Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie 2013

Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie 2013 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 11

De nieuwe editie in grote lijnen Wat is er anders in het Centraal Examen van 2013? Wat is er veranderd in de nieuwe editie? Leerlijnen Hoofdstuk- en paragraafindeling havo Hoofdstuk- en paragraafindeling vwo Voorbeeld docentmateriaal: eindtermen per hoofdstuk 4 vwo Voorbeeld docentmateriaal: studielastoverzicht 4 havo Voorbeeld docentenmateriaal: overzicht experimenten Voorbeeld werkblad SE onderzoek havo 5 Voorbeeld werkblad SE experimenten 5 vwo Prijzen

2 5 7 8 9 11 14 16 18 19 21 23

U kunt vanaf deze inhoudsopgave direct doorklikken naar de betreffende paragraaf, en van daar terug naar deze pagina klikken.

 Noordhoff Uitgevers bv

Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie 2013

1

1 De nieuwe editie in grote lijnen De afgelopen jaren is er op scholen uitgebreid geëxperimenteerd met de concept-contextbenadering en de resultaten daarvan zijn verwerkt in het nieuwe examenprogramma 2013. De grote variatie in de modules heeft al laten zien dat de concept-contextbenadering op vele verschillende manieren kan worden uitgewerkt. De uitgever en auteurs van Chemie Overal zien de grote voordelen van contexten, maar houden vast aan een leerlijn waarin een zorgvuldige opbouw van de concepten centraal staat. Daarmee is Chemie Overal de grootste methode voor scheikunde geworden en dat willen we graag zo houden. Binnen die conceptuele aanpak zijn er heel veel mogelijkheden om contexten aan bod te laten komen en daar hebben we dan ook ruim gebruik van gemaakt. Het team van Chemie Overal is uitgebreid met een aantal ervaren docenten en een nieuwe ervaren eindredacteur. Met de 2013-editie van Chemie Overal kunt u weer vele jaren met plezier uw werk doen.

Never change a winning team Chemie Overal is en blijft een methode:  waarbij de conceptopbouw centraal staat,  met een voortdurende herhaling van leerstof,  in een sterke vormgeving,  met veel oefenmateriaal voor leerlingen,  met een rijke ICT-ondersteuning.

Veel veranderingen in de 2013-editie      

Aangepast aan het nieuwe examenprogramma. Meer aandacht voor herhalen leerstof uit klas 3. Grondig herziene leerlijnen voor havo en vwo. Bijna alle teksten zijn herschreven. Sterke uitbreiding van contexten. Een stap verder met de ICT.

Wat we voor u maken  Eén leerboek per leerjaar, ook voor het examenjaar.  De leerling-ICT in Chemie Overal online, ook bruikbaar op tablets. De leerlingen uit hogere jaren beschikken ook over de ICT én over het complete digitale leerboek van de eerdere leerjaren.  Docentenpakket online voor havo en vwo. Toegang tot alle docentmaterialen en tot Chemie Overal online van de leerling. Volgen van voortgang leerling binnen de Chemie Overal ELO.  Uitwerkingen op papier, maar ook digitaal.  Het laatste hoofdstuk van deel 1 staat ook als eerste hoofdstuk in deel 2.  Een tabletversie van de methode.

Herziene leerlijnen  Alle leerlijnen zijn opnieuw uitgezet.  Geen aparte rekenhoofdstukken meer, maar een leerlijn chemisch rekenen door alle hoofdstukken.  Een meer cyclische opbouw.  Micro-macro komt in elk hoofdstuk terug.



2

Contexten     

Staan apart van de concepten. Korte contextkaders in paragrafen (vwo) of groot contextkader aan einde hoofdstuk (havo). Extra contextopdrachten en examenopgaven in afsluiting. Lange contextopdrachten in docentenpakket. Soms een heel contexthoofdstuk.

Opbouw hoofdstuk        

Start met grote foto Hoofdstukschema zoals in 3h en 3v Oriëntatie- en herhaalparagraaf Leerstofparagrafen Afsluiting met woordweb, samenvatting, enzovoort Oefenen met afsluitende opgaven en examenopgaven Oefentoets Keuzeopdrachten

Opbouw paragraaf  Nieuwe instap met paragraafvraag  Eenvoudiger en beknopter taalgebruik  Strakkere structuur van de leertekst – drie of vier tekstblokjes per paragraaf – blokje = titel + tekstblok + samenvatting  Kaders met experimenten van deze paragraaf  Kader met ICT van deze paragraaf  A-, B- en C-opdrachten  Afsluiten met de leerdoelen

Onderzoeken en ontwerpen     

Een ervaren TOA test alle experimenten opnieuw, er zijn minder chemicaliën nodig. De TOA schrijft samen met de auteurs ook alle werkbladen. Nieuwe experimenten, naast de kookboek- nu ook onderzoeks- en ontwerpexperimenten. In vwo 5 en 6 SE experimenten die gekoppeld zijn aan een contextkader uit het boek. Werkbladen experimenten als Word-document in docentenpakket en als pdf in Chemie Overal online voor de leerling.  Filmpjes van cruciale experimenten in de docentenkit.  Bij de experimenten een overzicht van welke specifieke vaardigheden geoefend worden.

 In de experimenten oefenen de leerlingen practicumvaardigheden. In de onderzoeksexperimenten oefenen de leerlingen het opstellen van onderzoeksvragen en het opstellen van een werkplan in een gesloten opdracht.  Bij de keuzeopdrachten zitten open onderzoeksopdrachten. Deze zitten bij elk hoofdstuk. Opdrachten  Bij havo-opdrachten geordend per tekstblokje afgesloten met een aantal samenvattende opdrachten.  Bij vwo eerst alle A-, dan alle B- en dan alle C-opdrachten.  Extra oefenmateriaal in Chemie Overal online.



3

Toetsing  Twee digitale Test jezelf-toetsen per hoofdstuk voor leerlingen.  Toetsopdrachten aan het einde van het hoofdstuk.  Toetsenbundel in het docentenpakket.

Chemie Overal online leerling  Inclusief digitale uitwerkingen. De docent bepaalt wanneer de leerlingen deze kunnen zien.  Biedt uitgebreide ondersteuning bij het leren met animaties, veel extra oefenmateriaal, links, enzovoort  Bouwt op: in een volgend leerjaar beschikt de leerling ook over de ICT van de voorgaande delen inclusief het digitale leerboek  Instructies, veiligheidskaarten en filmpjes van experimenten

Docentenpakket online          

Een pakket voor havo en vwo Tweede Fase Handleidingen en toetsenbundel Digitale uitwerkingen Instructies experimenten als Word-file Presentatiehulp Leerlingvolgsysteem voor de leerling-ICT Eigen materiaal toevoegen en bewaren Toegang tot leerling-ICT Chemie Overal community Opdrachten klaarzetten voor de leerlingen



4

2 Wat is er anders in het Centraal Examen 2013? In 2015 (havo) en 2016 (vwo) doen uw leerlingen voor het eerst examen volgens de nieuwe examenprogramma’s. Daarin wordt meer aandacht besteed aan het koppelen van theorie aan een toepassing in de hoop dat daardoor de (maatschappelijke) relevantie van het vak duidelijker zichtbaar wordt en de motivatie stijgt. Contexten zijn dus belangrijker geworden, maar er zijn ook concepten toegevoegd en andere concepten zijn vervallen. Hieronder geven wij een overzicht van de belangrijkste wijzigingen. Dit overzicht is niet uitputtend omdat er op detailniveau zoveel wijzigingen zijn dat een complete lijst erg onoverzichtelijk zou worden.

Belangrijkste veranderingen in de concepten van het nieuwe centraal examenprogramma scheikunde: havo

vwo

Nieuwe concepten:  Elektronenschillen K, L  Relatie PS en bouw ion volgens Bohr, valentie, edelgasconfiguratie  Roosters (roosterfouten) en kristalvormen  Vormingswarmten en reactiewarmte berekenen met behulp van vormingswarmten  Grenswaarde (= MAC-waarde) en LD50  Alkaanamines  Substitutiereacties  Batterijen en brandstofcellen  Duurzaamheid, energieproductie en innovatieve processen  Groene chemie (F1 & F2)  Micro-meso-macro (A12)  Nieuwe materialen (B4 & B5)  Balansen en kringlopen (C7 1&2)

Nieuwe concepten:  Elektronenschillen K, L, M  Octetregel  Lewisstructuren, formele en partiële lading  Mesomere grensstructuren  VSEPR-theorie  Reactiemechanisme: (C4 3/5)  Duurzaamheid(F3 1&4)  Milieu-effectrapportage  Reactiewarmtes (C6 3&4)  Micro-meso-macro (A12)  Nieuwe materialen (B4 1&2, E1.1)  VSEPR (B4.3)  Behoudswetten en kringlopen (C3)  Polymerisatiereacties (D3 2&3)  Groene Chemie (F2 1/3) (atoomefficiëntie en E-factor)  Energieomzettingen (G3 1&2)

Vervallen concepten:  Evenwichten is naar het SE verplaatst  Neerslagreacties  Zelfstandig opstellen van zuur-basereacties en redoxreacties is verdwenen. Wel afleiden uit gegeven halfreacties.  Homologe reeks  Naamgeving organisch beperkt tot moleculen met maar één karakteristieke groep (B1 14&15)  Productie van ammoniak en aardolie  Waswerking van zeep

Vervallen concepten:  Neerslagreacties  Oxideren primair/secundair alcohol  Rekenen aan buffers  Verzeping  Zuur-basereactie voorspellen m.b.v. TB49  Amfolyten  Absorptiespectra UV-VIS-IR  Titratiecurve, indicatorkeuze  Hoeveelheid stof m.b.v. Lambert-Beer



5

Is alle CE- en SE-stof in de nieuwe examenprogramma’s en syllabi verplicht? Alle CE-stof die in de nieuwe examenprogramma’s en CE-syllabi staat, is verplicht. Daarnaast is ook een deel van de SE-stof verplicht. Voor in de syllabus vindt u een overzicht waarin duidelijk is aangegeven welke de verplichte SE-onderwerpen zijn.

Wat is de rol van contexten? De syllabus bevat een aantal nieuwe contexten en contextgebieden ten opzichte van het 2007programma. Bij sommige specificaties in de CE-syllabus is aangegeven in welke context(en) uw leerlingen kennis en vaardigheden uit de specificatie minimaal moeten beheersen. Die specifieke contexten worden op het CE als bekend verondersteld. Vragen binnen deze context hebben daarom niet veel toelichting nodig. Van uw leerlingen wordt daarnaast verwacht dat ze hun kennis en vaardigheden wendbaar kunnen toepassen. Dat wil zeggen dat ze bij het CE de betreffende kennis en vaardigheden ook in andere contexten kunnen toepassen. Die contexten moeten in het CE dan wel als nieuwe stof worden uitgelegd.

Moet ik iets doen aan onderzoeken en ontwerpen? Ja, die onderdelen hebben een prominentere plaats in het programma gekregen. Wij bieden een ruime keuze van materiaal aan die u flexibel kunt inzetten op de plek waar u dat nodig vind.

Meer weten?  Examenprogramma’s en CE-syllabus (www.examenblad.nl)  Handreiking schoolexamen (www.slo.nl)  SLO-brochure Vernieuwing examenprogramma’s bètavakken havo/vwo (www.betanova.nl)



6

3 Wat is er veranderd in de nieuwe editie? De methode is zowel voor havo als voor vwo grondig herzien. In grote lijnen komt dat op het volgende neer: Leerstof  De methode is geheel aangepast aan het nieuwe examenprogramma.  Er is zichtbaar onderscheid gemaakt tussen leerstof voor CE en die voor SE.  Contexten spelen een veel belangrijkere rol. Sommige hoofdstukken staan geheel in een bepaalde context, zoals Duurzaam produceren. In andere hoofdstukken staan de contexten in contextkaders, beeld en contextopdrachten.  De hele leerstofopbouw is opnieuw doordacht en de concepten zijn opnieuw geordend in leerlijnen.  Er is veel herhaling ingebouwd om het gebrekkige huiswerk leren te compenseren.  Bijna alle teksten zijn herschreven.  De leerstof is strak opgebouwd in hoofdstukken, paragrafen en blokjes. Elke paragraaf heeft drie of vier blokjes en elk blokje bestaat uit kopje-leertekst-samenvatting. Bij havo is er ook een verwijzing naar de opdrachten die bij het blokje horen. Opdrachten  Op verzoek van de gebruikers is het aantal opdrachten sterk uitgebreid.  Bij havo zijn de opdrachten geordend in blokjes, bij vwo is dat niet het geval. Experimenten  Het team is uitgebreid met een TOA die alle experimenten test, let op hoeveelheden chemicaliën, standaardoplossingen en het niet gebruiken van verboden stoffen.  Naast kookboekexperimenten zijn er nu ook onderzoeksexperimenten.  Er is een leerlijn opgezet voor Onderzoeken, modelleren en ontwerpen, vooral in 5 en 6 vwo.  Instructies staan niet meer in het leerboek, maar op Chemie Overal online. ICT  Een ELO van Chemie Overal voor docent en voor leerling vervangt de websites.  Er is een tableteditie toegevoegd.



7

4 Leerlijnen Aan een leerlijn kun je zien hoe begrippen door alle leerjaren heen worden aangeleerd. Bij het schrijven van de nieuwe editie hebben we een aantal leerlijnen gemaakt. Hieronder ziet u een paar voorbeelden daarvan. Leerlijn Chemisch Rekenen vwo 4 (in havo 4 vergelijkbaar verwerkt) Hst 1 Scheiden en reageren Herhalen leerjaar 3 Hst 2 Bouwstenen van stoffen Grootheden, eenheden, mol Hst 3 Moleculaire stoffen Molair volume Hst 4 Zouten en zoutoplossingen Molariteit Hst 5 Reacties van zouten Rekenen aan reacties Hst 6 Koolstofverbindingen Oefenen concrete situaties Hst 7 Duurzaamheid Rekenen aan evenwichten Hst 8 Zuren pH, zwakke en sterke zuren In leerjaar 5 wordt in elk hoofdstuk het rekenwerk herhaald. In Chemie Overal online vindt u een compleet overzicht van Chemisch Rekenen. Leerlijn micro - meso – macro vwo (in havo vergelijkbaar verwerkt) (van atoomeigenschappen tot reactiemechanismen en materiaaleigenschappen) 2 Bouwstenen van stoffen Model van Bohr, electronenconfiguratie, octetregel 3 Moleculaire stoffen Covalente binding, polaire binding, waterstofbruggen 10 Analyse technieken Radicalen 12 Atoombouw en Lewisstructuren, mesomerie, stofeigenschappen reactiemechanismen 13 Kunststoffen Toepassen reactiemechanismen en mesomerie 15 Groene chemie Herhalen reactiemechanismen 18 Nieuwe materialen Eigenschappen materialen, roosterfouten, geleidende polymeren Leerlijn reactiekinetiek, energie en evenwicht vwo 1 Scheiden en reageren Reactiesnelheid, botsende deeltjes model, energie diagram, werking katalysator 3 Moleculaire stoffen Verdelingsevenwicht, geen K 5 Reacties van zouten Oplosevenwicht, geen K 7 Duurzaamheid Evenwicht volledig 8 Zuren Zwakke zuren 9 Basen Zwakke basen 15 Groene chemie Vormingswarmte en reactiewarmte, reactiesnelheid, snelheidsbepalende stap, katalysator in industrie 16 Buffers Zuur base evenwicht 19 Biotechnologie Transport in het lichaam, enzymwerking



8

5 Hoofdstuk- en paragraafindeling havo Deel 4 havo 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

Scheiden en reageren Chemie om je heen Zuivere stoffen en mengsels Scheidingsmethoden Chemische reacties De snelheid van een reactie Veranderingen in reactiesnelheid Afsluiting

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Stoffen en reacties Kristalvormen Elektrisch geleidingsvermogen Structuurformules en namen van moleculaire stoffen 3.4 Reactievergelijkingen opstellen 3.5 Rekenen aan reacties 3.6 Afsluiting

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Moleculaire stoffen Water, een bijzondere stof Vanderwaalsbindingen Waterstofbruggen Mengsels van moleculaire stoffen De samenstelling van een mengsel Afsluiting

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

Reacties van zouten Duurzaam watermanagement Reacties tussen ionen Toepassingen van neerslagreacties Omkeerbare reacties en evenwicht Afsluiting

3 3.1 3.2 3.3

Zouten en zoutoplossingen Zouten kom je overal tegen Namen en formules van zouten Hoe ontstaat een zout? Gedrag van zouten in water Molariteit Zouthydraten

Bouwstenen van stoffen Modellen De bouw van een atoom Het periodiek systeem Ionen: deeltjes met een lading De massa’s van atomen, moleculen en ionen De hoeveelheid van een stof De samenstelling van een verbinding in massaprocenten 2.8 Afsluiting

7 Koolstofverbindingen Dit hoofdstuk is ook in het 5-havoboek opgenomen. 7.1 De koolstofkringloop 7.2 Alkanen en alkenen 7.3 Koolstofverbindingen met een karakteristieke groep 7.4 Substitutie- en additiereacties 7.5 Ethanol 7.6 Esters 7.7 Oliën en vetten 7.8 Afsluiting



9

Deel 5 havo 7 Koolstofverbindingen Dit hoofdstuk 7 is identiek aan het laatste hoofdstuk uit 4 havo 7.1 De koolstofkringloop 7.2 Alkanen en alkenen 7.3 Koolstofverbindingen met een karakteristieke groep 7.4 Substitutie- en additiereacties 7.5 Ethanol 7.6 Esters 7.7 Oliën en vetten 7.8 Afsluiting

8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8

9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6

10 Polymeren 10.1 Een bloedstollende polymerisatiereactie 10.2 Van monomeer tot polymeer 10.3 Synthetische polymeren 10.4 Natuurlijke polymeren 10.5 Je lichaam is een reactievat 10.6 Afsluiting

Energieproductie Energie Reacties met elektronenoverdracht Energie uit batterijen Energie uit brandstoffen Energie uit duurzame bronnen Afsluiting

Zuren en basen De pH van je bloed De pH van een oplossing Zuren pH-berekeningen aan zure oplossingen Basen pH-berekeningen aan basische oplossingen Zuur-basereacties Afsluiting

11 Duurzaam produceren 11.1 Ketenanalyse 11.2 Groene productie 11.3 Blokschema’s en energiebalansen 11.4 Productie van metalen 11.5 Productie van kunststoffen 11.6 Voorbereiding op het CE (Centraal Examen) 11.6 Afsluiting



10

6 Hoofdstuk- en paragraafindeling vwo Deel 4 vwo 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

Scheiden en reageren Chemie om je heen Zuivere stoffen en mengsels Scheidingsmethoden Chemische reacties De snelheid van een reactie Het botsende-deeltjesmodel Afsluiting

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Bouwstenen van stoffen Modellen De bouw van een atoom Periodiek systeem Ionen, deeltjes met een lading Massa van atomen, moleculen en ionen Rekenen met de eenheid mol Afsluiting

3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9

Moleculaire stoffen Stoffen en hun eigenschappen De bouw van stoffen Binding in moleculen Vanderwaalsbindingen Waterstofbruggen Mengsels van moleculaire stoffen Volume van een mol gas Percentage, promillage en ppm Afsluiting

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

Zouten en zoutoplossingen Kristallen Zouten Namen en formules van zouten Zouten in water Zouthydraten Glaswerk en nauwkeurigheid Molariteit Afsluiting

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Reacties van zouten Gevaarlijke zouten Neerslagreacties Rekenen aan reacties Toepassen neerslagreacties Afsluiting

6 6.1 6.2 6.3 6.4

Koolstofverbindingen Stoffen en formules Koolwaterstoffen Systematische naamgeving Halogeenverbindingen, ethers en alcoholen Aldehyden, ketonen en carbonzuren Esters Aminen en aminozuren Afsluiting

7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7

Duurzaamheid Duurzaam Fossiele brandstoffen Biobrandstoffen Duurzame ontwikkelingen Evenwichten Verschuiving van een chemisch evenwicht Afsluiting


6.5 6.6 6.7 6.8

8 Zuren Hst 8 is het eerste hoofdstuk uit het 5 vwo-deel. Het is ook opgenomen in deel 4 vwo als service voor de scholen met drie uur in 4 vwo. 8.1 Zuur, basisch of neutraal 8.2 De pH van een oplossing 8.3 Zuren in water 8.4 Formules en namen van zuren 8.5 pH-berekeningen aan zure oplossingen 8.6 Afsluiting


11

Deel 5 vwo 8 Zuren Hst 8 staat ook als laatste hoofdstuk in het deel voor 4 vwo. 8.1 Zuur, basisch of neutraal 8.2 De pH van een oplossing 8.3 Zuren in water 8.4 Formules en namen van zuren 8.5 pH-berekeningen aan zure oplossingen 8.6 Afsluiting

9 Basen 9.1 Reinigen 9.2 Basen in water 9.3 Formules en namen van basen 9.4 pH-berekeningen aan basische oplossingen 9.5 Reacties tussen zuren en basen 9.6 Kwantitatieve analyse 9.7 Afsluiting

10 Analysetechnieken en onderzoek 10.1 Meten is weten 10.2 Spectroscopie (SE) 10.3 Spectrofotometrie (SE) 10.4 Spectrofotometrie als analysemethode (SE) 10.5 Chromatografie 10.6 Massaspectrometrie 10.7 Afsluiting

11 Redoxreacties 11.1 Roest 11.2 Reacties met elektronenoverdracht 11.3 Gebruik van de tabel met redoxkoppels 11.4 Invloed van het milieu op een redoxreactie 11.5 Organische verbindingen als reductor 11.6 Afsluiting

12 Molecuulbouw en stofeigenschappen 12.1 Pijnstiller 12.2 Lewisstructuren 12.3 Mesomerie 12.4 Substitutie- en additiereacties 12.5 Cis-trans-isomerie 12.6 Spiegelbeeldisomerie 12.7 Afsluiting 14 Chemie van het leven 14.1 Chemie en je lichaam 14.2 Koolhydraten 14.3 Vetten 14.4 Eiwitten 14.5 DNA en RNA 14.6 Voeding, stofwisseling en gezondheid 14.7 Afsluiting


13 Kunststoffen 13.1 Nieuwe kunststoffen 13.2 Additiepolymerisatie 13.3 Condensatiepolymerisatie 13.4 Eigenschappen van kunststoffen 13.5 Afsluiting 15 Groene chemie Hst 15 staat ook als eerste hoofdstuk in het deel voor 6 vwo 15.1 Groene Chemie 15.2 Principes Groene Chemie 15.3 Energiebalans 15.4 Reactiesnelheid 15.5 Procestypen 15.6 Welk proces is groener? 15.7 Afsluiting


12

Werktitels deel 6 vwo De titels van 6 vwo zijn werktitels. 15 Groene chemie H15 staat ook als laatste hoofdstuk in het deel voor 5 vwo. 15.1 Groene Chemie 15.2 Principes Groene Chemie 15.3 Energiebalans 15.4 Reactiesnelheid 15.5 Procestypen 15.6 Welk proces is groener? 15.7 Afsluiting

16 Buffers 16.1 pH en transport 16.2 Amfolyten 16.3 Bufferoplossingen 16.4 Berekeningen aan buffers (SE) 16.5 Transport in het lichaam (SE) 16.6 Afsluiting

17 Accu’s en brandstofcellen 17.1 Kakkerlakken als spionnen 17.2 Elektrochemische cellen 17.3 Batterijen en brandstofcellen 17.4 De elektrische auto (SE) 17.5 Afsluiting

18 Nieuwe materialen 18.1 Materialen voor je mond 18.2 Metalen en legeringen 18.3 Polymeren 18.4 Keramische materialen 18.5 Materialen kiezen 18.6 Nanotechnologie (SE) 18.7 Afsluiting

19 Biotechnologie 19.1 Inleiding 19.2 Bouw van de cel 19.3 Enzymwerking 19.4 Klassieke biotechnologie (SE) 19.5 Moderne biotechnologie (SE) 19.6 Afsluiting

20 Energie en omgeving 20.1 Inleiding 20.2 Energiecentrales 20.3 Milieu-effectrapportage 20.4 Groene stroom 20.5 Afsluiting

21 Examentraining



13

7 Voorbeeld docentmateriaal: eindtermen per hoofdstuk 4 vwo Bij elk hoofdstuk ziet u de specificaties uit de nieuwe syllabus die in het hoofdstuk worden behandeld. Toelichting bij de notatie: Het subdomein is vet gedrukt. F2 3.4.2 betekent: subdomein F2, specificatie 3, bolletje 4, onderdeel 2 uit de syllabus vwo.

Hoofdstuk deel 4 vwo

Subdomein en specificatie syllabus CE

H1 Scheiden en reageren

B2 1, 2, 3, 4, 6,7 C1 5, 6; C2 2.1; C3 1.1; C4 1, 2; C6 1, 2.1, 2.3, 2.4 D1 1, 3 A8 3.1, 3.3 B1 1, 2, 3, 4, 5 C2 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.7 A8 3.2 B1 6; B2 5; B3 1, 3.1, 3.2, 4, 5, 6; B4 1.1.1 C1 1.1, 3; C2 1.6, 1.9, 1.10, 1.12, 2.2; C5 1.3 A8 3; A9 4; B1 7, 10, 11; B2 6.1; B3 1.2, 3.3, 4.1, 7; B4 1.1.2 C1 1.2, 4; C2 1.8, 2.4 E1 1.1 C2 2.3, 2.4; C5 1.2 B1 6.3, 14, 15, 16 C1 16.2.1 G1 2.3 A14 3, 4 C3 2; C5 1, 2.1, 2.2, 3, 4 F2 1.2, 3.3; F3 1.12, 2.2, 3, 4.1, 4.3 B1 6.1, 8 C1 2.1, 4, 10; C2 1.13; C5 2.3, 5.1, 5.2

H2 Bouwstenen van stoffen

H3 Moleculaire stoffen

H4 Zouten en zoutoplossingen

H5 Reacties van zouten H6 Koolstofverbindingen

H7 Duurzaamheid

H8 Zuren



14

Werktitels deel 5 vwo


H8 Zuren (staat in 4 vwo én 5 vwo)

B1 6.1, 8 C1 2.1, 4, 10; C2 1.13; C5 2.3, 5.1, 5.2 B1 9 C1 2.2, 4, 7.1, 11; C2 1.13; C5 2.3, 5.3, 5.4 D1 2, 4, 5, 6 C1 7.2, 13, 15; C3 1.3 B1 12, 13; B4 3, 4 E1 1.2; E2 1 B1 15.9; B4 1.2.2, 1.2.3 C1 16, 17.3, 17.4; C3 2.3, 2.4 D3 1, 2, 3 E1 1.8 F2 3.4.1 B4 5; B1 15.9; E1 1.6 G1 C2 1.11, 2.5; C3 1.2; C4 3, 4, 5; C6 2, 3, 4; F1 1, 2, 3; F2 1, 2 G2 1.2

H9 Basen en zuur-basereacties H10 Instrumentele analyse H11 Redoxreacties H12 Molecuulbouw en stofeigenschappen H13 Kunststoffen

H14 Biochemie

H15 Groene Chemie

Werktitels Deel 6 vwo


H15 Groene Chemie (staat in 5 én 6 vwo)

C2 1.11, 2.5; C3 1.2; C4 3, 4, 5; C6 2, 3, 4 F1 1, 2, 3; F2 1, 2 G2 1.2 C1 12; C5 2.3 C1 8, 9, 14 F3 2.1 G3 2.1 B3 2; B4 1.2.1, 1.3, 1.4, 2 E1 1 F2 3.4.2 E2 2, 3, 4

H16 Buffers H17 Toepassingen van redoxreacties

H18 Materialen

H19 Biotechnologie H20 Energie en industrie H21 Examentraining

F3 2.3, 2.4, 4.4 G2 1; G3 1, 2 Alle eindtermen



15

8 Voorbeeld docentmateriaal: studielastoverzicht 4 havo Beschikbaar: 3/5  320 = 192  6 (toetsing) = 186 slu Hoofdstuk en paragraaf 1 Scheiden en reageren

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

slu CE slu SE (min) (min) 50 150 300 50 150 250 50 200 300

slu CE (uren) 0,83 2,50 5,00 2,50 4,17 3,33 5,00

slu SE (uren) 0,00 0.00 0,83 0.00 0,83 0,00 0.00

slu tot

25 2 Bouwstenen van stoffen

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8

50 250 150 250 250 250 250 300

0,83 4,17 2,50 4,17 4,17 4,17 4,17 5,00

0,00 0.00 0,00 0.00 0.00 0,00 0.00 0.00 29

3 Stoffen en reacties

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

50 250 250 250 350 300

50

0,83 4,17 4,17 4,17 5,83 5,00

0,00 0,83 0,00 0,00 0.00 0.00 28

4 Moleculaire stoffen

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

50 150 250 250 300 300

100

0,83 2,50 4,17 4,17 5,00 5,00

0,00 0.00 0.00 1,67 0.00 0.00 23

5 Zouten en zoutoplossingen

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

50 200 100 250 300 300 300

0,83 3,33 1,67 4,17 5,00 5,00 5,00

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 25



16

Hoofdstuk en paragraaf 6 Reacties van zouten

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

7 Koolstofverbindingen

7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8

Totaal aantal geplande studielasturen

SLU CE SLU SE (min) (min) 50 250 300 300 300 50 200 250 250 200 250 250 300

100

SLU CE SLU SE SLU tot (uren) (uren) 0,00 0,83 0,00 4,17 0,00 5,00 0,00 5,00 0,00 5,00 20 0,83 0,00 3,33 1,67 4,17 0,00 4,17 0,00 3,33 0,00 4,17 0,00 4,17 0,00 5,00 0,00 31 182



17

9 Voorbeeld docentmateriaal: overzicht experimenten



18

10

Voorbeeld werkblad SE onderzoek 5 havo

Onderzoek 8.6: sterk zuur of zwak zuur. Toetsen van een model. Theorie In paragraaf 8.3 heb je geleerd dat een sterk zuur in water zich anders gedraagt dan een zwak zuur. Voor dit verschil in gedrag hebben we een model opgesteld waarin we aannemen dat een sterk zuur in water volledig in ionen splitst en een zwak zuur gedeeltelijk. We kunnen ook zeggen: een sterk zuur reageert in een aflopende reactie met water en een zwak zuur in een evenwichtsreactie.

Opdracht Je krijgt twee zure oplossingen, beide 0,10 molair. De ene oplossing is van een zwak zuur en de + andere van een sterk zuur. Elk zuur kan slechts één H -ion per molecuul laten ontstaan. Ontwerp een experiment waarin je aantoont welke oplossing het zwakke zuur bevat en welke het sterke zuur. Doe dit met behulp van het model dat we gebruiken om het verschil tussen sterke en zwakke zuren te verklaren,

Benodigdheden Je kunt gebruik maken van de practicummaterialen die in het lokaal aanwezig zijn. Je hebt ook de beschikking over: - universeel indicatorpapier (of een pH-meter) een stroomkring met ampèremeter, batterijen en koolstofelektroden (of een geleidbaarheidsmeter) - 50 mL oplossing van zuur I (concentratie 0,10 M) - 50 mL oplossing van zuur II (concentratie 0,10 M) - demiwater (of gedestilleerd water)

Uitvoering Formuleer eerst een onderzoeksvraag. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Bedenk zelf een werkplan waarin je aangeeft welke materialen je nodig hebt en waarin je de uitvoering van het experiment beschrijft. Laat je werkplan controleren door je docent of TOA. Hints 1 Gebruik voor je metingen geschikte hoeveelheden van de zure oplossingen. Bijzondere veiligheidsmaatregelen Werk volgens de gebruikelijke veiligheidsregels. Werk niet met onverdunde zuren! Je docent of TOA heeft van tevoren de verdunningen van de zuren gemaakt. Welke veiligheidsmaatregelen tref je voor het werken met verdunde sterke en zwakke zuren? ……………………………………………………………………………………………………………………….

Werkplan Stap 1:……………………………………………………………………………………………………………… Stap 2:……………………………………………………………………………………………………………… Stap 3:……………………………………………………………………………………………………………… Stap 4:……………………………………………………………………………………………………………… Stap 5:………………………………………………………………………………………………………………



19

Stap 6:………………………………………………………………………………………………………………

Resultaten Beantwoord de volgende vragen: a Maak tabel a af en noteer in de lege kolommen de resultaten van de door jou uitgevoerde metingen. Tabel a: Metingen aan oplossingen van sterke en zwakke zuren zuur concentratie (M) I II

Conclusie Welke conclusie(s) kun je trekken uit je resultaten? Beantwoord hierin de onderzoeksvraag en onderstaande vraag: c Hoe verklaar je de metingen en waarnemingen? Gebruik hiervoor het model waarmee we het verschil tussen sterke en zwakke zuren verklaren. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. b

Geef de vergelijkingen van de reactie van een zwak zuur en van een sterk zuur in water. Gebruik als formule HZ en geef de juiste notatie.

………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………….

Reflectie Geef antwoord op de volgende vragen: d Hoe is het experiment verlopen? Wat ging er goed en wat ging er minder goed? ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………….

Opruimen Alle oplossingen mogen in de gootsteen weggespoeld worden. Ruim de gebruikte materialen op en laat je werkplek schoon en netjes achter.



20

11

Voorbeeld werkblad SE experiment 5 vwo

Dit experiment hoort bij het volgende contextkader uit het boek:

Konzo Kon zo is een n eu r ologisch e a a n doen in g die geken m er kt wor dt door een plot selin g begin n en de en blijven de ver la m m in g va n de ben en . Kin der en en vr ou wen in de vr u ch t ba r e leeft ijd h ebben de m eest e ka n s op deze ziekt e. Kon zo kom t voor a l voor in h et Afr ika a n se la n d Kon go. Wet en sch a pper s h ebben bep a a ld da t kon zo wor dt ver oor za a kt door cya n ide-ver gift igin g. Dit zou ku n n en kom en door een gr ot e in n a m e va n kn ollen zoa ls ca ssa ve die veel cya n ide beva t t en . Wij ken n en ca ssa ve a ls sm a a km a ker in ca ssa ve kr oepoek. In fa br ieken die ca ssa ve a ls gr on dst of gebr u i ken wor dt h et zo beh a n deld da t er geen cya n ide m eer in zit . Bij de beh a n delin g va n iem a n d m et cya n idever gift igin g wor den de cya n ide -ion en – – (CN ) in de lever om gezet t ot t h iocya n a a t ion en (SCN ). De t h iocya n a a t ion en kom en on der a n der e in h et speeksel t er ech t . De h oeveelh eid t h iocya n a a t in h et speeksel ka n color im et r isch bepa a ld wor den . H et is een m a a t voor de h oeveelh eid cya n ide die n og in h et lich a a m a a n wezig is. Bij de exper im en t en op de sit e st a a t een on der zoeksopdr a ch t over Kon zo en de bepa lin g va n t h iocya n a a t ion en in h et speeksel.

Experiment 10.4 SE: Ziek van cassave Onderzoeksvraag Hoeveel thiocyanaat zit er in je speeksel?

Theorie Als je het stukje tekst over de ziekte Konzo op pagina … van je boek leest kom je te weten dat het eten van overmatig veel cassave kan leiden tot een cyanide-vergiftiging. Mensen die hieraan leiden hebben een hoge concentratie thiocyanaat in hun speeksel. Gezonde mensen hebben ook thiocyanaat in hun speeksel. Om thiocyanaat aan te tonen voeg je een overmaat ijzer(III)-ionen toe. De ijzer(III)-ionen reageren in een gelijke molverhouding met de thiocyanaationen tot een oranje-rood ijzer(III)thiocyanaatcomplex. De concentratie thiocyanaat bepaalt de intensiteit van de ijzer(III)thiocyanaat-oplossing. Hoe donkerder de oplossing is des te hoger de concentratie thiocyanaat. In dit experiment meet je met een colorimeter de extinctie bij 480 nm van oplossingen met een bekende ijzer(III)thiocyanaatconcentratie. Je maakt met deze gegevens een ijklijn. Met behulp van deze ijklijn en de gemeten extinctie van je speeksel waaraan ijzer(III)-ionen zijn toegevoegd bepaal je de thiocyanaatconcentratie in je speeksel.

Benodigdheden A: -

Het maken van de ijklijn

B:

Meting aan speeksel

reageerbuizen - centrifugebuis en trechter volumepipetten - maatpipet van 1,00 mL kaliumthiocyanaatoplossing - maatkolf van 10,00 mL -4 (2,00·10 M KSCN) - centrifuge - speeksel

Voor zowel proef A als B: -

colorimeter 7 cuvetten ijzer(III)nitraatoplossing


demiwater (of gedestilleerd water) (0,200 M) Let op! dit bevat 0,2 M zoutzuur.


21

Bijzondere veiligheidsmaatregelen Werk volgens de gebruikelijke veiligheidsregels. Welke veiligheidskaart(en) raadpleeg je voordat je begint?

Uitvoering Proef A: 1 Nummer 6 reageerbuizen met 0 t/m 5 en pipetteer in elke buis 5,00 mL ijzer(III)nitraatoplossing. 2 Voeg aan buis 1 t/m 5 de volgende hoeveelheden van de KSCN-oplossing toe: Buis 1: 1,00 mL Buis 4: 4,00 mL Buis 2: 2,00 mL Buis 5: 5,00 mL Buis 3: 3,00 ml Voeg aan buis 0 niets toe, dit is de blanco. 3 Vul de buizen 0 t/m 4 met demiwater aan tot 10,00 mL. 4 Stel de colorimeter in op 480 nm. Vul een cuvet met de blanco uit buis 0 en stel de colorimeter op 0. Bewaar deze blanco voor proef B! 5 Vul vijf andere cuvetten met de ijk-oplossingen uit de buizen 1 t/m 5 en meet ook hiervan de extinctie bij 480 nm. 6 Noteer je metingen overzichtelijk in een tabel. Voer eerst proef B uit voordat je de ijklijn maakt. Proef B: 7 Verzamel je speeksel. Dit doe je door 1 à 2 minuten niet te slikken en je speeksel via de trechter in de centrifugebuis te spugen. Circa 1 cm speeksel in de centrifugebuis is voldoende. 8 Centrifugeer het speeksel 5 minuten. Het bovenste laagje moet helder zijn. 9 Pipetteer van de heldere oplossing 0,200 mL in een maatkolf van 10,00 mL. Voeg hieraan 5,00 mL ijzer(III)nitraatoplossing toe en vul aan tot 10,00 mL met demiwater. 10 11

Stel de colorimeter op 0 met de blanco uit proef A. Vul een cuvet met de speeksel/ijzer(III)oplossing en meet de extinctie bij 480 nm. Noteer je meting overzichtelijk in de tabel.

Resultaten

-1

a Bereken voor elke buis van de ijklijn de concentratie thiocyanaat in mmol L . b Teken een ijklijn waarin je de berekende concentratie thiocyanaat uitzet tegen de gemeten extinctie bij 480 nm. c Bereken met behulp van de ijklijn de concentratie thiocyanaat in je speeksel. d Geef de vergelijking van de reactie tussen de ijzer(III)-ionen en thiocyanaationen. Kijk in Binas tabel 47.

Conclusie Verwerk het antwoord op de onderzoeksvraag in je conclusie. Beantwoord ook de volgende vragen: e Zoek op internet op wat de functie van thiocyanaat in speeksel is. f In dit experiment heb je een ijzer(III)nitraatoplossing gebruikt. Geef de formules van drie andere zouten die je zou kunnen gebruiken bij deze bepaling.

Reflectie Geef antwoord op de volgende vragen: g Hoe is het experiment verlopen? Wat ging goed en wat ging minder goed?

Presentatie Houd over dit experiment een korte presentatie De presentatie moet duidelijk zijn voor iemand die het experiment niet kent.

Opruimen Verzamel resten van oplossingen met thiocyanaationen in het afvalvat voor zware metalen. Ruim de gebruikte materialen op en laat je werkplek schoon en netjes achter.



22

12

Prijzen Chemie Overal 4e editie Tweede fase 2013/2014

Leerboek havo

€ 69,00

Leerboek vwo

€ 69,00

Uitwerkingenboekje

€ 18,75

Chemie online leerling

€ 12,90 per jaar

Chemie Online docent TF

€ 199,- per jaar per vestiging

Methode licentie havo

€ 35,40 per leerling per jaar (let op: dit is de prijs van vorig jaar, deze wordt nog iets verhoogd!)

Methode licentie vwo

€ 36,40 per leerling per jaar (let op: dit is de prijs van vorig jaar, deze wordt nog iets verhoogd!)



23

Informatiepakket Chemie Overal Tweede Fase vierde editie 2013

Recommend Documents