Inhoud
Voorwoord
15
Proloog Joseph Kessels en Rob Poell
17
deel i perspectieven op leren, werken en ontwikkelen 1
2
25
Opleiden en leren in een kenniseconomie Joseph Kessels en Paul Keursten Inleiding Het veranderende karakter van het werk De noodzaak van een corporate curriculum Conclusie Literatuur
27
Actoren organiseren HRD! Rob Poell en Ferd van der Krogt Inleiding Problemen met het organiseren van HRD: het duale en strategische karakter De structuurbenadering van HRD: plannen en structureren De dynamische netwerkbenadering: actoren organiseren HRD-processen vanuit leernetwerken Het duale en strategische karakter van HRD in de netwerkbenadering: door het organiseren van leerwegen Perspectieven Literatuur
45
27 29 34 40 41
45 45 47 50
55 60 61
6
Handboek human resource development
3
4
5
6
Naar een breder begrip van leren Sanneke Bolhuis en Robert-Jan Simons Inleiding: Perspectief op leren Mensen leren altijd en overal Verschillende manieren van leren Onbewust (leren) handelen Gezamenlijk leren in organisaties Conclusie Literatuur
63
Ervaring is een vak, werken is leren Ruud Klarus Inleiding Arbeid en sociaalconstructivisme Subjectief nut: Waar doe ik het voor? Integratief leren Zelfsturing Leren is (nieuwe) namen geven aan (nieuwe) betekenissen Leren is samen leren Haalbare doelen en ontwikkelingsgericht beoordelen Kritiek op het sociaalconstructivisme Ten slotte Literatuur
87
63 65 68 77 80 84 84
87 88 90 92 93 94 95 97 99 101 102
en HRD in bedrijfskundig perspectief Frits Kluijtmans en Beate van der Heijden Inleiding Het belang van human resources in bedrijfsprocessen Gevolgen voor arbeidsrelaties en de inhoud van het psychologisch contract Gevolgen voor de besturing en ontwikkeling van human resources Een dilemma: talentontwikkeling en -coaching over organisaties heen Employabilitybeleid voor oudere werknemers: valkuilen en aanbevelingen Literatuur
104
Performancegericht HRD Peter Schramade Inleiding
119
HRM
104 104 106 110 114 115 117
119
Inhoud
7
8
9
7
Achtergronden Kenmerken van performancegericht HRD Van ‘gevoel voor gewenste performance’ naar performancegericht inzetten van HRD Tot slot Literatuur
122 123
Talentontwikkeling op de arbeidsmarkt Lidewey van der Sluis Inleiding Vraag 1. Wat is talent en talentontwikkeling op de arbeidsmarkt? Vraag 2. HR-ontwikkeling (HRD) en talentontwikkeling. Wat is het verschil? Vraag 3. Wat zijn de belangrijkste succesfactoren voor het managen van talentontwikkeling? Literatuur
134
Strategische afstemming van opleidings- en leeractiviteiten Ida Wognum Inleiding Strategisch opleiden en leren Het proces van strategische afstemming Vier aspecten van strategische afstemming Het belang van strategische afstemming voor effectief opleiden en leren Literatuur Van ‘managergestuurd’ naar ‘medewerkergestuurd’ opleiden en leren Jos van der Waals Inleiding Wat is het probleem? Strategisch opleiden en leren in arbeidsorganisaties Resultaten van onderzoek Medewerkergestuurd opleiden en leren Resultaten van onderzoek Discussie Literatuur
127 131 131
134 134 136 138 144
145 145 146 150 153 157 158
162 162 163 164 167 170 172 174 175
8
Handboek human resource development
10
Persoonlijke ontwikkeling: steeds meer oog voor talent en sterktes 178 Saskia Tjepkema, Luk Dewulf en Niel Van Meeuwen Inleiding 178 Persoonlijke ontwikkeling als thema in HRD – een overzicht 179 Meer aandacht voor talent 182 Het verschil tussen gap-gericht en talentgericht werken 187 Een integratief model: de uitdaging voor HRD 191 Literatuur 192
deel ii vormgeving van de leeromgeving 195 11
12
13
Professionaliseringsstrategieën van werknemers Rob Poell en Ferd van der Krogt Veranderingen in de rol van werknemers bij het organiseren van hun professionele ontwikkeling Strategieën vanuit werknemersperspectief: de leerwegcyclus Drie ingangen voor strategisch opereren van werknemers Onderzoek naar strategisch opereren van werknemers Verdere studies over professionaliseringsstrategieën van werknemers Literatuur Het ontwerpproces als leerproces Joseph Kessels en Ans Grotendorst Inleiding Opvattingen over leren Ontwerpbenaderingen Het ontwerpproces als leerproces Ontwerpen als een vorm van kenniswerk Tot slot Literatuur Werken en leren in de frontlinie van de publieke dienstverlening Ton Bruining Werken in de frontlinie Leren in de frontlinie
197
198 200 202 206 211 213 215 215 216 219 226 228 229 230
235 235 239
Inhoud
9
Stimuleren van het leren in de frontlinie HRD in de frontlinie Literatuur
241 244 246
14
Ontwikkelen van bekwaamheden tijdens het werk 248 Jeroen Onstenk Inleiding 248 Brede vakbekwaamheid 249 Het leerpotentieel van arbeidssituaties 251 Bekwaamheidsontwikkeling en HRD-beleid 258 Structureren van leermogelijkheden door werkallocatie 258 Een kwalificerende organisatie? 260 Literatuur 262
15
Opleiden op de werkplek Marcel van der Klink Inleiding Opleiden op de werkplek: terug van weggeweest Wat is kenmerkend voor opleiden op de werkplek? Redenen om te kiezen voor opleiden op de werkplek Is opleiden op de werkplek effectief ? Ontwerpen van opleiden op de werkplek Tot slot Literatuur
264
Vormen van opleiden op de werkplek Jan Stavenga de Jong en Marjan Glaudé Inleiding Opleidingsmodellen Uitwerkingen van het Socialisatiemodel Uitwerkingen van het Instructiemodel Uitwerkingen van het Evaluatiemodel Uitwerkingen van het exploratiemodel Discussie Literatuur
277
16
17
264 264 266 267 269 270 273 275
277 278 280 284 286 289 292 293
Leren van professionals tijdens de beroepsuitoefening 297 Kitty Kwakman Inleiding 297 Wat is een professional? 297
10
Handboek human resource development
Het werk van professionals in beweging Leren van professionals Condities voor het leren van professionals Literatuur 18
19
20
Ontwerpprincipes en een ontwerpmodel om het leren in innovatiepraktijken te versterken Suzanne Verdonschot Inleiding Positionering van het onderzoek naar leren dat leidt tot ‘werkplekinnovatie’ Opzet van het onderzoek Ontwerpprincipes voor het bereiken van doorbraken in innovatiepraktijken Centrale thema’s in de ontwerpprincipes Ontwerpen van doorbraken in een innovatiepraktijk Tot slot Literatuur Het corporate curriculum Christiaan Stam Inleiding Een procesbenadering van kennisproductiviteit Een ‘enabling strategy’ Een dynamische benadering van het kenniskapitaal Een autopoietische epistemologie Drie lagen van het corporate curriculum Twee typen innovatie Het corporate curriculum als gezelschapsspel Conclusie Literatuur Corporate curriculum in ontwikkeling Jaap van Lakerveld Inleiding Verschuivende kijk op leren Leren in organisaties Een corporate curriculum Corporate curriculum in ontwikkeling Conclusies Literatuur
301 303 309 312
314 314 315 317 319 324 326 328 328 331 331 332 333 335 337 338 340 342 343 344 347 347 347 351 352 356 359 361
Inhoud
21
22
23
24
11
deel iii ondersteuning van het leren
363
Kritische reflectie als rationalistisch ideaal Marianne van Woerkom Inleiding Tradities die ten grondslag liggen aan het gebruik van de term kritische reflectie De rationalistische en idealistische connotatie van kritische reflectie Problemen gerelateerd aan de rationalistische bias in kritische reflectie; de onderbelichte rol van emoties en het onbewuste in leren Potentieel empirisch onderzoek naar kritische reflectie Conclusies en implicaties voor HRD-professionals Literatuur
365
Stijlen van werkplekleren Marjolein Berings en Anja Doornbos Inleiding Leerstijlen Stijlen van werkplekleren Stijlen van werkplekleren ontdekken Conclusie – een stimulerende werkomgeving Literatuur
384
Zelfsturende teams inrichten als rijke leeromgeving Saskia Tjepkema Inleiding Zelfsturende teams Leren en werken in zelfsturende teams Leren binnen zelfsturende teams: wat en hoe? Leerinfrastructuur van een zelfsturend team Het optimaliseren van de leerinfrastructuur Ten slotte Literatuur
395
Communities of practice en netwerkleren Maarten de Laat en Marc Coenders Inleiding Essentiële kenmerken van communities of practice Verbinding tussen leren en werken
417
365 366 370
372 375 377 379
384 384 385 389 392 393
395 396 399 402 405 410 413 414
417 417 419
12
Handboek human resource development
25
26
Ontwerpen van CoP’s CoP’s en faciliteren van binnenuit CoP’s en sociaal kapitaal CoP’s, netwerken en netwerkleren Afsluiting Literatuur
421 422 423 424 426 428
Professionele ontwikkeling in scholen Piety Runhaar, Karin Sanders, Peter Sleegers en Huadong Yang Inleiding Professionele ontwikkeling: een begripsbepaling Relaties tussen individuele en organisatiekenmerken en werkgerelateerd leren Onderzoeksmethode en onderzoeksgroep binnen de verschillende onderzoeken Individuele kenmerken: self-efficacy en leerdoeloriëntatie Organisatiekenmerken: autonomie, interdependentie en transformationeel leiderschap Aanbevelingen voor de HRM- en HRD-praktijk: werk en leren integreren Tot slot Literatuur
429
Assessment: inzicht in functioneren Harm Tillema Inleiding Personeelsbeleid als basis voor de inzet van assessment in organisaties Assessment voor ontwikkeling Instrumenten voor assessment Organiseren van assessments Feedback en voortgangsbesprekingen Criteria voor het beoordelen van geschiktheid en kwaliteit van assessments Besluit Literatuur
443
429 430 432 432 433 435 436 439 440
443 444 445 446 450 453 454 456 457
Inhoud
27
28
29
13
E-learning in arbeidsorganisaties Theo Bastiaens Inleiding Virtuele organisatie Performance Improvement E-learning Opleiden en ondersteunen van werknemers met ICT Onderwijskundige overwegingen bij e-learning Ontwerpoverwegingen Organizational Development Organisatorische dimensies van het gebruik van technologie Afsluitende kanttekeningen bij e-leren Literatuur
459
Leren in spelsimulaties Léon de Caluwé en Annemieke Stoppelenburg Inleiding Wat is een spelsimulatie? Wanneer kun je spelsimulaties gebruiken? Welke functies kunnen spelsimulaties hebben? Toepassingen van spelsimulaties met een aantal voorbeelden Spelsimulaties bij (grootschalige) veranderprocessen Wat levert dat op? Tot slot Literatuur
474
Professionalisering van loopbaanbegeleiders in het beroepsonderwijs Frans Meijers en Marinka Kuijpers Inleiding Nieuwe verantwoordelijkheden van begeleiders in het beroepsonderwijs Veranderende rollen van begeleiders Begeleiding als managementprobleem De werkomgeving Samenwerking met het bedrijfsleven Professionalisering van loopbaanbegeleiders: een conclusie Literatuur
459 460 462 462 463 464 466 468 468 470 472
474 474 475 477 483 487 487 490 491
492 492 493 494 496 500 501 503 504
14
Handboek human resource development
30
Opleiden in bedrijf: effectief opleiden of opleiden voor effectiviteit? Jasper van Loo en Andries de Grip Inleiding Effectiviteit van bedrijfsopleidingen: conceptuele benaderingen Wat leveren bedrijfsopleidingen op? Causaliteit: wat verklaart wat? Mogelijke verbanden tussen opleiden en bedrijfsresultaten Besluit Literatuur
507 507 508 512 516 517 518 520
Epiloog Rob Poell en Joseph Kessels Kernbegrippen in ‘Organiseren van het leren’ HRD en HRM De meerwaarde van HRD Lerende professionals Toekomst voor HRD Literatuur
523
Over de auteurs
530
523 525 526 527 528 528
