Inhoud
1 1.1 1.2 1.3
Voorwoord
10
Inleiding Aanleiding en doelstelling Doelstelling Leeswijzer
12 15 24 26
deel i het domein arbeid en gezondheid
31
2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.2 2.2.1 2.2.2 2.3 2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3
Wat is arbeid, wat is gezondheid? Wat is arbeid? Ontwikkelingen Definitie arbeid Wat is gezondheid? Definitie individuele gezondheid Definitie gezonde organisatie Relatie tussen arbeid en gezondheid Arbeidsparticipatie Vergroten arbeidsparticipatie Rol overheid bij arbeidsparticipatie Rol werkgevers bij arbeidsparticipatie Rol individu bij arbeidsparticipatie Rol professional arbeid en gezondheid Drie contexten van beroepsuitoefening (Meer) aan het werk Aan het werk (blijven) Weer aan het werk
33 34 35 37 38 38 40 42 48 53 53 54 56 58 58 58 61 62
3
Beroepsmatig handelen in het domein arbeid en gezondheid Cliënt
64 66
3.1
6
Arbeid en gezondheid
3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.5 3.1.6 3.2 3.3 3.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4 3.5.5 3.5.6
Cliënt zonder werk Werknemer Zelfstandige Alle werkenden: gezondheidsbevordering op de werkplek Werkenden met (dreigende) gezondheidsproblemen Specifieke groepen: diversiteitsbeleid Werkgever, gemeente, UWV Professional Omgeving Gerichtheid van de professional arbeid en gezondheid Balans tussen belasting en belastbaarheid Veiligheid Kwaliteit van arbeid Gezondheid Arbeidsparticipatie en verzuim Persoonlijke factoren
4 4.1 4.2 4.3 4.4
Spelers op het veld arbeid en gezondheid Professionals op het terrein arbeid en gezondheid De rol van verschillende bedrijven en instellingen Interprofessionele samenwerking Dilemma’s
91 94 121 133 145
5 5.1
Modellen en terminologie Modellen voor het beschrijven van de invloed van arbeid op de gezondheid van werknemers Model van Van Dijk Demand-Control-model Job Demands-Resources-model Belasting-belastbaarheidsmodel Een model voor het ontstaan van verzuim Modelmatige beschrijving voor individuele gedragsverandering Fasering Theoretische onderbouwing model individuele gedragsverandering Het ASE(S)-model De ICF Items in de ICF die samenhangen met arbeid
148
5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.5 5.5.1
67 70 71 73 76 78 80 82 83 86 86 87 87 88 88 90
151 151 152 153 155 155 158 158 164 167 170 173
Inhoud
7
5.5.2 5.5.3 5.6 5.6.1 5.6.2 5.7 5.7.1 5.7.2 5.7.3
Uitgewerkt ICF-schema Discussie ICF-schema Kwaliteitszorgsystemen ISO 9000-serie EFQM- en INK-model Implementatie van veranderingen in een organisatie Implementatie van veranderingen op organisatieniveau Het veranderproces Praktijkvoorbeeld
174 182 185 185 186 188 188 191 192
6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.3
Meetinstrumenten Meetinstrumenten kiezen Vindplaatsen van meetinstrumenten Databanken Artikelen, handboeken en rapporten Zorginhoudelijke richtlijnen Websites Dilemma’s
195 196 206 206 207 209 211 213
deel ii professioneel handelen in de praktijk 215 7 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.4.4 7.4.5 7.4.6 7.5 7.5.1 7.5.2 7.5.3 7.5.4
Arbeidsbelasting en arbeidsrisico’s Positieve effecten van arbeid op gezondheid Arbeidsrisico’s en de wet Arbeidsveiligheid Methoden Werkruimte en werkplekken Arbeidsmiddelen Fysieke belasting Tillen en dragen Duwen en trekken Trillen en schokken Statische werkhoudingen Repeterende bewegingen Energetische belasting Mentale belasting tijdens arbeid Welzijn Werkdruk Werkstress Vermoeidheid
217 222 223 228 229 232 233 235 236 243 245 246 247 251 255 256 257 257 259
8
Arbeid en gezondheid
7.5.5 7.6 7.6.1 7.6.2 7.6.3 7.6.4 7.7
Agressie en geweld Omgevingsfactoren Hinderlijk en schadelijk geluid Klimaat Verlichting Gevaarlijke stoffen Dilemma’s
8
Interventies met betrekking tot arbeidsbelasting en arbeidsrisico’s Aanpassen arbeidsbelasting en reduceren arbeidsrisico’s Arbeidshygiënische strategie Systeem-ergonomische aanpak Interventies gericht op reductie arbeidsbelasting en arbeidsrisico’s Technische maatregelen om de arbeidsbelasting en -risico’s te reduceren Organisatorische maatregelen om de arbeidsbelasting en -risico’s te reduceren Gedragsmaatregelen om de arbeidsbelasting en -risico’s te reduceren Interventies bij fysieke en/of mentale onderbelasting Arbocatalogi Dilemma’s
8.1 8.1.1 8.1.2 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.3 8.4 8.5 9 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.1.4 9.1.5 9.1.6 9.1.7 9.2 9.2.1 9.2.2
Belastbaarheid van de werknemer – determinanten Determinanten van mentale belastbaarheid Stress, emoties en aanpassing Determinanten van mentale belastbaarheid Emotionele verwerking van schokkende gebeurtenissen Zelfregulatie bij chronische ziekte Arbeidsgerelateerde psychische problemen Signalering en diagnostiek van psychische problemen: meetinstrumenten als hulpmiddel Besluit Determinanten van fysieke belastbaarheid Fysieke belastbaarheidsfactoren en preventie van gezondheidsproblemen Invloed van geslacht en leeftijd
259 263 263 267 269 271 274
275 277 278 280 282 282 294 298 316 320 324 326 329 330 334 338 339 341 345 348 348 349 355
Inhoud
9.2.3 9.2.4 9.3 9.4 9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.4.4 9.4.5 10 10.1 10.2 10.2.1 10.2.2 10.3 10.4 10.5 10.6
9
Fysieke belastbaarheid bij lichamelijke aandoeningen Is belastbaarheid te beïnvloeden? Sociale aspecten van belastbaarheid Leefstijl en andere arbeidsrelevante persoonlijke factoren Verschillen in gezondheid Gezondheid, leefstijl en werk Leefstijl, verzuim en arbeidsongeschiktheid Meetinstrumenten voor leefstijl BRAVO-factoren Interventies gericht op verbetering van de belastbaarheid van de werknemer Bedrijfszorgpakketten Interventies bij arbeidsgerelateerde psychische klachten Arbeidsgerelateerde psychische klachten voorkomen en behandelen Psychotrauma voorkomen en behandelen Interventies bij arbeidsre-integratie en rehabilitatie van zieke werknemers Paramedische zorg Leefstijlinterventies Dilemma: Mag je zorg opdringen?
357 361 362 364 365 366 366 368 369
376 377 379 381 388 389 395 404 412
Basisbegrippen
414
Afkortingen
424
Websites Relevante websites Websites beroepsverenigingen Websites overige organisaties
433 433 439 440
Literatuur
443
Over de auteurs en de redactieleden
467
Register
470
