat napraten in ‘Meesters’. Maar toch…. We zouden heel graag weer eens wat ‘vers bloed’ door de bestuursaderen zien stromen. Niet dat de huidige bestuursleden van hun bestuursfuncties af willen (hoewel wel eens is overwogen om collectief op te stappen), maar aanvulling om de werkzaamheden meer te verdelen en misschien ook weer eens wat nieuwe ideeën op te doen, zou zeer welkom zijn. Het organiseren van de excursies vergt veel tijd, soms heel veel tijd. Dat kan wel eens tot problemen leiden om die hoeveelheid benodigde tijd te combineren met een drukke baan, eigen bureau en een privé-leven. Ik kan natuurlijk vertellen dat het erg leuk en dankbaar werk is, zeker als de opkomst groot is. Maar dat kun je toch het beste zelf ervaren. Als ik terug denk aan de excursies van de afgelopen jaren, dan mogen we ons gelukkig prijzen met een vrij hoog opkomstpercentage. Gemiddeld hebben we circa 20 deelnemers per excursie. Voor de dagexcursies oplopend tot 35-40 deelnemers. We ontvangen ook altijd heel veel positieve reacties. Dat alles maakt het organiseren van een excursie tot een heel leuke ‘hobby’. Als dieptepunt van het afgelopen jaar heb ik het zeer lage aantal deelnemers van de Oost-Duitsland excursie me persoonlijk aangetrokken. Wat was er mis met deze excursie, dat het deelnemersaantal zo laag was (inclusief organisatie 4 per1

sonen, waarvan één introducé)? Na afloop heb ik er nog met verschillende personen over gesproken en geconcludeerd dat er helemaal niets mis was met de door ons georganiseerde excursie, maar dat we gewoon een keer ‘pech’ hebben gehad. Onbekend maakt onbemind? Daar stond als beloning tegenover, dat juist door het lage aantal deelnemers, we een heel persoonlijk contact hebben kunnen opbouwen met onze begeleiders ter plaatse Claudia en Ronald (die inmiddels vrienden zijn geworden).

Helsinki museum of contemporary art, Eugène van den Acker K I A S M A

Het komende jaar staat een excursie naar Finland gepland. Het is overigens niet de eerste keer dat de vereniging een excursie naar Finland organiseert. Ik hoop dat we mogen rekenen op een groot aantal enthousiaste deelnemers. Verderop in dit bulletin staat een verslag van Eugène van den Acker, van een bezoek dat hij reeds heeft gebracht aan Finland. Voor meer informatie omtrent deze excursie houd je brievenbus en de website in de gaten. Binnenkort wordt de uitnodiging voor deze buitenlandexcursie verzonden en op de website staan al een paar interessante ‘links’ waardoor je al in de stemming kunt raken voor deze excursie.

Finland in de winter is prachtig maagdelijk wit, ongerept en eindeloos mooi. Tijdens dit korte uitstapje naar het land van de duizend meren kreeg ik de mogelijkheid om nog een middag rond te lopen in Helsinki omdat de ijsbreker voor de terugreis vertraging had opgelopen vanwege het slechte weer. Wat te doen in een stad waar Alvar Aalto menig gebouw heeft ontworpen. Aangezien ik de bibliotheek, het gerestaureerde Olympisch stadion en de Finlandia Hall al eens had bezocht koos ik geheel onvoorbereid voor KIASMA van Steven Holl. Toch de auto nog even geparkeerd bij Finlandia Hall om van daaruit te voet naar KIASMA te gaan.

Het bulletin is deze keer rijkelijk gevuld met verslagen van excursies en reizen. Tevens hebben we twee afstudeerders bereid gevonden hun voor de Archiprix genomineerde pro-

Op het eerste gezicht staat het gebouw als een vreemde eend in zijn omgeving met name vanuit de zijde van de Finlandia Hall. De entree zijde geeft een totaal ander beeld, Kiasma hecht zich hier in zijn stedenbouwkundige context. Bij nader inzien lijkt het gebouw zich los te willen wringen uit zijn stedenbouwkundige omgeving om zo zijn uitzonderingspositie te willen benadrukken. De heldere massa-opbouw geeft het gebouw een aangename schaal tussen de statige gebouwen in zijn omgeving. Het materiaal daarentegen werkt contrasterend met de bakstenen omgeving en geeft continu het gevoel dat Kiasma probeert los te wringen uit zijn context.

In de kou

Na binnenkomst overvalt de centrale ruimte je door zijn eenvoud, rust, schoonheid en helderheid, wat in schril contrast staat met de uitgesproken materialisering en detaillering aan de buitenzijde. Het lijkt wel of hier zo min mogelijk gedetailleerd is op enkele onderdelen na als trapleuningen, deurklinken enz. De lichtinval in deze ruimte is prachtig en in samenwerking met de hoogte zuigt het gebouw je naar binnen, waar moet ik nu eigelijk beginnen? De reis door de tentoonstellingsruimten, die robuust zijn afgewerkt met stucwerk, geeft een Academie gevoel. Er kan hier van alles gebeuren zonder bang te zijn voor beschadigingen. Het licht wordt op allerlei manieren gestuurd door de uitsneden in de wanden en plafonds. De helderheid van de ingrepen en de lichtval zijn een ode aan Finland in de winter.

Rest mij nog eenieder een heel gelukkig 2005 toe te wensen.

Aan het einde van de route kom je weer terug in de centrale ruimte om naar buiten geduwd te worden. Dat lukt natuurlijk niet bij een architect want die wil een kop koffie en de restauratie ruimte nog zien. Voor het eerste krijg je hier een totaal overzicht naar buiten, het voortrazende verkeer, fietsers en wandelaars. Je bent weer onderdeel van de stad na een wandeling door het binnenste van de kunst. Na nog een kop koffie verlaten wij Kiasma om vervolgens de winterse kou van Finland te gaan verlaten. Nog eenmaal laat Kiasma zich voelen, bij het openen van de deur slaat de kou ons genadeloos in het gezicht. Wij verdwijnen weer richting Alvar en onze lekkere warme auto om nog te genieten van de boottocht op de ijsbreker van Hanko naar Rostock.

Robin Janicki (voorzitter)

Eugène van den Acker

Helsinki Museum of contemporary art ject te presenteren. De penningmeester doet, zoals gebruikelijk, verslag van de financiële zaken van de vereniging. Ik hoop dat dit bulletin weer met plezier zal worden gelezen.

2

3

Ingehaald Het 28

hoge en

noorden, Ivo Bastiaansen 29 november 2003

Het hoge noorden is niet de eerste bestemming binnen Nederland die we opzoeken voor een Vbt excursie. Sterker, de Vbt is nog nooit zo hoog geweest, terwijl we wel bijvoorbeeld uitstapjes naar Duitsland of België doen van een dag. Die liggen dan ook dichterbij! Maar goed; onlangs heeft bestuurslid Leo van Beek een huis gekocht in Finsterwolde, waar hij ieder weekend in stilte verblijft en daarmee kwam een goede uitvalsbasis voor het hoge noorden binnen handbereik.

Blauwe Stad genoemd wordt. Geheel in lijn met de historische ontwikkelingen zoals die door Frank Westerman in de Graanrepubliek worden beschreven wordt nu geprobeerd het gebied een nieuwe economische impuls te geven door uitbreiding van de waterrecreatie mogelijk te maken, waarbij dit gebied de overloop van het overvolle Friesland moet opvangen. Daarbij komt tevens de mogelijkheid van nieuwe woningbouw aan het water. Het frappante van deze ontwikkeling is dat het water precies daar komt waar vroeger de hoge gronden lagen en waaromheen de kernen Beerta, Oostwold en Midwolda liggen. Dat gebied vormt niet voor

Dat vooral de stad Groningen veel te bieden heeft op het gebied van (moderne) architectuur was al bekend, maar dat er ook in de buitengebieden van de noordelijke provincies veel gebeurt weet geen hond. Wat er gebeurt heeft sterke raakvlakken met het prachtige lege uitgestrekte landschap. Je moet er van houden; maar ik vind persoonlijk dat het wel wat Appartementencomplex bij Blijham (Jan Timmer)

Wijds land

Gemaal de Fiemel bij de Punt van Reide niets de harde kern van het Nederlandse communisme! Het verschil tussen rijk en arm is er van vroeger uit levensgroot. De rijke herenboeren zijn thans verarmd of vertrokken en de armoede is gebleven. Ten noorden van deze ring van dorpen liggen op de vruchtbaarste grond die Nederland heeft, prachtige herenboerderijen die geheel vervallen zijn. Zoiets associëren wij met het Oostblok maar niet met Nederland en toch hebben wij het gezien.

Locomotievenloods aan de grens met Duitsland heeft; de leegte en kilte van de grootschalig verkavelde polders met zware zeeklei staat in schril contrast met de kleinschalige en knusse dorpjes ten noorden van de stad Groningen. Het najaar, als het licht kilblauw is, is de mooiste periode! Bij enige naspeuring zijn ook die onbekende (veelal kleinere) ontwikkelingen te vinden. Een uitzondering vormt het gebied het Oldambt, waar ook het boek de Graanrepubliek zich afspeelt. Daar voltrekt zich thans een mega operatie die de 4

In deze uithoek van Nederland blijkt ook een oud afgestudeerde van de Tilburgse Academie te wonen en te werken; Jan Timmer, woonachtig in Duitsland en met een architectenbureau in Winschoten. En dan hebben we de kleinschalige liefdevolle invullingen te pakken waar we voor kwamen inclusief deskundige uitleg; een appartementencomplexje dat als baken aan de provinciale weg laat zien waar Blijham zich bevindt, een prachtige gerestaureerde locomotievenremise behorende bij de oude spoorlijn van Groningen naar Ihrhove in Duitsland, waar zich nu een hoogwaardige bronsgieterij in bevindt en een prachtig ingepast gemaal nabij de punt van Reide, het meest noordelijke puntje van Nederland, dat bijna was afgegraven voor een zeesluizencomplex. 5

Uiteraard bezoeken we ook galerie Waalkens in Finsterwolde van Gunnar Daan. Daarin wonen Amsterdammers, die net als Leo, de stad tijdelijk verwisselen voor het lege land. Ze moeten ook wel, galerie Waalkens blijkt zomers onbewoonbaar door de veel te warme glazen vides op zuid en ’s winters doordat het niet of nauwelijks is geïsoleerd! Najaar en voorjaar blijken echter goed te doen. Illustratief voor de warmte en knusheid van de Groningse en Friese dorpjes zijn de thans nog sporadisch aanwezige huiskamercafés. Langzaam verdwijnen ze als gevolg van de steeds strengere regelgeving voor horeca in Nederland. Voor zulke kleine cafeetjes zijn die regels de doodsteek en verdwijnt er weer een stukje levendigheid uit het lege land. Gelukkig konden we in het gehucht Thesinge nog café het Jopje bezoeken, al duurde het even voordat de hele groep het gevonden had!

gen, voor veertigers zoals wij is er geen plaats meer! De goede reputatie van die stad heeft wel een deukje opgelopen! De volgende ochtend moest er toch weer vroeg worden opgestaan hetgeen niet bij iedereen meeviel. We bezochten nog meer kleine juweeltjes in de polder zoals een gemaaltje van Olga architecten en een mooi landschappelijk ingepaste visverwerkende fabriek van Jan Timmer. In Friesland werd de excursie echter vooral bepaald door werk van de Friese kunstenaar Ids Willemsma, die naast zeer grote kunstwerken zich ook bezig houdt met architectuur. Hij

In het huiskamercafé werd het oriënteringsvermogen van de groep danig aangetast; we kwamen niet zonder slag of stoot aan bij Wallhouse in een buitenwijk Groningen. Een groter contrast hadden we ons niet kunnen bedenken; van het knusse huiskamercafé naar het onbewoonbare Wallhouse II van John Hejduk! Het is van binnen kaal en niet afgewerkt, het is bovendien slecht gebouwd (maar dat was gesponsord) en wordt Maquette van de’boerderij’van Ids Willemsma

Ids Willemsma draagt voor uit eigen werk

Monument op de dijk (antikraak) bewoond door een student. Platform GRAS is eigenaar en verzorgt er gelukkig uitstekende rondleidingen. By the way; he t is te huur voor architectuurworkshops en zo! Tijd om het hotel op te zoeken en de stad in te gaan. Groningen stad stond, althans bij mij, goed aangeschreven qua uitgaan. Echter de commercialisering heeft hier hard toegesla6

Schaalmodel van een ijzeren jongeren ontmoetings plek is daar min of meer ingerold; Ids bleek namelijk een doener, iemand die aanpakt en liefst zijn schaalmodellen één op één bouwt. Als ze dan groot zijn is het al gauw architectuur. Het kunstwerk dat hij op de dijk bij Marrum ontwierp betreft een stukje dijk op een sokkel. Zonder die dijk is bewoning van het land niet mogelijk, vandaar die sokkel. Hij werd gevraagd een boerderij te ontwerpen, die eerst en vooral praktisch moest zijn, maar volgens Ids ook iets van doen moet hebben met de traditie. Via een student architectuur uit Delft rolde daar een bouwbaar en bekroond ontwerp uit. Hij ontwierp een jongeren ontmoetingsplek van onverwoestbaar staal (onbrandbaar) en toch subtiel. Het is gekanteld met een bankje eraan gelast waardoor diverse lengtes jongeren er prettig op kunnen zitten. Zijn eigen atelier net buiten het gehucht Oosterwierum straalt ook dat praktische uit. Toch is het geen aaneenschakeling van hokjes, maar een kloeke herkenbare hoofdmassa. Inmiddels is het licht in Friesland gedimd en kilblauw geworden; tijd om huiswaarts te keren en bij kaarslicht verder te lezen in de Graanrepubliek! Ivo Bastiaansen 7

Interessant “All the beds and bedrooms around the world are empty twothirds of the time. All the automobiles are empty and motionless five-sixths of the day. There are two main causes for this vast usefulness. Firstly, we try to do everything at peak loads. Secondly, we try to too many objects that we use too infrequently to justify Richard Buckminster Fuller Jit-Life! afgestudeerd

13

Alex februari

Het ontwerp voorziet in een structuur waarin leefunits worden geplugd. Een structuur, die de mogelijkheid biedt om te variëren en / of te veranderen aan de hand van een draaiboek. De woonunits worden in een scala aan varianten en uitvoeringen aangeboden. Door de faciliteiten in deze units te vereenvoudigen en zelfs eruit te plaatsen (outplacing) kunnen de units worden gereduceerd tot hun meest basale vorm. De behuizing als plaats waar men beschutting en privacy vindt.

Doezé 2004

Just-in-time-living! biedt een alternatieve wijze van wonen aan voor een specifieke doelgroep. De wijze waarop wij leven en wonen is voortdurend aan veranderingen onderhevig. Zo transformeert de woning steeds meer van consumptie- naar serviceplaats. Ook groeien bepaalde doelgroepen explosief zonder dat daar adequate behuizing beschikbaar voor is. Jit-Life! wil een alternatief zijn voor de groeiende groep alleenwonenden.

De cliënten van het Jit-Life! Systeem worden door middel van een persoonlijke identificatie-unit toegang verleend. Deze unit is zowel een instructie- als een opdrachtverstrekker en registreert het vruchtgebruik. Zonder deze unit is de verblijfsunit niet operationeel en wordt deze gereduceerd tot een inhoudsloze cocon. De structuur met de woonunits wordt in een bestaand stedelijk weefsel geïmplanteerd, de Müllerpier in Rotterdam. Op deze wijze worden de faciliteiten van de structuur aangevuld met een scala aan zeer gespecialiseerde faciliteiten die horen bij de nabijheid van het centrum van een grote stad. Omgekeerd kunnen de faciliteiten van de structuur door niet-participanten gebruikt worden. Een ideale introductie tot dit nieuwe fenomeen. De Jit-Life! provider* koppelt de noden en wensen van individuen zodat ze beter en uitgebreider ingevuld kunnen worden. De kracht van de massa. In de plaats van bezit komt het toegang krijgen tot. Op deze wijze komen fondsen vrij die ingezet worden om een specifieke leefomgeving te ontwikkelen voor alleenwonenden. 8

De Jit-Life! structuur moet niet gezien worden als een eindeloze repetitie van steeds maar weer dezelfde elementen maar als een drager die reageert op onderliggende historische lagen, de functie en het gebruik om tot een eigen identiteit op verschillende locaties te komen. De Müllerpier als startpunt van een netwerk van pleisterplaatsen**. 9

Een visionair plan voor een doelgroep die het leven op een alternatieve wijze wil inrichten. Een doelgroep die niet zozeer waarde hecht aan bezit maar vooral in staat wil zijn om gebruik te maken van een scala aan faciliteiten. *’provider’(de~), 1 overkoepelend orgaan die zijn cliëntèle voorziet in een breed scala van voorzieningen en diensten. Uniek is het feit dat het uitgaat van de toegang verlenen tot in plaats van het in bezit hebben van. **’pleisterplaats’ (de~), 1 inlogpunt provider, 2 plaats waar men kan inloggen bij de provider, om zo toegang te krijgen tot een scala aan voorzieningen en diensten indien men lid is van deze provider.Vlgs. Doezé

Informeren Graag legt het VBT bestuur verantwoording af voor zijn handelen aan de leden, vooral waar dat de financiën betreft. Het blijft echter droge en lastig te doorgronden materie. De leden mogen zich echter gelukkig prijzen met een strenge kascontroleur, de vorige penningmeester van de VBT, Paul Kurstjens. Voordat de boekhouding wordt goedgekeurd heeft hij al de vinger op diverse zere plekken weten te leggen. Hieronder volgt de integraal opgenomen briefwisseling tussen penningmeester en kascontroleur, gevolgd door de harde cijfers, ditmaal ook voorzien van enige grafische toelichting. Voor leden die uitgebreider willen worden geinformeerd over deze cijfers is op verzoek bij de penningmeester het volledige jaarverslag op te vragen. “Beste Paul, Ter toelichting op de toegestuurde stukken het volgende: · Er waren afgelopen jaar 109 betalende leden (weer iets meer), terwijl je 110 x het contributiebedrag tegenkomt; één lid heeft dubbel betaald die ik nog niet heb teruggestort. Die hoeft komend jaar geen contributie te betalen. Normaal stort ik het bedrag per direct terug, maar dat is er even bij ingeschoten. · Wederom is weer te zien in het schema wat iedere uitgavenpost per betalend lid betekent. De twee grootste posten hierin zijn excursies (• 20,71 tegen vorig jaar • 44,38) en porto (inclusief drukwerk •13,80 tegen vorig jaar • 7,50). “Excursies” is beduidend lager omdat de excursies dit jaar minder duur waren. Vooral de buitenland excursie naar Leipzig Dresden trok erg weinig deelnemers en viel bovendien erg goedkoop uit. Portokosten, inclusief de kosten van kopieerwerk zijn een stuk hoger. De statutenwijziging is hier mede debet aan. · Een bijzondere uitgavenpost afgelopen jaar betreft de statutenwijziging, die samen met de borrel op de jaarrekening is opgevoerd (• 9,87 per lid). In deze kosten is niet de drank begrepen en de geserveerde hapjes. Daar hebben we nog geen rekening van ontvangen. · De post bestuurskosten is dramatisch lager dan vorig jaar (• 2,45 per lid tegen • 10,30 vorig jaar) en dat terwijl de Japanreünie ook op deze post is geboekt. Het jaarlijkse etentje met het bestuur hebben we overgeslagen en er zijn veel minder lezingen e.d. geweest met bijbehorend horecabezoek! · Opgeteld zijn de bedragen per lid iets meer dan • 50,— . We hebben namelijk meer uitgegeven dan wat we aan contributies hebben binnengekregen. · Om precies te zijn is • 534,33 ingeteerd op ons vermogen (vorig jaar • 2420,—). Dat is relatief weinig aangezien er nog steeds een slordige • 7000,— in kas zit. Je ziet dat we goed op de kas passen, maar het vermogen mag best nog wat omlaag. · Om deze reden wordt voorgesteld de excursies nog wat meer te subsidiëren en nog wat meer aandacht te besteden aan de kwaliteit van het bulletin. Het is niet mogelijk gebleken de kwantiteit van excursies danwel de frequentie van het verschijnen van het bulletin op te voeren. Daarvoor hebben we meer actieve deelname vanuit de leden nodig c.q actieve bestuursleden. Alvast bedankt. Ivo Bastiaansen (secretaris en penningmeester) “

10

11

“Beste Ivo, Je weet ondertussen wel dat de boekhouder van de VBT, net zoals de minister van Financiën, een machtig man is. Met de hand op de knip bepaalt hij het beleid van zo’n clubje en als je niet uitkijkt schrijft hij ook nog zelf de troonrede. Uiteraard kan dat alleen als de overige bestuurders hem niet corrigeren. Gelukkig is daar dan de kascontroleur die je jaarlijks bewust maakt van je betrekkelijke macht en kwetsbaarheid. Ook dit jaar heb ik naarstig gezocht naar onvolkomenheden en wederom valt me op dat je boekhouding degelijk in elkaar zit. Desalniettemin wijs ik je op het volgende: · De vermogenspositie van 9 september 2004 geeft aan dat je •3.320,05 op de giro hebt staan. De laatste afschrijving van 1 september geeft echter een bedrag van •656,93 aan. Hoe kan dat? Voor de kapitaalrekening geldt hetzelfde: op de vermogenspositie staat •4.216,60 terwijl op de laatste afschrijving van 14 juli •6.345,39 staat. Heb je misschien in de tussentijd geld van de ene naar de andere rekening overgeschreven zonder dat daar afschriften van zijn? · De kas blijkt geheel leeg te zijn (dat klinkt een beetje zielig), maar toch krijg je het voor elkaar om bij de excursie naar Groningen en Friesland contant te betalen. De wonderen zijn kennelijk de wereld nog niet uit. Ik vermoed dat er eerst geld gepind is waarna contant is afgerekend. Als dat zo is moet je dat mijns inziens boekhoudkundig duidelijk maken. · Bij dezelfde excursie ontwaar ik de post “pinnen” als zijnde een uitgavenpost. Dat kan natuurlijk niet; je geeft het geld niet aan het pinnen uit maar aan andere doelen. · Bij de excursie naar Limburg wordt •50 van Robin geleend zonder dat ik terug kan vinden dat dit ook terug gegeven is. Mist hij niets of is het onder de tafel teruggegeven? · Bij de excursie naar Leipzig en Dresden viel me op dat Robin geheel gratis is meegegaan. Voor zover ik mij kan herinneren kregen de organisatoren van een grote excursie in het verleden weliswaar flinke korting maar geheel gratis meegaan is kennelijk een nieuw beleidsvoornemen. Het is niet dat ik het hem niet gun, want hij heeft er veel voor moeten doen, maar een nieuwe beleidslijn stippelt toch niet alleen de boekhouder uit? · Tot slot het volgende; ik bespeur in je laatste gedachtestreepje van de toelichting enige moedeloosheid. Het feit dat er wederom weinig ingeteerd is op het vermogen heeft dit jaar niet zozeer te maken met de financiële bijdrage van de VBT aan de excursies maar meer met de geringe hoeveelheid excursies en lezingen, het achterwege blijven van het jaarlijkse bestuurdiner en de beperkte uitgave van het bulletin. Jouw voorstel om dit tij te keren door de excursies nog meer te subsidiëren en het bulletin nog meer kwaliteit te geven deel ik slechts ten dele. Volgens mij behoort er ook een impuls gegeven te worden aan het bestuur, zij doen immers het werk. Het is mij in dit kader dan ook opgevallen dat het voltallige bestuur de laatste tijd weinig als eenheid naar buiten treedt. Het achterwege blijven van het jaarlijkse diner is daar waarschijnlijk een voorbode van. Nu weet ik wel dat het besturen van de VBT iets is wat je naast je drukke werk en gezinsleven erbij doet, maar als het bestuur als groep enthousiast is en de vergaderingen leuk en creatief zijn dan maal je daar niet om. Als je die enthousiaste sfeer als voltallig bestuur uitdraagt is het mijns inziens ook minder moeilijk om nieuwe bestuursleden te werven en dan komt het met de hoeveelheid excursies en bulletins ook wel goed. In de veronderstelling dat jouw verwerking van bovenstaande opmerkingen wederom bevredigend zijn, keur ik je jaarrekening bij deze goed. Met vriendelijke groet, Paul Kurstjens “ 12

“Beste Paul, Allereerst dank voor het controleren en goedkeuren van de altijd ingewikkelde jaarrekening. Nobel ten opzichte van de leden dat je je opwerpt als ‘beschermheer’ van hun contributiecentjes en terecht mijns inziens. De penningmeester is inderdaad een machtig man. Waar hij het onvoorwaardelijk vertrouwen geniet dreigt de omgeving (financieel) in slaap te vallen en dan is die kas beheren toch een zware verantwoording. Ik ben dan ook erg blij met een zeer kritische blik en zal al je vagen en opmerkingen hieronder trachten te pareren. · Ten aanzien van je eerste bolletje; (sorry, maar je moest er nog even inkomen) de bedragen die je noemt zijn van de vermogenspositie van september 2003, in het tabelletje onderaan de inkomsten en uitgaven (blad 2 van 9) staat de vermogenspositie van september 2004 en die komt overeen met de door jou genoemde bedragen. · De kas blijkt geheel leeg te zijn; het betreft hier de contante kas. Ik werk niet meer met een contante kas hetgeen betekent dat ik niet meer ergens een potje bewaar met geld erin. Dat wil niet zeggen dat de VBT nooit meer iets contant betaalt of ontvangt. Dat werkt dan zoals in het voorbeeld van de excursie naar Groningen Friesland; er wordt gepind, geleend of wat dies meer zij (terug te vinden in de tabel “Uitgaven ter plaatse in contanten” en in de kolom “wijze (van betalen)” waar dan staat ‘Contant’. In die tabel is het saldo altijd nul (net zoveel erin als eruit) omdat een eventueel restsaldo contant wordt uitbetaald aan bijvoorbeeld Ivo Bastiaansen privé die dat dan giraal terugbetaalt aan de VBT. Dat vindt je dan terug in de tabel “Uitgaven via rekening”. In het voorbeeld excursie Groningen Friesland zie je in de tabel “Uitgaven ter plaatse in contanten” staan ‘pinnen’ en ‘geleend van’ als inkomsten en daarbij de verantwoording van die contante bedragen als uitgaven. In de tabel “Uitgaven via rekening” tref je wederom aan ‘pinnen’ en teruggestort aan’ maar nu als uitgaven. Die bedragen kun je terugvinden op de afschriften. · Je hebt gelijk: ‘pinnen’ is geen uitgave op zich. Ik verantwoord dat door ‘pinnen’ op te nemen onder ‘uitgaven’ in de tabel ‘uitgaven via rekening’ en op te voeren als ‘inkomsten’ in de tabel ‘uitgaven in contanten’. Saldo ‘pinnen’ is dan nul. Uitgaven in contanten bevat het werkelijke bestedingsdoel. · Je hebt weer gelijk: ik ben niet altijd boekhoudkundig consequent: eigenlijk moet ik dit bedrag van Robin drie keer opschrijven: namelijk in de tabel ‘uitgaven in contanten’ als uitgave, dan geleend van Robin in diezelfde tabel als inkomsten en dan teruggestort aan Robin in de tabel ‘uitgaven via rekening’ als uitgave. Ik heb me er gemakkelijk van afgemaakt door er maar één regel aan te wijden met de tekst ‘geleend van Robin voor betaling klooster’, maar de datum die ervoor staat (twee dagen later dan de excursiedatum) is de datum die je op het afschrift van de girorekening vindt met teruggestort aan Robin. Ik doe het op deze manier omdat ik er geen bonnetje van heb. Kortom hij mist niets. · Nee, een nieuwe beleidslijn wordt niet alleen door de boekhouder uitgestippeld. Er was geen beleidslijn hierin en daar was, volgens de boekhouder, wel behoefte aan. Voor het eerst deed zich dat voor bij de excursie naar Japan. Het is namelijk wel vaak zo geweest dat degene die de excursie organiseert gratis mee is geweest. Toen we met z’n drieën Japan organiseerden en er ook nog eens een reisbegeleider meeging, werd dat iets te gortig. We hebben toen afgesproken dat (voor de grote excursies) er voor de gehele organisatie (bestuur) zoveel geld beschikbaar is als één deelnemer moet betalen. Organiseer je met z’n drieën, dan is er het excursiebedrag gedeeld door drie voor ieder organiserend bestuurslid beschikbaar, organiseer je alleen dan staat het hele bedrag tot je beschikking en kun je dus gratis mee. Uiteraard alles in het redelijke!!! 13

· Tja, dit is een gevoelig punt,…. Er zijn niet meer excursies, lezingen en bulletins omdat het nu al veel tijd en moeite kost de activiteiten die er zijn goed georganiseerd te krijgen. Daarbij zijn er al heel veel activiteiten op dit gebied van andere instellingen (BNA, architectuurcentra, bureaus, NAI, je kunt iedere avond weg als je wilt), waarmee de VBT moet concurreren. De opkomst bij activiteiten is daardoor vaak beperkt (met Leipzig Dresden als dieptepunt met slechts 4 deelnemers) en waarom zouden we dus meer organiseren? Ons inziens zit de winst in de kwaliteit van hetgeen je organiseert en degene die deelneemt mag worden beloond door veel waar voor z’n geld (reader, lezingen, lekker eten en een drankje achteraf). Maar je punt is dat het bestuur een nieuwe impuls nodig heeft omdat het aan enthousiasme zou ontbreken en dat beschouw ik als een stoot onder de gordel. Toch helemaal ongelijk heb je niet. Afgelopen jaar werd getekend door het jaar ervoor (met Japan), dat zeer succesvol was, maar ook erg intensief en erg veel energie heeft gekost. Daarna vielen we in een ‘gat’, waarbij gelijktijdig het bestuur werd geconfronteerd met huiselijke aangelegenheden die voor ieder van ons veel tijd in beslag namen en nog nemen (laten we zeggen verhuizen, les geven, groeiend bureau, trouwen en een baby). Daardoorheen speelt nog het juridische probleem van de aansprakelijkheid, die als een koude douche over ons heen viel toen we net een opkikker nodig hadden. We hebben daarover besloten de aandacht eerst aan de Japanexcursie te besteden en daarna het juridische probleem tackelen. Dat is gebeurd, maar blijft voor leden en zelfs andere bestuursleden erg onzichtbaar. Het bestuur moet de lol van het besturen ontlenen aan het besturen zelf. Betalen kun je dat niet. Leuker maken moeten ze zelf doen en tijd maken voor iemand kan niemand. Eerder al werd de vergaderfrequentie opgevoerd omdat bleek dat er een stimulans van die vergaderingen uitging om ook iets te doen. Mijn inziens draait het nu goed, iedereen heeft veel plezier in het samen iets organiseren, hoewel veel werk op weinig mensen neerkomt en die mensen wel aan hun max zitten. De lijn is dus nu niet teveel hooi op de vork nemen en waar mogelijk derden inschakelen en daarbij zeker de lol voor de organisatie zeker niet uit het oog verliezen. We zijn in ieder geval zeker nog niet zo ver, dat net nu het goed draait, hoewel het soms op de tenen lopen is, gezamenlijk op te stappen zodat het ‘gat’ dat daardoor ontstaat misschien door anderen wordt opgevuld, maar altijd veel overgangsverlies betekent. We hopen erop dat die anderen toch wel komen om het over te nemen (en daar zoeken we actief naar).

in k o m s t e n - u it g a v e n € 8 .0 0 0 € 7 .0 0 0 € 6 .0 0 0 € 5 .0 0 0 € 4 .0 0 0 € 3 .0 0 0 € 2 .0 0 0 € 1 .0 0 0

Jaarrekening Vereniging van Bouwkunst 2003/2004 Vermogenspositie Kas • 0,00 Giro • 3.320,05 Kapitaalrekening • 4.216,60 Totaal

september 2003

• 7.536,65

INKOMSTEN UITGAVEN

SALDO

Per lid

Bestuurskosten

• 269,54

-• 269,54

-• 2,45

Bulletin

• 732,04

-• 732,04

-• 6,65

• 100,00

• 5.500,00

• 50,00

•1.518,06

-•1.518,06

-•13,80

Contributies

• 5.600,00

Porto Diversen

•

180,00

• 499,73

-• 319,73

-• 2,91

Excursies Groningen Fri Limburg Den Bosch Leipzig Dresden Hilversum

• 2.563,60 • 395,00 • 669,50 • 1.700,00

•2.768,80 • 467,05 •1.181,61 •3.059,11 • 129,95

-• 205,20 -• 72,05 -• 512,11 -•1.359,11 -• 129,95

-• 1,87 -• 0,66 -• 4,66 -•12,36 -• 1,18

Totaal excursies • 5.328,10

•7.606,52

-•2.278,42

-•20,71

•

128,79

• 1,17

Sparen

•

128,79

Borrel

•

•1.085,33

-•1.085,33

-• 9,87

Subtotaal Saldo

• 11.236,89

•11.811,22 -• 574,33

-• 574,33

-• 5,22

Verrekening

•

Totaal

• 11.276,89

40,00

Saldo

• •11.811,22

-• 534,33

-• 534,33 • 11.276,89

40,00

•11.276,89

Vermogenspositie Kas • 0,00 Giro • 656,93 Kapitaalrekening • 6.345,39 Totaal

september 2004

Verschil vermogenspositie 2003 en 2004

-• 534,33

Rekenkundig verschil (afronding)

•

Borrel 17%

• 7.002,32

Excursies 38%

0,00

Uitgaven per betalend lid Bestuursko sten Bulletin 4% 12%

Met vriendelijke groet, Ivo Bastiaansen (secretaris en penningmeester)”

14

Borrel

Sparen

Excursies

Diversen

Porto

Bulletin

Contributies

€ 0 Bestuurskosten

Voor de kleine excursies mag iedere organiserende gratis mee en soms ook mensen die er veel aan hebben bijgedragen. Je ziet dat in de excelbladen van de excursies terug onder ‘bijdrage deelnemers’ waar bij staat ‘organisatie’. Voorbeelden van voorbije jaren: 2003 Japan: drie organiserende bestuursleden kregen ieder • 1000,— korting (de reissom bedroeg • 3500,—). 2002 Rome: de organisatie betaalde gewoon de volle mep • 950,—, 2001 Mexico; twee organisatoren kregen ieder fl 1000,— korting, de reissom bedroeg fl 3000,—. De praktijk is dat alle excursies door meerdere mensen worden georganiseerd. 2004 Leipzig Dresden is door twee mensen georganiseerd maar één is niet mee gegaan.

Porto 24% Diversen 5%

15

VBT excursie Hamburg 19, 20 en 21 november 2004 16

17

Injectie DDR 14

weggepoetst, t/m 21

Paul mei

Kurstjens 2004

Als je toevallig 50 wordt en op reis bent met vakgenoten in een land dat je pakweg 20 jaar geleden ook hebt bezocht, heb je een probleem. Toen Robin, Jur, Johan en ik het glas champagne hieven op een terras met uitzicht op Dresden ging de herinnering met mij op de loop. Wat was er toch met de DDR gebeurd, dat land met aardige mensen die toen minder aardig leken, met de grauwheid die is verdwenen als sneeuw voor de zon, met de frisse nieuwbouwwijken die nu afgebroken worden? Het verleden lijkt weggepoetst en wel zo grondig dat je zelfs de ondergrond niet meer ziet. Ja, die beeldspraak dekt de lading….wegpoetsen, in het Duits ‘verputzen’, het bepleisteren van de gevel.

met een wachttijd van minstens 10 jaar in DDR-tijd. Zonder onderbreking door nare grenswachten zoeven we vervolgens naar Leipzig waar de eerste vervallen fabrieken aangeven dat het wegennet er weliswaar picobello bij ligt, maar dat nog niet alle gebouwen weggepoetst zijn. Gelukkig maar, je zou bijna vergeten dat de DDR een arbeidersgemeenschap was, van voornamelijk boeren en fabrieksarbeiders. Op de centrumring valt me op hoe druk het eigenlijk wel niet is met auto’s die er allemaal goed uitzien. In de woonwijk waar we logeren, staan de straten vol met geparkeerde auto’s. Een prachtige wijk overigens, met herenhuizen uit de

De eerste aanwijzing voor dat wegpoetsen zien we op de heenreis in Wolfsburg, waar Volkswagen naast hun immense fabrieken een ‘Autostadt’ heeft gebouwd in een

VW fabriek in Wolfsburg

Paul aan de champagne wereldtentoonstellingachtige setting. Verschillende paviljoens, waarin onder andere de geschiedenis van de auto getoond wordt en enkele topmerken hun presentatie houden, kunnen nauwelijks verhullen dat het uiteindelijk draait om het Volkswagenpaviljoen als deftige winkel. Hier wordt het verkopen van een volkswagentje tot kunst verheven waarin moderne architectuur met veel glas en staal zijn deuntje meeblaast. Dat is nog eens wat anders dan het kopen van een plastic Trabantje 18

‘Gründerzeit’, de periode vanaf de stichting van het Duitse rijk in 1871 tot pakweg de Eerste Wereldoorlog, die volgens mij één laag hoger zijn dan in het Amsterdam-Zuid van Berlage. Met deze Gründerzeitwijken, in omvang groter dan waar ook in Duitsland, mag Leipzig zich gelukkig prijzen, althans dat zou je als naïeve Nederlandse stedenbouwer denken, totdat een collega-ambtenaar je de volgende dag fijntjes uitlegt dat de stad leegstroomt, niet alleen uit de zogenaamde ‘Plattebausiedlungen’ maar ook uit die prachtige wijken. De reden is dat er in Oost-Duitsland weinig werk is en velen hun heil zoeken in het westen (met name de jeugd) en dat met name jonge gezinnen liever in een huisje met tuintje wonen dan in een appartement. Dus probeert men de gaten in die prachtige oude wijken te vullen met lage eengezinswoningen of iets hogere stadswoningen. We hebben dan al kennis gemaakt met Ronald en Claudia, gidsen die binnen de kortste tijd vrienden worden en ons mee slepen naar hippe cafés en restaurants, ondenkbare gelegenheden in DDR-tijd. Zij vertellen ons zonder rancune dat Leipzig momenteel begiftigd is met enkele honderden kleine architectenbureaus waar (te) weinig werk voor is. Veel - met 19

name openbare – bouwopdrachten gaan gepaard met prijsvragen, waar veel West-Duitse bureaus aan deelnemen die deze vaak winnen. En op de vraag wat er zoal nog meer veranderd is na “Die Wende” van 1989 komt het welhaast ontroerende antwoord dat er minder gesport wordt en dat je niet meer naar speciale Russische winkels hoeft om westerse spulletjes te kopen. Zij zijn verknocht aan Leipzig, dat is wel duidelijk. Daar is overigens genoeg reden voor; de stad, die als beursstad bekend staat, heeft een bijzonder dicht gebouwd centrum met mooie passages en binnenhoven waar in vroegere tijden de beurspraktijk met behulp van monsters plaatsvond. Deze monsterbeurs heeft geen grote hallen nodig, het centrum vormde zelf het beursgebouw. Dat is echter verleden tijd want aan de rand van de stad is een enorm beurscomplex opgericht met een gigantisch glazen gebouw van het succesvolle architectenbureau Von Gerkan, Marg + Partner (GMP). Het centrum verliest daardoor tijdens beursdagen aan vitaliteit, hoewel het toerisme dat ten dele compenseert. Een opvallend, bijna voltooid nieuwbouwproject in het centrum mag niet onvermeld blijven, ware het alleen maar omdat dit waarschijnlijk over enkele maanden in de vakbladen staat. Het betreft het nieuwe beeldenmuseum van de architecten Hufnagel, Pütz en Rafaelian, dat in navolging van de binnenhoven en passages midden in een groot stadsblok staat en straks onderdeel uitmaakt van allerlei kruip-door-sluip-doorroutes.

Zo’n inwendige stedenbouw vinden we ook terug in het op een na grootste kopstation van Europa. Lange tijd lag Leipzig aan de kop in dit klassement, maar door het weghalen van enkele sporen ten behoeve van een parkeergarage en wellicht ook door de bouw van een ander kopstation elders in Europa heeft het deze koppositie moeten afstaan aan …….??? Hoe het ook zij, het spoor heeft het van de auto verloren echter zonder dat het kolossale stationsgebouw te grabbel is gegooid. In de reusachtige langgerekte hal is een ondergronds Typische Plattebau

VW fabriek in Wolfsburg

Ferropolis winkelcentrum gefreesd dat in eerste instantie niet opvalt, waardoor de stationsfunctie intact blijft. Ook grote ingrepen (XL) kunnen kennelijk subtiel zijn.

Ronald Wanderer en Claudia Het gebouw, dat nu nog vrij staat in een grote bouwput, is in zijn monumentale eenzaamheid prachtig om te zien. Straks wordt het door andere gebouwen ingebouwd en zijn de gevels minder belangrijk dan de beleving van het interieur. Een genot om te zien hoe de architectuur ten dienste staat van de stedenbouw en de moeite waard om naar terug te gaan wanneer het voltooid is. 20

Minder subtiel gaat het toe in de ‘Plattebau’-wijken, de wijken die in DDR-tijd uit de grond gestampt werden met standaard gevelplaten (Platte) die we ook kennen van de Franse voorsteden en van Carel Weeber. Inmiddels is ongeveer 20% van de bevolking uit veel DDR-steden vertrokken, in sommige wijken gaat dat zelfs naar 50% toe en wie weet zullen er over pakweg 10 jaar complete ‘Plattebau’-wijken verdwenen zijn. In Grünau, de grootste ‘Plattebau’-wijk van Leipzig, is het nog niet zo ver. Hoewel de hoogste flats (16 lagen) al grotendeels met de grond gelijk gemaakt zijn en ook lagere flats zullen volgen, probeert men met man en macht nieuwe dingen tot stand te brengen. Dat varieert van de bouw van een nieuw winkelcentrum, scholen en de renovatie van flats tot aanleg van velerlei speelvoorzieningen. Desalniettemin zie je nu al de contouren van een geperforeerde wijk, een wijk waar de ruimtelijke samenhang verloren gaat door de massale en schijnbaar willekeurige sloop van flats en het niet ingevulde braakland. Het zijn wijken die sociaal afglijden; zij die blijven heb21

ben geen keuze, zijn werkloos of te oud om nog te gaan werken. Bijna zou je een vergelijking met de naoorlogse wijken in Nederland gaan maken, ware het niet dat ik in de ‘Plattebau’wijken geen allochtoon ben tegengekomen. Deze oorspronkelijk goed verzorgde, frisse volkswijken, waar ooit de dokter naast de bankwerker woonde, zijn nu overgeleverd aan corporaties die sloopgelden innen volgens een strak regiem van afspraken tussen de verschillende overheden. Valt dit nog onder de stedenbouwkundige discipline vraag ik me al wandelend af, is dit nog te plannen of ben je gewoon aan de goden overgeleverd? Wat doe je eigenlijk nog als stedenbouwer als een stad weigert te groeien, sterker nog, angstaanjagend snel leegstroomt? Het is kortom de economie die aan de touwtjes trekt en wij geven er vorm aan, hoe idealistisch je ook opgeleid bent. Zo naderde ik de 50 en werd ik eindelijk volwassen.

in Holland niet reclame wilde maken voor een nieuwe architectuuropleiding die ze wilden starten. Welnu, ook zonder mijn inspanning is die opleiding er gekomen en onze rondleider, de onderdirecteur, liet duidelijk merken daar (terecht) trots op te zijn. Gelukkig is het Bauhaus nu een vitaal monument dat in de steigers staat en waar je gewoon tussen studenten en docenten een broodje kunt eten. Hopelijk komen er niet al te veel toeristen. Dresden, ons laatste reisdoel, is door toeristen uit de hele wereld ontdekt. Dat merkten we al in het hotel dat door de Bioscoop van Coop Himmelb(l)au

Tussen Leipzig en Dessau bezochten we de voormalige, tot ‘Ferropolis’ omgetoverde bruinkoolgroeven. De naam alleen al deed vermoeden dat de bruinkool niet meer te zien zou zijn en alleen het ijzer resteerde. En zo was het ook; de badkuipen waren volgelopen en het ijzerwerk, die gigantische graafmachines, bijtijds op het droge gezet. Niet liefdeloos op de kant gekwakt, maar keurig geordend als amfitheater, waar in de toekomst popsterren of toneelgezelschappen hun kunsten mogen vertonen. Met dank aan Europa voor zijn subsidies. Elders zagen we bruinkoolgroeven die recreatieplassen wer-

Glazen VW fabriek

Dessau den met stranden, vreettenten en bootjes. Geen strakke banen waar gestaalde zwemploegen hun land naar de overwinning leidden, geen zuchtje arbeidsethos meer te bekennen. En toen door naar het befaamde Bauhaus, waar ik 20 jaar geleden via een zijdeurtje naar binnen sloop en waar ik aanvankelijk afgesnauwd werd, maar na mijn spijtbetuiging toch nog keurig een rondleiding kreeg met als toegift de vraag of ik 22

plaatselijke en inmiddels wereldbefaamde kunstenaar Penck is volgehangen met schilderijen en daardoor kennelijk in alle reisgidsen staat. Zo trendy het hotel is, zo ouderwets is de smaak van de toeristen die allemaal naar het gebombardeerde centrum gaan waar enkele gespaarde oude gebouwen gezelschap hebben gekregen van nieuwe gebouwen, die er eveneens oud uitzien, maar het lang niet altijd zijn. Het hoogtepunt van deze post-monumentenbouw is de Frauenkirche, die, als een phoenix uit zijn as herrezen, binnenkort heropend zal worden. De gerestaureerde hogeschool voor de kunsten, die daarnaast ligt en gebouwd is door de architect die er ons rondleidt, blijkt van een raffinement à la Scarpa. Als ik hem dat in het oor fluister, glundert hij. Die liefdevolle en vakbekwame restauratie van gebouwen betreft overigens uitsluitend de gebouwen van vóór de DDRperiode, dat is inmiddels wel duidelijk. Om zeker van mijn zaak te zijn gaan we naar de onvolprezen naoorlogse winkelstraat die als reuzevariant van de Lijnbaan het centraal station verbindt met het oude centrum aan de rivier. Waar ooit een keurige stenen vlakte met sierbestrating en spuitende fonteinen prijkte, heeft nu de gezelligheid van terrasjes onder de 23

bomen toegeslagen. Naast uitgeleefde winkels met goedkope artikelen en dito winkelbediening tref je nu chique kledingzaken aan; oud en nieuw, oost en west broederlijk verenigd in een langzame teloorgang. Hij is er in ieder geval nog, die Duitse Lijnbaan. Ik ben benieuwd hoe het er over 20 jaar uitziet. In een zijstraat gaat het er wilder aan toe. Daar heeft Coop Himmelblau zijn schots en scheve bioscoop geplaatst. Een onbegrijpelijk, adembenemend statisch speeltje, een openbaar gebouw van beton, staal en glas met vele goedbedoelde zithoeken die de gezelligheid ontberen van de terrasjes in de winkelstraat. Hoeveel kan een mens verdragen, vraag ik mij al fotograferend af. Het antwoord hierop vind ik bij de glazen fabriek van Volkswagen iets verderop. Hier worden de luxe limousines van de auto die ooit voor het gehele volk was bedoeld, door arbeiders met witte handschoenen en overalls aan op een parketvloer geassembleerd. Gekker moet het niet worden. Na zoveel contrasten ben ik blij een oud tuindorp te bezoeken, het eerste in Duitsland, Hellerau geheten. Hier kropen idealisten destijds bij elkaar om zowel vorm te geven aan een sympathiek ogend arbeidersdorp naast een meubelfabriek als om een villadorp tot stand te brengen waar de culturele elite zich met spirituele bewegingsleer bezighield. De architect

Interessant PolyvalentPodium Afgestudeerd

door Michiel van 9 juli

der

Wielen 2004

In hoeverre is Architectuur in staat het indringende effect van films te benaderen? Aan deze vraag ligt het verschil van het reële versus het imaginaire ten grondslag. Het imaginaire dat appelleert aan herinneringen, associaties en verbeeldingen van het dagelijks leven. De vraag heeft zijn uitwerking gekregen in een publieke foyer in het hart van Antwerpen. De publieke foyer is in concept het best te vergelijken met een plein met zijn omliggende functies. Grenzend aan het plein treft men vaak zeer uiteenlopende functies aan. Bovendien wordt een plein ingenomen door passanten of gebruikt door cyclische programma’s zoals een markt, het vormt een deel van een stedelijk weefsel. Feitelijk komt het programma neer op een hotel met 110 kamers, een filmhuis, een galerie, een

Gartenstadt Hellerau

multifunctionele zaal, aangevuld met enkele winkels, bars en restaurants in een publieke foyer. Het hotel, het filmhuis en de zaal worden teruggebracht tot de kernactiviteiten. De nevenactiviteiten (foyers, bars, etc.) worden in de gezamenlijke foyer geplaatst. Op deze wijze komen ondermeer het zwembad, de fitnessruimte en de kapper van het hotel in de publieke ruimte terecht. Vervolgens worden de programma’s zo in en rond de foyer geplaatst, dat de foyer op alle niveau’s ontsloten wordt voor nieuw publiek.

Tessenow, wiens architectuur door de nazi’s gewaardeerd werd, heeft hier wat staaltjes sober classicisme neergezet dat de toenmalige dorpsgemeenschap niet echt op prijs stelde. Daar wordt uiteindelijk duidelijk wat ik al die tijd al heb vermoed; in Duitsland restaureer je gebouwen en steden pas als de onderliggende ideologie is vergeten, en poets je het recente verleden weg om de nieuw verworven ideologie niet als zodanig te herkennen. Ik was de 50 gepasseerd, dat zet tot denken. 24

De programma onderdelen hebben elk hun eigen ritme, zo zorgen ze ervoor dat de winkels, bars en restaurants in de foyer de hele dag bezocht worden. De foyer is nu niet alleen interessant voor de hotelgast, maar ook voor de Antwerpenaar. Voor hem ontstaat er een levendige ruimte met een cultureel aanbod, waardoor het project ook deel gaat uitmaken van het stedelijke weefsel van de stad Antwerpen. De foyer ligt aan het Koningin Astrid plein in het hart van Antwerpen. Aan de overzijde van het plein staat de Spoorwegkathedraal voor TGV, trein en metro waar het project ondergronds naadloos op aansluit. Dit pluriforme karakter wordt versterkt met het samen komen van enerzijds het hart van de 25

stad en anderzijds de Chinese stad en de wijk Borgerhout. In deze wijk ligt op steenworp afstand de juist geopende stadsbibliotheek en het design centrum. Met deze laatste twee projecten probeert de stad nieuw publiek naar de wijk te trekken. Hier haakt het project op in door zich zowel op de hotelgast als op de Antwerpenaar te richten. Deze complexiteit in de locatie en het programma, vormt een interessante context om een antwoord te zoeken op de gestelde vraag. Maurice Nio legt een toepasselijk verband tussen de filmische en stedelijke ruimten:

Het ontwerp van het project is voornamelijk gebaseerd op een lichtconcept, wat het best te vergelijken is met een cabaretier op het podium. Hij voert zijn betoog meestal in het donker voor een zwart decor. Enkel hij en enkele objecten van belang voor de voorstelling zijn verlicht. In navolging van dit idee wordt het project vormgegeven. De basisstructuur wordt mat zwart, de vloeren worden uitgevoerd als een licht grijs hoogglanzend oppervlak. Hierin zal alles wat verlicht is, bijvoorbeeld de bezoekers, zichtbaar zijn door spiegeling. De

“Men kan twee ruimtes onder scheiden, ook in de film. (...) De affectieve ruimte verandert naar gelang de personage veranderen, de onverschillige ruimte laat ze aan hun lot over of brengt bij hen een verandering teweeg. De affectieve vereenzelvigt zich dus met de personages, terwijl de absorberende en onverschillige zich op contrapuntische, duale, vaak vijandige wijze tot hen verhoudt. De een is een spiegel, de ander een afgrond.” Wanneer dit citaat bestudeerd wordt, lijkt dat de stelling alleen in de kunsten mogelijk is, in het imaginaire. De ruimte verandert, de ruimte stemt af, vereenzelvigt zich, verhoudt zich. In het citaat zijn de ruimtes actief in plaats van de personages.

zalen zijn hangende volumes uitgevoerd in glanzend zwart om het ruimtelijk effect te verstevigen. De programma onderdelen in de foyer worden gescheiden door dubbel glazen wanden. Tussen de wanden wordt de verlichting opgenomen en worden diverse beelddragers opgehangen variërend van grafische zeefdrukken tot geperforeerde platen. Het verschil in licht intenties en de beelddragers zorgen voor een doorzichtige publieke ruimte, een ruimte waar het reële en het imaginaire elkaar afwisselen.

Dit is agisch. Een stad of een gebouw kan echter door paradoxen, of door onduidelijkheid van het karakter, slechts gedeeltelijke onthullingen, een filmische suspense bij de bezoeker teweeg brengen. De tegenstrijdigheden of de zwakke bepaaldheid worden ingevuld door de bezoeker met associaties en herinneringen, de illusie en het imaginaire. 26

Buiten is het project het beste te overzien vanaf het stationsplein. Hiervandaan kan men door de klimaatgevel tot diep in het gebouw kijken. Veel van de foyer is zichtbaar, evenals de filmzalen en het hotel. De klimaatgevel is opgebouwd uit lamellen met diverse transparanties. Het patroon van deze lamellen regisseert het zicht naar binnen. Wanneer de lamellen echter gegroepeerd geopend worden, kan de regie weer volledig anders zijn. Bijvoorbeeld wanneer de zuidgevel niet meer transparant is door schittering van de zon, kan door het patroon van geopende lamellen toch een glimp van het interieur onthuld worden. 27

Het zal duidelijk zijn dat de programma onderdelen zijn gericht op een belevenis, op een verwacht patroon, dit wordt dan ook geregisseerd. De ervaring zit hem in het totaal, doordat men verleid wordt andere dingen te gaan doen dan men verwacht had, doordat men geconfronteerd wordt met onverwachte programma’s. Men kwam voor het congres, besloot te gaan eten, een film te zien, is Antwerpen in gegaan om voor het slapen terug te keren naar het project. Waar zal dan de herinnering aan zijn, het congres, het eten of de hele avond, Antwerpen of het PolyvalentPodium?

Indonesië Bruiloft 7

op

Sulawesi, door augustus

Ivo

Bastiaansen 2004

Op 12 september 2003 krijg ik, met wat andere intimi (?), een mailtje van Arie van Kuijk met de titel: “O ja, wat ik jullie nog te vertellen had”. Vervolgens wordt de mededeling gedaan dat Arie verloofd is, en …O ja, als de paperassen meewerken hij volgend jaar gaat trouwen. En wel in Indonesië op Sulawesi, het voormalige Celebes. Zijn aanstaande vrouw, Betty Merianto Bulo, komt vervolgens naar Nederland, in Nuenen wonen. Ze zoeken nog een huis. Dan staat er ook nog terloops in het mailtje: “Dit nieuws komt bij jullie waarschijnlijk over als een complete verrassing?” Vooral dat vraagteken, dat doet het hem! Uiteraard hebben we Arie direct gefeliciteerd met dit heugelijke feit. Maar we bleven wel zitten met: Arie? verloofd? trouwen? Je moet even weten; Arie is 42 jaar, woont thuis bij

De VBT delegatie op het podium samen met Betty en Arie zijn ouders in Nuenen, samen met nog twee broers in een gigantisch groot huis. Kortom: vreemd is het niet dat Arie een huis zoekt en gaat trouwen. Dan moet je ook even weten dat we Arie tamelijk goed (denken te) kennen; we hebben in september 2003 net een periode van zeer intensieve voorbereidingen achter de rug van diverse VBT excursies. We rijden dan samen naar Tilburg of waar dan ook of we eten samen met een spreker voor een lezing of we praten nog na over een lezing of vergadering in stamcafé Meesters in Tilburg, etc. Vervolgens zijn we ook nog eens tweeëneenhalve week dagelijks samen opgetrokken in Japan bij de begeleiding van de excursie. Je mag dan stellen dat je elkaar aardig kunt kennen,… Maar over relaties hadden we het niet zo vaak, hoewel,.. Toen in Osaka in dat kroegje van Tadao Ando zijn we tot laat doorgezakt. Er kwamen toen net wat verbroken relaties ter sprake, en o ja, dat was die keer dat Arie juist al vroeg afhaakte. Dat we nog tegen elkaar zeiden: “fout onderwerp aangesneden?” Nee, we hadden het met Arie eigenlijk niet over vrouwen (of mannen?). Het viel ons wel vaak op hoe gemakkelijk Arie contacten aanknoopte ongeacht of dat was 28

29

met oude dametjes, kleine kinderen of hele knappe meiden. Nee, er was niets mis met Arie dus dat moest toch wel een keer goed komen. Welnu, 12 september kwam het bericht dus, nu goed een jaar geleden. Het duurde nog geruime tijd vooraleer we wat meer informatie kregen. Arie heeft Betty zo’n 4 jaar geleden ontmoet op Sulawesi toen hij afdong bij het kopen van een T-shirt. Hij is contact blijven houden, heeft haar nog enige malen opgezocht en in de zomer van 2003 zijn ze samen Indonesië rondgetrokken en is het echt wat geworden. Althans dat vertelt het verhaal dat inmiddels in de van Arie bekende dikke en overcomplete readers, in dit geval ter voorbereiding op de bruiloft, is opgetekend.

En dan nog het verhaal van de huwelijksnacht; wederom neemt het familiehuis hier een bijzondere plaats in; de huwelijksnacht wordt doorgebracht in een speciaal ingerichte ruimte in de Tongkonan. Daar bleek echter niet uitsluitend Arie te slapen met zijn nieuwe bruid, maar ook alle vrouwelijke familieleden! Van slapen schijnt weinig te zijn gekomen; het geld moest worden geteld en precies genoteerd van wie het afkomstig was!

De bruiloft zou plaatsvinden in Indonesië en aangezien Arie erg bescheiden is en niemand in verlegenheid wilde brengen heeft hij ook niemand officieel uitgenodigd. Het zou als een verplichting gevoeld kunnen worden de kostbare reis te ondernemen. Bij navraag daarover bleken we toch echt uitgenodigd te zijn! Welnu Arie, het was fantastisch er bij te mogen zijn en zo’n bijzondere bruiloft mee te mogen maken, waarvoor jij ons in de gelegenheid hebt gesteld. Het was vooral ook fantastisch deelgenoot te mogen zijn van iets anders uit jouw leven naast de VBT (en het muziekcorps, waar we wel af en toe iets over horen). Bedankt daarvoor! Naarmate de datum van de bruiloft dichter bij kwam, kwamen er ook meer verhalen, over Betty, over Indonesië, over de moeilijkheden haar hier te halen, over de tegenslagen bij het kopen van een huis hier. We kregen ook de hele dikke reader (dikker dan welke VBT reader dan ook) ter voorbereiding op Sulawesi en de bruiloft. Uiteraard reisde een kleine delegatie van de VBT af naar de happening op Sulawesi. Het land van Betty is niet zomaar een stukje van Indonesië; het is het land van de Toraja’s; een eigenzinnig volk, dat vanuit het noorden met boten gekomen schijnt te zijn en dat steeds dieper de bergen in werd gedreven. Als herinnering aan die boten waarmee ze ooit zijn gekomen bouwen ze huizen met een dak als een boot; waarbij de noklijn in een sierlijke punt schuin omhoog steekt. Die huizen vormen tevens het stamhuis van een familie, ze worden Tongkonans genoemd en staan centraal in allerlei overgeleverde ceremonies en riten. Het begrafenisritueel van de Toraja’s is het bekendst en staat in alle toeristische gidsen over Indonesië vernoemd. De feesten daaromheen duren vele dagen, er komen honderden mensen uit alle delen van het land en er worden vele buffels geslacht. De voorbereidingen zijn zo kolossaal en de feesten zijn zo kostbaar dat ze pas worden gehouden als de overledene vaak al jaren dood is. Tot die tijd wordt het lichaam met speciale middelen geconserveerd en bewaard in de Tongkonan. Het huwelijk is eveneens een bijzonder feest dat Arie en Betty volgens de Toraja gebruiken hebben gevierd en wel op 7 augustus 2004. Er waren zo’n 500 gasten uitgenodigd (in Indonesië brengt het ongeluk als je iemand vergeet uit te nodigen en om dat te voorkomen ...) en gekomen. Desondanks was het halverwege de middag al afgelopen en is er geen druppel alcoholische drank geschonken. Bovenal was het sprookjesachtig; toen ik thuis de dia’s liet zien was mijn dochter van 4 meteen verrukt van Betty de prinses. 30

De Tongkonan van Betty’s familie

De Toraja’s houden er namelijk een uitgebreid systeem van familiestatus en onderlinge rangorde op na, die door het geven van cadeaus en het offeren van buffels bij begrafenissen in stand wordt gehouden c.q. wordt bestendigd. Cadeaus, geld en offerdieren worden derhalve gezien als een schuld van de ontvangende familie aan de gevende en daarom wordt dat precies bijgehouden. Hoe gewoonten kunnen verschillen,… of doen wij dit op onze wijze ook, maar geven we het misschien niet toe. Het huwelijk houdt ook in dat Arie onderdeel is geworden van de familie en dus de Toraja gewoonten en gebruiken moet onderschrijven. Hij is nu officieel Toraja geworden en zal af en toe een buffel moeten gaan offeren. Daarmee is hij de enige Toraja in het VBT ledenbestand (bij ons weten). Voor wie nieuwsgierig is geworden naar het land van de Toraja’s; vraag Arie naar een reader (op CD-ROM). Ivo Bastiaansen

31

een goed

geworteld

2005

32