Informatiebrief van het college – 2015 nummer 1338 Gorinchem, Onderwerp: Bestuurlijke oriëntatie Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Geachte leden van de raad,
1. Inleiding Eerder heeft u raadsinformatiebrief 2014-1235 Bestuurlijke toekomst ontvangen. In deze brief hebben wij aangegeven dat de colleges van de gemeenten Giessenlanden, Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam en Molenwaard het gesprek met elkaar zijn aangegaan om in het laatste kwartaal van 2014 te komen tot een gezamenlijk gedragen standpunt over de toekomstige bestuurlijke inrichting van het gebied. Met deze brief willen wij u een toelichting geven op de gesprekken die de colleges met elkaar hebben gevoerd, de posities die gemeenten tijdens en na die gesprekken hebben ingenomen en de reactie van de provincie daarop. Tot slot wordt de positie van Gorinchem geschetst in het licht van de bestuurlijke ontwikkelingen in de regio.
2. Commissie Schutte Advies Commissie Schutte Aanleiding voor de gesprekken tussen de vier colleges is het advies van de Commissie Bestuurlijke Vormgeving Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (commissie Schutte) geweest. Op 13 februari 2014 heeft commissie Schutte haar Eindrapportage ‘Waard om te besturen’ gepresenteerd. In haar eindrapportage adviseert de commissie om de toekomstige bestuurlijke inrichting van de AV als volgt vorm te geven:
een gemeente Vijfheerenlanden, bestaande uit Leerdam, Zederik en Vianen; een gemeente Gorinchem / Giessenlanden / Hardinxveld-Giessendam; Molenwaard, die tijd krijgt voor een verkenning richting oost (de Waard) en west (Alblasserdam/de Drechtsteden).
Dit advies betekent volgens de commissie dat er geen reden is een apart bestuurlijk samenwerkingsverband voor de regio AV in stand te houden. De commissie adviseert om in het bredere verband van Zuid-Holland Zuid tot een heroriëntatie te komen en de bestuurlijke samenwerking te intensiveren. Richtinggevende uitspraken raad U heeft op 3 juli 2014 een aantal richtinggevende uitspraken gedaan over het advies van de commissie Schutte, deze zijn: 1. De gemeente Gorinchem onderschrijft de analyse van de commissie dat er onvoldoende draagvlak is voor één ambtelijke organisatie of één gemeente op AV-schaal. 2. De gemeente Gorinchem onderschrijft op hoofdlijnen het advies van de commissie om in de AV te komen tot een gemeente Vijfheerenlanden en een bestuurlijke herinrichting in de Alblasserwaard. 3. De gemeente Gorinchem trekt uit het advies de conclusie dat, indien volgens advies van de commissie een gemeente Vijfheerenlanden wordt gevormd, de vier gemeenten in de
Alblasserwaard een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben om voor dit deel van de AV tot een bestuurlijke inrichting te komen die toekomstbestendig is. Belangrijk daarbij is dat het leidt tot een bestuurlijke inrichting die recht doet aan stad en platteland en waarborgt dat de regionale voorzieningen in stand worden gehouden en versterkt. 4. De gemeente Gorinchem stelt daarom voor dat de gemeenten Giessenlanden, Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam en Molenwaard gezamenlijk een nadere verkenning uitvoeren naar een duurzame bestuurlijke inrichting van het gebied. 5. In de nadere verkenning met Giessenlanden, Hardinxveld-Giessendam en Molenwaard wil de gemeente Gorinchem uitgaan van: versterking van bestaande functionele en inhoudelijke verbanden (hoe worden thema’s als economie, onderwijs, voorzieningen etc. het beste bediend), gemeenten die zich toeleggen op thema’s waarin ze goed zijn (dus geen onevenwichtige verdeling tussen stads- en plattelandsbelangen, waardoor de stedelijke of plattelandsbelangen het onderspit gaan delven, wat niet in het belang van Gorinchem is maar ook zeker niet in het belang van het ruimere verzorgingsgebied), een bestuurlijke herverkaveling van het gebied binnen de Alblasserwaard, waarbij bestaande gemeentegrenzen niet op voorhand ‘heilig’ zijn, aandacht voor samenwerkingsrelaties buiten de AV, met name die met de Drechtsteden, op thema’s als economische ontwikkeling, stedelijke problematiek en kennisuitwisseling.
3. Verkenning in de Alblasserwaard Verkenning vier colleges In september 2014 hebben de colleges van Giessenlanden, Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam en Molenwaard elkaar gesproken over de (bestuurlijke) samenwerking in de regio. Doel was om één of twee scenario's voor samenwerking op tafel te krijgen. Het eerste gesprek vond plaats op 8 september. Onder begeleiding van een extern adviseur zijn toen verschillende varianten met elkaar verkend: Eén gemeente: Er ontstaat één gemeente in de Alblasserwaard. Advies Schutte: Herindeling van Giessenlanden, Gorinchem en Hardinxveld-Giessendam tot één gemeente, waarbij eventueel Molenwaard later kan aanhaken. De 2-1-1 variant: Een ambtelijke fusie tussen Molenwaard en Giessenlanden, bij voorkeur gevolgd door een bestuurlijke fusie waarbij Gorinchem wordt betrokken. Hardinxveld-Giessendam zoekt de versterking in verschillende vormen van regionale samenwerking.
De 3-1 variant: Giessenlanden, Hardinxveld-Giessendam en Molenwaard gaan (mogelijk eerst via een ambtelijke fusie) herindelen en Gorinchem blijft zelfstandig. Om uiteindelijk tot twee evenwichtige gemeenten te komen zijn volgens Gorinchem dan wel grenscorrecties nodig.
Het tweede gesprek vond plaats op 29 september. Tijdens het tweede gesprek is door de burgemeester van Hardinxveld-Giessendam, op persoonlijke titel, nog een andere optie ingebracht in de vorm van een regiogemeente, waarin de huidige vier gemeenten zouden functioneren als bestuurscommissies of deelgemeenten. Gedurende het proces hebben de gemeenten de volgende posities ingenomen: Giessenlanden
2
Giessenlanden wil herindelen en wil dat ongedeeld doen. Giessenlanden is niet bereid een variant te verkennen waarin de bestaande gemeentegrenzen worden losgelaten (“en Arkel en Schelluinen worden afgestaan aan Gorinchem”). Gorinchem Een herindeling die de huidige vier gemeenten terugbrengt tot twee evenwichtige gemeenten, waarbij er recht gedaan wordt aan de positie van Gorinchem in het kader van regionale voorzieningen, is bespreekbaar. De voorkeur gaat uit naar een gemeente met een stedelijk karakter en een gemeente met een plattelandskarakter. Denken vanuit bestaande gemeentegrenzen staat een optimale bestuurlijke inrichting voor de Alblasserwaard als geheel in de weg. Een louter ambtelijke fusie is voor Gorinchem zelf geen optie. Over een louter ambtelijke fusie tussen Giessenlanden, Molenwaard en eventueel Hardinxveld-Giessendam heeft Gorinchem geen opvattingen (dit is aan de betrokken gemeenten zelf). Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam wil bestuurlijk zelfstandig blijven. Wel wil Hardinxveld-Giessendam een louter ambtelijke fusie aangaan met Giessenlanden en Molenwaard. Toetreding tot de Drechtsteden blijft een optie. Molenwaard Voor Molenwaard moet een fusie een meerwaarde hebben voor de inwoners en bedrijven. Een ambtelijke fusie is onwenselijk, als hieraan niet het eindperspectief van een bestuurlijke fusie gekoppeld is. Tussen een ambtelijke en bestuurlijke fusie mag niet te veel tijd zitten. Voor Molenwaard is haar dienstverleningsconcept bij opschaling een belangrijk uitgangspunt.
Uitkomst verkenning Voor de variant die op 29 september 2014 is ingebracht door de burgemeester van HardinxveldGiessendam bleek bij geen van de gemeenten draagvlak te bestaan. Zowel de gemeente Giessenlanden en Gorinchem hebben dit, zoals afgesproken tussen de vier colleges, in een brief beargumenteerd. Het ‘voorstel Augusteijn’ leidt volgens ons niet tot een bestuurskrachtige en transparante gemeente met interne samenhang. Evenmin is er sprake van een evenwicht tussen stad en platteland. Bovendien achten wij de gedachte dat er vier zelfstandige eenheden (bestuurscommissies) ontstaan met een overkoepelende gemeente-/regioraad die zich ‘met het hoogst noodzakelijke’ bezighoudt, zodat de bestaande gemeenteraden in hun nieuwe hoedanigheid als bestuurscommissie kunnen doorfunctioneren, niet erg reëel. Omdat het belangrijkste recht, het budgetrecht, op het niveau ligt van de raad van de regiogemeente, ligt de macht de facto daar. De verkenning tussen de vier gemeenten heeft niet tot het gewenste resultaat geleid, namelijk het formuleren van een of twee kansrijke scenario’s voor samenwerking tussen de gemeenten. Ondanks uitvoerige discussies, waarbij alle mogelijke argumenten gewisseld zijn, moeten wij constateren dat de door de afzonderlijke gemeenten ingenomen standpunten te ver uit elkaar liggen om tot een door alle gemeenten gedragen standpunt te komen. Tegen deze achtergrond hebben wij de andere gemeenten na afloop van de verkenning laten weten dat het ons in principe niet zinvol lijkt de discussie over gemeentelijke herindeling in deze raadsperiode voort te zetten. Daarbij hebben wij uitdrukkelijk aangegeven dat wij bereid zijn een constructieve bijdrage te leveren indien er nieuwe argumenten op tafel komen of anderen een nieuw initiatief voor herindeling nemen.
3
Gesprek met provincie Op 26 november 2014 hebben de burgemeesters van de gemeenten Giessenlanden, Gorinchem, Hardinxveld-Giessendam en Molenwaard de Commissaris van de Koning en de portefeuillehouder Bestuur van Zuid-Holland geïnformeerd over de uitkomst van de verkenning. In dat gesprek is de provincie door Gorinchem gevraagd actiever de regie te voeren inzake de bestuurlijke ontwikkelingen in de regio.
4. Ontwikkelingen in de regio na de verkenning najaar 2014 Vervolg Molenwaard – Giessenlanden Bij besluit van 11 december 2014 heeft de gemeenteraad van Giessenlanden de gemeente Molenwaard uitgenodigd een gezamenlijk onderzoek te doen naar de meerwaarde van een bestuurlijke fusie tussen de gemeenten Molenwaard en Giessenlanden. Op 13 januari 2015 heeft de gemeenteraad van Molenwaard besloten instemmend te reageren op het verzoek. Met dit onderzoek moet de volgende centrale vraag worden beantwoord: ‘Op welke gebieden levert een bestuurlijke fusie tussen Molenwaard en Giessenlanden een meerwaarde op voor de inwoners, bedrijven en instellingen van deze gemeenten? En waar niet?’ Vervolgens heeft de gemeenteraad van Molenwaard per brief van 21 januari 2015 Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland gevraagd nu al een nader onderzoek te doen, naar de gevolgen van de bestuurlijke heroriëntatie in de regio voor de diverse samenwerkingsverbanden / gemeenschappelijke regelingen. Zowel organisatorisch als financieel. Als voorbeeld wordt aangehaald dat de vorming van een gemeente Vijfheerenlanden of een aansluiting van Hardinxveld-Giessendam bij de regio Drechtsteden het nodige betekent voor de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, en ook voor geheel Zuid-Holland Zuid. De gemeenteraad van Molenwaard verzoekt Gedeputeerde Staten de onderzoeksresultaten vóór juni 2015 aan de gemeentebesturen en samenwerkingsverbanden ter beschikking te stellen. Voorafgaand, op 13 november 2014, zijn wij door het college van Giessenlanden geïnformeerd over zijn voorstel aan de gemeenteraad van Giessenlanden tot een onderzoek naar fusie met Molenwaard. Omdat dit voorstel raakt aan de regionale verhoudingen en de positie van Gorinchem, hebben wij hierop per brief van 27 november 2014 gereageerd, met het verzoek deze brief te betrekken in de discussie met de gemeenteraad van Giessenlanden. Wij hebben aangegeven dat een herindeling een meerwaarde moet hebben voor de Alblasserwaard als geheel en tot uitkomst zou moeten hebben dat er evenwichtige gemeenten ontstaan, dat er op korte en langere termijn recht gedaan wordt aan de positie van Gorinchem in het kader van regionale voorzieningen, en dat bestaande regionale samenwerkingsverbanden in stand gehouden worden. Daarbij hebben wij aangeven het met de vorming van een gemeente Molenwaard- Giessenlanden zeker op de langere termijn niet gegarandeerd is dat er voldoende ruimte blijft voor de ontwikkelingen in het stedelijke deel langs de Merwede, met de maritieme sector en centrumvoorzieningen. Gelet op het feit dat de vier gemeenten in de Alblasserwaard er “samen niet zijn uitgekomen” en bovenstaande overwegingen, hebben wij aangegeven dat wij Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland zullen vragen actiever de regie te voeren in de discussie over herindeling in de Alblasserwaard. Mocht het komen tot een procedure op grond van de Wet algemene regels herindeling (arhiprocedure), dan moet er een concept herindelingsontwerp ter inzage worden gelegd, dat ook aan de besturen van omliggende gemeenten wordt gezonden voor het indienen van zienswijzen.
4
Vervolg Hardinxveld-Giessendam Op 18 december 2014 heeft de gemeenteraad van Hardinxveld-Giessendam besloten om een verzoek tot gezamenlijk onderzoek te doen aan de regio Drechtsteden naar de mogelijkheid en de gevolgen van toetreding van de gemeente Hardinxveld-Giessendam tot de gemeenschappelijke regeling Drechtsteden. Ook zal worden onderzocht wat de gevolgen zijn op financieel vlak wanneer de huidige organisatie met de huidige samenwerkingspartners wordt gecontinueerd. Bij amendement is op 18 december 2014 ingebracht dat dit gebeurt door het verkennen van de mogelijkheden tot inkopen van diensten bij de gemeente Gorinchem en/of Molenwaard/Giessenlanden ten behoeve van het oplossen van de gesignaleerde kwetsbaarheden. Deze onderzoeksresultaten worden afgezet tegen de onderzoeksresultaten in de context van toetreding van Hardinxveld-Giessendam tot de regio Drechtsteden. Voorafgaand, op 13 november 2014, zijn wij door het college van Hardinxveld-Giessendam geïnformeerd over zijn voornemen de gemeenteraad van Hardinxveld-Giessendam voor te stellen een verzoek aan de Drechtsteden te doen tot toetreding tot dit samenwerkingsverband. Omdat dit voorstel raakt aan de regionale verhoudingen en de positie van Gorinchem, hebben wij hierop per brief van 28 november 2014 gereageerd. Wij hebben in onze brief gewezen op het feit dat een toetreding van Hardinxveld-Giessendam tot de Drechtsteden gevolgen heeft voor samenwerkingsverbanden in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Verder hebben wij overeenkomstig onze reactie aan Giessenlanden het college geïnformeerd dat wij Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland zullen vragen actiever de regie te voeren in de discussie over herindeling in de Alblasserwaard. In onze Visie op regionale samenwerking van 4 juli 2013 heeft u het standpunt ingenomen dat een samenwerking op basis van het inkoopmodel, waarbij Gorinchem tegen betaling diensten voor andere gemeenten verricht, een meerwaarde kan opleveren voor alle partijen. Destijds was dit echter voor de andere gemeenten in de AV geen serieuze optie. Vervolg Vijfheerlanden De gemeenteraden van Leerdam, Zederik en Vianen hebben conform het advies van de commissie Schutte besloten tot het starten van een haalbaarheidsonderzoek naar een fusie met elkaar. Daarbij is de gemeenteraad van Vianen op 27 januari 2015 akkoord gegaan met een motie om bij het haalbaarheidsonderzoek nadrukkelijk rekening te houden met de huidige positie van de gemeente Vianen in de provincie Utrecht. ‘Teneinde deze positie bij een mogelijke samenwerking/samenvoeging met de gemeenten Leerdam en Zederik te kunnen continueren.’ Het haalbaarheidsonderzoek zal naar verwachting in het najaar zijn afgerond. De gemeente Lingewaal spreekt met de gemeenten Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal over intensievere samenwerking, op termijn mogelijk een fusie.
Provincie Zuid-Holland In een brief van 2 december 2014 gaan Gedeputeerde Staten in op de bestuurlijke oriëntatie Alblasserwaard-Vijfheerlanden. In de brief spreken GS hun waardering uit voor de inspanningen van de gemeentebesturen. Hoewel wij GS verzocht hebben om de regie te gaan voeren, geven GS aan daarvoor geen reden te zien. Wel achten zij het van groot belang dat gemeenten vóór de zomer van 2015 richtinggevende besluiten hebben genomen. Over Gorinchem merken GS op dat deze gemeente heeft aangegeven zelfstandig te willen blijven.
5
Het eindbeeld dat nu voor de provincie voor de middellange termijn ontstaat, omvat de vorming van één gemeente in de Vijfheerenlanden, een fusie tussen Molenwaard en Giessenlanden, een aansluiting van Hardinxveld-Giessendam bij de Drechtsteden en een vooralsnog zelfstandig blijvend Gorinchem. Opmerkelijk is dat de provincie daarmee vooruit liep op de besluitvorming in HardinxveldGiessendam, waar de gemeenteraad pas zo’n twee weken later besloot over een onderzoek naar toetreding tot de Drechtsteden. Wij constateren ook dat de raad van Hardinxveld-Giessendam toen besloot niet alleen de optie ‘toetreding tot de Drechtsteden’ te gaan onderzoeken, maar ook de optie ‘inkoop bij andere gemeenten’. Op de middellange termijn verwachten GS dat de geschetste oplossingsrichting volstaat. Voor de provincie lijkt het waarschijnlijk dat op de langere termijn het gesprek tussen de gemeenten wordt hervat. De zinsnede in de brief van GS dat Gorinchem heeft aangegeven zelfstandig te willen blijven, doet geen recht aan de onderbouwing van het standpunt van Gorinchem. Immers, nu lijkt het een op zichzelf staand gegeven, terwijl het juist de uitkomst is na de vele gesprekken die tussen de gemeenten gevoerd zijn. Eveneens plaatsen wij kanttekeningen bij het geschetste eindbeeld voor de Alblasserwaard. Op 16 december 2014 hebben wij daarom GS een brief gestuurd waarin wij de positie, die Gorinchem tot dusver heeft ingenomen, verduidelijken. In deze brief staat dat Gorinchem van meet af aan niet eenzijdig het initiatief heeft willen nemen voor gemeentelijke herindeling, maar wel steeds open heeft gestaan voor gesprekken met de buurgemeenten over de bestuurlijke inrichting in het gebied. Op basis van de uitgevoerde verkenning in de Alblasserwaard hebben wij geconcludeerd dat het op korte termijn weinig zinvol zou zijn om vanuit Gorinchem verdere discussie over herindeling te initiëren. Maar daarbij hebben wij aangegeven dat wij als volwaardige partner aan een herindelingsdiscussie willen meedoen, indien er nieuwe argumenten op tafel komen of anderen een nieuw initiatief voor onderzoek naar herindeling nemen.
5. Positie van Gorinchem en de regionale samenwerkingsverbanden In de Visie op regionale samenwerking, door u vastgesteld op 4 juli 2013, heeft u het standpunt ingenomen dat er voor Gorinchem op korte termijn geen noodzaak is voor een gemeentelijke herindeling. Op termijn sloot u een zekere schaalvergroting niet uit, mede vanuit de overweging dat Gorinchem centrumvoorzieningen voor de regio wil behouden. U heeft dan ook op hoofdlijnen het advies van de commissie Schutte onderschreven om in de AV te komen tot een gemeente Vijfheerenlanden en een bestuurlijke herinrichting in de Alblasserwaard. Het lijkt er nu op dat in de regio een proces van gemeentelijk herindeling op gang komt, waar Gorinchem geen deel van uitmaakt. Een proces dat mogelijk leidt tot de vorming van een gemeente Vijfheerenlanden (waarbij Vianen heeft uitgesproken bij de provincie Utrecht te willen blijven) en een gemeente Molenwaard-Giessenlanden. En daarnaast een mogelijk vertrek van HardinxveldGiessendam naar de Drechtsteden en (buiten de regio AV) de gemeente Lingewaal die de samenwerking met Geldermalsen en Neerrijnen intensiveert. Deze ontwikkelingen roepen vragen op. Enerzijds over de positie van de gemeente Gorinchem met haar centrumvoorzieningen voor de regio en anderzijds over de houdbaarheid van de diverse samenwerkingsverbanden op AV-schaal en ZHZ-schaal, waarin Gorinchem deelneemt. Wij willen ons inspannen om de AV in stand te houden en te versterken. Met een proactieve houding willen wij onze buurgemeenten benaderen hoe wij gezamenlijke vraagstukken kunnen oppakken. 6
Gelet op het in stand houden van het draagvlak voor diverse samenwerkingsverbanden, stellen wij ons vooralsnog op het standpunt de volgende lijn aan te houden: a. Het is van groot belang het binnen ZHZ en daarmee de AV houden van Leerdam en Zederik. Om die reden is het wenselijk dat Vianen naar de provincie Zuid Holland overkomt. b. Wij hechten eraan dat Hardinxveld-Giessendam deel blijft uitmaken van de AV en staan positief tegenover een inkooprelatie. Zowel Gorinchem als Hardinxveld-Giessendam hechten aan hun zelfstandigheid, maar beide gemeenten hebben (in verschillende mate) ook hun kwetsbaarheden en delen bepaalde inhoudelijke opgaven. Met respect voor bestuurlijke verschillen en eigenheid, kan samenwerking gebaseerd op een inkooprelatie beide gemeenten versterken. c. De relatie naar de Drechtsteden toe willen we op de inhoud versterken (economie, Maritieme Delta, arbeidsmarktregio etc) ook al omdat we minder gemeenten overhouden in de AV. Het is de bedoeling dat elke gemeente vóór de zomer van 2015 een richtinggevend besluit neemt over de bestuurlijke heroriëntatie in de regio. Na discussie in uw raad in maart 2015, willen wij een voorstel voor een richtinggevend besluit van uw raad uitwerken.
Burgemeester en wethouders van Gorinchem, de secretaris, de burgemeester,
Bijlagen: Procesverslag Verkenning Alblasserwaard. Brief provincie d.d. 2 december 2014
7
