Inhoud. Ecologisch magazine De Koevoet. Dialoog vzw Vormings- en adviescentrum GEBOUWSCHIL ISOLATIE. Dialoog vzw. Energiezorg in scholen Voorjaar 2009

Dialoog vzw

Dialoog vzw Vormings- en adviescentrum Dialoog vzw • Informeert • op een onafhankelijke manier • over duurzaam en bewust bouwen, verbouwen en wonen • door vorming, advies en publicaties

GEBOUWSCHIL ISOLATIE

Dialoog vzw Remylaan 13 B-3018 Leuven 016/23 26 49 016/22 21 31 [email protected]

Dialoog stelt zich tot doel • Helpen bewuste keuzes te maken inzake bouwen en wonen Fortis 001-1752346-20 • en zo een kwalitatief sociaal en www.dialoog.be ecologisch verantwoord leven uit te www.bouwteamwoning.be bouwen

Energiezorg voor scholen en centra EVELIEN W ILLAERT, ARCHITECT DOMINIC VAN CLÉ, ARCHITECT

2

Ecologisch magazine De Koevoet

Inhoud

Duurzaam bouwen en wonen vormt al meer dan 30 jaar een toonaangevend thema in ons tijdschrift.

• Inleiding • Isoleren • principes • soorten isolatiematerialen • isoleren en na-isoleren in de praktijk • Ventileren • principes • soorten ventilatiesystemen • ventileren in de praktijk

Op onze webstek www.dialoog.be/dekoevoet vindt u een overzicht van verschenen artikels en kan u oude nummers bijbestellen.

De Koevoet • verschijnt 4 maal per jaar (15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december)

• een jaarabonnement kost 18 euro. euro

3

Energiezorg in scholen Voorjaar 2009

4

1

Dialoog vzw

Waarom energiezorg in scholen? … om sociale en ecologische redenen: Besparen op wereld-energie-voorraden

•

Inleiding

•

Luchtverontreiniging verminderen

•

Wanverhoudingen op wereldschaal afzwakken:

De impact van onze levensstijl op het milieu kan worden omgezet in hectaren aardebeslag Ongeveer de helft van deze voetafdruk is te wijten aan energieverbruik Test zelf je ecologische voetafdruk op www.voetafdruk.be of www.ecolife.be

Bronnen: Living Planet Report 2006 – www.klimaat.be

AARDOLIE NOG 45 JAAR STEENKOOL NOG 250 JAAR AARDGAS NOG 65 JAAR URANIUM NOG 60 JAAR

BELG : 5,6 HA NOORD-AMERIKAAN : 9.4 HA BESCHIKBAAR : 1.6 HA

6

5

Waarom energiezorg in scholen? Vervolg!

Energie besparen in de juiste volgorde

… om de centen:

… Trias energetica:

… om het comfort:

1. 2. 3.

22 + 11 / 2 = 16,5

22 + 18 / 2 = 20 7


Beperk de energievraag Gebruik duurzame energiebronnen Gebruik eindige energiebronnen efficiënt

8

2

Dialoog vzw

Beperk de energievraag

1. Isoleren

… door meer te doen met minder • RUIMTE

> efficiënt ruimtegebruik

• ENERGIE

> beter isoleren

• MATERIALEN

> gecontroleerd ventileren > efficiënt verwarmen > elektriciteitsverbruik verlagen > niet koelen > efficiënt materiaalgebruik

• WATER

Principes

> laag energieenergie-inhoud materialen > (warm)watergebruik beperken > regenwater

en dit zelfs met meer comfort ! 9

10

Geleidingsverliezen beperken

Isoleren = warmteverliezen beperken GELEIDING

Geleidingsverliezen (medium: vaste stof of vloeistof) •

Stralingsverliezen (elektromagnetische golven) •

U

GELEIDING

STRALING

R K

beperken door warmtereflecterende lagen

Convectieverliezen natuurlijk of gedwongen (medium: gas of vloeistof) •

Lambda

beperken door dikke isolatie

EPB Koudebrug -vrij CONVECTIE wind

beperken door luchtdichtheid 11

12 12


3

Dialoog vzw

U-waarde

λ-waarde Tbuiten

Hoe goed een wand geïsoleerd is, wordt uitgedrukt in de U-waarde = warmtedoorgangscoëfficiënt U [W/m²K] = constructie-eigenschap = de hoeveelheid warmte per tijdseenheid door een constructie van 1 m² gaat bij een temperatuursverschil van 1°C (1K) (oude benaming: ‘k’)

A(m²)

Tbinnen

Hoe lager λ (lambda), hoe beter het materiaal isoleert We spreken van “isolatiematerialen” indien λ < 0,065 W/Mk Warmteverlies = oppervlak x geleiding x temperatuurverschil dikte Meer informatie: www.butgb.be

Hoe lager U, hoe beter de wand isoleert.

U=λ/d voorbeeld :

λ = 0,04 (rotswol) - isolatiedikte = 12 cm = 0,12 m U = λ / d = 0,04 / 0,12 = +/- 0,3 W/m²K

13

14

Samengestelde wand

Hoe goed een wand de warmte tegenhoudt, wordt uitgedrukt in de R-waarde = warmteweerstand R [m²K/W] = 1 / U

Hoe groter R, hoe meer weerstand tegen geleiding, hoe beter de isolatie

Vermits een wand samengesteld is uit verschillende materialen met verschillende dikten moet voor elk materiaal de R-waarde berekend en samengeteld worden. Premies: vb. dakisolatie Om te genieten van de premie van de netbeheerders (4 euro/m2)

R min. 3 m²K/W

Bron: NBN B 62-002

λ = 0,04 (rotswol) - isolatiedikte = 12 cm = 0,12 m R = d/λ = 0,12/0,04 = 3 m²K/W

Dag 1 – Isolatie – Principes van isoleren - Voldoende dik isoleren

R-waarde en premies

voorbeeld :

Bron: NBN B 62-002

P

Bron: NBN B 62-002; www.butgb.be

Hoe goed een materiaal isoleert wordt uitgedrukt in de λ -waarde = warmtegeleidingscoëfficient [W/mK] = materiaaleigenschap = de hoeveelheid warmte die per tijdseenheid door een vlak van 1 m2 met een dikte van 1 m wordt geleid bij een temperatuursverschil van 1 °C (1K)

9 cm baksteen 12 cm XPS

λ = 0,6 λ = 0,034

14 cm betonsteen λ = 1,5 1 cm pleister λ = 0,52 R = 1 = 1 + 0,09 + 0,12 + 0,14 + 0,01 + 1 U 23 0,6 0,034 1,5 0,52 8 R = 1 = 0,043 + 0,15 + 3,52 + 0,093 + 0,019 + 0,125 = 3,95 U Isolatie heeft de grootste invloed

dus: U = 1/ 3,95 =

0,25 W/m²K

1 / αi (overgangsweerstand) = 1 / 8 1 / αe (overgangsweerstand) = 1 / 23

15 16


4

Dialoog vzw

Koudebruggen en de extra warmteverliezen Dag 1 – Isolatie – Principes van isoleren - Koudebrugvrij bouwen

Koudebrug-VRIJ (ver-)bouwen Koudebrug = onderbreking in de isolatieschil • ter hoogte van de aansluiting van twee geïsoleerde bouwdelen • onderbroken isolatielaag van één (vb dakisolatie tussen kepers of spanten)

Gevolgen: • extra warmteverliezen • condensatie- en schimmelproblemen

KOUD 14°-lijn

17 18

Meest voorkomende koude bruggen

1. Betonnen of metalen kolom of balk

1. Betonnen of metalen kolom of balk 2. Terrasuitkragingen 3. Spouwsluitigen 4. Achter raam of deurdorpel 5. Latei 6. Dakrand 7. Vloeropleg 19


20

5

Energiezorg in scholen Voorjaar 2009 Bron: Albintra

Beter

23

isolerend bouwblok

Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Aansluitingen

Optimaal



Slecht

Illustratie: WTCB TV 188 plaatsen van buitenschrijnwerk + Bouwgebreken B. Vandermarke


Dialoog vzw

2. Terrasuitkragingen 2. Terrasuitkragingen

Bron: “Das Niedrigenergiehaus” W. Feist (Hrsg.)

21 22

3. Spouwsluitingen 4. Achter raamdorpel

24

6

Dialoog vzw

5. Latei Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Aansluitingen


4. Achter deurdorpel Trek de vloerisolatie steeds zo ver mogelijk naar buiten door !

Uitvoering als vensterdeur of met aanslag Moeilijk voor voordeur

Guillotine plint op perfect geplaatst e blauwe steen

Met metalen dorpelprofiel

Cellenbeton Bron: WTCB TV 188 - plaatsen buitenschrijnwerk - WTCB contact 03-04 25

26

6. Dakrand hellend dak

Koudebrugvrije aansluitingen: hellend dak / opgaande muur

KOUDEBRUG !

Zorg ervoor dat de isolatie van het dak aansluit bij de muurisolatie Trek ook bij bestaande gebouwen de dakisolatie voldoende ver door, zodat koudebrugvrije aansluiting met muurisolatie in een latere fase mogelijk blijft

Verbouwtip: eerst het dak, later de muren!

27


28

7

Dialoog vzw

Rondom isoleren

Cellenbeton of cellenglas

29

30

K-peil

Compact bouwen: invloed van de gebouwvorm op het energieverbruik

K-peil = de isolatie van het gebouw als geheel Van toepassing bij • nieuwbouw, herbouw, ontmanteling • bij functiewijziging, gedeeltelijke heropbouw en uitbreiding met een BV > 800m3 of met één volledige wooneenheid Het K-peil • is een gebouw-eigenschap • is afhankelijk van de isolatiegraad van de wanden (U- en R-waarden) en van de compactheid van het gebouw • rangschikt gebouwen in in een bepaalde isolatieklasse • is een onbenoemd getal, zegt niet hoeveel energie je gebouw gaat verbruiken Hoe lager het K-peil hoe beter Wettelijke eis : K45 (wonen,kantoren, scholen) en K55 (industrie)

31


7. Vloeropleg Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Aansluitingen


6. Dakrand Plat dak

Compactheid = de verhouding tussen beschermd volume en warmteverliesoppervlakte

COMPACT = evenveel nuttige vloeroppervlakte en volume voor minder warmteverliezend oppervlak 32

8

Dialoog vzw

E-peil en de nieuwe EPB-eisen

Wat is het E-peil

ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING Energie Prestatie en Binnenklimaat (EPB) •verplicht voor alle nieuwe gebouwen en bestaande gebouwen die uitgebreid of verbouwd worden en waar gekoeld of verwarmd wordt voor mensen die er wonen, werken, winkelen, sporten, … •waarvoor een stedenbouwkundige vergunning wordt/werd aangevraagd na 1/1/2006 •het E-peil mag maximaal E100 bedragen (enkel voor wonen, wonen met kantoor, kantoren en scholen •vanaf 2010: E80 Indien u niet zeker bent • of uw project aan de EPB-regelgeving moet voldoen • welke eisen van toepassing zijn kijk op http://www.energiesparen.be/ epb/epbwegwijzer

Energieprestatie-eis (E-peil) • maat voor het energieverbruik van een gebouw en zijn vaste installaties (voor schoolgebouwen ook de verlichting) • hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger het gebouw en zijn installaties • het E-peil hangt af van • • • • • • • • •

de compactheid , thermische isolatie, de luchtdichtheid, de ventilatie, de verwarmingsinstallatie het systeem voor warmwatervoorziening (enkel voor woningen) de oriëntatie en bezonning, de koelinstallatie de verlichting (enkel voor kantoren en scholen)

33

34

Wettelijke EPB- eisen en suggesties voor laag-energie

EPB-eisen voor verbouwingen

Vloeren op volle grond Vloeren boven kelder Vloeren boven buitenomgeving Muren niet in contact met de grond Muren in contact met de grond Ramen : totaal (Uw) glas alleen (Ug) Deuren en poorten Hellende daken Platte daken Plafonds

LAAG ENERGIE K30 U cm

EPB K 45 basiswaarden min cm U max 0,4 0,4 0,6 0,6 1 2,5 1,6 2,9 0,4 0,4 0,4

3 8 5 4 2 0 10 9 10

Of R> 1

0,2 0,3 0,3 0,25

uw is gemiddelde u-waarde van alle vensters samen en ug is voor elke beglazing in elk venster apart

1,65 1,1 1,15 0,2 0,2 0,2

Randvoorwaarden: • Isolatiedikte in cm voor een materiaal met λ = 0.04 W/mK • OD: isolerend onderdak van 2 tot 2.5 cm

12 10 10 14

Enkel onderstaande eisen opgelegd: • GEEN Energieprestatie-eis (E-peil) • Thermische isolatie-eis Isolatie van het gebouw als geheel (K-peil) NIET vereist Isolatie van de verschillende constructiedelen die

6 PU OD + 20 18 22 Bron: zie ook www.energiesparen.be

Wandelement

Voor een gedetailleerd overzicht van maximaal toelaatbare U-waarden voor de verschillende constructiedelen: zie http://www.energiesparen.be/epb/tabeluwaarden of in bijlage achteraan deze cursus

aangepast of vernieuwd worden: vloeren, wanden, daken, schrijnwerk (U- en R- waarden) WEL vereist.

• Binnenklimaateisen minimale ventilatievoorzieningen voor toevoer van

ventilatielucht in ruimten waar ramen vervangen worden en toevoer vereist is. beperken van het risico op oververhitting NIET vereist 36

35


9

Dialoog vzw

EPB-eisen voor uitbreidingen kleiner dan 800 m³

EPB-eisen voor uitbreidingen groter dan 800 m³ of met wooneenheid Alle eisen opgelegd (enkel voor de uitbreiding zelf en niet

Enkel onderstaande eisen opgelegd: • GEEN Energieprestatie-eis (E-peil) • Thermische isolatie-eis

voor het bestaand gebouw):

• Energieprestatie-eis (E-peil) • Thermische isolatie-eis

Isolatie van het gebouw als geheel (K-peil) NIET vereist

Isolatie van het gebouw als geheel (K-peil)

Isolatie van de verschillende constructiedelen van de

Isolatie van de verschillende constructiedelen van de

uitbreiding: vloeren, wanden, daken, schrijnwerk (U- en Rwaarden) WEL vereist.

uitbreiding: vloeren, wanden, daken, schrijnwerk (U- en Rwaarden) vereist.

• Binnenklimaateisen

• Binnenklimaateisen minimale ventilatievoorzieningen voor toevoer en afvoer

ventilatievoorzieningen voor toevoer en afvoer van

van ventilatielucht in de nieuwe ruimten. beperken van het risico op oververhitting NIET vereist

beperken van het risico op oververhitting vereist

ventilatielucht in de nieuwe ruimten.

37

EPB: werkwijze Bij indienen aanvraag stedenbouwkundige vergunning: •enkel verklaring op vergunningsaanvraagformulier Ten laatste 8 dagen voor aanvang van de werken: •aanstellen verslaggever (www.epb-verslaggever.be) •elektronisch indienen van startverklaring door verslaggever bij Vlaams Energieagentschap via www.energieprestatiedatabank.be) Uiterlijk 6 maanden na het beëindigen van de werken: •indienen van de EPB-aangifte (= berekening of het gebouw voldoet aan de eisen) •uitreiking van het energieprestatiecertificaat door de verslaggever (enkel voor werkzaamheden waarvoor energieprestatie-eisen (E-peil) gelden). Het certificaat is 10 jaar geldig. Meer informatie: www.energiesparen.be

38

EPB:Verplicht haalbaarheidsonderzoek voor hernieuwbare energie Voor nieuw op te richten gebouwen die voldoen aan volgende kenmerken: • Opp. > 1.000 m² (indien het

gebouw binnen één bouwvergunningsaanvraag meerdere gebouwen omvat, moeten de bruikbare vloeroppervlakken samengeteld worden. (opp.berekend buitenmuren inbegrepen)

Voor scholen:

• Opp. < 5.000 m²

(warmtekrachtkoppeling,

•

fotovoltaïsche cellen, stads/blokverwarming of koeling) Opp. > 5.000 m² (wkk, pv maar ook warmtepomp, bio-massa, stads/blokverwarming of koeling)

• welke alternatieve systemen te • Stedenbouwkundige onderzoeken : kijk op vergunning werd aangevraagd na 31 januari 2008 http://www.energiesparen.be/ Milieuvriendelijke/haalbaarheidsonderzoek • Het gebouw of de betreffende delen wordt verwarmd om ten behoeve van mensen een Bijlage I van het Miniserieel besluit specifieke binnentemperatuur te bekomen (bv. geen parkings) 40

39


10

Dialoog vzw

EPB: Uitzonderingen

Convectieverliezen beperken

Volledige vrijstelling van EPBEPB-eisen Gebouwen met eenvoudig dossier en beschermd volume < 3.000 m³ Gebouwen met tijdelijke vergunning van maximaal twee jaar Alleenstaande gebouwen met totale bruikbare vloeroppervlakte < 50 m²

Geen procedure Geen procedure Geen procedure

Gedeeltelijke vrijstelling van de EPBEPB-eisen Beschermde monumenten en bestaande gebouwen in beschermd landschap, stads- of dorpsgezicht Gebouwen opgenomen in de inventaris van bouwkundig erfgoed (momenteel is deze uitzonderingsmogelijkheid nog niet uitvoerbaar)

Melding in startverklaring Melding in startverklaring

CONVECTIE

Melding in startverklaring

wind

Afwijking van de EPBEPB-eisen Functiewijzigingen van gebouwen opgenomen in de inventaris van bouwkundig erfgoed

Winddichtheid Luchtdichtheid

Aan te vragen vrijstelling en afwijking van een of meerdere van de EPBEPB-eisen Gebouwen die gebruikt worden voor erediensten en religieuze activiteiten

Aanvraag 1 maand na indienen stedenb. vergunningsaanvraag

Industriële gebouwen waarin industriële productieprocessen plaatsvinden die zelf warmte produceren

Aanvraag 1 maand na indienen stedenb. vergunningsaanvraag

Bestaande en nieuwe gebouwen waarvoor het voldoen aan de EPB-eisen technisch, functioneel of economisch niet haalbaar is Aanvraag 1 maand na indienen stedenb. vergunningsaanvraag

41

42 42

Luchtdicht bouwen = kieren vermijden

Luchtdicht bouwen Isolatie = droge en stilstaande laag lucht

Ventilatie openingen Lichtspotjes

Voegen rond het venster

Spleten rond het zolderluik

Voegen rond binnenmuren

Penetratie van leidingen

Spleten rond de deur

Stopcontact

Binnen : meestal meer vocht (damp) dan buiten

Gevolgen • extra warmteverliezen • inwendige condensatie in de isolatie door infiltratie van vochtige lucht • uitdroging van de woning in de winter door te sterke verluchting • comfortproblemen (tocht) • akoestische problemen (geluidsoverdracht) • verstoren van de gewenste ventilatie

Aansluiting muur/dak

Voegen rond rolluikkasten

Voegen tussen muur en plafond

Voegen tussen muur en vloer

Probleem door diffusie en convectie is er een verplaatsing van lucht, die vocht bevat, meestal van binnen naar buiten hierdoor circuleert er vochtige lucht door en rond de isolatie

schouw

Ontbreken van een luchtscherm bij een lamellenplafond

Aansluiting metselwerk/ schrijnwerk

Resultaat: isolatie isoleert minder goed of niet meer Oplossing: isolatie afschermen met een luchtdichte laag aan de binnenzijde 43


44

11

Dialoog vzw

Dampdichtheid van materialen

Vocht zal zich opstapelen in de constructie bij: • teveel vocht in het gebouw • te weinig ventilatie • een gebrekkige luchtdichtheid • een verkeerd geplaatste luchten damprem

Bron: EN 12524 (2000)

Condensatie in de constructie

Dampdiffusieweerstandsgetal van enkele isolatiematerialen: • • • • • •

Condensatie in de constructie vermijden door: binnen dampdichtere materialen te gebruiken dan buiten voorzie een winddichte en dampopen afwerking aan de buitenzijde voorzie een luchtdichte en dampremmende afwerking aan de binnenzijde maar werk de binnenzijde niet dampdichter af dan nodig

minerale wol: cellulose: geëxpandeerde kurk: geëxpandeerd polystyreen: geëxtrudeerd polystyreen: cellenglas:

µ=1 µ=2 µ = 5 à 10 µ = 60 µ = 150 µ=∞

Equivalente diffusiedikte van mogelijke dampschermen: • • • • •

gebitumineerd papier (0,1 mm) : aluminiumpapier (0,4 mm): polyester (0,2 mm): polyethyleen (0,15 mm): polyethyleen (0,25 mm):

µdeq = 2 m µdeq = 10 m µdeq = 50 m µdeq = 50 m µdeq = 100 m

Opmerking: de kwaliteit van een dampscherm wordt vooral bepaald door de zorgvuldigheid waarmee de aansluitingen, naden en doorboringen luchtdicht worden uitgevoerd! 45

Luchtdicht bouwen dampscherm = luchtscherm

46

Kritische luchtdichtingsdetails bij hellende daken • Bij spantendak:

Illustratie: Isover

Dampscherm Aandachtspunt

Binnenafwerking 47


Leidingspouw (optie)

48

12

Dialoog vzw

Kritische luchtdichtingsdetails vervolg


• Schouwopeningen van een open verwarmingstoestel • • •

• Lichtpunten:

goed sluitend deurtje schouwklep luchtdicht afgewerkte schouwschacht ( bv. metalen plaatje rond de schouw, daarna op 10cm van de schouw luchtdicht verkleven met de folie)

• • •

• Stopcontacten en schakelaars: •

• Leidingen, schouwschachten, ventilatiekanalen: • • • •

folies elkaar laten overlappen luchtdichte inbouwdoos Leidingspouw

•

zie lichtpunten manchet over de stroomdoos

ingieten in beton kabeldoorvoerelementen afplakken op zuivere ondergrond buitenleidingen te vermijden

Foto’s: Boomer bvba

Foto’s: Boomer bvba

49

Kritische luchtdichtingsdetails vervolg • Muur en raamaansluitingen • • • •

Kritische luchtdichtingsdetails schrijnwerk zelf • Sluiting van de ramen:

Buiten zwelband

APU - latjes Strips Dichtingsbanen Afkitten aan venstertablet

•

• •

Schuim

doorlopende, dubbele of drievoudige rubberdichting schuiframen vermijden tochtstrips

• Onderaan deuren: •

Binnen dichtging • Foto’s: illbruck


50

51

valdorpel met enkele of dubbele rubberdichting tegen een onderdorpel automatische, ingebouwde dichtingsstrip 52

13

Dialoog vzw



• Dakvenster: • • •

• Fasering der werken

dakvenster met dampschermkraag goed aflijmen vragen aan de fabrikant

•

•

Bezetting eerst en opbouw leidingen steeds later Bezetting eerst en dampscherm later of andersom

+ Foto’s: illbruck

OF Foto’s:

53

54

Luchtdicht bouwen: geschikte materialen

Luchtdicht bouwen: richtlijnen Richtlijnen voor het bekomen van een basisluchtdichtheid: • Voorzie één continue luchtdichte laag omheen het beschermd volume, aan de binnenzijde van de thermische isolatie • Beperk het aantal perforaties van het luchtscherm: • Bundeling buisdoorvoeren • Toepassing van leidingspouw bij daken en houtskelet • Vermijd repetitieve punctuele lekken (vb thv vloerbalken) • Vermijd grove ondichtheden (vb brievenbus) • Werk voegen en aansluitingen nauwkeurig af en met de geschikte materialen • lijmen • kleefbanden • Werk verzorgd en pragmatisch • Informeer de verschillende aannemers Bron: Studiedag luchtdichtheid van gebouwen nov over het belang van luchtdichtheid 2006 – Technologisch instituut vzw

Luchtschermen:

Voegdichting:

Geschikt: • Pleisterlaag • Soepele kunststoffolies (PE, PVC, polyamide) • Papier (met of zonder versterking) • OSB- of multiplexplaten Minder geschikt: • Gipskartonplaten • Spijkerflensdekens • Stijve isolatiematerialen Ongeschikt: • Soepele isolatiematerialen • Houten schroten

Geschikt: • Kleefband (butylrubber of acrylaat, enkel- of dubbelzijdig, speciale types voor specifieke aansluitingen vb. hoekvorm) • Kit (acrylaat, elastische) • Kunstrubber profiel • Kompriband • Kurkrubberpasta Ongeschikt: • PUR-schuim

Bron: Studiedag luchtdichtheid van gebouwen nov 2006 – Technologisch instituut vzw 55


+

bezetting leiding

56

14

Dialoog vzw

De kostprijs van luchtdicht bouwen

Beperkte ingrepen luchtdichtheid

Richtprijzen luchtdicht bouwen:

• Tochtdichting •

• Bij plaatsing door een aannemer:

• • Bron richtprijzen: Boomer bvba

• plaatsen van folies: +/- 10€/m2 • aansluitingen op ramen: 5-8€/lopende meter • luchtdicht afwerken van doorboringen (objecten

die de luchtdichte damprem doorboren): 6€/stuk

• •

tochtstrips sluiting van schrijnwerk zolderluiken, kelderdeuren brievenbus? rolluiken ?

• automatisch deurdrangers

57

Niet het isolatiemateriaal maar de lucht in het materiaal isoleert

Isoleren

Verschillende aanpak bij: • Isolatie met een gesloten celstructuur: • •

Soorten isolatiemateriaal

GEEN windjak nodig Zorg er wel voor dat de isolatie mooi aansluit en luchtcirculatie rondom de platen uitgesloten is!

• Isolatie met een open celstructuur: • •

WEL een windjak noodzakelijk Winddichte uitvoering aan de koude zijde van de isolatie Vb. onderdak bij hellende daken

Basisprincipe: droge stilstaande lucht = beste isolator Isolatie waardoor en waar rond lucht vrij kan circuleren isoleert minder goed! 59

60

59


15

Dialoog vzw

Voldoende dik isoleren met de juiste materialen

Kunststofschuimen

Eigenschappen van isolatiematerialen: • warmtegeleidingscoëfficiënt λ [W/mK] • soortelijke warmte c [J/kg.K] • warmtecapaciteit C [J/m³K] • waterdamp diffusieweerstandsgetal µ [-] • thermische uitzettingscoëfficiënt α [K-1] • delaminatieweerstand [N/mm²] • drukweerstand [N/mm²] • brandklasse, vochtgedrag, chemische en biologische bestendigheid, geluidsabsorptie, grondstoffen...

Soorten: • Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) • Geëxpandeerd polystyreen (EPS) • Polyurethaan (PUR) • Resolschuim Warmtegeleiding: • λυι gekend naar aard, merknaam en type: 0.020 à 0.045[W/mK] Belangrijkste troeven: • sterk uitgebreid productaanbod • toepassingsmogelijkheden bij geringere dikte vermits beste warmtegeleidingscoëfficiënt • drukweerstand/prijs Belangrijkste minpunten: • grondstofgebruik • chemische stabiliteit • maat- en vormvastheid • brandgedrag (klasse B) • harde platen minder aangewezen bij oneffen oppervlakken

Drie groepen isolatiematerialen • Kunststofschuimen • Inerte materialen • Nagroeibare materialen

62

61 61

Inerte isolatiematerialen: Minerale wol

Inerte isolatiematerialen: Cellenglas

Soorten minerale wol: • Glaswol • Rotswol Warmtegeleiding:

Belangrijkste troeven: • ecologisch verantwoord grondstofgebruik • volledig lucht-, damp- & waterdicht • brandt en rot niet (brandgedrag klasse A0) • ongedierte-bestendig • druk-, maat- & vormvast • delaminatieweerstand Belangrijkste minpunten: • beperkter productaanbod • gemiddelde warmtegeleiding • hogere prijsklasse

λui gekend naar aard, merknaam en type: 0.032 à 0.041[W/mK] Belangrijkste troeven: • sterk uitgebreid productaanbod • grondstofgebruik/recyclage • prijs • dimensiestabiliteit • brandgedrag (klasse A0) Belangrijkste minpunten: • drukweerstand • onbruikbaarheid voor ondergrondse constructies • delaminatieweerstand 63


Illustratie: www.ntlinsulation.com

Warmtegeleiding: • λui gekend naar aard, merknaam en type 0.042 à 0.048[W/mK]

64

16

Dialoog vzw

Dampdichtheid

Soorten: • Vlas, hennep • Houtvezelisolatie • (Cellulose) Warmtegeleiding: λ (niet gecertificeerd): 0.040 tot 0.065[W/mK] Belangrijkste troeven: • nagroeibaar en biologisch afbreekbaar • positieve CO2-balans • laag energie-input • veroorzaken geen irritatie aan huid en luchtwegen Belangrijkste minpunten: • gebruik van schadelijke bestrijdingsmiddelen bij traditioneel geteelde vlas en hennep • vaak toevoeging synthetische steunvezels • gebruik van chemicaliën om duurzaamheid, brandwerendheid en schimmelwerendheid te verhogen • niet geschikt voor alle toepassingen 65

Dampdiffusieweerstandsgetal van enkele isolatiematerialen: • • • • • •

minerale wol: cellulose: geëxpandeerde kurk: geëxpandeerd polystyreen: geëxtrudeerd polystyreen: cellenglas:

µ=1 µ=2 µ = 5 à 10 µ = 60 µ = 150 µ=∞

µ - waarde = dampdiffusieweerstandsgetal [-] hoeveel maal groter de weerstand tegen diffusie is van een laag van een materiaal dan van een laag stilstaande lucht met eenzelfde dikte en bij dezelfde druk en temperatuur 1 ≤ µ ≤∞ lucht (volledig dampopen) : µ = 1 volledig dampdicht materiaal : µ = ∞ Hoe hoger µ (mu), hoe groter de weerstand tegen diffusie. Dampschermen: µdeq - waarde = equivalente diffusiedikte [m] µ - waarde x dikte 66

Isoleren Bron: EN 12524 (2000)

Dag 1 – Isolatie – Principes van isoleren – Binnen dampdichter dan buiten

Dampdichtheid van materialen

Dag 1 – Isolatie – Principes van isoleren – Binnen dampdichter dan buiten

Nagroeibare isolatiematerialen

Isoleren en

Equivalente diffusiedikte van mogelijke dampschermen: • • • • •

gebitumineerd papier (0,1 mm) : aluminiumpapier (0,4 mm): polyester (0,2 mm): polyethyleen (0,15 mm): polyethyleen (0,25 mm):

Na-isoleren in de

µdeq = 2 m µdeq = 10 m µdeq = 50 m µdeq = 50 m µdeq = 100 m

praktijk

Opmerking: de kwaliteit van een dampscherm wordt vooral bepaald door de zorgvuldigheid waarmee de aansluitingen, naden en doorboringen luchtdicht worden uitgevoerd! 67

68 68


17

Dialoog vzw

Bouw Compact Dag 1 –Ontwerp – Compact bouwen

Werk met een energiebewust architect Referenties en voorbeelden Bouwen is meer dan energiezuinigheid - het moet ‘klikken’ Label ‘Energiebewust architect’

Volgden extra opleiding (3 avonden)

Zullen moeten aantonen minimaal 1x E60 te hebben gebouwd

http://www.energiebewustarchitect.be/site/energiebewuste-architecten.php

Compactheid = de verhouding tussen beschermd volume en warmteverliesoppervlakte

COMPACT = evenveel nuttige vloeroppervlakte en volume voor minder warmteverliezend oppervlak 69

70

Maak een masterplan en werk in fases ifv subsidiedossier

De daken

• Maak een totaalplan maar werk gefaseerd en werk af waarmee je begonnen bent • •

Bv. bij vervanging van ramen, wat gaan we later met de gevel doen?

Durf koterijen in vraag stellen Plaats zo veel mogelijk glas op het zuiden en zo weinig mogelijk west en noord

•

Voorzie zo veel mogelijk daglicht

•

Bron

•

•

Hellende daken

Bv. bij renovatie dak voorzie een dakoversteek om later muurisolatie tegen aan te werken.

72

71 72


18

Dialoog vzw

Isoleren van de zoldervloer Isolatie tussen de draagstructuur

Isoleren van de zoldervloer Isolatie op de draagstructuur

Loopvloer (dampopen , winddicht)

Loopvloer (dampopen , winddicht)

Isolatie tussen bijkomend keperwerk

Isolatie

Isolatie Draagstructuur (hout)

Houten keperwerk

Lucht- en dampscherm

(Eventueel) luchten dampscherm

Leidingenspouw

Draagstructuur (massief of hout)

Afwerking Aandachtspunten: • Geschikt voor zoldervloeren met houten Traphal niet draagstructuur vergeten! • Niet begaanbare zolders: houten keperwerk en loopvloer niet nodig, maar isolatie met gesloten celstructuur vereist • Bij bestaande vloeren die reeds afgewerkt zijn aan de onderzijde is het beter om luchtscherm en isolatie bovenop de draagstructuur te plaatsen

Bepleistering

Aandachtspunten: • Geschikt voor massieve vloeren en vloeren met houten draagstructuur • Niet begaanbare zolders: houten keperwerk en loopvloer niet nodig, maar isolatie met gesloten celstructuur vereist • Afzonderlijk luchten dampscherm is nodig wanneer • •

de draagstructuur aan de onderzijde niet bepleisterd is of de bepleistering barsten vertoont. in geval van doorboringen van de draagstructuur (vb voor elektriciteitsleidingen)

73

74

Praktijkvoorbeeld Isoleren van zoldervloer

Correct isoleren vereist • Afwerking aan de buitenzijde: dakbedekking en onderdak

Luchtdicht Dampdichter dan buitenzijde

Correcte aansluitingen met andere bouwdelen

•


Voldoende dik Koudebrugvrij

Afwerking aan de binnenzijde: luchten dampscherm

•

75

Winddicht Regendicht Dampopen

Isolatiepakket:

•

Bron

• Momenteel ligt op 277m² van de zoldervloer 5 cm isolatie en op de rest (373 m2) ligt niets. We zouden dit optrekken naar 20 cm isolatie overal. • Investering : 277 m² x 15 cm isolatie en 373 m² x 20 cm isolatie = 15.600 euro x 30 % door de school zelf te investeren = 4. 680 euro - 2.600 euro premie (4 euro/m2) = 2.080 euro te investeren en bespaart 1.100 euro per jaar. Terugverdientermijn is in dit geval 2 jaar.

Isoleren van hellende daken

Lucht- en winddicht Koudebrugvrij 76

19

Dialoog vzw

1. 2. 3. 4. 5.

Draagstructuur Onderdak (dampopen) Tengellat Panlat Dampopen dakbedekking (pannen, leien) *

Illustratie: Gutex

Het isoleren van bestaande hellende daken zonder onderdak is af te raden: • Het dak is niet winddicht. Hierdoor zal de isolatie minder goed isoleren • De isolatie kan vochtig worden • Draagstructuur zal minder goed uitdrogen met risico op aantasting hout

Eerste laag isolatie

Functies van het onderdak: • regenbescherming bouwfase • occasionele lekken, stuifsneeuw • waterdicht en winddicht • afschermen van isolatie • damptransport vanuit isolatie toelaten (dampopen) * • eventueel: isoleren en koudebrug door spanten opvangen

Onderdak (dampopen) Panlat Tengellat Keper

* Opmerking: in geval van een dampdichte buitenafwerking (metaal, bitumen): andere eisen (zie platte daken)

Isolatie: > passend aanbrengen tussen de kepers. > alleen isoleren tussen de kepers volstaat niet: • onvoldoende dik isolatiepakket • koudebruggen ter hoogte van de kepers

Illustratie: Rockwool

Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Daken

Onderdak en dakbedekking

Gording 8x23 cm

78 77

Tweede laag isolatie

Luchtdichte binnenafwerking Steeds aan de warme zijde van de isolatie Zo weinig mogelijk doorboringen Naden en randen afkleven Ledingen in leidingenspouw

Integrale isolatielaag (niet onderbroken door kepers) Hulpkeper Dampscherm (luchten dampdicht) perfect te plaatsen Leidingspouw (optie) voor het wegwerken van kabels en spots

Foto: ISOVER

Binnenafwerking

Geen mechanische spanning aan het dampscherm! 79


Bron: Pro Clima

80

20

Dialoog vzw

Richtprijzen 24 cm dakisolatie bij gordingen en keperdak Plaatsen van 24 cm dakisolatie door aannemer Bestaand dak met gordingen en kepers (78 m²) Keperplanken 10 x 2,4 cm - alle 50 cm hoh tussen gordingen 6 cm isolatie tussen de kepers 18 cm isolatie tussen de nieuwe kepers Luchtdicht ingsfolie (inclusief tapes e.a) bevestigd met latten van 3mm

prijs materiaal

prijs plaatsing

169,00

lm

EP

0,70

2,30

78,00

m2

EP

4,38

7,50

926,64

78,00

m2

EP

12,50

7,50

1.560,00

78,00

m²

EP

3,00

5,50

SUBTOTAAL (isolatie en luchtdichting)

663,00

3.656,64

Luchtdicht ingsfolie rond dakramen Eventueel luchtdicht afwerken rond elektro kabels (doorboringen kleiner dan 1m) Eventueel luchtdicht afwerken rond schouw + RVS centreerplaat diameter 180 mm Tengellatten (25 mm) en gipsplaten (12 mm ) inclusief afwerkingsproducten

507,00

78,00

7,50

0,00

EP

5,50

0,00

EP

31,70

lm

EP

st st m²

EP

25,14

0,00 40,00

5080,92

U = +/- 0,17 W/m²K

• Kies voor goede beglazing • Werk koude bruggen weg • Voorzie water en windichte aansluitingen aan het onderdak • Voorzie lucht en dampdichte aansluitingen aan het dampscherm

Om oververhitting tegen te gaan: Overdrijf niet met dakvlakramen aan zuidzijde: geef de voorkeur aan vertikale ramen in de zijgevels

82

81

Sarkingdak met PUR

Sandwichpanelen Isolatiematerialen: MW – XPS – EPS - PUR

Dampscherm + isolatie + onderdak + tengellatten + panlatten vormen één geheel • aansluitingen afkleven • of kiezen voor afzonderlijke onderdelen!

Illustraties: Unilin


Illustraties: Verozo en Velux

Aansluiting dak / schrijnwerk: dakvlakramen

Foto’s: Isotec 83

84

83


21

Dialoog vzw

Sarkingdak met cellenglas 1. Drager in hout (Planken of platen ) 2. Dampscherm (niet noodzakelijk) 3. ReadyBoard los geplaatst of verkleefd met PC300 (voegen verkleefd met PC300) 4. PE-folie (onderdak) 5. Tengellaten, panlatten en pannen (bevestiging met inox)

Isoleren van bestaande platte daken

De daken

Checklist dakafdichting: • Staat van de dakafdichting

Goede staat Slechte staat

> behouden > vernieuwen

• Afwatering van het dak

Goed

> behouden

= voldoende helling (min 2 cm/lm) = geen plasvorming

Slecht

> vernieuwen

Isoleren doe je niet om vocht- of andere problemen op te lossen: pak eerst de problemen aan 87

Foto: www.polypek.be

Platte daken

88

87


22

Dialoog vzw

1. Koud plat dak

2. Warm plat dak (isolatie op de draagstructuur)

(isolatie onder of tussen de draagstructuur)

• Kan toegepast worden bij bestaande platte daken:

Deze dakopbouw wordt ten zeerste afgeraden: • Bij massieve daken •

constructie onderhevig aan grote thermische spanningen: risico op barsten thv de aansluiting met de wanden

Voordeel bij massieve daken:

•

•

Illustraties: praktische gids platte daken FOAMGLAS, handboek bouwgebreken

•

•

verlies thermische inertie

Bij massieve en lichte daken: risico op inwendige condensatie: dampdichte dakafdichting laat geen damptransport toe van binnen naar buiten • dampscherm moet vermijden dat er damp in de constructie komt, maar is in de praktijk nooit 100% dampdicht • gevolg: damp zal condenseren tegen de onderzijde van de dakafdichting •

indien de bestaande dakafdichting in goede staat is, kan deze behouden blijven en dienst doen als luchten dampscherm indien de bestaande dakafdichting verwijderd wordt, dan moet er een luchten dampscherm geplaatst worden onder de isolatie

•

de draagstructuur is veel minder aan thermische schokken onderhevig geen risico op

• Nadelen bij lichte constructies: • • • •

grote hoogte -

89

90


3. compact plat dak isolatie tussen de draagstructuur

4.Omgekeerd plat dak (isolatie op de draagstructuur)

(evt) dakballast

Ballast

dakafdichting Isolatie (bij voorkeur 2 geschrankte lagen) massief houten beplanking

Dakafdichting

(vochtbufferde) isolatie

Hellingsbeton

houten draagstructuur

Draagstructuur

(vochtgestuurde) damprem leidingspouw

Voorwaarden: binnenafwerking • Behandeld hout, voldoende droog • GEEN ruimte (voor “ventilatie”) tussen isolatie en houten beplanking • Massief houten beplanking, GEEN plaatmateriaal • GOEDE luchtdichting noodzakelijk (testen!) • GEEN dampscherm, WEL een (vochtgestuurde) damprem, die uitdroging in de zomer naar binnen toe toelaat • Niet voor permanent beschaduwde daken (ballast met beperkte dikte, extensieve groendaken toegelaten)

Binnenafwerking

•

De isolatie wordt bovenop de dakafdichting aangebracht

• • •

Bij bestaande daken kan de bestaande dakafdichting behouden blijven indien deze in goede staat is Zowel geschikt voor massieve als lichte daken

•

Bij massieve daken:

• •

•

• •

Enkel geëxtrudeerd polystyreen isolatie mag gebruikt worden De dakafdichting vervult de functie van luchten dampscherm

Isoleert iets minder goed dan warm plat dak, bij zelfde dikte de draagstructuur is veel minder aan thermische schokken onderhevig geen risico op inwendige condensatie 92

91


23

Dialoog vzw

Alternatieve afwerking van daken: groendak

Het omkeerdak Opletten koude brug aan dakrand •

Isolatieplaat afschuinen of beter nog dakrand volledig inkleden

• • • • • • •

Zomerhitte Lawaaihinder Regen: sponswerking Bescherming dakdichting (UV) Brand Bio-diversiteit Stof

Aandachtspunt: het dak moet geschikt zijn om het extra gewicht te dragen!

94

Het schrijnwerk

4

Enkele beglazing

Dubbele beglazing

3 2 1

Schrijnwerk en beglazing

70 95


4

3 2 1

80

90

Bron: WTCB tijdschrift 4e trimester 1995

Evolutie van enkele beglazing naar hoogrendementsglas

2000 96

24

Dialoog vzw

Daglicht optimaal benutten: vorm en plaatsing van ramen Dag 1 > ontwerp > Oriëntatie

Streefdoel beglazing Kies beglazing met volgende eigenschappen: Goede isolatiewaarde: • •

Ug = 1,1 W/m²k (of lager) kunststof afstandshouders ipv aluminium

Voldoende daglicht doorlatend: •

lichttoetredingsfactor (LTA) ≥ 65 %

Voldoende zonnewarmte doorlatend (voor zuidelijk georiënteerde ramen) •

• Horizontaal hoog geplaatste ramen genieten voorkeur tov verticale ramen tot op de grond

Smal en laag: veel licht tegen het raam, nauwelijks verlichting in de diepte Breed en hoog: het licht dringt tot diep in de woning door

g-waarde ≥ 50%

Opmerking: vermijd oververhitting in de zomer door afschermen van alle beglaasde oppervlakken (buitenzonwering)

Raam aan 1 zijde: onevenwichtige verlichting en verblinding. Weinig licht tot diep in de kamer

97

•

Kies voor daglichtgeleiders in lokalen waar geen raam of koepel mogelijk is

Dakkoepel of dakraam verlicht de hele ruimte maar geeft risico op oververhitting, condensatie en tocht

Verticaal glas zorgt voor evenwichtige verlichting in het midden van de woning en vermindert verblinding; maar soms moeilijk te openen en te onderhouden Lichtpijpen zorgen voor diffuse verlichting over de gehele ruimte

Foto’s: www.techcomlight.nl 99


98

Oververhitting voorkomen zonwering of zonwerend glas? Dag 1 –Ontwerp – zomer: zonafschermend bouwen

Dag 1 –Ontwerp – daglicht benutten

Daglicht optimaal benutten: vorm en plaatsing van ramen

Betere lichtverdeling met ramen aan 2 zijden

Zuidelijk georiënteerde ramen: • vaste horizontale afscherming (dakoversteek of luifel) • beweegbare verticale afscherming (rolluik of zonnescherm) • loofbomen Westelijk of oostelijk georiënteerde ramen: • beweegbare verticale afscherming (rolluik of zonnescherm) • lage beplanting • zonwerend glas Opmerkingen: • g-waarde (zontoetredingsfactor) = totale zonne-energietransmissie doorheen een transparant materiaal (hoe kleiner de g-waarde, hoe minder de ruimte erachter zal opwarmen) • zonwerende beglazing is af te raden aan de zuidkant, wegens verlies gratis zonnewarmte in winter en tussenseizoenen (g-waarde ≥ 50%) • hoe beter een woning geïsoleerd is, hoe belangrijker het wordt om de zon buiten te houden Sommige netbeheerders geven premies voor buitenzonwering 100

25

Dialoog vzw

of voorzie een dakoversteek

Oppassen met dakramen

enkel voor zuidelijke ramen! INSTRALING naar RAAMORIËNTATIE

Vuistregel:

160

•

140

Bij raamhoogte 1,80 m: Lengte dakoversteek: 1,00 m

H

•

Als L : H = 1 : 1,5 dan is er van 12 mei tot 1 augustus 's middags 100% schaduw op het raam

Invallende zon op 21 juni ‘s middags bij een raam met een hoogte van 1,80 m (H) dakoversteek met een lengte van 1,00 m (L)

Bij raamhoogte 1,80 m: Lengte dakoversteek: 1,20 m

Bron: www.de12ambachten.nl

61,90°

L

Instraling (kWh/maand)

Als L : H = 1 : 1,8 dan is er op 21 juni ‘ s middags 100% schaduw op het raam

101

Bestaande gebouwen: vervangen schrijnwerk? in goede staat

evt. dichtingen plaatsen of vervangen voor een betere winddichting evt. delen van het schrijnwerk vervangen (bij hout), vb.onderregel aandachtspunt: extra gewicht > evt hoeken verstevigen en/of scharnieren laten vervangen Alternatief indien bestaande raamkamers te dun zijn > voorzetramen

in slechte staat

80 60 40 20 0

Jan

Feb

Mar

Apr

Mei

Jun

Jul

Aug

Sep

Okt

Nov

Dec

Maand

dak zuidraam westraam noordraam oostraam

102

Bron: Velux

Uglas (W/m²K) 0,6 1,1 2,8 6

0,8 1,2 2,5 4,9

1 1,4 2,7 5,1

1,1 1,4 2,7 5,1

1,3 1,7 3 5,4

1,6 1,9 3,2 5,6

2,1 2,5 3,8 6,2

Opmerking ivm glastegels: er bestaan ondertussen ook superisolerende glastegelpanelen met een U-waarde van 1,8 W/m²K

> schrijnwerk volledig vervangen 103


100

Hout - thermisch onderbroken PVC - meer kamers Hout PVC - PUR enkelvoudig Aluminium - therm. Onderbr. Aluminium Uframe (W/m²K) 0,8 1,6 1,8 2,9 3,8 6

> alleen glas vervangen

120

Uw-waarden schrijnwerk

Checklist bestaand schrijnwerk:

Overdrijf niet met dakramen aan de zuidzijde Geef de voorkeur aan verticale ramen in de zijgevels Voorzie een dakraam van een zonwering aan de buitenzijde of rolluik

104

26

Dialoog vzw

Uw-waarden schrijnwerk 1

Streefdoel schrijnwerk

2 Houten frame Uf = 1,8 Enkel glas Ug = 5,7

Houten frame Uf = 1,8

Volledig raam Uw = 4,7

Dubbel glas U g = 2,8


• Bij vervangen van schrijnwerk: • •

niet meer openslaande ramen dan nodig maar wel in elke ruimte minstens één opengaand raam voor intensieve ventilatie

• Kies schrijnwerk

4 Houten frame Uf = 1,8 Superisolerend glas Ug = 1,1

•

Volgende stappen: stappen:

•

• eerst andere bouwdelen zeer goed isoleren (passiefhuis)


• Kies schrijnwerk dat driedubbel glas kan dragen •

• dan verbeterd schrijnwerk met driedubbele beglazing ug 0,8 en afstandshouders kunststof i.p.v. aluminium

Glas beter dan frame !

met Uf-waarde ≤ 1,8 W/m²K met Uw-waarde ≤ 1,6 W/m²K

voor eventuele vervanging in de toekomst

Foto: Thermopane

105

Thermisch onderbroken houten schrijnwerk (polyurethaanvulling)

Praktijkvoorbeeld

PVC schrijnwerk met volgeschuimd kader (PUR of EPS)

Uf = 0,63 Uf = 0,77

Bron: Van Hiertem

Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Schrijnwerk

Verbeterde raamprofielen

107


106

• Bestaande ramen zijn momenteel nog enkel glas in houten maar ook in stalen kaders • Het vervangen van de ramen en het glas zou in dit geval een besparing betekenen van 1.000 euro op jaarbasis. (30% v/d investering zelf te betalen door de school = 22.000 euro – 2.000 euro premie (10 euro/m2) = 20.000 euro zelf te investeren, terugverdientermijn 20 jaar.

Z

N

Bron

3

10 8

27

Dialoog vzw

Isolatie tussen de vloerconstructie: houten draagstructuur

Na-isoleren van de verschillende bouwdelen

plankenvloer leidingspouw luchtscherm Isolatie (bijkomende laag) Isolatie (eerste laag)

Vloeren

Dampopen afdichting Eventuele afwerking op panlatten

Aandachtspunten: • De volledige ruimte tussen de houten balken vullen met isolatiemateriaal • De leidingen niet in de isolatie plaatsen en het luchtscherm niet doorboren voor leidingen:

•

•

voorzie een leidingspouw tussen het luchtscherm en de vloer.

Koudebrugwerking ter hoogte van de houten draagstructuur verminderen plaats een bijkomende isolatielaag boven of onder de draagstructuur

Geef voorkeur aan halfharde isolatieplaten 110

109

Isolatie onder de vloerconstructie

Isolatie boven de vloerconstructie Nieuwe plankenvloer

bestaande vloer isolatie (in 2 geschrankte lagen)

leidingspouw Luchtscherm

evt + winddichte afwerking

Isolatie tussen houten draagstructuur Bestaande vloerconstructie

Aandachtspunten: • Geschikt voor het na-isoleren van bestaande vloeren • • •

Aandachtspunten: • Voorwaarde: voldoende vrije hoogte noodzakelijk • Nadeel: aanpassingen aan deuren en trappen vereist • Kan ook bovenop een houten draagstructuur geplaatst worden • Alternatief voor houten vloerbekleding: isolatie +chape + tegels op bestaande vloer

boven (kruip) kelder of andere niet-verwarmde ruimtes boven buitenomgeving: bijkomende afwerking vereist bij vloeren met houten draagstructuur

• Kan ook toegepast worden bij houten draagstructuur (vb boven kelder) plaats dan een dampscherm aan de warme zijde van de isolatie

• Bij gebruik van isolatieplaten met open celstructuur plaats een winddichting afwerking aan de onderzijde 111


112

28

Dialoog vzw

Vloerisolatie: aandachtspunten Isolatie aan de onderzijde van massieve vloeren: • (Half)harde isolatieplaten • Gespoten isolatie (PUR) • Polyester-aluminiumkussens

Algemene aandachtspunten: • Beperk de warmteverliezen • • • •

Plaats de CV-leidingen steeds binnen het beschermd volume of in de isolatie. Doe dit in de mate van het mogelijke ook voor de waterleidingen Indien dit niet mogelijk is: isoleer de buizen met buisisolatie Werk bij houten vloeren met een leidingenspouw

R = 3,8 m² K/watt

• Beperk de koudebruggen ter hoogte van de voegen tussen 2 isolatieplaten: •

Plaats de isolatie steeds in twee (of meer) geschrankte lagen

• Lucht- en dampdichtheid aan de binnenzijde •

Bij massieve vloeren: geen probleem Bij houten vloerconstructies: luchtscherm

Illustratie: www.tonzon.nl

•

• Winddichtheid aan de buitenzijde: • •

Bij massieve vloeren: geen probleem Bij houten vloerconstructies: dampopen windscherm 113

114

Spouwisolatie: uitvoeringsproblematiek Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Wanden

Isoleren

Wanden

115

•

de continuïteit van de warmte-isolatie moet ten allen tijde worden verzekerd. Koudebruggen zijn uit den boze !!

•

breng alle nodige waterkerende lagen correct en zorgvuldig aan (ter hoogte van lateien, dorpels, funderingsaanzetten, diverse aansluitingen,…). Boven iedere waterkerende laag zijn een juist aantal stootvoegen aangebracht;

•

vermijd alle mortelresten of ander afval in de luchtspouw: elke vorm van vochtbrug dient te worden vermeden

Illustratie: fotomateriaal handboek bouwgebreken, B. VANDERMARCKE

116

116


29

Dialoog vzw

Spouwisolatie: uitvoeringsproblematiek Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Wanden illustraties: B. VANDERMARCKE

Dag 1 – Isolatie – Bouwdelen - Wanden

Spouwhaken

Platen geschrankt plaatsen Roestvrij stalen spouwhaken steunplaat met afdruiper Ook de goeie plug ! Min. 5 spouwhaken per m² Min. 5 spouwhaken per plaat

Bron : Imagex cv, Gebr Bodegraven 117

118

Volledige of gedeeltelijke spouwvulling?

Bouwvolgorde omkeren 1.DRAGENDE BINNENMUUR OPTREKKEN

2. ISOLATIE NAADLOOS TEGEN BINNENMUUR BEVESTIGEN



voor een perfect geplaatste spouwisolatie

3.BUITENM UUR OPMETSEN

Volledige spouwvulling

Gedeeltelijke spouwvulling

PLUSpunten: •uitstekende bouwfysische prestaties, •geen luchtcirculatie mogelijk rond de isolatie •dikkere isolatie mogelijk voor dezelfde muurdikte

PLUSpunten: •uitstekende bouwfysische prestaties MINpunten •bij slechte plaatsing luchtcirculatie mogelijk rond de isolatie •minder isolatie voor eenzelfde muurdikte

MINpunten •bij slechte plaatsing vochtproblemen en stukvriezen parament mogelijk •geen dampdichte afwerking (vb verf) aan de buitenzijde •geen poreuze gevelsteen

Opmerking: •geen verluchte spouw toepassen (open stootvoegen zijn voldoende voor afvoer regenwater)

Opmerking: •open stootvoegen blijven nodig voor de afvoer van regenwater 119 119


120 120

30

Dialoog vzw

Spouwmuren: navullen van bestaande spouw

Na-isoleren van bestaande spouwmuren door spouwvulling

Eisen gesteld aan de bestaande muur: • muren in goede staat (geen regendoorslag) • buitenzijde niet-dampremmend afgewerkt

Eisen gesteld aan het isolatiemateriaal:

minimale spouwbreedte van 3 à 4 cm (afhankelijk van het isolatiemateriaal)

•

binnenspouwblad luchtdicht afgewerkt

Gebruikte materialen: •

(bepleistering)

•

•

niet-capillair (mag geen vochtbrug vormen tussen binnen- en buitenspouwblad) lage λ-waarde (ook bij opname van beperkte hoeveelheid vocht) mag zowel dampdoorlatend als dampdicht zijn voldoende dichtgepakt en homogene isolatielaag (zonder scheuren of holten)

aanwezige koudebruggen (thv lateien, dakranden,…) vormen enkel een probleem bij te hoge relatieve vochtigheid in de woning (ontbreken van ventilatie) risico op vorstschade neemt toe bij na-isoleren, vooral bij niet-vorstbestendige paramentsteen (evt. risico beperken

• •

schuimen (PUR-schuim, UF-schuim): mogen niet scheuren na verloop van tijd vlokken (glaswol-, rotswol): voldoende dichtgepakt

korrels (PS-parels, perliet): voldoende kleine diameter

U-waarde van de wand kan gehalveerd worden met spouwvulling. Een u-waarde lager dan 0,6Wm²K vereist een minimale spouwbreedte van 6 cm.

dmv waterwerende, dampdoorlatende laag)

121

122

Vermijd binnenisolatie Volle baksteenmuur binnenisolatie

Binnenisolatie TROEVEN: • schijnbaar goedkope uitvoering: geen bouwaanvraag noch medewerking architect verplicht

Volle baksteenmuur buitenisolatie

RISICO’S en NADELEN: • koudebruggen thv aansluitingen met binnenwanden, vloeren en plafonds zijn onvermijdelijk

Temperatuur [°C]

Volle baksteenmuur zonder isolatie

risico op oppervlaktecondensatie, schimmelvorming, extra warmteverliezen

•

Bij slagregen: bemoeilijkt uitdrogen van wand

•

grotere thermische spanningen

• • •

gevaar inwendige condensatie verlies thermische inertie Conclusie: binnenisolatie is een afname akoestische kwaliteiten bij stijve isolatie

risico op permanent vochtige zone en vorstschade groter risico op scheurvorming

Bron: prof H. Hens - KULeuven 123


Illustratie: Rockwool

•

Illustratie: VENIN

(geen betegeling, dampdichte verf of geglazuurde paramentsteen)

• • • •

noodoplossing en resulteert niet in een hoge isolatiekwaliteit ! 124

31

Dialoog vzw

Isolatie tussen keperwerk + buitenafwerking in hout

Foto : Oxfam - Koramic

Foto : De Zeppelin Herk-de-Stad

Isolatie tussen keperwerk + buitenafwerking in gevelpannen

125

126

Isolatie tussen keperwerk + buitenafwerking in plaatmateriaal

Buitenbepleistering op isolatie

isolatie Illustratie: Sto

binnenpleister binnenmuur

• • • • •

sierpleister voorstrijklaag wapeningslaag +/- 3 mm isolatieplaat 20-240 mm hechtlaag +/- 4 mm vlakke ondergrond

Trespa Rockpanel Sidinngs eternit Bruynzeel Abes Laminati 127


Foto: TDN Deneef Heist op den Berg

regenscherm sidings

128

32

Dialoog vzw

Buitenisolatie

Steenstrips op isolatie

BELANGRIJKE TROEVEN: • uiterst geschikt voor renovatie • uitstekende bouwfysische prestaties • ideaal voor wegwerken koudebruggen • geen interne condensatie • plaatsbesparing door compact systeem •

MINPUNTEN: • geringere oppervlakteweerstand dan bij baksteenmetselwerk: oplossen door extra wapeningslaag!

Verlijmen van de isolatie op de bestaande muur

• •

Bij voorkeur ook mechanisch te bevestigen De isolatieplaten hebben een geleidende verdikking voor ter ondersteuning van de baksteenstrips

Bevestigen van de baksteenstrips (dikte 22 mm) Opvoegen

129

131


101 €/m² 106 €/m² 121 €/m² 111 €/m² 116 €/m² 121 €/m² 131 €/m² 136 €/m² 136 €/m²

105 tot 150 €/m² vanaf 95 €/m²

• NW gevel isoleren + crepi, en ramen verwijderen • Investering : 133 m² x 110 euro/m² = 14.630 euro x 30 % door de school zelf te investeren = 4. 389 euro - 532 euro premie (4 euro/m2) = 3.857 euro te investeren maar bespaart 604 euro per jaar. Terugverdientermijn is in dit geval 6,5 jaar.

Bron


SYSTEEMPRIJZEN - prijzen voor materiaal én plaatsing, zonder BTW geplaatst voor een isolatiedikte van 12 cm. Deze prijzen zijn telkens met inbegrip van keperwerk, isolatie en Celit 3D.

Buitenisolatie en crepi Nieuwe gevelsteen op nieuwe fundering + 12 cm isolatie

130

Praktijkvoorbeeld

Buitenisolatie: prijsoverzicht

Ruitleien 40/40/5 + tengellatten Pannen Actua + panlatten op 37 cm afstand geplaatst Rechthoekige lei 60/32 Larix planchetten, dikte 22 mm, hoogte13,5 cm Vuren planchetten overlappend profiel, dikte 18 mm, hoogte 13,5 cm Gekleurde Sidings Trespa volkern, dikte 8 mm Doorkijklatjes in cederhout Cederplanchetten tand en groef, 13,5 cm (FSC)

Bron: www.terrasolar.be

13 2

33

Inhoud. Ecologisch magazine De Koevoet. Dialoog vzw Vormings- en adviescentrum GEBOUWSCHIL ISOLATIE. Dialoog vzw. Energiezorg in scholen Voorjaar 2009

Recommend Documents