Informatieavond op 10 november 2009 over de restauratie van de werven in Utrecht Locatie: Trianon, Oudegracht 252 De aanwezigen: Bewoners/belanghebbenden: ongeveer honderd.
Aanwezig namens de gemeente: Ton van Riezen, René de Kam, Antje Velthuis, Frank van der Vaart, Dirk Sagius, Jeroen van Gaalen, Dymph de Beer.
Aanwezig namens Waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden: Michiel Bikker en Freek Visser.
Algemene inleiding
Dirk Sagius (gebiedsmanager) opent de bijeenkomst. Heet iedereen van harte welkom en
introduceert zichzelf. Het gaat vanavond om informatie over herstelwerkzaamheden aan de wal en de kluismuren van de werven hartje stad. Hij deelt mee wat vanavond op het programma staat: een inleiding door wethouder Ingrid de Bondt. Vervolgens zullen gastsprekers informatie geven over de geschiedenis van de werven en over de restauratiewerkzaamheden.
Het eerste deel van de avond is plenair en in het tweede deel kunnen de
bewoners/belangstellenden vragen stellen bij stands van de gemeente en van De Stichtse Rijnlanden.
Helaas is de deskundige op juridisch gebied verhinderd vanwege plotselinge persoonlijke omstandigheden. De aanwezigen kunnen hun vragen die zij aan de jurist hadden willen
stellen aan de medewerker van communicatie doorgeven zodat die de vragen kan noteren om daarop dan terug te komen bij een andere gelegenheid.
Uit het antwoord van Dirk Sagius op een vraag van de heer Jaap Hillmann
(bewoner/belanghebbende) blijkt dat in het plenaire deel geen ruimte is voor discussie.
Daarmee is in de planning geen rekening gehouden. Dirk Sagius spreekt met Jaap Hillmann
af dat hij zijn inbreng zal laten opnemen in dit verslag. Dat kan in de pauze direct na afloop van het plenaire deel van deze bijeenkomst.
‘Ondenkbaar de werven niet in de huidige vorm te behouden voor de stad’
Wethouder Ingrid de Bondt informeert de aanwezigen over de opzet van deze hersteloperatie. De restauratie is echt nodig. Wanneer de gemeente hiermee nu niet begint, zullen de werven niet nog eens 10 jaar kunnen blijven bestaan zoals de stad de werven nu kent. Zij merkt op het ondenkbaar te vinden de werven in hun huidige vorm niet te
behouden voor de stad. Ook kondigt zij aan dat de gemeente vooral in de winter wil werken, om te voorkomen dat de werkzaamheden het buitenleven in de stad al te veel zullen storen. Te voorzien is dat het werk consequenties zal hebben voor bomen aan de grachten. Nu is al duidelijk dat niet alle bomen zullen kunnen blijven staan.
De hele operatie zal ongeveer 35 miljoen euro kosten. Ondanks de recessie vindt de
wethouder de werven van een dusdanig belang, dat ze blij is dat de gemeente dit geld hiervoor uittrekt.
Zij wenst alle aanwezigen een informatieve avond toe.
Pagina 1 van 6
Informatieavond op 10 november 2009 over de restauratie van de werven in Utrecht
De relatie tussen de handel en het ontstaan en bestaan van de werven
René de Kam (historicus) is gevraagd iets te vertellen over de geschiedenis van de werven. Hij begint zijn verhaal bij de Rijn 2.500 jaar terug en toont een beeld van het landschap
zoals dat er destijds uit moet hebben gezien. Toen de Romeinen 2000 jaar geleden in ons land kwamen, troffen zij het landschap aan dat hij toont: een kronkelende rivier met lage bedding en drassig groen land langs beide oevers.
Hij gaat in op de Limes, toont een afbeelding van het fort van de Romeinen uit 275 na
Christus. Noemt Willibrord en zijn Castellum in Utrecht uit 700 n.C. Door hem werd het
Domplein het geestelijk centrum. Handelaren kwamen om de geestelijken van negotie te
voorzien voor hun levensonderhoud. Die handelaren kwamen via de Rijn. Rond 1100 waren op het huidige Utrechtse gebied drie nederzettingen bij elkaar in de buurt. Enige tijd later
werden die nederzettingen één nederzetting waaruit Utrecht is voortgekomen in het gebied tussen waar nu de Jacobikerk staat en de Nicolaaskerk. De inwoners van die nederzettingen hadden allemaal iets met het water.
In 1122 was de straat van de stad. 1122 is een belangrijk jaartal voor het ontstaan van de werven. In dat jaar kreeg Utrecht de vorm die de stad nu heeft. Op last van landsheer en bisschop van Utrecht werd een groot stuk land ontgonnen aan de oostelijke kant van de
stad. Om bewoning langs het water mogelijk te maken werd grond opgehoogd. Wat nu de werven zijn, was in 1122 meer een dam om de huizen tegen het water te beschermen.
Door de jaren heen werd er aan die dam het nodige verbouwd. De dam schermde de kelders af van de achterliggende huizen. Eerst werden goederen vanaf het water direct via een trap naar boven gebracht. Later werd de dam afgekalfd naar achteren toe en kwam tussen het water en de dam loopruimte. Particuliere eigenaren besloten tunnels te graven regelrecht
naar de kelders van hun huis. Daardoor kregen zij de goederen die aangevoerd werden over water gemakkelijker in hun opslag: ze hoefden niet meer over de dam te klimmen met hun goederen.
Zonder het eigendomsrecht zouden de werven nooit zijn ontstaan zoals ze zijn ontstaan. Rond 1150 groeven particulieren tunneltjes door de dam en later weer onderdoorgangen over de hele breedte van hun perceel voor opslag van goederen. Zo ontstonden de latere
werfkelders, ieder met hun eigen aanzicht. Het enige dat vrij moest blijven was het jaagpad, van ongeveer één meter breed langs de kade voor het voorttrekken van de schepen. De particulieren bouwden naar eigen inzicht en behoefte. Hij toont hierbij een beeld uit ongeveer 1700.
Langs de grachten in Utrecht bestaan ongeveer 700 werfkelders over een lengte van
ongeveer 2 km met kades van 4 km lengte. Hij noemt dit een unieke haven steeds weer in ander particulier bezit. Vroeger was dat niet toegestaan om over de werven te lopen. Veel
van die werfkelders zijn terug te zien op oude tekeningen. Hij toont een tekening uit de 18e eeuw. In de 19e eeuw wordt het stadsbeeld strakker. René de Kam toont een foto uit het einde van de 19e eeuw: 1887. Op die foto zijn houten kades te zien. Hij noemt enkele
belangrijke ontwikkelingen: rond 1850 het spoor, het Merwedekanaal, en later weer het Amsterdam Rijnkanaal - de functie van de Oudegracht als haven werd steeds minder
Pagina 2 van 6
Informatieavond op 10 november 2009 over de restauratie van de werven in Utrecht
belangrijk. Langzamerhand raakten de werven enorm in verval. Dat is goed te zien op een foto uit de eerste helft van de 20e eeuw.
In 1948 trok de gemeente de kades, de werven en de muren en de bijbehorende onderdelen naar zich toe - ze kwamen zo in haar bezit en daarmee ontstond ook het onderhoudsplicht
voor de gemeente. Vanaf die tijd startten allerlei restauratieprojecten. De vraag stond steeds centraal hoe om te moeten gaan met een dergelijk immens monument.
In de loop van de tijd is veel aandacht besteed aan het waterdicht krijgen van de muren en
gewelven. Ook is gewerkt aan de riolering, en aan het begaanbaar blijven van de grachten. De binnenstad van de gemeente Utrecht heeft een havenfunctie met zijn fundament in de
middeleeuwen. De gemeente zou het liefst zien dat de grachten met hun werven op de lijst van de Unesco zouden komen. Ook om die reden doet de gemeente Utrecht zijn uiterste
best de werven te onderhouden. De grachten van Utrecht vormen de slagader van de stad, zijn samen een belangrijk levendig stedelijk lint.
De werven en het huidige Stadsbeeld; de restauratiewerkzaamheden
Ton van Riezen (projectleider) informeert de aanwezigen over de historie van de werven
vanuit het perspectief van het bouwen aan en het onderhouden van de werven, de kades en
de muren van Utrecht. Hij gaat in op de aanmelding van de restauratie (de aantasting van de funderingen), de restauratiemethode, de randvoorwaarden aan de restauratie, de planning en de communicatie.
Het toont een foto van de werven hoe zij op hoogte van het stedelijk gymnasium eruit zien en hij toont een foto van het zelfde gebied in 1930 aan de zijde van het christelijk
gymnasium. Hij gaat daarbij vooral in op het stadsbeeld dat door de tijd heen bestond. Hij toont de foto's, ook om aan te geven op welke wijze de gemeente de restauratiewerk-
zaamheden zal uitvoeren. In 1970 is alleen het gedeelte aangepakt dat boven de fundering zit.
In 2007 is gestart met de restauratiewerkzaamheden aan de walmuren. In 2007 kregen de restaurateurs de bouwbouwkuip niet droog. Daarbij bleek dat de muren waterdoorlatend
waren. De houten schermen onder het systeem waren weggedrukt door aantasting. Duikers liepen de houten paalfundering na. Onderzocht werd om welke reden die fundering was
aangetast. Op de waterlijn zijn boomwortels door steen heen gegroeid. Het bovenste deel van de rollaag is losgekomen van de walmuren. Ton van Riezen toont gaten die zo zijn ontstaan. In de loop van de jaren is het straatwerk opgehoogd om de worteldruk op te
vangen. Hij toont een overzichtskaart met daarop de staat van het onderhoud van de werven
aangegeven. Delen van de werf waarvan de wand een betonnen paalfundering hebben of een kluismuur, zijn niet aangetast. Twee types fundering zijn wel aangetast. Ton van Riezen toont die types op tekening.
De werkzaamheden die de gemeente zal laten uitvoeren
De restaurateurs brengen allereerst een damwand voor de muur aan, verlagen de waterstand, halen het deel weg dat is aangetast, pakken de huisaansluitingen op, verlagen
vervolgens de waterstand nog verder. Dan halen ze ook het laatste deel van de muur weg. Ze
Pagina 3 van 6
Informatieavond op 10 november 2009 over de restauratie van de werven in Utrecht
slopen de planken vloer. Graven het gedeelte daar onder vrij, en ze leiden het rioolwater om. Op deze wijze zullen de restaurateurs fasegewijs steeds op een andere hoogte werken.
De gemeente heeft zich als doel gesteld zoveel mogelijk bomen te sparen. De restaurateurs kunnen zo dicht mogelijk langs de bomen hun werk doen. Ton van Riezen vertelt over de vier verschillende fasen waarin de gemeente het werk zal uitvoeren.
Het aanbrengen van de damwand
Ton van Riezen toont een foto van de machines die daarvoor gebruikt zullen worden. Hij licht toe dat dit werk nooit helemaal vrij van trillingen zal zijn.
De randvoorwaarden
Ton van Riezen onderscheidt dan de voorbereidingsfase van de uitvoeringsfase. (a) De voorbereiding − −
Het huidig profiel wordt gehandhaafd.
Het moet gaan om een duurzame oplossing (voorkomen moet worden dat over 10 jaar de werven weer zijn aangetast).
−
Maatregelen moeten genomen worden om te voorkomen dat in de toekomst de bomen delen van de walmuren zullen aantasten.
− −
Zoveel mogelijk bomen moeten worden behouden.
Rekening wordt gehouden met een zware bovenbelasting.
(b) De uitvoering −
De doorvaarbaarheid tijdens de werkzaamheden is aan de orde. Afspraken zijn hierover gemaakt met de havenmeester. Centraal in die afspraken staat het afsnoepen van de bevaarbare ruimte.
−
Bereikbaarheid is een belangrijk onderwerp bij de uitvoering. Af- en aanvoer van bouwmaterialen vindt plaats over water.
−
Rekening zal worden gehouden met de bevoorrading van de ondernemers. Bovendien vindt het ophalen van huisvuil over water plaats.
−
Ter voorkoming van schade zal de uitvoering hoofdzakelijk trillingsvrij zijn.
De planning
Het hele werk zal ongeveer zes jaar duren. De (Kromme) Nieuwegracht zal in drie jaar gerestaureerd zijn binnen die periode van zes jaar.
De gemeente verwacht het najaar van 2010 te kunnen starten. De delen van de gracht
hebben zogenaamde raknummers gekregen; een rak is een stuk tussen twee bruggen.
Rak 15 (zuidelijk deel), rak 6 (het deel rond de stadhuisbrug) en rak 7 (de Vismarkt): bij deze laatste twee is ook de fundering aangetast. De gemeente wil die als eerste aanpakken.
De communicatie
De gemeente maakt per werkgebied kenbaar wanneer zij gaat starten. Zodra de gemeente dit najaar aan de gang gaat, zal steeds dus een informatieronde plaatsvinden met specifieke informatie over dat werk.
Pagina 4 van 6
Informatieavond op 10 november 2009 over de restauratie van de werven in Utrecht
Een website is in de lucht: www.utrecht.nl/werven Onderwerp op die site is ”de voortgang
van de restauratie”. Een afzonderlijk deel van website is gereserveerd voor de restauratie van de walmuren. De gemeente geeft bovendien de digitale nieuwsbrief uit.
Werfbrokken bij de koffie
Antje Velthuis (communicatie) geeft Evert van Sloten de gelegenheid om namens
banketbakker Blom de eerste vier Werfbrokken aan te bieden aan wethouder Ingrid De
Bondt. De Werfbrok is een speciaal voor dit omvangrijke project ontwikkelde koek. Het gaat
om een stevige koek met een spijsvulling, karamel en met walnoten. Antje Velthuis noemt de koek ‘een brok verleden, en een brok toekomst.’ De afbeeldingen op de koeken zullen gaandeweg dit project gaan variëren.
De koffie en de uitwisseling van informatie
Insprekers
Jaap Hillmann (eigenaar van het pand nieuwe gracht 11) juicht dit initiatief toe. Hij is blij met de investering die de gemeente nu doet. Hij voelt zich echter als bewoner/eigenaar een
beetje buiten spel gezet. De gemeente beschouwt hem niet als een medeverantwoordelijke partij. Hij betreurt dat.
In dat kader merkt hij ook op als medeverantwoordelijke zijn woonomgeving graag te willen
beschermen. Hij ziet dan dagelijks dat de gemeente de regels niet handhaaft die zijzelf heeft ingesteld rond het al of niet toelaten van vrachtverkeer op de grachten. Een groot deel van
de schade aan de werfkelders komt zijns inziens door het zware vrachtverkeer. Wanneer hij de instanties wil mobiliseren om de regels te handhaven, verwijzen zij alle naar elkaar. Niemand doet dan iets.
Het zelfde is het geval waar het gaat om de commotie over de trappen. De uitvoerder van dat project vindt het volstrekt niet zinnig om een aantal van de aangewezen trappen te
vernieuwen. De bewoners denken daar ook zo over. Maar ook in dat geval was het niet mogelijk om in gesprek te komen met de gemeente. Zijn medebewoners vragen de gemeente met hen de regels te handhaven.
Ap van den Brink (Nieuwegracht 67) heeft de gemeente meerdere keren gebeld. Heel vaak
ging het dan om zware vrachtwagens die de gracht opreden. Hij vraagt de gemeente extra borden te plaatsen of een andere oplossing te bedenken. In de huidige situatie ontvangt hij
graag van de gemeente een telefoonnummer dat hij kan bellen zodra vrachtwagenchauffeurs de regels overtreden.
Ook merkt hij op dat bomen in zijn woonomgeving zijn weggehaald die niet zijn teruggezet. Hij heeft daarover een paar keer gebeld, maar heeft nog geen boom terug gezien. Iemand
heeft hem namens de gemeente gemeld dat er een boom zou terugkomen. Hij is bereid mee te betalen aan die boom.
Annemien Juda (Oudegracht 380) heeft een praktijk voor psychotherapie. Zij wil weten of gedurende de werkzaamheden haar praktijk nog wel bereikbaar is. Zij vraagt wat de gemeente doet zo dat zij haar cliënten bereikbaarheid kan garanderen.
Pagina 5 van 6
Informatieavond op 10 november 2009 over de restauratie van de werven in Utrecht
De informatie aan de stands
Er is veel gebruik gemaakt van de mogelijkheid om aan de verschillende stands vragen te stellen over de projectuitvoering en het baggeren door de HDSR. Ook waren medewerkers van het Wijkbureau Binnenstad en wethouder Ingrid de Bondt aanwezig om in te gaan op vragen van bewoners/belanghebbenden.
Pagina 6 van 6
