Inhoud
1 Oriëntatie op de psychologie
15
1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.4 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.6
Inleiding Wetenschap Psychologie Object van de psychologie Object en theorie Relatie tussen de psychologie en andere sociale wetenschappen De indelingen in de psychologie Interne systematiek in de psychologie Indeling in specialisaties Indeling naar theoretische vooronderstellingen: de scholen Samenvatting
15 16 19 20 23 26 28 28 30 31 39
2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.6 2.7 2.8
Leren Inleiding Aangeboren gedrag versus aangeleerd gedrag Instinct Reflexen Rijping Leren Het klassieke conditioneren Generaliseren Discrimineren Reïnforcement Extinctie Operant conditioneren Generaliseren Discrimineren Reïnforcement Extinctie Praktijktoepassingen Straffen of belonen? Samenvatting en kanttekeningen
41 41 42 44 46 47 47 49 52 53 53 53 54 57 58 59 62 64 70 72
Jakop Rigter - Het palet van de psychologie - © Uitgeverij Coutinho
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.5
Leren en cognitie Inleiding De sociale leertheorie: model-leren Inleiding Model-leren en agressie Model-leren en sociale beïnvloeding Model-leren en de hulpverlening en opvoeding Cognitieve leerprocessen Inleiding Cognitieve ontwikkeling Het geheugen Denken en intelligentie Integratie van het klassieke en operante conditioneren en de cognitieve leerpsychologie Inleiding Het S-O-R-C-model Innerlijke spraak Labels en attributie Samenvatting
96 96 96 98 99 103
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.4.5 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4 4.5.5 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.7
Waarnemen Inleiding Wat is waarnemen? De spiegeltheorie De sleuteltheorie Drie kenmerken van waarnemen: adaptatie, relativiteit en selectie Onze zintuigen Het kijken Het horen De tast De smaak De reuk Factoren die het waarnemen beïnvloeden Aandacht Motivatie en emotie Organisatie Illusies Leren en waarneming Vreemde waarnemingen Subliminale waarneming Synesthesie Hallucinaties Samenvatting
105 105 107 108 109 112 115 115 117 119 119 120 124 124 125 128 134 138 144 144 145 146 148
Jakop Rigter - Het palet van de psychologie - © Uitgeverij Coutinho
75 75 76 76 78 80 83 84 84 87 88 92
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.6
Persoonswaarneming Inleiding Waarnemen en het cognitieve schema Inhouden van persoonswaarneming Indrukvorming Aspecten van de waargenomene: de stimulusfactoren Kenmerken van de waarnemer Attributietheorie Inleiding Factoren die een rol spelen bij attributieprocessen Gestaltprincipes en attributie Attributiefouten Samenvatting
149 149 150 151 153 154 163 170 170 171 172 175 177
6 6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.4 6.4.1 6.4.2 6.5 6.6 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.8
Emotie Inleiding De functie van emoties Lichaamsaspecten van een emotie Autonome reacties Hormonale veranderingen Hersenen Hoe belangrijk is het lichaam? Gedragsaspecten van een emotie Expressiviteit Emotioneel handelen Gevoelsaspecten van een emotie Situaties die emoties uitlokken Omgaan met emoties Bevorderen van emotionele intelligentie Uiten van emoties Beheersbaarheid van de emotionerende situatie Samenvatting
179 179 180 182 182 185 186 187 188 188 191 193 196 199 199 200 202 207
7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.3 7.4
Motivatie Inleiding Het begrip motivatie Drijfveer of behoefte Doel en motivatie Verwachtingen en motivatie Affectieve reactie op een activiteit Overige invloeden op motivatie De behoeftehiërarchie van Maslow Het stimuleren van motivatie in hulpverlening en onderwijs
209 209 211 212 215 216 218 218 219 221
Jakop Rigter - Het palet van de psychologie - © Uitgeverij Coutinho
7.5 Territorium 7.5.1 De schuilplaats 7.5.2 Persoonlijke ruimte 7.5.3 Psychologische ruimte 7.5.4 Actieterrein 7.6 Agressie 7.6.1 Verklaringen van agressief gedrag 7.7 Samenvatting
224 225 225 227 227 228 232 234
237 237 238 238 240 241 244 245 248 251 254 254 257 260 262
8 8.1 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.3 8.4 8.5 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.7
Persoonlijkheid Inleiding Begripsomschrijvingen Persoonlijkheid Identiteit Het zelf Onderscheid tussen de begrippen Verschillende lagen van de persoonlijkheid De psychologie van de persoonlijkheidstrekken De Big Five Drie voorbeelden Temperament Copingstijl Leerstijl Samenvatting
9 Communicatie 9.1 Inleiding 9.2 Begripsdefiniëring 9.2.1 Verbale communicatie 9.2.2 Non-verbale communicatie 9.3 Communicatie als informatieoverdracht 9.4 Communicatie als interactieproces 9.5 De gelaagdheid van communicatie 9.6 Communicatiestoringen 9.6.1 Inconsistentie tussen verbale en non-verbale communicatie 9.6.2 Inconsistentie en vaagheid bij verbale communicatie 9.6.3 Verwarring van de aspecten van communicatie 9.7 Samenvatting
263 263 264 265 268 269 272 274 277 277 278 286 289
291 291 292 295
10 10.1 10.2 10.3
Non-verbale communicatie Inleiding De invloed van non-verbale communicatie Drie aspecten van non-verbale communicatie Jakop Rigter - Het palet van de psychologie - © Uitgeverij Coutinho
10.4 10.4.1 10.4.2 10.4.3 10.4.4 10.4.5 10.5 10.5.1 10.5.2 10.5.3 10.5.4 10.6
Functies van non-verbaal gedrag De bijdrage aan de situationele werkelijkheid en de eigen rol daarin De regulering van de totstandkoming, voortgang en beëindiging van de interacties Het verduidelijken en becommentariëren van de gesproken tekst De expressie van emoties Het overbrengen van bepaalde ‘woordenboek’-betekenissen Omgaan met de ruimte Ruimtelijke posities tijdens een gesprek Nabijheid en afstand Persoonlijke ruimte De schuilplaats Samenvatting
Overzicht van de kaders Geraadpleegde literatuur Register
Jakop Rigter - Het palet van de psychologie - © Uitgeverij Coutinho
301 302 303 304 305 305 306 307 308 310 313 315 317 319 329
