Inhoud
Proloog
15
Meer dan'memoires' De horizon van de wereldgeschiedenis Getuigenissen uit de eerste hand: Ratzinger-Küng O p dezelfde golflengte? Twee levenslopen kruisen elkaar Samen op het concilie 1962-1965 Ratzingers benoeming in Tübingen Collegiale samenwerking Ratzingers tolerantie Twee verschillende wegen van katholiek-zijn
16 19 21 22 25 28 29 30 32 33
I. Romeinse provocaties
35
Een voorvechter van conciliaire vernieuwing: kardinaal Suenens Kritiek op het Romeinse systeem Progressieve curieorganen Provocatie I: consolidering van de machtsstructuur Een exemplarisch geval: de vrijheid van de bisschopskeuze in Zwitserland Het verzet heeft succes Een radicaal antwoord: Charles Davis verlaat de kerk Een vruchtbaar onderzoekssemester Beslissende momenten voor de dialoog tussen de godsdiensten: Beiroet-Jeruzalem Provocatie II: de encycliek over het celibaat Karl Rahner en het celibaat Lasterpraat Vriendschappen Provocatie III: een pauselijk Credo voor gisteren Een sprong voorwaarts vereist Wereldwijde demonstratie voor de vrijheid van de theologie Provocatie IV: het decreet over het gemengde huwelijk Oproep tot zelfhulp
35 38 40 42
http://d-nb.info/1015355218
45 48 50 54 57 60 64 66 69 71 72 73 77 78
6
INHOUD
De uitnodiging heeft effect Provocatie V: de 'encycliek over de pil' Een paus die twijfelt Een encycliek die wereldwijd op verzet stoot
79 82 83 84
II. 1968: Jaar van beslissingen
87
De oorzaken van de Culturele Revolutie van 1968 Radicalisering in Duitsland Gastdocent in New York Moord op Martin Luther King Een charismatische pinksterviering in Parijs: intercommunie De Romeinse inquisitie werkt in stilte Hoe te reageren? Geen inzage in de akten Crisis in de kerk van na het concilie - een strijd o m paradigma's N a een 'Praagse lente' een 'winterse kerk' Een golf van protest op de Duitse Katholiekendag Vertegenwoordiger van het redelijke midden Dood en verrijzenis van een weekblad: Publik Priesters willen meebeslissen Hoe de paus zou kunnen zijn Het tegenoffensief van de curie Repressie in de Verenigde Staten en Engeland Verzet in Nederland: de Nederlandse catechismus De beslissende strijd o m het priestercelibaat: een pastoraal concilie H o e Rome een kerk aan banden legt De stemmen van de vernieuwing worden zwakker Doctor in de beide theologieën: Karl Barth De man die met zijn Alfa kwam: voor Ratzingers vrije semester
87 90 92 95 97 100 103 105 106 109 113 117 120 123 125 127 128 130 133 136 139 140 143
III. Tübingen in roerige tijden
146
Stilte voor de storm Oecumenisch onderzoek in de praktijk Een omstreden hervorming van de universiteit Studentenopstanden Gewelddadige acties en opgeschroefde ideologieën Go-ins met gevolgen: Eschenburg en Adorno Theologiestudenten in opstand
146 148 150 153 155 158 160
INHOUD
7
Hervormingseuforie en onlusten aan de faculteit Het Instituut voor Oecumenisch Onderzoek bedreigd Meegaan, vluchten o f standhouden? Democratiseringspoging van de studentengemeente Ratzingers onverwerkte trauma Gevecht o m de waarheid Ratzingers afscheid, 1969 Einde van het rode decennium Heb ik mij in hem vergist? De Bijbel modern-kritisch o f traditioneel-dogmatisch opgevat? Wie is er veranderd? Blijven staan - o f verdergaan In de logica van Vaticanum II Besluiten inzake huishouding en secretariaat
162 164 167 169 170 172 173 175 179 182 185 187 188 190
IV. Onfeilbaar?
193
Niet alleen maar theologie Interdisciplinariteit in de praktijk Waarheid in waarachtigheid Eerlijk omgaan met vergissingen Het Mariadogma - ook tegen beter weten in? Verbod van de pil - een tweede geval Galilei De kwestie van de waarheid - een publieke aangelegenheid Onfeilbaar? Een onontkoombare vraag Zijn de fundamenten van deze leer zeker? Het mogelijk maken dat de kerk zich corrigeert: Walter Kasper Een dodelijke bedreiging voor het katholieke geloof? De progressieve theologie bijeen: het Wereldcongres van 1970 De grote teleurstelling: Karl Rahner Een dogmaticus die geen argumenten heeft De veertien helpers in de nood: een nieuwe stijl? Eerste confrontatie met Joseph Ratzinger De maatstaf van het katholiek-zijn: oude kerk o f Nieuwe Testament? Van rooms-katholicisme naar echte katholiciteit Een verzoening met de oosterse orthodoxie is mogelijk Er zou een eind komen aan het oud-katholieke schisma Het protest van de Reformatie zou weieens overbodig kunnen worden
194 195 198 199 201 204 205 207 210 213 215 218 220 222 224 227 230 231 234 235 236
8
INHOUD
Wie heeft de leer van de onfeilbaarheid 'uitgevonden'? Jezus zou hier niets van hebben begrepen
239 241
V. Wereldreis en wereldtheologie
244
Door sympathie gedragen Gesteund door vrienden uit de wereld van de theologen Concentratie: christen zijn binnen een mondiale horizon Verruiming van horizon: de beleving van de wereld Het heilige Rusland Het onheilige Rusland Blijvende hoogachting voor de orthodoxe kerk De wereld van de islam: Afghanistan De gouden tempel van de sikhs Het India van de hindoes Sri Lanka en het boeddhisme Indonesië: een tolerante islam Bij de antipoden: Australië Eindelijk vrije dagen: het eiland van de dagdromen De nieuwe horizon: de grote ideologieën Nieuw-Zeeland: herderlijk schrijven tegen een theoloog Het op een na mooiste land ter wereld Mijn centrale project De oorspronkelijke christelijke boodschap voor vandaag Betovering van de Zuidzee De wereld van de stammenreligies Weer in de westerse, 'christelijke' wereld Business as usual De slaap, het lachen en de hoop
244 246 249 251 252 255 256 259 262 263 267 269 272 277 280 282 283 288 289 291 295 296 298 300
VI. Strijden voor de waarheid - o f vechten o m de macht?
302
Noten te kraken voor de Congregatie voor de Geloofsleer Stille arbeid Waar te beginnen: van 'boven' o f van 'onderen'? Was Jezus een revolutionair? H e t voor en tegen van een 'politieke theologie' Heeft de kerk haar ziel verloren? Wat moet blijven in de kerk 'De loyale oppositie van Zijne Heiligheid'
302 305 306 309 311 313 314 315
INHOUD
9
Oppositie vraagt o m openbaarheid Tegen de berusting: oriëntatiepunten Versluiering van machtsuitoefening en machtsmisbruik Machtsstrijd in de kerk Strijd om de waarheid Poging tot een niet aan dwang onderworpen gesprek Feilbaar?\ resultaten van het onfeilbaarheidsdebat De 'onfeilbaarheid' geherinterpreteerd —tegenargumenten genegeerd Tweeslachtige ervaringen met de Wereldraad van Kerken Zeldzame allianties Wederzijdse erkenning van de kerkelijke ambten De apostolische successie —een machtskwestie van de eerste orde — De roep o m een gemeenschappelijke avondmaalsviering —
317 319 322 324 326 328 330 332 333 335 338 341 344
VIL D e capitulatie geëist
346
De ommekeer van de hervormingsgezinde kardinaal Suenens Charismatische bewegingen in de katholieke kerk Geen eerlijke voorwaarden voor een 'colloquium' Een 'strategische schikking' met Karl Rahner Een geconcentreerde actie: Vaticaan en episcopaat Geen antwoord op de vraag naar de mogelijkheid te dwalen In plaats van een kwestie van waarheid o f recht een kwestie van stijl? Voor mij een gewetensvraag Rugdekking van de kant van de collega's in Tübingen Doctorandi en bisschoppen mede betrokken: bisschop Kempf Een systeem van aanbrengen en controleren Principieel bezwaar tegen het proces Het lot van iemand die tot een gesprek bereid was: professor Pfürtner De toekomstige bondskanselier: Helmut Kohl Romeinse feesten - verhelderende ontmoetingen Paulus VI in het Collegium Germanicum Gesprekken met Romeinse professoren In dienst van de oecumene: kardinaal Willebrands Het hoofd van de instantie voor de geloofsleer privé: wie capituleert voor wie? De hamer van de Congregatie voor de Geloofsleer: monseigneur Hamer Voorstel voor een pauze afgewezen
346 349 351 355 357 359 362 364 365 366 369 371 373 376 380 384 386 388 389 390 394
10
INHOUD
Zal de bisschop standhouden? Romeins proces in strijd met de mensenrechten
396 398
VIII. Het avontuur van een boek
401
Een wisseling van uitgeverij met gevolgen Voor de jezuïeten in Zwitserland Geen door de kerken gedomesticeerde, maar de werkelijke Jezus Een blijde boodschap, die tot een conflict leidt Het wezen van het christendom Een discrepantie tussen joods-christelijk en hellenistisch denken Een basis voor de dialoog met de joden En de christelijke praktijk? Het leertuchtproces 'geseponeerd' Onverwachts een bestseller Mijn spiegelbeeld Gesprek met de oprichter van Der Spiegel Rudolf Augstein Een onwelkom hervormingsprogramma Voor een herwaardering van de vrouw Tegen een splitsing in de kerk Gerechtigheid ook voor de traditionalisten Een weinig zuiver spel Geen laatste woord van de verdachte Instemming van de exegeten 'Zonder een voorschot aan sympathie geen begrip' Ratzingers Einfuhrung en Christ sein met elkaar vergeleken Hoe je theologisch tot een akkoord kunt komen Een schandelijk verzwijgen van christologische kernuitspraken Christ sein in Rome gepresenteerd Ervaringen in Noord-Europa Ervaringen in Oost-Duitsland De zorgen van de mensen Prijs voor 'Zivilcourage'
401 403 405 407 408 408 410 412 414 419 421 422 425 427 430 432 434 436 438 440 442 445 446 448 451 454 455 458
IX. Problemen van de hiërarchie en problemen van de wereld —
460
Einde van het conciliaire tijdperk Plotselinge dood van een bemiddelaar: kardinaal Döpfner Een gevaarlijke constellatie Goede ontvangst in Amerika
461 462 464 466
INHOUD
Verschillende geestelijke werelden Oude geloofsbelijdenissen begrijpelijk maken Drie dagen met de Kennedy's Problemen en kansen van de oecumene: een Vaticanum III? Strijd onder de theologen: politiserende theologie Geschillen zonder eind: kardinaal Höffner Vijfhonderd jaar universiteit van Tübingen: jubileumtoespraak over de godsvraag Erepromotie van een Sovjetdissident: E.V. Barabanov Verlies van de juridische adviseur: professor Neumann Tonnen papier Een bisschop en zijn godsdienstleraar Dogma's in plaats van hervormingen? Kerkelijke leiding tegen kerkleraren: een oproep tot wederzijds begrip Rondom de vijftigste verjaardag: bondskanselier Kreisky Antwoord op de godsvraag van de moderne tijd Christologische verheldering wordt genegeerd Godgeleerden in een grote traditie Leven en historiciteit van God: Hegel Complicaties en implicaties Het gevecht o m de taal
11
468 471 472 475 477 479 480 484 486 488 491 493 495 497 499 502 503 505 506 509
X. Het drie-pausen-jaar 1978
511
Dramatische veranderingen in mijn levenssituatie Een oecumenische ronde tafel Wat voor een paus hebben wij nodig? Zes criteria De paus van 33 dagen: Johannes Paulus I Raadselachtige dood van de paus Onopgehelderde sterfgevallen en schandalen in Rome Bankier mgr. Marcinkus: door het Vaticaan gedekt Een paus uit Polen: Karol Wojtyla Verraderlijke foto's: een paus van Opus Dei De bevrijdingstheologie: Gustavo Gutiérrez Ervaringen in Latijns-Amerika Bedreigingen voor de bevrijdingstheologie Johannes Paulus II: geen paus van de dialoog Een riskant woord ten geleide —een strategische fout? In de centra van de wereld
512 515 516 521 523 525 526 529 531 534 535 537 540 543 548
12
INHOUD
China na Mao In de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen Bij de geboorteplaats van Confucius Voor een menswaardige geneeskunde Moderne kunst en de vraag naar de zin Argeloos
550 555 558 560 563 566
XI. D e grote confrontatie
568
Oecumenisch o f antioecumenisch pausschap? Een jaar Johannes Paulus II Een waarheid die aanstoot geeft? D e Poolse paus en zijn theologie Een slecht teken Het zware leven van een eenzame strijder D e fictie van een 'colloquium': Schillebeeckx Opnieuw: wie is katholiek? Waarin ik mij vergiste Een geheime ontmoeting in het buitenland Bisschop Georg Moser in het nauw De noodtoestand Een heimelijke actie in de nacht voor Kerstmis Geen capitulatie voor de inquisitie D e algehele aanval: bedroevende medeplichtigheid Het vonnis : Ik schaam mij voor mijn kerk Een golf van protesten Overweldigende solidariteit Stellingname in handen van Johannes Paulus II De universiteit bepaalt haar standpunt Bemiddelingsgesprekken in het Vaticaan en in Tübingen Brief van de bisschop op de dag voor Kerstmis 36 bange uren: de beslissing van de paus is negatief 'Met droefheid en onbegrip'
569 571 575 576 579 584 586 589 590 592 593 595 598 599 601 605 609 611 613 615 618 620 621 624 625
XII. Roma locuta —causa non
627
De strijd gaat door 3,5 miljoen kanselboodschappen Tegen vervalsingen en leugenachtigheid
finita
628 629 632
INHOUD
13
Een leerstoel in Zürich? Internationale weerklank De solidariteit van theologen Een geval voor de politiek: consensus van de partijen Schijnheilige kerkelijke rechters Het verraad van de zeven 'Kruiperigheid, onderworpenheid, slijmerige versluiering' Greep op de pers Niet aan de kant van de lawine Een 'roman vrai'? Zwakke vrienden onder de bisschoppen Goede Vrijdagstemming Niet het einde Laatste bemiddelingsactie Niet weggestuurd worden maar vrijwillig heengaan Uitrangeren mislukt Rome geeft toe Bevrijde paasvreugde
634 635 638 640 642 644 647 650 651 652 653 657 659 661 663 665 667 669
Uitzicht
671
Rome trekt zich terug, de oecumene koerst a f op confrontatie Ondanks nederlagen gewonnen De nieuwe vrijheid ' U maakt het goed, meneer Küng?' Zending en verraad van de intellectuelen Een 'publieke intellectueel' Meer dan alleen maar 'geëngageerde waarnemer' Hartstocht voor de waarheid Geen 'dictatuur van het relativisme' en ook geen dictatuur van het absolutisme Ik zou mijn ziel hebben verkocht Het leven gaat verder
671 674 676 677 679 681 682 685
Afkortingen en noten Register Een woord van dank Verantwoording illustraties
691 704 717 719
687 688 689
