INFORMATIE EN INSPIRATIE VOOR DE LEERKRACHT

THEATER AAN DE STROOM

HET DINER INFORMATIE EN INSPIRATIE VOOR DE LEERKRACHT

1

INHOUD

INLEIDING....................................................................................................................................................................................................3 AANLEIDING ...............................................................................................................................................................................................4 HERMAN KOCH ..........................................................................................................................................................................................7

JISKEFET .......................................................................................................................................................................................................9

INTERVIEW OVER HET DINER ........................................................................................................................................................ 10

ANOTHER INTERVIEW ....................................................................................................................................................................... 14 HET BOEK, BESTSELLER .................................................................................................................................................................... 17 PRESENTATIES ................................................................................................................................................................................. 22

THEMA’S .................................................................................................................................................................................................... 23 AANSPRAKELIJKHEID VOOR MINDERJARIGE KINDEREN ............................................................................................ 23 DRAAGWIJDTE AANSPRAKELIJKHEID OUDERS ................................................................................................................ 24 HET ZAL JE KIND MAAR WEZEN............................................................................................................................................... 25

ZINLOOS GEWELD ........................................................................................................................................................................... 26 ZINLOOS GEWELD: EEN GREEP UIT DE ACTUALITEIT .................................................................................................. 28 ZINVOL REAGEREN OP EXTREEM GEWELD........................................................................................................................ 32 FAMILIEGEHEIMEN ........................................................................................................................................................................ 34

DE FILM ...................................................................................................................................................................................................... 35 REGISSEUR MENNO MEYJES OVER HET DINER ................................................................................................................ 35 INTERNATIONALE INTERESSE VOOR VERFILMING HET DINER .............................................................................. 37

HET TONEELSTUK ................................................................................................................................................................................ 39 OVER DE REGISSEUR: CHRISTOPHE AMEYE....................................................................................................................... 39 TONEELRECENSIES......................................................................................................................................................................... 40

REFERENTIES NAAR ANDERE WERKEN .................................................................................................................................... 41 RESERVOIR DOGS ............................................................................................................................................................................ 41

FESTEN ................................................................................................................................................................................................. 42 WE NEED TO TALK ABOUT KEVIN........................................................................................................................................... 42

HET THEATERBEZOEK VOORBEREIDEN ................................................................................................................................... 43 ORIËNTERINGSOPDRACHTEN ................................................................................................................................................... 43

VOORBEREIDING OP DE THEATERTEKST ........................................................................................................................... 44 AFSPRAKEN MAKEN ....................................................................................................................................................................... 47

VERWERKING VAN HET THEATERBEZOEK ............................................................................................................................. 48 NABESPREKING VAN DE VOORSTELLING............................................................................................................................ 48 WERKEN ROND VERHAALBEGRIPPEN .................................................................................................................................. 48

ANDERE IDEEËN EN SUGGESTIES ........................................................................................................................................... 54

DIALOGEN UIT HET TONEELSCRIPT ............................................................................................................................................ 56

BRONNEN .................................................................................................................................................................................................. 62

2

INLEIDING

Twee broers dineren met hun echtgenotes in een chique restaurant. Het wordt een diner met een missie. Hun kinderen hebben iets uitgespookt dat hun toekomst kan verwoesten. Hoe gaan ze hen beschermen tegen de gevolgen van hun daden? Hoe kunnen ze beletten dat het gebeurde ook hun eigen leven en carrière op de helling zet? De ene vader is een succesrijke politicus met kans om de nieuwe premier van het land te worden, de andere een ontslagen leraar die last heeft van driftbuien. De spanning tussen beide koppels en tussen man en vrouw onderling stijgt, terwijl de al te gedienstige ober kwistig zijn weetjes over de opgediende spijzen en dranken rondstrooit.

Het Diner is een theaterbewerking van de gelijknamige wereldwijde bestseller uit 2009 van Herman Koch. Het is een adembenemende thriller, waarin de nodige dosis humor nochtans niet ontbreekt en die menig ouder een spiegel voorhoudt. Het boek is tevens als dwarsligger uitgegeven. Sam Garrett vertaalde Het diner naar het Engels. Deze uitgave werd in juli 2012 in Groot-Brittannië gepresenteerd en verscheen in de zomer van 2013 ook in de Verenigde Staten. Met 37 landen en 33 talen is het de meest vertaalde Nederlandse roman na Karel Glastra van Loon, Harry Mulisch en Cees Nooteboom met respectievelijk De passievrucht, De aanslag en Het volgende verhaal in 31 talen. In 2012 werd het verhaal in Nederland als toneelstuk opgevoerd in een regie van Kees Prins. In 2013 werd het boek verfilmd onder regie van Menno Meyjes met Thekla Reuten, Daan Schuurmans, Kim van Kooten en Jacob Derwig in de hoofdrollen.

Deze lesmap heeft als doel inspiratie te bieden aan leerkrachten die de theatervoorstelling wensen te integreren in hun lessen. Enerzijds vinden zij in dit document uitgebreide informatie omtrent de auteur, boek, toneelversie, film en thema’s. Anderzijds krijgen zij ideeën en suggesties aangereikt om in de klas het theaterbezoek voor te bereiden en te verwerken. Wij willen uitdrukkelijk vragen om materiaal uit deze lesmap enkel in klasverband te gebruiken en op generlei wijze te publiceren of te verspreiden. Opmerkingen of vragen zijn altijd welkom op volgend adres: [email protected]

Met dank voor de gewaardeerde steun van Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Ronny Smet Educatief verantwoordelijke Theater aan de Stroom

3

AANLEIDING

Het verhaal in de roman Het diner is gebaseerd op de moord op een dakloze vrouw in Barcelona. In december 2005 werd de zwerfster María del Rosario Endrinal Petit door drie jongens uit een goed milieu in het portaal van een bank mishandeld en daarna in brand gestoken. De mishandeling werd vastgelegd door de beveiligingscamera's van de bank en de schokkende beelden werden destijds op de Spaanse televisie vertoond en circuleren nog steeds op YouTube. De twee jongens werden vervolgens opgepakt en in 2008 veroordeeld tot 17 jaar gevangenisstraf.

Op 16 december om 01.40 ’s nachts betraden Oriol Plana en Ricard Pinilla, twee achttienjarige jongens, een halletje waarin een geldautomaat stond. Ze troffen daar de zwerfster Rosarío Endrinal, die in de cajero een slaapplaats had gezocht, sloegen haar met hardkartonnen kokers en bekogelden haar met verkeerskegels en vuilnis. De jongens vertrokken en de zwerfster deed de deur van de hal van binnenuit op slot. Later keerden de twee jongens terug samen met een derde jongen, de minderjarige Juan José Mena, die de zwerfster er toe bracht de deur weer te openen. De jongens waren vervolgens ruim een half uur in het halletje. Het is onduidelijk wat ze in die tijd met de vrouw uithaalden maar uiteindelijk goot de Foto: Rosarío Endrinal Petit voordat jongste een jerrycan met een zeer brandbaar ze haar zwerversbestaan begon. oplosmiddel over Rosarío heen. Daarna staken ze dit met een sigarettenpeuk aan en namen de benen. De vrouw overleed 24 uur later, 68% van haar lichaam was door derdegraadsverbrandingen verminkt. De aanslag werd opgenomen via de beveiligingscamera’s van de bank. De minderjarige jongen werd veroordeeld tot 8 jaar in een jeugdgevangenis. Plana en Pinilla werden op 11 november 2008 tot 17 jaar gevangenis veroordeeld, 16 jaar voor asesinato con alevosía, moord in koele bloede, en 1 jaar voor schade aan de ruimte en de geldautomaat.

De jongens kwamen niet uit probleemfamilies. Ze zaten op de middelbare school en vulden hun vrije tijd met feesten en videospelletjes. Koch besloot er een verhaal om heen te schrijven. Hij woonde toen in Barcelona met zijn Spaanse vrouw en hun adolescente zoon.

“Mij viel op hoe keurig die jongens waren. Jongens die je op het eerste gezicht niet in een donker steegje zou tegenkomen, maar veel eerder bij de voetbal- of de hockeyclub.” (interview 10 februari 2009 door Sebastiaan Kort met Herman Koch voor NRC).

De gruwelijke feiten en het proces hielden heel Spanje jarenlang in de ban. Ook in het buitenland werd er bericht over deze daad van zinloos geweld, getuige volgend artikel uit de China Daily: 4

Teen film fans set woman on fire for fun BARCELONA: Three Spanish teenagers fascinated by the film Clockwork Orange burnt a homeless woman to death for kicks. Maria Rosario Endrinal Petite, 50, who had been sleeping in a Barcelona doorway, was attacked and set on fire with solvent. She died in hospital. It is believed to be the culmination of months of attacks on homeless people by the gang, who had become obsessed with the Stanley Kubrick film and with violent videogames. The case has cast a shadow over Barcelona, seen by Britons as a highly fashionable and relatively crime-free city. Senora Endrinal, a mother of one, had sought refuge in the doorway of the bank in Sant Gervasi, one of the most expensive areas of Barcelona. Footage taken by security cameras late at night last weekend shows two youths, named in court as Ricard Pinilla and Oriol Plana, both 18, throwing a traffic cone and a bottle at her. At one point Pinilla throws an orange at Senora Endrinal. Police have taken this and the gang's obsession with attacking homeless people as proof of their fascination with the 1971 film that Kubrick withdrew in Britain because he was concerned that it was provoking copycat attacks. A 16-year-old, named only in court as Juan Jose, is shown by the security cameras arriving with a bottle of flammable liquid a few hours after the first incident. The youths are seen to smile as Plana taps his nose and they cover their faces before setting fire to Senora Endrinal. The day after the murder police overheard a conversation in an Internet cafe about three regular customers who had boasted of killing a homeless person. The arrests were made. The youngest of those held claimed that they had attempted to set fire to the building, not to kill the woman. But it has been reported that the youths filmed attacks on their mobile phones and exchanged pictures with others at the Internet cafe. One person who knew the alleged attackers told El Mundo that the three were "proud" of these attacks. "It was how they amused themselves, attacking the homeless at night," one unnamed friend said. They were also fixated with a violent videogame called Counterstrike, giving themselves code names. The three were also fans of the Spanish pop group Estirpe (Lineage), whose songs about extreme nationalism, violence and hatred for immigrants are popular among neo-Nazi gangs. A judge ordered the three to be held in custody while the investigation continues.

5

This year a government report highlighted a serious rise in the number of neo-Nazi and Latin American gangs in Spain, centred on Madrid and Barcelona. The neo-Nazi gangs had committed 91 crimes, although violence between Latin gangs was said to be more extreme. Source: China Daily  Welke extra informatie krijg je in dit artikel over het voorval en de achtergrond van de jonge daders? De neefjes van Herman Koch In een blogpost getiteld "De neefjes van Herman Koch" van journalist Edwin Winkels vind je eveneens meer informatie. Bovendien kan je er de beelden van de bewakingscamera en het proces bekijken.  Bekijk en bespreek de beelden met de klas.

Hieronder de beelden van de veiligheidscamera die Koch, net als miljoenen Spanjaarden, rond Kerstmis 2005 voortdurend op televisie zag herhaald, over hoe de onbezonnen, nachtelijke misdaad plaatsvond…

http://edwinwinkels.com/2009/04/20/de-neefjes-van-herman-koch/

6

Beelden van het proces:

http://edwinwinkels.com/2009/04/20/de-neefjes-van-herman-koch/

Het viel Koch op dat de jongens eruit zagen als jongens uit een goed milieu. Ze kwamen uit Sarria-Sant Gervasi, één van de duurdere wijken van de stad. Als nette jongens zaten ze ook op de beklaagdenbank, maar dat was niet voldoende voor een lichte straf.

HERMAN KOCH

A. Biografie

Koch werd geboren in Arnhem (1953), maar ging op zijn tweede met zijn familie in Amsterdam wonen. Hij was geen gemakkelijke jongen. In het Montessori Lyceum werd hij van school gestuurd. Toch wilde hij nog studeren: hij volgde drie maanden Russisch. En reisde veel. Hij bereikte op zijn manier heel wat. Koch is bekend als acteur, voornamelijk van de televisieserie Jiskefet, maar is ook schrijver en columnist van de Volkskrant. In 2005 schreef hij het dictee voor het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Hij is getrouwd met de Spaanse Amalia en heeft een zoon Pablo (1994) en woont afwisselend in Spanje en Nederland. Koch schreef ook onder de naam Menno Voorhof.

Nog voor hij met Jiskefet op de VPRO-televisie debuteerde, schreef hij Red Ons, Maria Montenelli (1989), een roman waarin Herman Koch afrekende met zijn Montessori-jeugd in Oud-Zuid en 7

eer bewees aan Reve en Salinger. Hij schreef dat debuut in Barcelona, waar hij vijf jaar woonde. Die periode duikt later op in Eten Met Emma (2000). Het goochelen met feiten en verzinsels gaat in dat boek zo ver dat een nepcitaat van een fictieve Amerikaanse schrijver als motto is gebruikt. “Zet het naast een echt citaat en niemand merkt het bedrog op”, zegt Koch.

Vanaf Odessa Star (2003) kiest hij voor strakkere plots. Na een hernieuwde kennismaking met een vroegere schoolvriend laat de hoofdpersoon (Fred Moorman) van deze pageturner zich meezuigen in het criminele circuit. Een fatale vergissing, vrees je als lezer al vanaf de eerste pagina, maar Fred wordt verteerd door de behoefte om te ontsnappen aan een saai leven. Een vergelijkbare wanhoop is in Denken aan Bruce Kennedy (2005) weer heel anders uitgewerkt. De doorbraak komt met Het Diner. Opnieuw mooie kritieken, maar nu ook spectaculaire verkoopcijfers. Koch wordt op slag bestsellerauteur. Nooit eerder stond een van origine Nederlandse roman zo hoog genoteerd in een Amerikaanse bestsellerlijst. Met het boek won hij in 2009 de NS Publieksprijs.

Op 6 mei 2014 is zijn laatste boek Geachte heer M. uitgekomen. Dit boek gaat over een oudere schrijver, die bekend is van zijn oorlogsbestseller. Ondanks dat Koch bepaalde elementen van de autobiografie van Harry Mulisch erin verwerkt heeft, is het boek geen aanval op hem. B. Beknopte bibliografie

1985: De voorbijganger (verhalen, debuut) 1989: Red ons, Maria Montanelli 1996: Eindelijk oorlog 1998: Geen agenda (verhalen) 1999: Het evangelie volgens Jodocus (columns) 2000: Eten met Emma 2001: Schrijven & drinken (verzamelde verhalen) 2001: Dingetje (columns) 2003: Odessa Star 2003: Alle verhalen (verhalen) 2005: Denken aan Bruce Kennedy 2009: Het diner 2010: De ideale schoonzoon (columns) 2011: Zomerhuis met zwembad 2012: Korte geschiedenis van het bedrog, de verhalen (verzamelde verhalen) 2014: Geachte heer M. Scripts 1990 - Wings of Fame

Televisieseries (als maker) 1990-2005 - Jiskefet

Televisieseries (als acteur) 2007 - Voetbalvrouwen - Harry Reitsema Radioprogramma's 1984-1989 – Borát

8

JISKEFET

Herman Koch werd in 1990 één van de drie makers van het satirisch-absurdistische tvprogramma Jiskefet. Samen met Kees Prins (die instond voor de theaterbewerking van Het Diner) en Michiel Romeyn vormde hij het legendarische tv-trio. Het woord "jiskefet" is Fries voor "prullenbak" (in de meest letterlijke betekenis asvat of "asbak") en werd als titel verzonnen door de (Friese) regisseur van het eerste uur, Pieter Verhoeff. Op 18 november 2005 werd bekendgemaakt dat Jiskefet er na 15 jaar mee stopte.

Enkele legendarische afleveringen van Jiskefet vind je nog steeds terug op YouTube.

 Bekijk enkele fragmenten met de lln. Kunnen ze de humor smaken?

9

INTERVIEW OVER HET DINER

Herman Koch gaf sinds het succes van Het Diner talloze interviews in binnen- en buitenland. We plukten onderstaand (interessant) interview van het internet.

‘Ik heb een driftige natuur, maar ik houd me in’

Herman Koch over zijn ongekend succesvolle roman ‘Het diner’, de critici, satire en zijn nieuwe uitgever Vrijdag 10 juli 2009 door Arjen Fortuin

Herman Koch Foto Vincent Mentzel

Zijn zesde roman, Het diner, maakte Herman Koch (55) tot een bestsellerschrijver. Hij vindt niet dat hij satire bedrijft: ‘Koot en Bie, dat was satire. Ik probeer dingen van een andere kant te laten zien.’

Uw roman ‘Het diner’ werd in deze krant eerst zeer enthousiast besproken, maar na enkele maanden verscheen een tweede, kritisch stuk van Arnold Heumakers. Verraste die kritiek u? „Ik was behoorlijk verbaasd, ja. Normaal gesproken wordt één recensie toch als voldoende beschouwd. Daarna , daarna zie je nog weleens een interview met de schrijver, maar een nieuwe bespreking is vreemd. Ik denk ook niet dat het was gebeurd als er vierduizend exemplaren van Het diner waren verkocht. Maar als een boek heel goed loopt, ontstaat kennelijk de behoefte om iets te corrigeren.” In de discussie die vervolgens werd gevoerd in het televisieprogramma ‘De wereld draait door’ was de boodschap dat het geven van die kritiek verboden is. ‘Tafelheer’ Hugo Borst

10

leek vooral te willen zeggen dat een intellectueel als Heumakers zijn bek moest houden. „Dat gesprek verliep heel moeizaam. Het is lastig om in zo korte tijd op televisie echt de diepte in te gaan. Waar het Hugo Borst volgens mij vooral om ging, was dat de mening van de één niet speciaal meer waard is dan die van de ander. Die discussie werd vervolgens in stukken in de krant weer aangehaald als een soort populisme en daarna is die uitzending , waarna het een eigen leven gaan leiden. Maar de kwestie die Heumakers aansneed, was op zichzelf interessant. Ik heb het er vóór en na de uitzending aan de bar nog uitgebreid met hem over gehad.” Heumakers verbaasde zich in zijn stuk over de lof die u van de critici kreeg. Hij vond het einde van de roman, waarin de verteller een agressieve psychopaat blijkt, een zwaktebod. „Het wonderlijke is dat ik die hoofdpersoon helemaal geen psychopaat vind. Hij heeft een afwijking, maar is niet knettergek. Wat hij heeft, is met pillen goed te onderdrukken. Zo’n uitzonderlijk geval vind ik hem niet.” Zo zijn we allemaal? „Nou, dat misschien ook weer niet, maar het is geen onberekenbare gek. En zeg nou zelf: welk écht goed boek is er geschreven over mensen die volslagen normaal zijn?”

Je kunt die afwijking zien als een noodgreep, een romantechnische stoplap van een schrijver die niet meer weet hoe hij een eind aan het verhaal moet breien. Worstelde u met het slot? „Nee, eigenlijk helemaal niet. Ik ben heel druk bezig geweest met de compositie, maar dat ging vooral om het eerste deel van de roman, waar ik veel uit geschrapt heb. Over dat kleine psychopathische kenmerk van Paul [de verteller van Het diner] heb ik me niet zo’n zorgen gemaakt.” Onderdrukte agressie is geen nieuw fenomeen in uw werk. Het speelt ook een grote rol in ‘Odessa star’, uw vorige roman en het keerde regelmatig terug in het televisieprogramma Jiskefet. „Zeker, en ook al in mijn debuut Red ons, Maria Montanelli, waarin een gehandicapt kind wordt mishandeld. Alles overziend zie ik wel dat het een thema is. Wat geen schande is: van wel meer schrijvers wordt gezegd dat ze altijd hetzelfde boek schrijven. Agressie interesseert me. Nu gaat u natuurlijk vragen of ik zelf de hele tijd zin heb om mensen op hun gezicht te slaan, maar dat valt mee. Ik heb een driftige natuur, maar meestal houd ik me in. Dat is ook belangrijk, zeker als er kinderen bij zijn. Een van de ergste dingen die een kind kan overkomen is dat het ziet dat zijn ouders zichzelf niet in de hand hebben. Dat werkt enorm door.” Kunt u zich voorstellen dat u doet wat de twee jongens in ‘Het diner’ doen: een jerrycan benzine naar een dakloze in een pinhokje gooien? „Ik kan me voorstellen dat het gebeurt, maar daarmee wil ik niet zeggen…”

U bedoelt dat u ertegen bent. (Lachend): „Ja, dat moet je eerst zeggen: ik ben ertegen. Maar de agressie die je voelt als er een stinkende zwerver op zo’n plek in de weg ligt, die begrijp ik. Dat soort gevoelens wordt te veel verhuld. Iedereen moet maar mededogen voelen, het is kennelijk verboden je te storen aan dergelijke dingen. „Het feit dat iemand dakloos is, betekent niet automatisch dat iemand een goed mens is. Tegelijkertijd voelen de ‘gewone’ mensen zich ver verheven boven die anderen, die zielig moeten zijn. In Jiskefet hadden we een reeks over een aantal vrouwen in de welzijnssector. Die waren de hele tijd druk mensen te redden, maar uiteindelijk stonden ze de schedels van de negertjes te meten.”

U verwijt hun moreel snobisme. „Ja, precies. In Red ons, Maria Montanelli komt een gehandicapte jongen voor. Het boek zelf is 11

fictie, maar als kind heb ik een keer een jongen met een handicap mee naar huis genomen, omdat ik het zielig vond dat niemand op school met hem speelde. Mijn moeder zei toen: waarom heb je hem in godsnaam meegenomen, dat is een vréselijke jongen. En daar had ze gelijk in.” Uw moeder was net zo hard als de moeders in ‘Het diner’. Een van hen is de eerste om te zeggen dat haar zoon ‘maar een zwerver’ heeft gedood. Degene van wie je het meeste opportunisme verwacht, de politicus Serge Lohman, wil zijn zoon aangeven. „Dat heb ik expres zo gedaan. Serge Lohman wordt door de verteller als onsympathiek beschreven, maar veel dingen doet hij goed. Niet alleen is aangifte doen de juiste morele keuze, maar ook in de wijze waarop hij reageert wanneer mensen hem op de foto willen zetten, vind ik hem sympathiek. Waarmee ik niet wil zeggen dat ik een morele les wil geven in het boek. Ik wil óók laten zien hoe groot de kans is dat je met een misdaad weg kunt komen, zoals de hoofdpersonen in Het diner proberen.” Tegelijkertijd steekt u de draak met Serge Lohmans verlangen om een ‘gewone’ man te blijven, en daarmee met de hele politiek. En met de zelfingenomen burgerlijkheid van de Amsterdamse Watergraafsmeer, waar u zelf woont. Dat deed u al in ‘Odessa star’. Wordt u een soort satiricus van de Watergraafsmeer? „Wat ik doe, is geen satire.”

Wat is het dan? „Satire is het komisch maken van dingen door ze uit te vergroten. Vroeger heerste over Jiskefet al het misverstand dat het een satirisch programma zou zijn. Koefnoen, dat is satire. Koot en Bie was satire. Maar dat was niet wat wij deden. Wij lieten dingen vanuit een ander gezichtspunt zien en dat probeer ik ook in mijn boeken te doen. Als de eigenaar van het chique restaurant in Het diner een dikke patser was geweest, dan was het satire geweest, maar het is gewoon een man in een witte coltrui.” ‘Het diner’ speelt zich af in een restaurant dat sprekend lijkt op het Amsterdamse De Kas. Waarom die locatie? „Waar het me om ging bij dat restaurant is een bepaalde soort van namaak: die waarbij je ongegeneerd veel geld uitgeeft, eet en drinkt, maar het een ecologisch sausje geeft. Zo van: de groenten zijn hier geteeld, het varken heeft een goed leven gehad. Intussen gaat er een enorme hoeveelheid eten doorheen voor een astronomisch bedrag.” Hebben ze u al een bloemetje gestuurd? Tweehonderdduizend mensen hebben een roman over hun restaurant gekocht. „Nee, ik heb helemaal niets van ze gehoord, niet in positieve en niet in negatieve zin. Wat ook niet hoeft natuurlijk. Ze zullen wel gemengde gevoelens hebben.”

Voor ‘Het diner’ bent u overgestapt van uitgeverij Augustus naar Anthos. Is dat een deel van de verklaring van het succes? „Het heeft er zeker mee te maken. Ik wil niet allemaal onaardige dingen zeggen over mijn vorige uitgever en ik heb altijd een erg goede persoonlijke relatie met Tilly Hermans [Kochs uitgever bij Augustus en daarvoor bij Meulenhoff] gehad, maar de filosofie daar is in hoge mate dat het boek het werk moet doen. Wat erop neerkomt dat de uitgeverij er bijna niets aan doet, behalve bij de tweede druk een postzegeladvertentietje in de krant. Als je vijf- of tienduizend exemplaren van een boek verkoopt, zijn ze tevreden.” En u niet? „Nee, ik had het idee dat er een groter publiek voor mijn boeken zou moeten zijn. Van Odessa star zijn minder dan twaalfduizend exemplaren verkocht, terwijl dat boek in veel opzichten vergelijkbaar is met Het diner. Ik betrapte me er bij het schrijven aan Het diner op dat ik

12

weerstand voelde om het bij de uitgeverij te laten lezen. Toen ben ik gaan rondkijken bij andere uitgeverijen.”

Anthos hangt de hele stad vol affiches. Heeft u daarom voor die uitgeverij gekozen? „Ze wilden er echt werk van maken en, wat ook een rol speelde, ze hadden wel veel thrillerschrijvers en buitenlandse auteurs, maar nog niemand zoals ik. Bij een bedrijf als De Bezige Bij was ik een van de velen geworden. De gedachte dat het boek ook voor de uitgeverij belangrijk was, dat ze er echt in wilden investeren, bleek heel inspirerend te werken.”

U zei net dat er veel was geschrapt in ‘Het diner’. Is dat ook de invloed van de nieuwe uitgeverij? „Er zijn ongeveer zestig pagina’s uitgegaan, maar dat verschilt niet veel van hoe het vroeger ging. Ik houd er nog steeds van om uit te weiden – en dat moet er dan later weer uit.”

Een aantal jaren geleden noemde u in deze krant ‘Op weg naar het einde’ van Gerard Reve als uw beslissende boek. Uw eerste boeken leken zich inderdaad meer te bekommeren om de stijl dan om een plot. In ‘Het diner’ is het verhaal juist belangrijk. „Op weg naar het einde heeft mijn leven veranderd en Reve heeft grote invloed gehad op mijn eerste boeken. Ik denk ook nog steeds dat het plotloze boek het ideaal van iedere schrijver is: een boek waarin het alleen maar om schrijven gaat. Toch ben ik geleidelijk aan anders gaan schrijven. Niet dat ik wezenlijk een andere auteur ben geworden. Een bewust besluit heb ik nooit genomen. Wel heb ik ontdekt hoeveel plezier ik beleef aan het in elkaar zetten van een plot. En, dit klinkt onbescheiden, ik bleek het goed te kunnen. Het maken van een goede plot is een onderdeel van het werk dat vaak wordt onderschat. Er zijn ook recensies verschenen van critici die mij leken te verwijten dat Het diner spannend was, alsof ik daardoor aan iets of iemand verraad gepleegd zou hebben.” Bent u bang dat u uit de gratie van de kritiek zult raken nu u een bestsellerauteur bent geworden? „Niet bang, wel nieuwsgierig. Het mechanisme bestaat ontegenzeggelijk: een schrijver die op het moment dat hij succes krijgt bij het grote publiek door de critici op zijn plaats wordt gezet. Maar het gebeurt ook weer niet bij iedereen. Ik zal het bij mijn volgende boek wel merken.”

Stijl staat in de literaire wereld hoger aangeschreven dan een spannende plot. U was tot een paar jaar geleden door Jiskefet een televisie-bekendheid. Was het schrijven van boeken zonder plot toen een manier om duidelijk te maken dat u wel degelijk een echte schrijver was, geen televisiepersoonlijkheid die er even een boekje bij maakte? „Gelukkig ben ik eerst schrijver geworden en daarna pas min of meer per ongeluk bij de televisie beland. Ik heb over recensies ook vrijwel nooit te klagen gehad. Ik ben niet miskend geweest. Maar ik sluit niet uit dat die twee dingen met elkaar te maken hadden.” U bent eindelijk bevrijd van het juk van de VPRO? „Ja.”

Dit is het tweede deel in een serie zomerinterviews met de schrijvers van de belangrijkste boeken van het afgelopen seizoen. http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/interview/%E2%80%98ik-heb-een-driftige-natuur-maar-ikhoud-me-in%E2%80%99

13

ANOTHER INTERVIEW

Een transcript van een diepgaand Engelstalig interview vind je hieronder. Herman Koch was in 2013 -naar aanleiding van het succes van The Dinner in Amerika- te gast in een erg populair ochtendprogramma op de National Public Radio. RENEE MONTAGNE, HOST:

How far would you go to protect your family? That's the overarching question in the new novel "The Dinner" by Dutch writer Herman Koch. Although the book only recently hit shelves in American stores, "The Dinner" has been on international bestseller lists since 2009. It's a suspense novel, laced with compelling twists, a disturbing storyline and a surprising ending, which we won't reveal - all that in a story that unfolds entirely over dinner. Steve Inskeep spoke with Herman Koch about "The Dinner."

STEVE INSKEEP, HOST:

Congratulations on the novel. HERMAN KOCH: Thank you.

INSKEEP: Let me say, in the best possible way, it made me sick. (LAUGHTER)

KOCH: Really? OK.

INSKEEP: Well, I'm a parent, so, you know, you get into these issues. I assume that's what you intended, right? I mean, this is - you're going into some really, really personal, really edgy stuff here, aren't you?

KOCH: Yes, I am. And it's, of course, I must explain that I'm a parent myself. So the idea more or less came from there, just a feeling of what you would do to defend your children, but even in a very extreme case like is put forward in this novel.

INSKEEP: In this case - and we don't want to give away too much - but it's been said in reviews and you find within a few chapters that you have two sets of parents. They meet over dinner. They're discussing their sons, who appear to have videotaped themselves and been caught on security videotape doing something awful. KOCH: You're right.

INSKEEP: And they discuss this all over dinner.

KOCH: Yes, they do. They go to this kind of luxury restaurant, but it's with organic food. And the clientele is very much politicians, artists, football players. INSKEEP: And all along the way, you're learning what you imagine to be their values. They're talking about Sidney Poitier in "Guess Who's Coming to Dinner?" They're talking about various gradations of racism. They're thinking, in some surface way, about being parents and what's important to them.

KOCH: Yes. And, of course, we learn most of the point of the views, also of the others, from Paul, one of the fathers, who's telling the whole story in first person. And we don't know in the beginning what he's like. Maybe we might even sympathize with him, up to a point. But then 14

suddenly, not only his opinions, but maybe his actions are becoming more extreme. So we might start to doubt if the version he gives of what the other three adults at the table are telling us, or how they are, is really the true story.

INSKEEP: Oh, that did happen to me as a reader. At the beginning, you think this is a very normal guy surrounded by grotesque people. KOCH: Yeah. I thought so, as well. When I started to write, I thought the same thing. This really occurred to me during the process of writing this novel. And it's only in the first sentence of the book that you learn about the something the character when he says we were going out to dinner, and I won't say which restaurant, because next time, it might be full of people who've come to see whether we're there. So he's already hiding something.

INSKEEP: So he's, on the surface, a normal guy. Everybody else in Paul's telling seems grotesque. We gradually learn that maybe it's his perception that is warped. And on top of that, he's a parent. He's a parent of a teenaged son. KOCH: Yeah.

INSKEEP: And he minutely observes himself. You describe a man who's trying really hard to transmit a certain set of values to his son.

KOCH: Yes. And, of course, this might not be the right set of values, but he actually believes that his values are right. He believes in happiness. He believes in the happy marriage that he has and his happy family. And he wants to defend this family against all outside forces, whether this is the police or psychologists or social workers. They won't come in. I was actually sometimes thinking when I wrote this book, in a series like "The Sopranos," where something like this is also happening. You can feel sympathy for Tony Soprano, how he's behaving in his family life, but you know that his set of values is in general different from our set of values.

INSKEEP: This is something that I suspect that parents can relate to, or at least understand the circumstance. You have someone who is your blood relation, who is your son or daughter, who, beyond doubt, has done something truly horrible. And the question comes up: What do you do?

KOCH: What do you do? Yeah. And that was the, of course, the question I asked myself. But, anyway, I started out this way thinking, well, you would do everything for your child. You know, you would - organ transplantation, and in the end, you would even maybe give your life.

INSKEEP: You also portray this narrator, Paul, as being a guy who, even as he seems to be inching toward the notion of overlooking a horrible crime, trying so hard to give his son some space. There are many discussions about privacy. There's a minutely described moment where he is sitting near his son while the son, very young, is sending text messages or something online. And the father not only doesn't look, but tries to sit in such a way that the son has no suspicion that the father would ever even dream of looking. He's thinking about even his body language. KOCH: Yeah. That's me.

(LAUGHTER)

INSKEEP: Is it really?

KOCH: Yeah, I think so. I'm - but I think, in one way or another, every parent is curious what their children - certainly young adult children, adolescents, you know - what are they doing when we don't see what they do? So, from, you know, like, 14-year-old until 18-year-old, this is 15

the age where they go out and we don't see them all the time. They're not all the time in our home or at school. And then you think: What double lives are they leading? Is there something else? And then you get this dilemma when you think there's a mobile phone now here on the table. He left it at home. Will I look? INSKEEP: How old are your kids, and how many?

KOCH: I have one son, and he's now 18. And when I started to write the book, he was only 11.

INSKEEP: And you end up writing here about a father - that's the narrator - and his teenage son, who's kind of in the middle teenage years, as I recall. KOCH: Yeah. So, 15 or 16 years old, yeah. INSKEEP: Has your son read this book?

KOCH: Well, I must admit that he's not a big reader, and that includes mine. But I respect it, because I think he has to keep some distance of this father. (LAUGHTER)

INSKEEP: Because this book has been out for a while before coming to the United States, there's room to ask this question: As you have heard people's responses to the book, has it turned out to be sort of like a Rorschach test, different people see different things in it? KOCH: Yeah, I'm sure. It goes from people saying, well, this seemed a nice man in the beginning, but in the end he is not, to put it mildly. And there is another part of the readers who say, finally, a character in a book who actually does what we are all thinking. This is the other extreme. Sometimes I noticed that in southern countries, they see it more like a social criticism. And in Holland and in northern countries, they see it more as the storyline, or the actual question of: How far would you go to protect the ones you love? INSKEEP: The novel is "The Dinner." The author is Herman Koch. Thanks very much. KOCH: OK. You're welcome. Thank you. (SOUNDBITE OF MUSIC)

MONTAGNE: You can read and hear an excerpt from "The Dinner" at npr.org. This is NPR News. http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=172131243

16

HET BOEK, BESTSELLER Het boek werd over het algemeen zeer positief ontvangen. Koch won met Het diner in 2009 de NS Publieksprijs. In Europa werd het boek ondertussen meer dan een miljoen keer verkocht.

Janet Maslin schreef begin februari 2013 voor The New York Times echter een zeer negatieve recensie over The Dinner, de Engelse vertaling van Het diner. Ze noemde de personages "onverteerbaar" en de moraal weerzinwekkend. Daarbij haalde ze een passage aan waarin een van de ouders zegt dat de zwerver ook niet automatisch de onschuld zelve is en dat ze hun kinderen geen schuldcomplex moeten aanpraten. Een paar weken na deze recensie kwam het boek binnen op de negende plaats van de bestsellerlijst in The New York Times Book Review. Flaptekst Twee echtparen gaan een avond uit eten in een restaurant. Ze praten over alledaagse dingen, dingen waar mensen tijdens etentjes over praten: werk, de laatste films, de oorlog in Irak, vakantieplannen, et cetera. Maar ondertussen vermijden ze waar ze het eigenlijk over moeten hebben: hun kinderen. De twee vijftienjarige zoons van beide echtparen, Michel en Rick, hebben samen iets uitgehaald wat hun toekomst kan verwoesten. Tot dusver zijn alleen vage beelden van de twee in Opsporing verzocht vertoond en zit het onderzoek naar hun identiteit vast. Maar hoe lang nog? Twee mannen, twee vrouwen, twee zoons ¬– wie durft een beslissing te nemen over de toekomst van zijn eigen kind? Wat het nog ingewikkelder maakt is dat de vader van een van de jongens de beoogde nieuwe minister-president van Nederland is. Het diner is de weergaloze en ambitieuze nieuwe roman van Herman Koch, waarin de vraag centraal staat in hoeverre je als ouder verantwoordelijk bent voor de daden van je eigen kind. In soepel proza schotelt Koch de lezer een bloedstollend verhaal voor dat zich binnen de tijdsspanne van een avond voltrekt. Een roman met de tragiek van de film Festen – heel menselijk en onafwendbaar op het noodlot afstevenend. Structuur Het boek heeft 46 kleine hoofdstukken, ingedeeld in vijf verhaaldelen die genoemd zijn naar de gangen van een vijfgangendiner: 'Aperitief', 'Voorgerecht', 'Hoofdgerecht', 'Nagerecht' en 'Digestief', gevolgd door een epiloog met de titel 'Fooi'. Doordat de maaltijd uit 5 gangen bestaat, denk je bij de structuur automatisch aan de opbouw van een klassieke tragedie met de klassieke indeling van een expositie, intrige, climax (het hoofdgerecht) catastrofe (de ondergang van Serge) en de peripetie. Het hoofdstuk “Fooi” doet dienst als epiloog, waarin Paul na een aantal maanden de boel voor de lezer op een rijtje zet.

17

Bovendien kun je in de roman ook de drie ‘Aristoteliaanse’ eenheden herkennen:

- de eenheid van tijd (alles moet binnen 24 uur worden afgehandeld) In de vijf hoofdstukken is er sprake van een vertelde tijd van enkele uren.

- de eenheid van plaats: er zijn geen decorwisselingen: alles speelt zich af in het restaurant. - eenheid van handeling: één thema staat centraal: hier de loyaliteit van ouders tegenover hun kinderen.

Dit alles zorgt voor een erg hechte structuur. Om de eenheid van tijd en plaats te kunnen handhaven, krijg je vanuit het perspectief van Paul te zien wat er in het verleden is gebeurd. (de flashbacks over het incident met zijn zoon, zijn verleden als geschiedenisleraar, de ziekte van zijn vrouw…) Uitgebreide samenvatting

Paul Lohman gaat op uitnodiging van zijn broer Serge Lohman (een bekend politicus van de oppositie, maar waarschijnlijk de gedoodverfde nieuwe minister-president bij de volgende verkiezingen) met zijn echtgenote Claire en schoonzus Babette eten in een restaurant waarvan Paul liever de naam niet bekend wil maken. Het zou de volgende keer maar andere bezoekers trekken. Hij gaat eerst met zijn vrouw Claire wat drinken in een naburig café. Daar vraagt ze hem of hij de laatste tijd iets aan hun zoon Michel (15) heeft gemerkt. Paul moet dan terugdenken aan het filmpje dat hij vlak voor ze weggingen op de mobiel van zijn zoon heeft gezien. Dat wekt spanning: er is blijkbaar in het verleden iets ergs gebeurd.

Ze gaan samen naar het restaurant waar ze hebben afgesproken, want broer Serge wil iets met hen bespreken. Serge heeft het imago van de “doe-maar-gewoon-politicus,” maar ook dat blijkt een aangeleerde pose. Serge heeft ook een vijftienjarige zoon Rick en bovendien heeft hij een zoon uit Burkina Faso geadopteerd, wat zijn imago als politicus heeft verbeterd. Aan deze Beau ergert Paul zich flink. Ze drinken een aperitief: een roze champagne van maar liefst 10 € per glas. Paul ziet dat Babette betraande ogen heeft en hij vraagt zich af wat er is gebeurd voordat ze zijn weggegaan.

De beide paren bestellen een voorgerecht, dat ook al heel duur is. Paul ergert zich tijdens deze eerste fase aan alles: de opzichtig acterende gerant met zijn culinaire praatjes over achterlijk kleine maar dure porties, de flauwe grappen die er verteld worden over films en racisme, de te dure chablis, de anekdote over het vakantiehuisje van Serge in de Dordogne, waar ze in het verleden een barbecue met andere Nederlanders organiseerden. Paul is van mening dat zijn broer en schoonzus “Frankrijkje speelden.” Hij wil even weg van tafel en gaat naar de wc waar hij een man in de pisbak naast hem ontmoet die aan hem vraagt of zijn dochter een foto zou mogen maken van de politicus. Paul denkt dat het wel mag. Wanneer hij terugkeert naar de tafel, ziet hij dat de vrouwen zijn weggegaan. Serge zegt voor de eerste keer dat ze over hun kinderen moeten praten. De vrouwen zijn nog steeds niet terug, maar het hoofdgerecht wordt door de gerant opgediend. Serge wil alvast aan zijn tournedos beginnen: aan hem is eigenlijk het dure eten niet besteed. Paul gaat vervolgens de vrouwen zoeken en hij denkt daarbij terug aan het fotomoment met de dochter van de wc-man. Serge is één en al voorkomendheid tegenover de man (vanwege zijn politieke aspiraties) maar wanneer de man blijft “plakken”, wordt hij toch ongeduldig en wat onbeleefder. Hij doet dan net of hij mobiel wordt gebeld en breekt het gesprek af. 18

Dan gaat ineens ook een mobiel bij Paul af: het is die van Michel die hij per ongeluk in zijn zak heeft gestoken. Op het toilet bekijkt hij wie het is. Het is Michel zelf die zijn mobieltje mist en het graag wil terug hebben. Maar Paul bekijkt op het toilet nog een keer de mobiele video die erop staat en die hij al eerder die dag heeft gezien. Het is een opname van een zwerver die door Rick en vooral Michel is afgetuigd. Daarna denkt hij ook terug aan wat er twee maanden geleden is gebeurd, toen de drie jongens geld uit de muur wilden halen. Er was een zwerfster die in het hokje van een pinautomaat lag toen de beide jongens geld wilden pinnen om te gaan stappen. Ze gooiden van alles uit enkele vuilniszakken naar de vrouw en op het laatst een lege jerrycan, waarin nog benzinedampen zaten. Een aansteker doet de rest. De vrouw is verbrand. Het filmpje is op “Opsporing verzocht” geweest. De beelden van dit filmpje zijn niet zo erg helder, waardoor Rick en Michel (Beau had zich ervan gedistantieerd) niet zo goed te herkennen vallen. Toch had Paul hen toen al herkend, en zijn vrouw Claire heeft dat volgens hem niet gedaan. Ze was tijdens het programma weggelopen.

Hij heeft zijn zoon in principe in bescherming genomen en hij herinnert zich dan een fraaie flashback van een voorval met Michel. Die had met het voetballen een ruit van een naburige fietsenhandelaar ingeschopt en toen hij met Michel wilde gaan betalen, was de man boos uitgevallen. Daarop had Paul een fietspomp gepakt en de man daarmee bedreigd. Toen was de handelaar bang geworden en Paul had tegen Michel gezegd dat het dreigen met de fietspomp een geheim tussen hen beiden moest blijven. Claire mocht niet weten wat er was gebeurd. Wanneer hij het voicemailbericht op de telefoon afluistert, hoort hij dat er die avond iets zal gebeuren waarvan Claire wel op de hoogte is en hijzelf niet. Blijkbaar heeft Claire ook alles vanaf het begin geweten. Michel komt inderdaad naar het restaurant fietsen waar Paul buiten op hem wacht. Paul heeft de filmpjes van de brandende zwerfster recent op Internet nagekeken o.a. op You Tube en daar zijn nog meer beelden te zien geweest die met een mobiele telefoon zijn opgenomen. Zo is een sportschoen van Michel te zien: hij vreest nu dat de politie daderinformatie heeft achtergehouden.

Vader en zoon praten over het filmpje op You Tube . Het blijkt dat Michel wordt gechanteerd door Beau, die 3000 € wil hebben om te voorkomen dat hij hen zal aanklagen en de overige videobeelden op Internet zal plaatsen.

Paul wordt even later betrapt door Claire en dan zegt Paul dat Michel 50 € kwam ophalen die hij ooit van hem had geleend. Ze gaan samen terug naar binnen. Ze vertelt Paul dat ze het op de avond zelf al wist, omdat Michel haar gebeld had om te vragen wat hij moest doen. Op dat moment wordt een nieuwe flashback ingebouwd. Paul is geschiedenisleraar geweest op een school voor voortgezet onderwijs (sec.ond.). Michel was toen nog vier jaar. Op een gegeven moment was Paul vreemde dingen gaan doen en onacceptabele dingen gaan verkondigen in de klas o.a. over oorlogsslachtoffers. Hij wordt door de rector op het matje geroepen die hem kapittelt. Hij wordt doorverwezen naar de schoolpsycholoog.

Die spreekt over een genetische afwijking en Paul is bang voor een tweede kind dat mogelijk zijn genetische eigenschappen zou kunnen erven.. Hij praat met Claire over een vruchtwaterpunctie, maar voordat dit alles zijn beslag krijgt, wordt Claire ziek en opgenomen in het ziekenhuis. Tijdens deze ziekenhuisopname, komen Babette en Serge bij hem op bezoek. Hij is net macaroni aan het koken. Babette en Serge vinden dat ze tijdelijk op Michel moeten passen (het blijkt dat 19

Claire dit achter zijn rug heeft gevraagd) Paul wordt woedend (hij krijgt weer zo’n driftaanval) en slaat de pan met macaroni op het hoofd van Serge. Die valt gewond neer.

Tijdens het nagerecht gedraagt Babette zich onfatsoenlijk. Ze doet kleinerend tegenover de gerant over haar gekozen nagerecht en wil dat hij het weghaalt. Serge krijgt gevoelens van plaatsvervangende schaamte, want de andere gasten kijken naar hen. Paul en Claire vinden het voorval wel vermakelijk. Claire heeft tijdens het diner enkele keren gebeld met Michel, zodat hij een alibi voor die avond heeft. Ze vraagt Babette nadrukkelijk naar de tijd, waarop ze belt. Maar Michel is helemaal niet thuis: hij moet die avond immers een “karweitje” opknappen.

Eindelijk komt het hoge woord op tafel. Snel wordt duidelijk dat iedereen op de hoogte is van het tragische incident. Serge wil dat ze het eens worden om hun kinderen aan te geven. Hij zegt dat Rick eronder lijdt en dat mag niet gebeuren. Hij wil het voorval aangeven ook al betekent dat het einde van zijn politieke carrière. Hij wil zich een dag later tijdens een persconferentie terugtrekken als lijsttrekker voor de verkiezingen en dat betekent ook dat Babette geen “first lady” zal worden. Babette vindt dit te ver gaan. Ze roept daarom de hulp in van Claire en Paul om dat te voorkomen. Claire ziet problemen voor haar zoontje Michel met wie ze een meer dan goede band heeft wanneer ze zullen moeten bekennen. Ze wil Serge overhalen zich niet terug te trekken. Dat heeft ze bovendien aan Babette beloofd, toen ze zojuist van tafel waren gegaan. Serge heeft echter alles al geregeld voor de persconferentie die zal plaatsvinden in het café waar Claire en Paul graag komen.

Hierna volgt een flashback waarin Paul aangeeft dat Michel recent een werkstuk over de doodstraf had moeten maken voor school. Over zijn ideeën had hij met zijn vader gesproken: o.a. over het eigen rechter mogen spelen bij zware en onverbeterbare misdadigers. De rector roept Paul bij zich en er ontstaat een heftige discussie over dit onderwerp. Ineens slaan de stoppen bij Paul door en hij slaat de rector hard in diens gezicht. Dan opent hij het raam en zwaait naar Michel op het schoolplein. Serge en Babette gaan alvast naar het café waar de persconferentie zal worden gehouden, want Serge moet nog een en ander regelen. Claire zegt dat Paul Serge moet weerhouden een persconferentie te houden door hem in zijn gezicht te slaan of zijn arm te breken. Hij wil dat niet en dan zegt ze dat hij een tijdlang zijn pillen al niet meer neemt. Dan besluit Claire dat zij het zal doen. Wanneer zij weggaat, wacht Paul nog even. Niet lang daarna ziet hij politieauto’s en ambulances rijden naar het bewuste café. Wanneer hij dichterbij komt, ziet hij dat Serge gewond geraakt is in zijn gezicht, dat Babette bij hem in de ambulance stapt en dat Claire wordt afgevoerd door de politie. Ze heeft een gebroken wijnglas in zijn gezicht geduwd.

Aan het begin van de “epiloog” geeft Paul zijn mening over de vraag hoeveel fooi je aan een ober moet geven. Wanneer hij aan de ober vraagt om de rekening zegt deze dat de heer Lohman die al betaald heeft. Als fooi geeft Paul nu 450 € aan de gerant met de mededeling dat hij hem en zijn zoon nooit in de tuin van het restaurant heeft zien staan. Dan volgt zijn relaas van wat er nadien is gebeurd. Serge heeft de verkiezingen niet gewonnen. Zijn steeds veranderende imago zal de oorzaak zijn geweest. Hij had zelfs een baard laten staan om zijn littekens in zijn gezicht te kunnen verbergen. Serge heeft geen aanklacht ingediend tegen Claire. Ook Beau was sinds die avond spoorloos verdwenen. Ze hadden nog lang naar hem gezocht. De media suggereren dat hij misschien naar zijn geboorteland is teruggegaan. Maar Paul weet beter: op de avond van het diner was Michel thuisgekomen: hij zag er zelf enigszins beschadigd uit en had verteld dat de website waarop het filmpje was te zien geweest verwijderd was van het net en daarmee was ook Beau van het toneel verdwenen. Hij vertelt wat 20

hij heeft gedaan aan zijn “Lieve papa.”

Op diezelfde avond even daarvoor was Paul erachter gekomen dat Claire voor de geboorte van Michel toch een vruchtwateronderzoek had ondergaan. Ze had de uitslag nooit tegen hem verteld. Op het formulier van het onderzoek had hij trouwens nog andere dingen gelezen. Was hij overigens wel de vader van Michel?

Perspectief

De verteller is Paul Lohman die in de ik-vorm het verhaal vertelt. Het verhaal beleef je volledig door de ogen van Paul. Zijn subjectieve blik op wat er gebeurt laat je niet alleen meeleven, maar zorgt er ook voor dat je een zekere sympathie krijgt voor Paul, ook al moet je gaandeweg vaststellen dat zijn moraal rare kronkels maakt. Hij is ex-leraar geschiedenis, maar een aantal jaren geleden doorgedraaid tijdens een les, waarna hij zich onder psychiatrische behandeling moest stellen en hij later op non-actief wordt gesteld. Hij heeft een genetische afwijking op het gebied van gedragsstoornissen. (meer info over Paul vind je bij ‘personages’ verderop in dit document)

Stijl De stijl van Herman Koch is in deze roman geestig, ironisch en humoristisch. Zo krijgt de handelwijze van de Nederlandse politicus kritiek, maar zeker ook de keuken van een trendy restaurant, dat belachelijk hoge prijzen vraagt voor heel kleine porties. Ruimte

Het restaurant

Voor de hand ligt dat de belangrijkste ruimte het restaurant is, dit is de ruimte waar het diner plaatsvindt. Paul en Claire voelen zich niet thuis in het restaurant. Meerdere malen ergeren ze zich aan de chef en de bediening. Ook Babette ergert zich aan de bediening. Serge is de enige die geen problemen heeft met het restaurant. Het is voor hem een vertrouwde plek. Hij kent de restauranthouder goed en die band wil hij graag zo houden. De schrijver heeft er voor gekozen de fysische ruimte maar weinig in het verhaal te beschrijven en zich meer te richten op (de onderlinge verhoudingen tussen) de personages dan de ruimte waar zij zich in bevinden.

Het café Voor Paul en Claire is het café een bijzondere plek. Dit café staat in schril contrast met het chique restaurant. Het is er voor de gewone mensen en niet voor mensen zoals Serge Lohman. Paul en Claire brengen eerst een bezoekje aan het café en genieten er allebei van. Wanneer duidelijk wordt dat Serge zijn persconferentie ook in dat café gepland heeft, zien ze dat zelfs bijna als een zware inbreuk op hun privacy.

21

PRESENTATIES

 Over Het Diner circuleren tal van prezi’s op internet. Misschien interessant om enkele met de lln te bekijken en kritisch te bespreken?  We geven alvast een voorzet met onderstaande voorbeelden. http://prezi.com/ktmnosigipwz/het-diner/ by Lotte Meijer on 17 October 2013

http://prezi.com/6zv18rs-yemf/het-diner-herman-koch/ by lizzy moraleda on 20 January 2013

22

THEMA’S

Het Diner is een boeiende roman / beklijvend toneelstuk over loyaliteit van ouders ten opzichte van hun kind, verzwegen familiegeheimen, zinloos geweld, eigenbelang,… Ernstige thema’s die echter door de luchtige toon waarin Herman Koch zijn mening geeft over de gebakken lucht van het zoveel-sterren-restaurant verteerbaar blijven.

In Het Diner staat het dilemma van ouders centraal waarin die kunnen komen te verkeren wanneer hun kinderen onheil veroorzaken. Michel en Rick hebben in een bui van onbezonnenheid een zwerfster gedood. De dood van de vrouw vergoelijken ze doordat ze zo ‘stonk’ en daarmee eigenlijk om haar dood had gevraagd. Bovendien konden ze niet weten dat er nog benzinedampen in de jerrycan zaten. Beide ouderparen worden op de proef gesteld: in hoeverre mag je je kinderen blijven beschermen?

 Op seniorennet vonden we onderstaand verhelderend artikel omtrent de aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen.

AANSPRAKELIJKHEID VOOR MINDERJARIGE KINDEREN

Juridisch advies

Een minderjarig kind brengt schade toe aan een leeftijdsgenootje, een kind steelt een wagen en veroorzaakt een ongeval, een kind speelt met lucifers en veroorzaakt brand... Stuk voor stuk gaat het hier om situaties welke zich in de praktijk vaak voordoen en waarbij de ouders zich bewust zijn van hun aansprakelijkheid hiervoor. Alhoewel... Artikel 1384, lid 2 van ons Burgerlijk Wetboek

Dit artikel stelt duidelijk dat vader en moeder aansprakelijk zijn voor de schade die hun minderjarig kind heeft veroorzaakt. Concreet houdt dit in dat indien een minderjarig kind door zijn fout schade toebrengt, dan eveneens vermoed wordt dat zijn ouders ook een fout hebben gemaakt die in oorzakelijk verband staat met de ontstane schade. Deze fout van de ouders bestaat erin dat zij in hun ouderlijke plichten tekortgeschoten zijn door op hun kind een onvoldoende toezicht uit te oefenen, of door het een onvoldoende opvoeding te hebben gegeven. Het tegenbewijs van de ouders

Dit vermoeden van fout in hoofde van de ouders is echter weerlegbaar. Dit houdt in dat elke ouder zich van zijn aansprakelijkheid kan ontdoen indien hij bewijst dat hij toch voldoende toezicht heeft uitgeoefend teneinde het schadeverwekkende feit te voorkomen, en indien hij kan aantonen het kind een goede opvoeding te hebben gegeven. Indien een ouder slechts het bewijs kan leveren van het feit dat hij zijn kind een goede opvoeding heeft gegeven, maar niet kan aantonen dat hij voldoende toezicht heeft uitgeoefend, dan blijft het vermoeden van aansprakelijk voor deze ouder bestaan. Zo ook indien slechts één van beide ouders kan bewijzen aan deze twee voorwaarden te hebben voldaan, dan blijft de andere toch nog aansprakelijk!

23

Hoe staat het in de praktijk? Aansprakelijkheidsrecht is een zeer ingewikkelde en complexe materie. Bovendien vindt men in de wetgeving geen definitie terug van "goede opvoeding" of "toezicht uitoefenen". Het is dan in de praktijk aan de rechter om zich over dergelijke situaties uit te spreken. Hij zal moeten nagaan welke de precieze feiten en omstandigheden waren welke aan het schadegeval voorafgingen. Hij zal uiteindelijk op een soevereine manier uitspraak moeten doen. Het is moeilijk om vooraf te voorspellen hoe zijn uitspraak zal luiden! Enkele praktijkvoorbeelden

De rechter oordeelde dat de ouders geen fout maakten in het toezicht van hun tienjarig kind, indien dit kind alleen naar school fietst (zonder dus vergezeld te zijn door zijn ouders). Het ging hier om slechts een kort traject dat goed gekend is door het kind. Het kind begaat tijdens deze rit een verkeersovertreding, doch dit wijst volgens de rechter niet op een slechte opvoeding. Op de speelplaats van de school steekt een kleuter een zuigrietje in het oog van een leeftijdsgenootje. De rechter stelt zijn ouders hiervoor aansprakelijk op grond van artikel 1384, lid 2 van het Burgerlijk Wetboek. De rechter is van mening dat het gedrag van deze kleuter doet vermoeden dat het kind door zijn ouders onvoldoende gewezen werd op de gevaren die een dergelijke daad met zich kan meebrengen. En wat met spijbelaars?

Ook hier moet nagegaan worden of er een fout te bespeuren is in het toezicht. Komt de leerling op school toe en loopt hij daarna weg, dan zal eerder een vermoeden van aansprakelijkheid in hoofde van de leraar ontstaan. Kwam de leerling niet op school aan, dan zal de aansprakelijkheid wellicht bij de ouders te zoeken zijn. Zoals reeds werd aangehaald zal het uiteindelijk de rechter zijn die over de feiten zal moeten beslissen. Deze uitspraak is moeilijk te voorspellen. Vrijdag 30 Mei 2008

http://www.seniorennet.be/Pages/Nieuws/juridisch.php?ID=64

 De website van de kinderrechtswinkel geeft eveneens meer duiding.

DRAAGWIJDTE AANSPRAKELIJKHEID OUDERS

Zolang kinderen minderjarig zijn, vallen ze onder het ouderlijk gezag van hun ouders. Dit betekent dat ouders allebei recht hebben

- op eerbied en respect van hun kind, - op persoonlijk contact met hun kind én - om mee alle beslissingen te nemen over de opvoeding van hun kind en zijn of haar bezittingen tot hij de leeftijd van 18 jaar bereikt heeft. Ze mogen dus samen beslissen over zijn of haar gezondheid, zijn opvoeding, haar vrije tijd, haar opleiding, eventuele hulpverlening, .…

24

Ouders hebben natuurlijk ook plichten tegenover hun kinderen. Ze moeten

- respect hebben voor hun kind (opgenomen in de wet in 1995) - zorgen voor zijn of haar levensonderhoud, opvoeding en opleiding. Dit betekent dat ouders hun kinderen niet zomaar op straat mogen zetten, afschrijven van hun adres,... Wanneer de afspraak is dat een kind bij één ouder verblijft (na echtscheiding) is deze ouder verantwoordelijk voor de opvoeding en het levensonderhoud van dat kind. De ouder kan wel toelaten dat het kind elders gaat wonen maar moet dan toch nog steeds blijven instaan voor het levensonderhoud van dat kind en die ouder zal ook verantwoordelijk blijven voor dat kind. Wanneer een ouder aan deze plicht verzaakt, kan deze hiervoor vervolgd worden.

Ouders zijn ten slotte ook burgerlijk aansprakelijk voor hun minderjarige kinderen. Dit betekent dat zij de schade (of schulden) moeten betalen die hun minderjarig kind veroorzaakt heeft. Ouders kunnen deze aansprakelijkheid maar ontlopen wanneer ze kunnen aantonen dat ze (1) een goede opvoeding geven of gegeven hebben aan hun kinderen én dat ze (2) voldoende toezicht gehouden hebben op hun kinderen.

Wanneer kinderen dus geplaatst zijn, zouden ouders zich aan hun aansprakelijkheid kunnen onttrekken door aan te tonen dat zij op dat moment geen toezicht konden uitoefenen op hun kinderen waardoor ze dus op dat moment ook niet konden ingrijpen om te verhinderen dat hun kinderen schade veroorzaakten of schulden maakten. Ze zullen wel moeten aantonen dat ze hun kinderen een goede opvoeding gaven want dat is de tweede vereiste om aansprakelijkheid te ontlopen als ouders. Sowieso stopt de aansprakelijkheid van ouders wel wanneer hun kinderen 18 worden (tenzij de kinderen verlengd minderjarig worden verklaard of dat de ouders zich natuurlijk borg zouden stellen voor hun kinderen). http://www.kinderrechtswinkel.be/index.php?ID=39849

HET ZAL JE KIND MAAR WEZEN

Wat doe je als ouder, als je met zekerheid weet dat je kind iets uitgehaald heeft dat niet door de beugel kan? Hangt je houding af van de ernst van het misdrijf en zo ja, waar ligt dan de grens? Help je je kind door hem/haar een hand boven het hoofd te houden? Je kan een misdrijf begaan door daden van je kind te verdoezelen, te minimaliseren of zelfs compleet in de doofpot te stoppen. Het blijft maar de vraag of dit de juiste houding is.

Een aantal uitspraken van ouders na een soortgelijke situatie in Nederland een paar jaar geleden geven wel stof tot discussie: “Pedagogisch gezien zou aangifte het beste zijn, maar psychologisch gezien denk ik dat aangifte leidt tot een vertrouwensbreuk tussen moeder en zoon. Daar is niemand bij gebaat”

“Indien de zaak ernstig genoeg is, dan is dat een morele plicht. Aangifte doen getuigt van gevoel voor rechtvaardigheid. De wet is voor ieder gelijk. De wandaden van je kinderen mogen daarop geen uitzondering zijn.” “Als niemand nadelige gevolgen heeft ondervonden zou ik mijn kind niet aangeven. Iets anders zou het zijn als dat kind herhaaldelijk in dezelfde fouten vervalt.”

25

“Ik zou in alle gevallen proberen met het kind te overleggen en hem mijn uiteindelijke beslissing meedelen.” “De moeder die haar zoon herkende op foto’s heeft hem terecht aangegeven. Zij zal zich bij haar zoon niet geliefd hebben gemaakt. Maar als hij uit de bol kan gaan moet hij ook de gevolgen daarvan dragen.”       

Lees en bespreek bovenstaande reacties met de leerlingen. In welke reactie kunnen zij zich het meeste vinden? Hoe zouden hun ouders reageren? Wat zouden ze zélf wensen dat hun ouders in zo’n situatie doen? Hoe zouden ze later als ouder reageren? Begrijpen ze de houding van Paul en Claire? Begrijpen ze de houding van Serge die het als zijn morele plicht ziet zijn zoon aan te geven?

ZINLOOS GEWELD

Oorzaken van geweldsdelicten bij jongeren

Geweld en agressie onder jongeren is tegenwoordig een veelvoorkomend fenomeen. Steeds vaker is in het nieuws dat jongeren, alleen of in een groep, verantwoordelijk zijn voor een ernstig geweldsdelict of voor zinloos geweld. Wat drijft jongeren tot zoveel agressie? Typen agressief gedrag Agressief gedrag, in het bijzonder bij jongens, wordt bepaald door een minder grote zelfbeheersing en een minder grote betrokkenheid op anderen. Agressief gedrag wordt vaak in vier typen onderverdeeld:

1. Gedragingen gebonden aan werk of school die slechts zelden uit de hand lopen. 2. Gedragingen in de huiselijke sfeer, waarvan de ernst enorm kan wisselen. 3. Vormen van kickgedrag en overlast die zich vooral afspelen in de publieke sfeer. Deze kunnen ernstig zijn, afhankelijk van de mate waarin de daders zich laten gaan. 4. De meest onbezonnen vormen van geweld, die vaak gepaard gaan met alcoholgebruik en die vooral verband houden met het uitgaansleven of de vrije tijd.

 Tot welk type behoort de daad van agressie van Rick en Michel? Risicofactoren

De meest bekende risicofactoren voor het ontwikkelen van antisociaal gedrag, zijn: • • •

Problematische gezinssituaties Gebrekkige opvoedingsmethoden, zoals te weinig toezicht, onvoldoende of niet-adequate disciplinering en inconsequent optreden van de opvoeder Problemen bij de ouders, zoals crimineel gedrag, psychische problemen en alcohol- of drugsgebruik

 Herken je deze risicofactoren in Het Diner?

26

Voorspellers van gewelddadig gedrag De belangrijkste voorspellers van gewelddadig gedrag zijn: • • • •

Gezinsrelaties Individuele kenmerken van de adolescent Probleemgedrag op school Drugsgebruik en andere vormen van ernstig delinquent gedrag

 Vind je hier sporen van terug in Het Diner?

Antisociale gedragsstoornis Gewelddadig gedrag kan ook worden veroorzaakt door een antisociale gedragsstoornis. Kinderen en jongeren met een antisociale gedragsstoornis hebben weinig respect voor de rechten van anderen omdat zij zich moeilijk in anderen kunnen verplaatsen en andermans gedragingen snel als vijandig interpreteren. Kinderen met een antisociale gedragsstoornis zijn dikwijls het slachtoffer van verwaarlozing of mishandeling. Ook komt alcoholmisbruik van ouders vaak voor. Doordat ouders vaak zelf een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebben, kunnen kinderen het delinquente en agressieve gedrag gemakkelijk overnemen (model-leren).  Zou je kunnen stellen dat Pauls zoon een erfelijke antisociale gedragsstoornis heeft?

27

   

ZINLOOS GEWELD: EEN GREEP UIT DE ACTUALITEIT

Lees en bespreek één of meerdere van onderstaande artikels. Onder welk type agressief gedrag zou je de gebeurtenissen plaatsen? Kennen leerlingen nog andere recente incidenten ? Welke maatregelen of straffen kunnen dit soort van agressie stoppen?

Zinloos geweld: Mond van Wout (18) opengesneden

20/11/'12 Binnenland In het Antwerpse Wilrijk heeft zich opnieuw een zwaar geval van zinloos geweld voorgedaan. Wout, een jongen van 18, werd vrijdagavond op weg naar huis plots belaagd door een drietal jongeren. Een van hen sneed met een mes zijn linker mondhoek open. Waarom de daders hem aanvielen, weet Wout niet. Enkel dat ze de 18-jarige aan een Wilrijks voetbalpleintje tegenhielden en de confrontatie zochten. Toen Wout toonde dat hij geen angst van hen had, werden ze woest. Een van hen greep hem vast en sneed met een mes zijn linker mondhoek open. Daarna sloegen ze hem en lieten ze hem achter. In zijn geld of zijn gsm waren ze niet geïnteresseerd. “Ik hoop maar dat het litteken in mijn gezicht niet blijvend is”, zegt Wout. De politie neemt de feiten ernstig en voert een onderzoek, maar kon nog niemand arresteren.

Het is al het vierde zware geval van zinloos geweld sinds eind september in Antwerpen. Criminoloog Brice De Ruyver is hard voor de daders: “Wie zo’n bruut geweld toepast, moet worden geweerd uit onze maatschappij. We kunnen niet anders dan hier scherp op reageren. Alleen door zeer duidelijk te tonen dat je hier niet ongestraft mee weg komt, kan dit gedrag worden tegengegaan.” DVD Foto: Wim Hendrix

http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid1282344/zinloos-geweld-mond-van-wout-18opengesneden.aspx 28

Man in coma geslagen voor een sigaret 22/10/2013 om 08:50 - Bijgewerkt om 08:50

Een man van 29 jaar is aan het station van Sint-Niklaas in coma geslagen na een ruzie over een sigaret.

© Belga

Het slachtoffer zat zondagochtend om 6 uur na een avondje stappen te wachten op een taxi, samen met een rolstoelgebruiker die hij kort daarvoor had geholpen.

Twee onbekenden stapten op hen af om een sigaret te vragen. Het slachtoffer gaf hen roltabak, maar dat zinde de twee niet. Hij merkte daarom op dat ze ook naar een nachtwinkel konden gaan. "Er volgde een woordenwisseling die escaleerde", getuigt de rolstoelgebruiker in Het Laatste Nieuws. De krant schrijft dat artsen in het ziekenhuis een schedelbreuk en hersenbloeding vaststelden, en dat het slachtoffer een tijdlang in kritieke toestand was. Intussen zou zijn toestand gestabiliseerd zijn. "Toch verkeert hij nog in een half comateuze toestand", zegt zijn vader. "Of de schade blijvend is, kunnen de dokters niet zeggen." De politie heeft de dader nog niet opgepakt, maar is hem wel op het spoor. (Belga/TE) Knack.be-nieuws in je facebook nieuwsfeed

http://www.knack.be/nieuws/belgie/man-in-coma-geslagen-voor-een-sigaret/article-normal112746.html

29

Meisje (20) ontsnapt aan dood na zinloos geweld

17 februari 2012

Een 20-jarig meisje uit Walem is lelijk toegetakeld na een brute aanval in de Mechelse binnenstad. Een voorbijganger verwondde haar opzettelijk met een scherp voorwerp. "De aanval was potentieel dodelijk", bevestigt het parket. De vrouw wandelde nietsvermoedend in de Blokstraat (foto) nabij de Veemarkt. Op het moment dat ze een man kruiste, sloeg die hevig met zijn arm in haar hals. "De man gebruikte daarbij een scherp voorwerp, dat een snede maakte van vier centimeter breed en twee centimeter diep", vertelt Steven De Winter van het Mechelse parket. De diepe snede zorgde voor heel wat bloedverlies, maar het had erger kunnen zijn. "De aanval was potentieel dodelijk als de snede één centimeter meer naar links of naar rechts had geweest. Dan had de halsslagader geraakt kunnen zijn. Dat heeft de wetsdokter bevestigd", klinkt het. Zoekactie

Ondertussen loopt de aanvaller nog steeds vrij rond. Het slachtoffer kon nog zelf de politie bellen. Die was zeer snel ter plaatse, maar een zoektocht in de buurt leverde niets op. "Het enige dat we weten is dat de aanvaller een donkere broek en een witte trui met witte kap droeg. Verder zijn er geen duidelijke persoonsaanwijzigingen. De dader ging er na de aanval vandoor en kon ontkomen. Sindsdien is hij spoorloos", zegt Steven De Winter van het parket verder.

Over eventuele motieven is het parket kort. "Het lijkt erop dat er geen specifieke aanleiding was voor de aanval. Het ziet er naar uit dat het om een geval van zinloos geweld gaat, waarbij er geen aanwijsbare redenen zijn die de daden van de dader verklaren", aldus de parketwoordvoerder. Eventuele getuigen worden opgeroepen om zich te melden bij de Mechelse lokale politie, die het onderzoek voert. Er wordt volop gezocht naar een verdachte. Daarbij worden ook de talrijke camera's uit de binnenstad ingezet in de hoop zo een stap verder te geraken. De feiten dateren al van maandagavond en raakten nu bekend.

Bron: Gazet van Antwerpen

http://www.vandaag.be/binnenland/90630_meisje-20-ontsnapt-aan-dood-na-zinloosgeweld.html

30

Zinloos geweld: 24-jarige mishandeld door grote groep Een 24-jarige man uit Leusden is dit weekend ernstig mishandeld door een grote groep. De politie is nog op zoek naar getuigen.

De man fietste gisterenochtend vroeg door Leusden toen hij door iemand uit een groep van 10 tot 12 mannen van zijn fiets werd getrokken.

De man werd geslagen en geschopt en de hele groep keerde zich tegen hem. Na nog meer trappen en klappen raakte het slachtoffer bewusteloos en werd hij naar eigen zeggen wakker in het water in de buurt. Hij is naar huis gelopen en door zijn vader naar het ziekenhuis gebracht. Daar is de man behandeld voor een hoofdwond, een hersenschudding en een paar gekneusde ribben. Verder was zijn hele lichaam bont en blauw. RTL Nieuws / ANP

http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/zinloos-geweld-24-jarige-mishandeld-doorgrote-groep Vijf Amerikaanse jongeren vermoorden bezorger Chinees eten 07/09/2000 om 00:00 door bvb - ap

NEW YORK - Vijf jongeren uit New York hebben een bezorger van Chinees eten vermoord om de rekening van 60 dollar niet te hoeven betalen. Nadat de 44-jarige man had aangebeld gooiden ze een laken over hem heen en bewerkten ze hem met hun vuisten en een baksteen. Vervolgens gingen ze er vandoor met enige honderden dollars die de man bij zich had.

De jongeren, vier jongens en een meisje in de leeftijd van 14 tot 17 jaar, zijn aangeklaagd wegens doodslag, beroving en illegaal wapenbezit. De verdachten hebben bekend dat ze met geweld het eten van de man wilden ontvreemden. Het spoor dat naar de jongeren leidde was het nummer van de mobiele telefoon waarmee ze de bestelling hadden gedaan. http://www.standaard.be/cnt/nflb07092000_005

31

ZINVOL REAGEREN OP EXTREEM GEWELD

 Lees en bediscussieer onderstaand opiniestuk met de leerlingen.  Zijn zij het eens met de schrijfster? Waarom wel/ niet? OPINIE − 07/09/13, 09u23

"We zijn niet gewelddadiger dan vroeger, maar juist moreel sensitiever geworden", schrijft Alicja Gescinska, filosofe aan de Universiteit Gent, auteur van 'De verovering van de vrijheid' en tweewekelijks columnist voor De Morgen-bijlage Boeken. Pas wanneer vreedzame mensen een lakse, onverschillige houding aannemen, wordt particulier zinloos geweld een echt maatschappelijk probleem Voorvallen van extreem zinloos geweld onder jongeren zijn altijd koren op de molen van cultuurpessimisten. Als jongeren door het lint gaan, worden steevast vraagtekens bij de heilzaamheid en het evenwicht van onze samenleving geplaatst. Waarom schoppen enkele jeugdvoetballers een lijnrechter dood? Hoe is het mogelijk dat een tiener uit Vilvoorde naar Syrië trekt om de wapens op te nemen? Waarom besluit een groepje Belgische jongeren een nachtje stappen in Eindhoven met een laffe aanval op een enkeling? Of wat is er aan de hand als een jongeman in Aalst een man bewusteloos schopt? Waar gaat het naartoe met onze wereld en onze jongeren? We stellen ons niet enkel de vraag: wat scheelt er met hen? We stellen ons ook de vraag: wat scheelt er met ons? Het individueel (wan)gedrag van jongeren ervaren we sterk als een collectieve verantwoordelijkheid. Dat is voor een deel terecht. Maar het mag ook geen aanleiding vormen om de verworvenheden van onze samenleving te betwijfelen. De vragen van cultuurpessimisten zijn meestal interessanter dan de antwoorden die ze er zelf op geven. Die komen immers meestal neer op het adagium: vroeger was het beter.

Dat is een stelling die moeilijk hard te maken is, in de eerste plaats al omdat je verschillende historische periodes maar heel moeilijk met elkaar kunt vergelijken. En ook al omdat zinloos geweld van alle tijden is. De Poolse filosoof Leszek Kolakowski gaf ooit het volgende treffende antwoord op de vraag of de twintigste-eeuwse mens slechter en gewelddadiger was dan zijn voorgangers. Tenslotte was de twintigste eeuw een eeuw geheel in bloed gedrenkt. De mens van vandaag is niet beter of slechter dan vroeger, zei Kolakowski. Hij heeft gewoon betere middelen om slecht te zijn. Menselijke natuur Je kunt het kwaad onmogelijk geheel uit de mens verdrijven: niet hardhandig en ook niet met alle mogelijke voorlichting en verlichting. Hoe evenwichtig en vreedzaam een samenleving ook is, er zullen altijd individuen opstaan die dat evenwicht verstoren. Dat moeten we aanvaarden, zonder erin te berusten. We kunnen de menselijke natuur niet veranderen, maar wel onze houding er tegenover. Pas wanneer vreedzame mensen een lakse, onverschillige houding aannemen, wordt particulier zinloos geweld een echt maatschappelijk probleem. 32

In een interview met deze krant hekelde dirigent Dirk Brossé onlangs nog net deze laksheid. We zijn te mild voor zware geweldplegers, stelde hij. "Onze maatschappij gaat ten onder aan onze tolerantie en beschaving." Brossé is de stiefvader van de betreurde Aurore, die na een nachtje uit op de Gentse Feesten vermoord werd. Zonder het misschien te weten, verwees Brossé daarmee naar een belangrijk filosofisch vraagstuk: wanneer verwatert tolerantie tot laksheid, verwordt verdraagzaamheid tot onverschilligheid? Daar slaat ook de bekende 'tolerantie-paradox' van de liberale filosoof Karl Popper op: niets is zo bedreigend voor een open, vreedzame samenleving als een teveel aan vrijheid en tolerantie.

Op de werking van justitie valt zeker heel wat aan te merken. Het is te betreuren dat bepaalde misdaden onbestraft blijven, dat al te weinig veroordelingen op verkrachtingen volgen, dat gevangenen door structureel plaatsgebrek vroeger vrijgelaten worden, dat recidivisme al te vaak voorkomt. Ook nu in Aalst weer was de geweldpleger geen onbekende voor de politie. Maar ik denk dat we in onze harten en hoofden minder laks zijn dan ons rechtssysteem soms zou laten uitschijnen. Hoe betreurenswaardig en deprimerend voorvallen van zinloos of extreem geweld ook zijn, het valt op te merken dat we als maatschappij fel reageren op die voorvallen. Mp3-moord Dat de daders van de misdaden in Eindhoven en Aalst zo snel zijn opgespoord nadat videobeelden werden vrijgegeven en reacties van burgers binnenstroomden, getuigt van onze morele gevoeligheid en bereidwilligheid om zinloos geweld niet onbestraft te laten. Zinloos geweld, zoals bijvoorbeeld de moord op Aurore, of in een verder verleden de 'mp3-moord', stemt tot nadenken, maar ook tot hoop, hoe wrang dat ook klinkt. Deze voorvallen hebben ons niet enkel zo sterk beroerd omdat de media er zo veel aandacht aan besteed hebben. De media hebben er net zoveel aandacht aan besteed, omdat deze misdaden ons zo sterk beroerden. Zolang we die gevoeligheid weten te cultiveren, is er zelfs bij de meest droeve voorvallen reden tot hoop. En kunnen we zinvol reageren op zinloos geweld. http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1700408/2013/09/07/Zinvolreageren-op-extreem-geweld.dhtml

33

FAMILIEGEHEIMEN

Bij aanvang van het diner is het niet meteen duidelijk wie er op de hoogte is van de moord op de dakloze vrouw. Paul lijkt de enige te zijn, hij vermoedt zelfs dat zijn vrouw Claire het niet weet. Later blijkt echter dat zij al op de hoogte was op de avond zelf. Gaandeweg wordt echter duidelijk dat iedereen aan tafel weet wat er gebeurd is en waarom Serge het familiediner heeft gepland.

Van de vier ouders is misschien Serge nog de betrouwbaarste. Hij wil zich namelijk uit de politiek terugtrekken, waardoor zijn zoon kan bekennen. Alleen weet je niet zeker wat hem diep van binnen beweegt. Babette wil niet dat hij opgeeft, omdat zij dan de kans misloopt om “de vrouw van …..” te worden. Claire en Paul denken vooral aan de toekomst van Michel. In de roman komen nog veel meer familiegeheimen aan de oppervlakte dan in het toneelstuk. Zo blijken Claire en Paul wel meer geheimen voor elkaar hebben. Claire heeft achter Pauls rug om gevraagd aan Babette of ze tijdens haar ziekte Michel willen weghalen bij Paul. Ook hebben ze hun kennis over het zwerfster-incident voor elkaar verzwegen en op de avond van het diner komt Paul er ook nog achter dat Claire voor de geboorte van Michel ook een vruchtwateronderzoek heeft laten doen en ze al wist dat ze een zoon kregen. Het veinzen is een vaker voorkomend motief in het werk van Herman Koch. Als laatste tik voor de lezer zegt Paul nog dat hij iets in het verslag heeft gelezen wat hij niet wil vertellen, daarbij suggererend dat Michel zijn biologische zoon wel eens niet zou kunnen zijn.

Aan het einde van het toneelstuk dient zich trouwens alweer een nieuw familiegeheim aan: de mysterieuze verdwijning van de geadopteerde Beau, waarin Michel zeker de hand heeft gehad (op aanraden van Claire moest hij immers met Beau afspreken en doen wat hem het beste leek). Maar na afloop wordt alleen Paul door Michel op de hoogte gebracht van wat er gebeurd is…’zullen we het niet aan mama vertellen?’ besluit Paul het telefoongesprek…  Is het soms beter om iets geheim te houden? In welke situaties?

 Op een bepaald moment zegt Claire: ‘We hoeven toch niet alles van elkaar te weten om gelukkig te zijn?’ Ben je het daarmee eens?



34

Klopt dit ?

DE FILM

Het Diner kwam in 2013 uit als Nederlandse speelfilm, geregisseerd door Menno Meyjes. The Dinner ging op 9 september 2013 in Canada in première tijdens het internationaal filmfestival van Toronto. In de rolverdeling: Jacob Derwig als Paul, Thekla Reuten als Claire, Daan Schuurmans als Serge en Kim van Kooten als Babette. •

•

Het Diner ontving eind november 2013 een Gouden Film nadat ruim honderdduizend bezoekers de film hadden gezien. Te horen in de film: Ilse DeLange met Blue bittersweet.

Het Diner bekroond met Gouden Film

De verfilming van de roman Het Diner is donderdag bekroond met een Gouden Film. In nog geen twee weken tijd heeft de zwarte komedie meer dan honderdduizend bezoekers getrokken. Foto: ANP

De prijs werd donderdagochtend uitgereikt aan hoofdrolspelers Jacob Derwig en Kim van Kooten.

De film vertelt over twee broers die samen met hun vrouwen een avond gaan dineren. Ze praten over alledaagse zaken terwijl ze het eigenlijk over hun kinderen moeten hebben die iets vreselijks hebben gedaan.

Het Diner is de negende Nederlandse productie die dit jaar met een Gouden Film is bekroond.

Regisseur en scenarist Menno Meyjes werd donderdagochtend ook verrast met de Gouden Pen, een prijs van het Netwerk Scenarioschrijvers. http://www.nu.nl/film/3634539/diner-bekroond-met-gouden-film.html

REGISSEUR MENNO MEYJES OVER HET DINER

4 september 2014 08:00. Gepost door Evelien van Baekel in Nederlandse film, Interview

De van oorsprong Nederlandse regisseur Menno Meyjes is een gevestigde naam in Hollywood. Hij gooide hoge ogen met de scenario's voor The Color Purple, Indiana Jones and the Last Crusade en The Siege. Ruim tien jaar geleden was het Engelstalige 35

oorlogsdrama Max zijn regiedebuut, maar Meyjes maakte nog niet eerder een Nederlandse film. Met de verfilming van Herman Kochs gelauwerde bestseller Het Diner, doet hij zijn intrede in de vaderlandse filmindustrie. Film1 sprak met Meyjes over zijn werkwijze, Nederlands sarcasme en klassieke muziek. Menno Meyjes

Wat deed je na al dat buitenlandse succes besluiten om een Nederlandse film maken? Het boek. Ik vond het boek fantastisch. Ik las het een paar jaar geleden, toen ik de aanbieding kreeg om Het Diner in het Engels te verfilmen. En omdat ik Nederlander ben, las ik het boek in het Nederlands. Ik herkende het sarcasme, de ironie, dat ziedende van het hoofdpersonage, Paul. Dat trok me enorm. In de Angelsaksische filmwereld leek het me moeilijker om de morele discussie binnen het verhaal te omzeilen. Daar is namelijk geen zinnig gesprek over te voeren. Ik was veel meer geïnteresseerd in de familiebanden. Wat mij altijd opvalt is dat mensen altijd naar gangsterfilms gaan, of films over een sluipmoordenaar, of weet ik veel wat. Maar de spannendste dingen die mensen meemaken, gebeuren in het kader van verhoudingen in de familie. Hoe goed kennen we eigenlijk de mensen van wie we het meeste houden? Dat leek me een interessant thema om een film over te maken.

Klassieke muziek speelt een belangrijke rol in de film, was dat de bedoeling? Natuurlijk. De laatste zin van het boek is 'Lieve papa' oftewel 'O mio babbino caro' (een aria uit een Italiaanse opera van Giacomo Puccini uit 1918). Als je met een publiek naar een film als deze kijkt is er altijd het 'o fuck-moment'. Het publiek realiseert zich op een gegeven moment dat ze niet naar een komedie kijken. Dat is voor mij altijd een heel beklemmend moment. Dat moment wil je overleven, maar je moet natuurlijk wel onder ogen zien waar het om draait. Die kinderen hebben iets vreselijks gedaan en daar moet je wat mee. En als je vraagt, wat was lastig te vertalen uit het boek naar film, dan is het natuurlijk daarmee om te gaan. Want je wilt het niet doodpraten en er valt eigenlijk ook niet zoveel over te zeggen. Aan de andere kant moet je er wel iets mee doen. Daarom kon ik dus een zekere emotie uit de muziek krijgen. Corsicaanse muziek is heel kerkelijk en beschrijft in delen het lijden van Jezus. Op een gegeven moment wordt de film, bijvoorbeeld door lichtgebruik, heel dor en helemaal ontdaan van spiritualiteit waardoor je denkt: 'gaat niemand het er nu over hebben dat dit eigenlijk helemaal fout was?' en de muziek stipt dit aan voor mijn gevoel.

Jacob Derwig in Het Diner 36

Had je al een idee over welke acteurs je in de hoofdrollen wilde zien? Ik moet tot mijn grote schaamte bekennen dat ik heel weinig Nederlandse acteurs ken. Dat was voor casting heel fijn, want ik had ook geen vooroordeel. Ik was een soort schone lei. Mensen kwamen binnen en ik zei 'ga maar zitten, doe maar'. En voor een film als Het Diner moet je gewoon fantastische acteurs hebben. Je kunt een goede acteur misschien iets beter maken, maar als het er niet in zit, zit het er niet in. Zelf zal ik bijvoorbeeld nooit de 100 meter in 9 seconden lopen, ongeacht welke coach ik heb. Voor mij was casting dus het meest belangrijke regiepunt. Heeft Herman Koch zich zelf nog bemoeid met het scenario? Herman kent het klappen van de zweep, dus hij was heel koel. Hij wilde alleen weten wie Paul zou spelen. Dus ik belde hem na de casting op om te vertellen dat ik een acteur had gecast die Jacob Derwig heette. Terwijl Herman juist op dat moment naar Den Haag reed om Jacob daar te zien. Met het scenario heeft hij zich verder niet bezig gehouden. Ik heb hem wel een paar keer gebeld om opheldering te vragen over hoe hij bepaalde dingen bedoelde. Hij is ook op de set geweest, toen we aan het draaien waren. Waren er aspecten uit het boek die je lastig vond te vertalen vond naar film? In het boek is er op een gegeven moment een stuk van zo'n honderd pagina's over Pauls inzinking, en daarin verborgen zit ook een soort inzinking of ziekteverschijnsel van zijn echtgenote Claire. Want zij is eigenlijk ook niet helemaal normaal. Op een gegeven moment bedacht ik dat die kwestie beter werkte in boekvorm, dan dat ik het zou filmen. Dus heb ik het daar een beetje ingekort.

Wat trekt je aan in filmmaken? Goede vraag, waar ik eigenlijk niet eens een antwoord op heb. Want het is eigenlijk net zoiets als vragen 'waarom ben je eigenlijk aan heroïne verslaafd?' Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden (lacht). En door de enorme kick die het geeft. Het heeft iets oerachtigs om met een groep mensen allemaal hetzelfde doel na te streven. Als ik bijvoorbeeld had gezegd dat we morgen Duitsland zouden gaan binnenvallen, had ik waarschijnlijk als reactie iets gekregen als 'okee, om acht uur dan?'. Met z'n allen datzelfde doel nastreven is fantastisch. http://www.film1.nl/blog/22417-Regisseur-Menno-Meyjes-over-Het-Diner.html

INTERNATIONALE INTERESSE VOOR VERFILMING HET DINER

Amerikanen geïnteresseerd in Het Diner van onze redactie

Amerikaanse partijen tonen interesse in de verfilming van Herman Kochs boek Het Diner. Foto: Het Diner

Dit meldt producent Eyeworks zondag. Eerder toonden Duitsland, Spanje, Zuid-Korea, Frankrijk, Australië, Italië en Canada al interesse. De film - die onzettend goed werd ontvangen op het filmfestival in Toronto - werd al bekroond met de Gouden Film. De thriller, die gaat over twee echtparen die een belangrijk gesprek over hun kinderen voeren, trok in twee weken tijd 100.000 bezoekers naar de bioscoop.

http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/22102375/__Amerika nen_geinteresseerd_in_Het_Diner__.html

37

Italiaanse versie Het diner wint filmprijs door Marco Weijers VENETIË -

‘I nostri ragazzi’, een Italiaanse verfilming van de bestseller ‘Het diner’ van schrijver Herman Koch, is in Venetië uitgeroepen tot Beste Europese Film door een jury van bioscoopexploitanten.

De film van regisseur Ivani Di Matteo werd deze week vertoond in Venice Days, een bijprogramma van het 71e filmfestival van Venetië. De gewonnen prijs - het zogenaamde Europa Cinemas Label – bestaat uit een financiële aansporing voor bioscopen om ‘I nostri ragazzi’ te vertonen.

Still uit trailer I Nostri Ragazzi

Het boek ‘Het diner’ uit 2009, waarvan in Nederland meer dan een half miljoen exemplaren werden verkocht, was ook internationaal een succes. Het werd in 33 talen vertaald en in 37 landen gepubliceerd. Menno Meyjes tekende in 2012 voor de Nederlandse verfilming ervan en datzelfde jaar werden ook de Amerikaanse filmrechten verkocht.

Vorig jaar september werd bekend dat Oscarwinnares Cate Blanchett plannen zou hebben om met een Amerikaanse bewerking van Kochs boek haar regiedebuut te maken. Onduidelijk is nog of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren.

http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/film/23049166/__Italiaanse_versie_Het_diner_wint_film prijs__.html

38

HET TONEELSTUK

De toneelbewerking vond in Nederland heel vlot en mét succes zijn weg naar de schouwburgen. De bewerking en initiële regie van Kees Prins kon meteen op bijval rekenen. Theater aan de Stroom en regisseur Christophe Ameye gingen met respect om met de oorspronkelijke theatertekst. Weliswaar drongen zich een aantal aanpassingen op betreffende het taalgebruik en werd de Nederlandse context vervangen door een Vlaamse/Belgische.

OVER DE REGISSEUR: CHRISTOPHE AMEYE

Als regisseur en scenarist verdiende Christophe Ameye reeds op de televisie zijn strepen. Hij zorgde voor de regie van bekende series als De Rodenburgs en Danny Lowinski. Hij schreef eveneens een aantal scenario’s voor Studio 100.

Vorig seizoen dook hij voor het eerst op in Theater aan de Stroom als regisseur van De Broers Geboers. Er werd besloten de prettige samenwerking verder te zetten. Dit seizoen regisseert Christophe naast Het Diner ook Los, naar de bekroonde roman van Tom Naegels die hij hertaalde in een spetterende monoloog..

Heel wat media-aandacht gaat ondertussen naar de productie Boeing Boeing van De Komedie Compagnie die hij regisseert met in de hoofdrollen o.a. Carry Goossens, Danni Heylen en Greet Rouffaer.

39

TONEELRECENSIES

 Lees de commentaren over de Nederlandse voorstelling. Vraag aan de leerlingen om hun mening te verwoorden over de TAS-productie in een korte recensie of laat ze ook een persquote maken.

Het diner Naar de bestseller van Herman Koch toneel Stadsschouwburg Middelburg

Twee broers dineren met hun echtgenotes in een chique restaurant. Een diner met een missie, want er moet gesproken worden over hun kinderen. De pubers hebben iets uitgespookt wat hun toekomst kan verwoesten. Terwijl de spanning aan tafel stijgt, blijft de ober doorkeuvelen over de herkomst van de tomaatjes en andere triviale zaken.

Het diner is een cynische doch humoristische thriller, die menig ouder een spiegel voorhoudt. Want in hoeverre ben je verantwoordelijk voor het gedrag van je kind? En hoe ver ga je in hen beschermen tegen de consequenties van hun daden? Met o.a.: Kees Hulst, Porgy Franssen, Renée Fokker en Lies Visschedijk. Toneelbewerking en regie: Kees Prins.

Persquotes

Het diner is ook op het toneel onweerstaanbaar’ (…) Een bezoek aan Het diner is van harte aan te bevelen voor wie geweldige acteurs met elkaar aan de slag wil zien.’ AD

‘Kees Hulst speelt een heerlijk gevaarlijke Paul, Renée Fokker zet een meedogenloze Claire neer, de pompeuze broer Serge van Porgy Franssen blijkt nog de meest normale, terwijl Lies Visschedijk ontzettend grappig is als zijn volgzame, opportunistische vrouw Babette. Maar ook Evert van der Meulen is meesterlijk in zijn intermezzo’s als de ober met het pinkje.’ De Telegraaf ‘De humor van het boek krijgt op vanzelfsprekende wijze een sterker accent. Acteurs als Porgy Franssen en Kees Hulst zijn daar meesters in. (…) Lies Visschedijk speelt de echtgenote van de politicus met een kenmerkende mengeling van onderdanigheid en opstandige dreinerigheid. Renée Fokker is de doortastende echtgenote die in een sterke rol volstrekt geloofwaardig het heft in eigen handen neemt om de wandaden van haar zoontje te kunnen verbloemen.’ GPD http://www.zeelandtheaters.nl/detail/1646/het-diner-naar-de-bestseller-van-herman-koch

40

REFERENTIES NAAR ANDERE WERKEN RESERVOIR DOGS

Het motto van de roman is afkomstig uit het filmscript van “Reservoir Dogs” (1992) van de regisseur Quentin Tarantino. Het is een dialoog tussen twee personages: Nice Guy Eddy : “C’mon throw in a buck” Mr. Pink :”Uh-huh. I don’t tip” Nice guy Eddy: “Whatdaya mean, you don’t tip? Mr. Pink: I don’t believe in it. “

Reservoir Dogs is het regiedebuut van Quentin Tarantino. Het scenario, geschreven door Tarantino zelf, was geïnspireerd door de film Long hu feng yun (City on Fire) uit 1987 van de Hongkongse regisseur Ringo Lam. Tarantino wilde het scenario oorspronkelijk met een aantal van zijn vrienden verfilmen. Harvey Keitel kreeg het scenario te lezen en wilde er ook in investeren. De financiën ($1,2 miljoen) kregen ze bijeen door Tarantino's scenario voor True Romance te verkopen en door Keitels eigen inbreng. Veel van de kostuums in de film zijn de eigen kleren van de acteurs. De titel is een verbastering van Au revoir les enfants, een film van Louis Malle, en Straw Dogs, een film van Sam Peckinpah. Deze film vertoont alle typische Tarantino-kenmerken. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld, maar is opgebouwd rondom de verschillende personages. Zo k rijgen we gedurende de film steeds meer informatie over de personages. Ook de typische gesprekken die ogenschijnlijk over koetjes en kalfjes gaan, komen veel voor. Een goed voorbeeld daarvan is het gekibbel over wie welke naam krijgt. Ook het brute geweld dat Tarantino vaak gebruikt is hier veelvuldig aan de orde. Geen bombastische dramatiek, maar onverwachte uitbarstingen van de personages, waardoor het geweld des te schokkender overkomt op de kijker. Verhaal

Joe Cabot organiseert samen met zijn zoon "Nice Guy" Eddie een spectaculaire overval op een grote diamantair. Ze hebben een geniaal plan, sturen zes specialisten op pad en blijven zelf op de achtergrond. Maar toch gaat het fout. De politie blijkt exact op de hoogte te zijn van de overval en wacht de bende met getrokken pistolen op. Een bloederige schotenwisseling volgt. Er vallen een dode en een zwaargewonde onder de bendeleden. Ze zijn er blijkbaar ingeluisd. De daders, die elkaar alleen kennen via codenamen zoals Mr. Orange en Mr. White, vermoeden dat een van hen een undercoveragent is. Een keiharde en bloederige onderlinge confrontatie volgt.

41

FESTEN

De flaptekst maakt gewag van de film Festen, want daar denkt iedereen aan bij een escalerend familiefestijn. Ook hier barst een façade van fatsoen en standing wanneer verzwegen familiegeheimen als etterbuilen openspringen.

De schijnbaar volledig geslaagde Helge viert zijn zestigste verjaardag in het familiehotel. Zijn vrouw Else, zoons Christian en Michael, dochter Helene en tal van vrienden en intimi verzamelen zich in het etablissement voor een groot, gezellig feest. De enige grote afwezige is dochter Linda, die kort daarvoor zelfmoord pleegde. Tijdens het diner neemt Christian het woord voor een speech. Daarin verkondigt hij ten overstaan van iedereen dat zijn vader Linda en hem vroeger seksueel misbruikte. Het blijkt de eerste van een reeks gebeurtenissen waarin verschillende aanwezigen hun ware gezichten tonen.

WE NEED TO TALK ABOUT KEVIN

In recensies, interviews en commentaren over Het Diner komt deze film vaak in the picture.

We Need to Talk About Kevin is een provocerende en schokkende film over de ergste nachtmerrie van iedere ouder: een kind dat niet alleen iedere vorm van affectie afstoot, maar zich ook nog eens heeft voorgenomen om van je leven een hel te maken.

Tilda Swinton speelt Eva, een vrouw die wanneer we haar leren kennen in haar eentje een bouwvallige bungalow bewoont. Op straat wordt ze met bliksemende blik nagekeken, uitgescholden en op alle mogelijke manieren vernederd. Ooit was Eva een gevierd auteur van reisboeken, maar een monsterlijke daad van haar tienerzoon Kevin heeft haar leven compleet verwoest. Dat was, zo wordt eveneens beetje bij beetje duidelijk, ook Kevins voornaamste bedoeling.

We zitten de hele tijd in het hoofd en tussen de chaotisch door elkaar zwermende, door verdriet en schuldgevoel gekleurde gedachten en herinneringen van Eva, een onherstelbaar beschadigde ziel die obsessief, bijna wanhopig naar verklaringen zoekt. Is Kevin als monster geboren of heeft zij er één van gemaakt? Was hij van nature kwaadaardig of voelde hij al in de baarmoeder dat hij niet gewenst was? En wat doe je als je geen spatje liefde voelt voor je eigen vlees en bloed? trailer: http://www.humo.be/dvd-reviews/137221/we-need-to-talk-about-kevin

42

HET THEATERBEZOEK VOORBEREIDEN ORIËNTERINGSOPDRACHTEN

 Laat de leerlingen de informatie lezen over deze voorstelling. Bekijk hiervoor samen de website: http://www.theateraandestroom.be/ • • • • • •

Welke informatie vind je terug over deze productie? Welke informatie vind je niet terug en zou je wel willen hebben? Wat verwacht je van deze voorstelling? Spreekt de informatie over het stuk jou aan? Ben je benieuwd naar het eindresultaat? Zou je uit eigen beweging naar dit stuk gaan kijken? Waarom wel/niet?

 Algemene vragen bij onze website http://www.theateraandestroom.be/ • • • • • •

Spreekt de website je aan? Is ze duidelijk? Overzichtelijk? Gebruiksvriendelijk? Welk soort theater brengt Theater aan de Stroom? Zijn er bepaalde producties die je wel zou willen zien? Ken je enkele van de acteurs? Waarvan? Waar is het theater gelegen? Hoe bestel je tickets? Wat is de kostprijs?

 Wat weten de leerlingen zelf reeds over Herman Koch?

 Wie heeft het boek gelezen? De film bekeken?

 Wat verwachten ze van deze toneelbewerking?

 Laat de leerlingen informatie over de schrijver opzoeken op internet. Vraag naar afbeeldingen, citaten, interessante “wistjedatjes”.  Kennen zij nog andere werken van de auteur? Laat hen hierover vertellen.

43

 Laat de leerlingen een aantal korte fragmentjes lezen uit het boek. Spreken ze hen aan? Zijn ze nieuwsgierig naar meer?

 Laat leerlingen zelf interviewvragen bedenken, eventueel na het zien van het toneelstuk. Deze kunnen gericht worden tot de auteur, de acteurs, de regisseur, …

 Vraag je leerlingen naar hun ervaringen met theaterbezoek. Wie gaat er regelmatig naar theater? Waarom wel/niet?  Bekijk en bespreek met je lln de ATV-reportage over deze productie in het programma 100% cultuur van 30 september: http://atv.be/100-cultuur/100-cultuur-30-september-2014/#.VCzfwBZEOQo

VOORBEREIDING OP DE THEATERTEKST

Lees met de leerlingen onderstaande inleidende monoloog van het theaterstuk.       

44

Vergelijk eventueel met het begin van het boek. Wat valt er op? Waar vinden we deze tekst in het boek terug? (halverwege) Waarom begint het theaterstuk met deze monoloog? Hoe is de oorspronkelijke tekst benaderd? Welke aanpassingen zijn er gebeurd? Spreekt het begin hen aan? Zijn ze benieuwd naar meer?

PAUL Dit is er gebeurd. Dit zijn de feiten. Op een nacht zijn drie jongens na een feest op weg naar huis. Twee van de jongens zijn broers. Een van de twee broers is geadopteerd. De derde jongen is hun neef. De jongens zijn op het idee gekomen om op de terugweg nog een biertje te drinken in een café. Maar omdat ze weinig geld op zak hebben moet er eerst worden gepind. Ze vinden een pinautomaat. Het is zo’n type automaat met een glazen buitendeur. De eigenlijke pinautomaat bevindt zich binnen, in een hokje. Een van de twee broers gaat geld pinnen. Maar dan komt hij meteen weer naar buiten. Daarbinnen, zegt de broer, er ligt iemand. Te pitten. In een slaapzak. Ze gaan kijken. De neef begint aan de slaapzak te trekken. Ik ga, zegt de geadopteerde broer, ik heb hier geen zin in. Hij stapt op zijn fiets en rijdt weg. Laat hem maar gaan, zegt de neef. Hij schopt tegen het voeteneind. Hé, wakker worden! Uit de slaapzak komt geluid. Sodemieter op! De jongens schrikken. Het klinkt als een vrouw. Sodemieter op! Klootzakken! Hou je kop! zegt de neef. Kop houden, zeg ik. Hij geeft een harde schop tegen de slaapzak. Maar hij schiet uit en raakt de vrouw onder haar neus. Er is bloed. De broer trekt de neef naar de deur. Kom op, we gaan. Ik schoot uit, zegt de neef. Natuurlijk, zegt de broer. Jezus, laat haar d’r kop houden! Dan moeten ze opeens lachen. De slappe lach. Het is niet meer tegen te houden. Ze moeten steun zoeken tegen de muur, en daarna zoeken ze steun bij elkaar. Bij een boom staan een paar vuilniszakken en ook nog wat andere spullen. Ze lachen nog steeds als ze een oude bureaustoel oppakken. Ze gooien hem naar binnen, naar de slaapzak. Vuile, vieze klerehoer! Dan pakken ze een bureaulamp en ook nog twee volle vuilniszakken. De eerste vuilniszak treft haar vol tegen haar gezicht. De neef gooit de bureaulamp. De tweede vuilniszak zeilt tegen haar hoofd aan. Stomme hoer, ga dan ergens anders liggen maffen! Ga werk zoeken. Weer krijgen ze een lachaanval. De neef loopt naar de boom met vuilnis.

45

Daar staat een lege jerrycan. Het stinkt daar, zegt de neef, we gaan de boel uitroken. De neef gooit de lege jerrycan het hokje in. Dan pakt hij een aansteker. Een Zippo. Hij gooit de brandende aansteker naar binnen. Een lichtflits. De jerrycan explodeert. De dakloze vrouw is op slag dood. De jongens maken zich uit de voeten. Wat ze op dat moment niet weten is dat een bewakingscamera alles heeft gefilmd. Maar vooralsnog zijn de jongens niet te herkennen. Een week later worden de beelden uitgezonden in het programma Opsporing Verzocht. Nu, drie weken daarna, is er nog geen enkele bruikbare tip binnen gekomen. Het lijkt erop dat deze zaak nooit zal worden opgelost. Niemand heeft de jongens herkend. Niemand. Behalve ik. Eén van de jongens op die beelden is mijn zoon, Michel. De andere is Rick, de zoon van mijn broer. Ik heb met de jongens gesproken. En ik heb ze bezworen om het stil te houden. Niemand heeft ze herkend, niemand hoeft ervan te weten. Zelfs mijn eigen vrouw Claire weet van niets.  Vergelijk Pauls beschrijving van de gebeurtenissen met de beelden van het voorval in Barcelona. Zijn er gelijkenissen? Verschillen?  Maak een overzicht van de personages. Wie is wie? Er zijn slechts 5 personages in het toneelstuk:

Van links naar rechts= Claire, Paul, Ober, Serge en Babette

 Hebben de leerlingen het boek gelezen? Vraag hen dan wat ze verwachten van een theaterversie van het boek. Waarin verschilt een toneelstuk van een boek?

 Vergelijk het aantal personages met het aantal personages in het boek. Wie ontbreekt er? Welke nevenpersonages zijn niet in het toneelscript opgenomen?

46

 Met het juiste verwachtingspatroon naar een voorstelling komen, is belangrijk voor een optimale beleving. Verklap echter niet teveel van de inhoud. Zo blijft het spannend en verrassend. Overloop het `verloop` van het theaterbezoek en vertel de leerlingen wat er van hen verwacht wordt.

AFSPRAKEN MAKEN

Elk bezoek, gaande van een voetbalmatch, een bioscoop-, museum- of ziekenhuisbezoek, kent zijn eigen spelregels. Weinig jongeren zijn vertrouwd met de spelregels van het theater, eenvoudigweg omdat weinigen als kind in gezinsverband het theater bezochten of dat nu als jongere in hun vrije tijd doen. Daarom is het raadzaam dat u ze in de klas de spelregels meegeeft. Zo weten de jongeren wat er van hen wordt verwacht.  Jassen en rugzakken worden in de foyer achtergelaten. Mobiele telefoons worden uitgeschakeld.  Naar het toilet gaan, gebeurt voor de voorstelling.  Tijdens de voorstelling blijft het publiek zitten.  Tijdens de voorstelling is het publiek stil! Stil zijn betekent niet dat er niet gelachen of gereageerd mag worden. Het betekent wel dat er niet gepraat wordt tegen medeleerlingen. Leerlingen kunnen als ze het saai vinden, beter de ogen dichtdoen, dan hun buren te storen.  Tijdens de voorstelling wordt er niet gegeten of gedronken.  Er worden geen foto’s genomen.  Na de voorstelling geeft het publiek de acteurs een applaus, dit applaus mag best lang zijn indien de voorstelling in de smaak viel.  De zaal wordt rustig verlaten als de lichten terug aan zijn en de deuren opengaan.

Wat wordt er van de begeleider verwacht?

 Wees op tijd (10 minuten voor het aanvangsuur van de voorstelling).  Zorg voor voldoende begeleidende leerkrachten om er op toe te zien dat het bezoek rustig en ordelijk verloopt.  Herinner leerlingen die zich niet gedragen aan de afspraken.  Mobiele telefoons staan stil of af.  Geef het exact aantal leerlingen door aan iemand van het onthaal. Dit aantal dient als basis voor de latere factuur.  We verzamelen in de foyer. We wachten altijd tot alle groepen aanwezig zijn én op het signaal van een medewerker van het theater om dan in groep de zaal binnen te gaan.  Neem plaats tussen je leerlingen.  Als begeleider ga je best bij de eigen klasgroep zitten. Zo kunnen leerlingen makkelijker worden aangesproken op het niet naleven van de spelregels. Van de begeleider wordt verwacht dat hij ingrijpt zodra het gedrag van de leerlingen storend is voor de acteurs en/of andere leerlingen.  De leerlingen worden geacht tijdens de voorstelling op hun plaats te blijven zitten.  Je leerlingen mogen uiteraard meeleven met de voorstelling (ze mogen reageren op wat er gebeurt op scène), grijp pas in als ze blijven roepen of rumoerig blijven.  Maak geen foto`s tijdens de voorstelling. Dit is storend voor (de concentratie van) de spelers en komt de kwaliteit van de voorstelling niet ten goede.

47

 Observeer zo nu en dan je leerlingen: • Zijn ze geboeid? • Hoe reageren zij op het stuk? • Zijn er bepaalde scènes die hen duidelijk sterk aangrijpen? • Welke appreciatie illustreert het applaus dat ze geven?  Sprokkel onmiddellijk na de voorstelling spontane reacties.  De informatie die je observatie opleverde en de directe commentaar van de leerlingen kan je gebruiken tijdens de nabespreking.

VERWERKING VAN HET THEATERBEZOEK

Een analyse van een toneelstuk kan op verschillende manieren. Men hoeft dit niet steeds te formaliseren in een welomlijnde schriftelijke taak waardoor het theaterbezoek vaak uitmondt in een anticlimax: de zoveelste schoolopdracht... Vaak bereikt men meer betrokkenheid en motivatie door een aantal aspecten mondeling te bespreken, in kleinere groepjes of klassikaal.

NABESPREKING VAN DE VOORSTELLING

Laat leerlingen in eerste instantie spontaan hun ervaringen verwoorden. Geef hen de kans om onmiddellijk te ventileren wat ze écht over het stuk willen zeggen. Nadien kan je gerichter vragen stellen zoals: • • • • • • • • • • •

Wat vond je van het verhaal? Welk moment in het toneelstuk sprak je het meest aan? Welk moment in het toneelstuk sprak je het minst aan? Wat vond je van de manier waarop de acteurs speelden? Vormden spel, vormgeving (decor, kledij), belichting, beeld en muziek een goed geheel? Wat deed je denken aan je eigen leefwereld? Wat vond je van de manier waarop het stuk eindigt? Welk einde zou jij bedenken voor dit toneelstuk? Heb je iets geleerd uit het stuk? Zou je dit toneelstuk aanraden aan vrienden, familie? Waarom wel/niet? Vul aan met één woord: ‘Ik vond deze voorstelling….’

Titelverklaring

WERKEN ROND VERHAALBEGRIPPEN

Het gehele verhaal speelt zich af tijdens een diner in een chique restaurant.

Taalgebruik

Vragen voor de leerlingen kunnen zijn: • •

48

Hoe praten de acteurs? Dialect? AN? Vlaams? Is hun taal verheven? Plechtig? Plat? Wat wil men hiermee duidelijk maken?

• • • • •

Zijn er verschillen in taalgebruik tussen de personages? Waarom spreken zij zo? Wat zegt dat over hen? Welk effect heeft dit op de voorstelling? Zijn er bepaalde uitspraken die je zijn bijgebleven? Welke beeldspraak en stijlfiguren hebben je geraakt?

Personages

Paul Lohman (gespeeld door Eric Kerremans)

Paul Lohman is getrouwd met Claire, samen hebben ze een kind, Michel. Door het verhaal heen blijkt dat Claire en Paul een hele goede band hebben met elkaar. Hij is erg gesteld op zijn gezin. Toch houden ze meerdere dingen voor elkaar achter. Misschien zorgt dat er mede voor dat ze een goede verhouding met elkaar hebben?

Paul is een ex-geschiedenisleraar die omwille van driftbuien, woedeaanvallen en een ‘ontoelaatbare’ moraliteit en ethiek zijn job kwijtspeelde. Hij reageert bij wijlen erg impulsief en agressief, vooral in situaties waarin hij meent zijn zoon te moeten beschermen. Serge verwijt hem meermaals dat hij zijn gevoelens niet onder controle heeft. Hij slikt pillen voor zijn driftaanvallen maar via Claire vernemen we dat hij al een tijdje zijn medicatie niet meer inneemt.

In het verleden is Paul een aantal keren flink uit zijn dak gegaan. Zo heeft hij zijn broer eens een pan macaroni op de kop geslagen, een fietsenmaker bedreigt met een fietspomp en heeft hij de rector van de school van Michel keihard in zijn gezicht geslagen.

Links Serge Lohman en rechts zijn broer Paul Lohman

49

Het is niet helemaal duidelijk wat Paul mankeert. In een interview vertelde Herman Koch hier het volgende over: Hoe luidt de diagnose? Wat mankeert Paul?

“Dat heb ik bewust vaag gehouden. Ik heb gedacht aan bepaalde autistische aandoeningen, met name Asperger: hij heeft een zekere onverschilligheid ten opzichte van wat er met andere mensen gebeurt. Maar als ik dat zo expliciet had opgeschreven, hadden mensen geroepen: dit is een grove karikatuur, mensen met Asperger gedragen zich helemaal niet zo agressief en onberekenbaar als dit romanpersonage! In dat soort discussies had ik niet zo’n zin. Ik heb wel aan een deskundige gevraagd of je in iemands dna duidelijke aanwijzingen voor zulke aandoeningen kunt vinden. Zijn antwoord was: nu nog niet, over vijf jaar wel. Dat is dus de enige science fiction die in het boek zit.” In een Engelstalig interview zegt Koch nog het volgende over Paul:

Paul is also a parent, who's trying very hard to transmit his values to his teenaged son, Michel. "Of course, this might not be the right set of values, but he actually believes that his values are right," Koch says. "He believes in happiness, he believes in the happy marriage that he has, and his happy family, and he wants to defend this family against all outside forces, whether this is the police, or psychologists, or social workers. They won't come in." Koch compares Paul to Tony Soprano — someone who's sympathetic in defense of his family, even though we know his values aren't ours.

Serge Lohman (gespeeld door Karel Deruwe)

Serge Lohman is de broer van Paul. Hij is een succesvol politicus. De verkiezingen komen er aan en Serge staat op het punt premier te worden. Hij is getrouwd met Babette. Samen hebben ze twee kinderen: hun natuurlijke zoon Rick en Beau, een geadopteerde jongen uit Burkina Faso. Hij houdt van Frankrijk, waar hij een vakantiehuisje heeft, en etaleert graag zijn kennis van wijnen.

In zijn manier van doen komt Serge arrogant over. Ook al hoort hij tot het kransje van de politieke elite, zijn gedrag is vaak ongemanierd en de etiquette vaak zoek. Zijn arrogantie, egocentrisme en berekend handelen worden helemaal zichtbaar wanneer duidelijk wordt waarom hij dit diner gepland heeft. Het diner is gepland om te beslissen hoe het nu verder moet met de toekomst van hun zonen. Serge heeft echter van te voren zonder overleg met Paul en Claire besloten alles naar buiten te brengen en zich terug te trekken uit de politiek. Zelfs zijn vrouw Babette valt compleet uit de lucht.

Ook al suggereert hij dat hij het als zijn morele plicht voelt om dit te doen, toch blijft de vraag nazinderen in hoeverre hij gewoonweg een schandaal wil vermijden en zijn gezicht wil redden om een latere terugkeer in de politiek veilig te stellen.

50

Claire Lohman (gespeeld door Ilse Janssens)

Over Claire Lohman komen we in de roman veel meer te weten dan in de toneelversie. Paul heeft het vaak over zijn vrouw die, volgens hem, ook slimmer dan hij is. Ze is ook stiekem. Want op de avond van het diner weet zij al dat haar zoon iets gaat uithalen, wat niet door de beugel kan. Net zoals ze ook al op de hoogte was van de moord op de dakloze vrouw.

Tijdens het diner biedt zij stevig weerwerk tegenover Serge. Ze hekelt zijn egocentrisme en gaat niet akkoord met de plannen die Serge ontvouwt om alles publiek te maken. Wanneer ze ziet dat Paul zich opwindt, maant ze hem bewust aan om rustig te blijven. Paul mag niet door het lint gaan, dat zou voor Serge een ideaal scenario vormen om het zinloos geweld op de dakloze vrouw in de schoenen van een ‘erfelijk’ belaste Michel te schuiven. Zij neemt het duel volledig op zich. Wanneer het er op aankomt gebruikt Claire zelfs geweld om er voor te zorgen dat de persconferentie van Serge niet kan doorgaan.

Claire zou alles doen om de toekomst van haar zoon te beschermen. Net als Paul wil ze er voor zorgen dat ze een gelukkig gezin blijven en wie of wat dat in de weg staat, wordt uit de weg geruimd.

Babette Lohman (gespeeld door Elke Roels)

Van bij haar binnenkomst merken we dat er iets aan de hand is, Babette doet erg zenuwachtig. Ze probeert zich sterk te houden maar wanneer de feiten op tafel worden gegooid kan ze haar emoties maar moeilijk in de hand houden. Ze begrijpt ook niet waarom Paul en Claire hen niets hebben gezegd.

Ze ergert zich ook aan haar man en het feit dat hij haar met weinig respect behandelt. Wanneer Serge bekend maakt dat hij besloten heeft zich terug te trekken uit de verkiezingsstrijd loopt de emmer over. Zij heeft zich steeds voor hem opgeofferd, hem altijd gesteund, alle vernederingen verdragen met het vooruitzicht op de rol van ‘first lady’ van het land. Zij stort helemaal in en zoekt steun bij Paul en Claire. 51

De ober (gespeeld door Ronny Smet)

De ober verpersoonlijkt de opgeblazen ‘high society’ wereld waar Paul zich zo aan ergert: de behaagzieke toon van de ober tegenover Serge, de exuberante prijzen, de opgeklopte duiding van de herkomst van de ingrediënten en samenstelling van de gerechten, de outfit en –vooralhet aanwijspinkje van de ober… Een ergernis die ook weer dreigt uit te barsten in geweld wanneer Paul klaar staat om de pepermolen in het gezicht van de ober te slaan.

52

Verhaallijnen Mogelijke vragen: • • •

Vertel in eigen woorden het verhaal. Welke momenten/scènes hebben je echt geraakt? Waarom? Vind je de titel passend?

Perspectief

Mogelijke vragen: • • • •

Wie vertelt het verhaal? Is er een verteller? (heel even in het begin en op het einde) Wanneer richt hij zich rechtstreeks tot het publiek? Waarom? Komt Paul later in het stuk nog terug als verteller? Zou dit gekund hebben? Wie is de verteller in het boek?

Tijd, plaats en cultuur

Het is een actueel verhaal, hoewel uit de verhaalgegevens niet direct duidelijk wordt in welke maand en in welk jaar zich alles afspeelt.

De plaats van handeling is een restaurant. Het is een klasse-restaurant en het grappige is dat Herman Koch een lichtvoetige ironische stijl gebruikt waarmee dit type restaurant ook een beetje ‘te kakken wordt gezet’. Het beschrijven van de maaltijden, de overdreven uitleg van de gerant en de belachelijke prijzen zijn een doorn in het oog van Paul Lohman die zijn kritiek niet onder stoelen of banken steekt. Dit zorgt ook voor de nodige humor in het stuk. Vragen voor de leerlingen: • • • • •

In welke tijd bevinden we ons? (verleden, heden, toekomst) Geef een korte beschrijving van het decor en de attributen. Is het decor duidelijk? Wat zegt de setting over het milieu en de sociale klasse van de personages? Zijn de situaties die aan bod komen herkenbaar?

Afloop van het toneelstuk:

 Op welke wijze eindigt het toneelstuk?  Vraag leerlingen naar het gevoel dat ze hadden bij het einde.  Hadden ze deze afloop verwacht? Waarom wel/niet?

53

ANDERE IDEEËN EN SUGGESTIES

 Werken met aanvulzinnen

Geef je leerlingen een reeks zinnen die ze schriftelijk moeten aanvullen. Nadien laat je de leerlingen per twee of in kleine groepjes de resultaten vergelijken. Elk groepje brengt nadien verslag uit. Waren er opvallende overeenkomsten? Grote verschillen? Opmerkelijke aanvullingen? Voorbeeldzinnen:

• Duid aan wat je van de voorstelling vond: Boeiend, spannend, ontroerend, saai, grappig, moeilijk,…of geef zelf nog andere woorden… • Geef voor drie van de aangeduide woorden ook een woordje uitleg. Ik vond de voorstelling boeiend want… • Eén ding dat ik heel goed heb onthouden uit het toneelstuk is… • Wat ik niet zo goed begreep in de voorstelling was… • Ik had niet verwacht dat… • Ik kon me goed vereenzelvigen met . . . . . . . . . . . omdat….. • Een situatie die ik herken is… • Dit zou ik anders doen …. • Ik zou aan de acteurs willen zeggen dat… • Aan Paul/Serge/Claire/Babette/Ober zou ik willen zeggen/vragen… • Ik zit na het zien van deze voorstelling met de vraag… • …

 Laat leerlingen een beeldreportage maken over het theaterbezoek. Foto’s, film- en geluidsfragmenten kunnen later eventueel op de website van de school worden geplaatst.  Laat een groepje leerlingen d.m.v. interviews (leerlingen, leerkrachten, acteurs, regisseur,…) een verslag maken van het theaterbezoek.  Maak een soort ‘babbelbox’ waarin leerlingen hun mening kwijt kunnen over het theaterbezoek.  Laat leerlingen bij wijze van reactie op het toneelstuk uit tekst- en beeldmateriaal fragmenten selecteren. Die moeten ze samenvoegen tot ze op een of andere manier een coherent geheel hebben gecreëerd. Dit kan met krantenartikels, passages uit romans of gedichten, foto’s, slogans…enz.  Laat leerlingen zelf een affiche of flyer ontwerpen voor deze voorstelling.  Bespreek met je leerlingen waarin een theaterbezoek verschilt van een filmvoorstelling. Zijn er ook gelijkenissen?  Laat leerlingen zelf een scène schrijven waarin een familiegeheim aan het licht komt. Dit kan eventueel ook tijdens een diner zijn, of gewoon aan een keukentafel thuis. Inspiratie vinden ze wellicht te over in de verhaallijnen van soaps als Familie of Thuis.  Daag leerlingen uit om enkele scènes na te spelen, eventueel met eigen teksten. Je kan ook gebruik maken van de tekstfragmenten in volgend hoofdstuk.  Laat je leerlingen een brief schrijven aan één van de personages.  Schrijf een vervolgscène met als titel ‘Eén jaar later’.  We vonden op facebook een aantal fictieve accounts terug onder de naam Serge Lohman. De gegevens die je hierop terugvindt zijn duidelijk geïnspireerd op het personage uit de 54

roman en mogelijk maken ze deel uit van een verwerkingsopdracht. Bekijk er enkele met je leerlingen en daag hen uit om ook een account te maken voor één van de personages. Je kan hiervoor gebruik maken van Fakebook, een handige tool aangeboden door Classtools.

Serge Lohman op Facebook:

Startpagina Fakebook: http://www.classtools.net/FB/home-page

55

DIALOGEN UIT HET TONEELSCRIPT

We selecteerden voor u een aantal cruciale fragmenten uit het toneelscript die beslist stof tot discussie kunnen opleveren. Bovendien bieden ze ook mogelijkheden om dieper op de karakters van de personages in te gaan. Pauls kijk op de onschuld van oorlogsslachtoffers…

PAUL Niet alle slachtoffers zijn automatisch onschuldige slachtoffers. SERGE Hoe bedoel je? PAUL Precies zoals ik het zeg. BABETTE Ik snap er niets van. PAUL In een gezelschap van honderd mensen, hoeveel klootzakken zitten daarbij? CLAIRE Paul. PAUL Hoeveel vaders die hun kinderen afblaffen? Hoeveel zakkenwassers die uit hun mond stinken maar weigeren er iets aan te doen? Hoeveel lamlendige niksnutten die een leven lang zullen blijven zeuren over niet bestaand onrecht dat ze zou zijn aangedaan? SERGE Ja, en dus? PAUL En denk nu eens aan al die miljoenen slachtoffers van alle oorlogen tot nu toe. Daar zitten toch duizenden, misschien wel tienduizenden doden tussen die we kunnen missen als kiespijn. Alleen al statistisch is het onmogelijk dat al die slachtoffers goede, onschuldige mensen waren, wat dat dan ook voor mensen mogen zijn. BABETTE Ik begrijp er nog steeds helemaal niets van. PAUL Nee? Het onrecht zit ‘m in het feit dat ook die klootzakken op de lijst van onschuldige slachtoffers terecht komen. Dat ook hun namen op de oorlogsmonumenten staan vermeld. Dat bedoel ik. SERGE Wel, nu zijn we met zijn allen weer een stukje wijzer geworden. Vertelde je dat ook aan je leerlingen? Bij geschiedenis?

56

PAUL Dat heb ik inderdaad meerdere keren op het bord voorgerekend, ja. SERGE Nou, dan ben ik blij dat ik niet in jouw klas zat. Jongens, ik wil een toost uitbrengen. Maar eerst een slok. Proost!

Over het werkstuk van Pauls zoon Michel en de aanvaring met de rector SERGE Waar haalt die jongen dat allemaal vandaan? Dat stuk over het voltrekken van de doodstraf voordat er een eerlijk proces heeft plaatsgevonden. Dat het onder bepaalde omstandigheden geoorloofd is om eigen rechter te spelen. PAUL Het ging niet over ‘eigen rechter spelen’. Het ging over het onmenselijke van de doodstraf. SERGE Maar dat vinden we allemaal. Ik bedoel het gedeelte waarin het, al dan niet per ongeluk, liquideren van verdachten wordt goedgepraat voordat zij in staat van beschuldiging zijn gesteld. PAUL Het is niet anders, Serge. Helaas delen wij deze wereld met onmenselijke mensen. Moeten die na aftrek wegens goed gedrag weer kunnen terugkeren in de maatschappij? SERGE Dus dan mag je ze zomaar doodschieten, of wat stond er ook alweer? Uit het raam gooien? PAUL Je haalt het uit zijn verband. Het ging over de ergste mensensoort, kinderverkrachters, mannen die kinderen jarenlang gevangen houden. Bij een proces moet al die smerigheid weer worden opgerakeld in naam van ‘een eerlijke rechtsgang’. Maar wie zit daarop te wachten? Nee, beschaafde mensen gooien andere mensen niet uit een raam. En ze laten ook geen pistool per ongeluk afgaan tijdens het transport van het politiebureau naar het huis van bewaring. Maar we hebben het hier niet over beschaafde mensen. We hebben het over mensen bij wie iedereen een zucht van opluchting slaakt wanneer ze er niet meer zijn. SERGE Ja, dat was het. Een verdachte zogenaamd per ongeluk een kogel door zijn hoofd schieten. Achter in het politiebusje, nu weet ik het weer. En had Michel dat allemaal zelf bedacht? PAUL Ik had hem hier en daar wat geholpen. Kleine adviezen. Het leeuwendeel had hij zelf gedaan. SERGE Zo, begint op zijn vader te lijken, hè? Dan kan ik die rector, eerlijk gezegd, geen ongelijk geven dat hij zich zorgen maakte. PAUL

57

Misschien ben ik niet duidelijk. Het was niet eens het werkstuk zelf. Het was de manier waarop die rector mij aankeek. Met die verveelde blik van een middelmatige intelligentie die denkt dat hij ‘alles al een keer gezien heeft’. Er hing een merkwaardige lucht om hem heen. Het was geen zweetlucht. Laten we zeggen: de lucht van gescheiden afval, of eigenlijk dat gedeelte van het gescheiden afval dat normaal in de groene bak belandt. SERGE Paul… PAUL En deze fluim, dit naar compost stinkend stuk onbenul had het in zijn macht om Michel te schorsen, of zelfs van school te sturen. Dus ik zei dat ik zelf leraar was geweest. En dat de meeste mensen die in het onderwijs werkzaam zijn geen idee hebben hoe ze leerlingen moeten beoordelen. Dat ze wat mij betreft, met hun vooringenomen standpunten, in plaats van een salarisverhoging, eerder een flink pak rammel verdienden. ‘Ik zei ook niet dat het technisch gezien een slecht werkstuk was’, sputterde hij. Dat was het moment waarop ik ben gaan staan. ‘Meneer Lohman’, zei hij nog en toen raakte ik hem vol met mijn vuist op zijn neus. Deze lul die geen vlees van zoogdieren at, deze antiAmerikaan, die in de opwarming van de aarde en de totale uitbanning van alle oorlog en onrecht geloofde, die de overtuiging aanhing dat je verkrachters en seriemoordenaars na jaren leuteren met een psychiater weer de eerste stappen terug in de maatschappij kon laten zetten. SERGE Godverdomme, Paul.

Dialoog tussen Claire en Paul CLAIRE Je neemt je medicijnen niet meer in. PAUL Hoe kom je daar nu bij? CLAIRE Iemand anders merkt zoiets misschien niet, maar ik wel. Ik ben je vrouw. Je nam ze steeds mee als je de straat op ging en dan gooide je ze ergens weg, toch? En die keer dat ik je broek uit de wasmachine haalde waarvan de zak helemaal blauw uitgeslagen was. Pilletjes die je vergeten was weg te gooien. PAUL Waarom heb je dat nooit gezegd? CLAIRE In het begin dacht ik: waar is hij mee bezig? Maar toen zag ik mijn oude Paul weer. En toen wist ik het: ik wil mijn oude Paul terug. Die keer dat je je paspoort niet kon vinden. Toen je tegen de laden van je bureau begon te trappen. En die keer toen die scooter vlak voor je de weg opschoot. Toen je daar achteraan ging. Dat was de Paul van wie ik hield. Van wie ik hou. Meer dan wat of wie ook op deze wereld. En van Michel natuurlijk. Van jou en van Michel allebei evenveel.

58

Telefoontje van Claire met Michel CLAIRE Michel? Met mij. Ja jongen, dat heb ik van papa gehoord. Ja, hij weet dat ik het weet. Daar gaat het nu niet om. Luister, dat leg ik je later uit. Michel, we gaan dit oplossen. Luister goed. Je belt Beau op. Je spreekt met hem af. Ergens buiten. Waar geen mensen zijn. Je bent groter dan hij. En sterker. Je moet hem tot rede zien te brengen. Praat op hem in. Maak hem duidelijk dat hij er mee op moet houden, met dat vuile spelletje van hem. En, Michel, als dat niet lukt, moet je doen wat jou het beste lijkt. Nee, dat hoef ik niet eens te weten. Je wordt volgende week zestien. Jij hoeft niet meer alles van je moeder te horen. En papa is het er ook mee eens. Je bent nu oud en wijs genoeg om je eigen beslissingen te nemen. Nee, ik wil het niet weten. Ik vertrouw erop dat je doet wat jou het beste lijkt.

Verschillende visies op de feiten… SERGE Babette, alsjeblieft. Je moet me even de kans geven. Jij mag zo dadelijk. Als ik klaar ben. Toen Rick het ons vertelde kwam dat als een schok. Ik heb het in eerste instantie los proberen te zien van mijn politieke toekomst. Waarmee ik niet wil beweren dat ik daar niet aan zou hebben gedacht. Maar het gaat mij nu in de eerste plaats om Ricks toekomst. Het is natuurlijk heel goed mogelijk dat deze zaak nooit zal worden opgelost. Ik neem tenminste aan dat jullie daarop aangestuurd hebben. Zo beschouwd kan ik het jullie misschien niet eens kwalijk nemen dat jullie er ons niet in gekend hebben. Maar daar gaat het niet om. Waar het om gaat is: stel dat het niet wordt opgelost, kun je daarmee leven? Kan Rick daarmee leven? Kunnen wij daarmee leven? Kunnen jullie daarmee leven? Ik niet. Ik zie mezelf al staan, straks op het koninklijk paleis, met de koning en de ministers. In de wetenschap dat er elk moment, op willekeurig welke persconferentie, een journalist zijn vinger op kan steken: ‘Meneer Lohman, wat is er waar van het gerucht dat uw zoon betrokken zou zijn bij de moord op een dakloze?’ CLAIRE Moord? SERGE Claire… CLAIRE Sorry. Ik praat te hard. Maar daar gaat het niet om. Ik vind ‘moord’ net één stap te ver. Wat zeg ik? Tien stappen te ver! SERGE Hoe zou je het dan willen noemen, Claire? CLAIRE Een ongeluk. Een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Niemand die bij zijn volle verstand is kan toch volhouden dat ze er die avond op uitgetrokken zijn om een dakloze te gaan vermoorden? SERGE Maar dat is wel wat je op die bewakingscamera ziet. Dat is wat heel België heeft gezien. Ik bedoel, noem het dan geen moord, noem het doodslag voor mijn part, maar die vrouw doet helemaal niets. Die vrouw krijgt een lamp en een stoel en tenslotte een jerrycan tegen haar hoofd.

59

CLAIRE Wat deed ze daar in dat pinhokje? SERGE Dat is toch van geen belang? Er zijn overal daklozen. Helaas. Ze slapen waar ze het een beetje warm kunnen krijgen. Waar ze droog liggen. CLAIRE Maar ze lag in de weg, Serge. Ik bedoel, ze had ook in de gang van jullie huis kunnen gaan liggen. Daar is het ook droog en warm. BABETTE Laten we nu proberen het bij de hoofdzaken te houden. Ik geloof echt niet… CLAIRE Dit zijn de hoofdzaken, lieve schat. Je moet het me niet kwalijk nemen, maar als ik Serge zo hoor, dan klinkt het net of we hier met een zielig vogeltje te maken hebben, een vogeltje dat uit zijn nest is gevallen. We hebben het over een volwassen persoon. Een volwassen vrouw die bij haar volle verstand in een pinhokje gaat liggen. Begrijp me goed: ik probeer me alleen maar te verplaatsen. Niet in die dakloze vrouw, maar in Michel en Rick. In onze zoons. Ze zijn niet dronken, ze zitten niet onder de drugs. Ze willen geld pinnen. Maar bij de pinautomaat ligt iemand te stinken. Dan is toch je eerste reactie er een van godverdomme, trap het af? SERGE Ze hadden toch ergens anders kunnen gaan pinnen? CLAIRE Ergens anders? Ergens anders? Ja, natuurlijk. Je kan altijd overal met een boog omheen lopen. Ik bedoel, wat zou jij doen, Serge? Je doet de voordeur van je eigen huis open en je moet over een slapende dakloze heen naar buiten stappen. Wat doe je? Ga je weer naar binnen? Of er staat iemand tegen je deur te pissen. Doe je de deur weer dicht? Ga je ergens anders wonen? BABETTE Claire… SERGE Oké, oké. Ik snap wat je bedoelt. Dat is ook niet wat ik wilde zeggen. Natuurlijk moeten we niet weglopen voor problemen of moeilijke situaties. Maar voor die problemen kun je, moet je naar oplossingen zoeken. Een dakloze… het leven benemen brengt die oplossing niet dichterbij. CLAIRE Jezus, Serge! Ik heb het niet over het oplossen van het daklozenprobleem. Ik heb het over één dakloze. En meer dan over die ene dakloze vind ik dat we het over Rick en Michel moeten hebben. Ik wil niet ontkennen wat er gebeurd is. Ik wil niet zeggen dat ik het allemaal niet erg vind. Maar we moeten het wel in het juiste perspectief blijven zien. Het is een incident. Een incident dat grote gevolgen kan hebben voor het leven, voor de toekomst van onze kinderen. SERGE Juist. Die toekomst. Daar wilde ik het dus ook over hebben. Begrijp me goed, Claire, ik ben net zo begaan met de toekomst van onze jongens als jij. Alleen geloof ik niet dat ze ermee kunnen leven, met zo’n geheim. Op den duur breekt hun dat op. Het breekt in elk geval Rick nu al op. Het breekt mij op.

60

Aan de toekomst van mijn zoon heb ik mijn conclusies verbonden. Ik wil benadrukken dat ik dit besluit helemaal alleen heb genomen. Mijn vrouw… Babette… Ik heb het er met Babette niet over gehad. Maar mijn besluit staat vast. In het belang van mijn kind, en ook in het belang van het land, trek ik mij terug als lijsttrekker.

Paul wil het oplossen op zijn manier… PAUL Hij gaat geen persconferentie geven met een beschadigd gezicht. Of met een gebroken arm in een draagverband. Dat is teveel ineens om uit te moeten leggen. Zelfs voor Serge. BABETTE Wat bedoel je? PAUL Jij wilt net zo graag als ik dat Rick en Michel straks door kunnen met hun leven. Maar die jongens maken geen kans als ze moeten voorkomen. De rechter gaat een voorbeeld stellen, straks, als ze daar staan. Die denkt indirect aan zijn eigen kinderen die hij misschien ook niet meer in de hand kan houden. Ik wil niet dat Michel het slachtoffer wordt van een volksmeute die bloed wil zien. Ik wil hem niet uitleveren aan dat soort onderbuikgevoelens. Misschien dat jij straks, als vrouw van de eerste minister pannetjes soep gaat uitdelen aan de daklozen, maar om één dakloze geef jij net zo weinig als Claire en ik. Wil jij daarvoor je zoon opofferen? Ik niet. BABETTE Wat wil je dan doen? PAUL Geloof me, het kost me geen enkele moeite. BABETTE Paul!

61

BRONNEN

http://duveltje.blogspot.be/2009/08/rosario-endrinal-petit-en-het-diner.html http://edwinwinkels.com/2009/04/20/de-neefjes-van-herman-koch/ http://english.people.com.cn/200512/27/eng20051227_231059.html http://focus.knack.be/entertainment/tv/tv-tip/tv-tip-we-need-to-talk-about-kevin-arte-2050u/article-normal-180475.html http://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/70451-oorzaken-van-geweldsdelicten-bijjongeren.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Diner_(film) http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_diner_(roman) http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/interview/%E2%80%98ik-heb-een-driftige-natuur-maar-ikhoud-me-in%E2%80%99 http://prezi.com/6zv18rs-yemf/het-diner-herman-koch/ http://prezi.com/ktmnosigipwz/het-diner/ http://prezi.com/ktmnosigipwz/het-diner/ http://www.classtools.net/FB/home-page http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1700408/2013/09/07/Zinvolreageren-op-extreem-geweld.dhtml http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1700408/2013/09/07/Zinvolreageren-op-extreem-geweld.dhtml http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid1282344/zinloos-geweld-mond-van-wout-18opengesneden.aspx http://www.humo.be/dvd-reviews/137221/we-need-to-talk-about-kevin http://www.knack.be/nieuws/belgie/man-in-coma-geslagen-voor-een-sigaret/article-normal112746.html http://www.leesclub.be/werkbladen-leesgroep/herman-koch-het-diner-leesgroep-januari-2012/ http://www.npr.org/2013/02/18/172131243/the-dinner-asks-what-will-you-do-to-protectyour-family http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=172131243

62

http://www.nrc.nl/boeken/2012/08/01/kritiek-over-de-grens-herman-koch-in-engeland/ http://www.nu.nl/film/3634539/diner-bekroond-met-gouden-film.html http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/zinloos-geweld-24-jarige-mishandeld-door-grotegroep http://www.scholieren.com/boek/9683/het-diner/zekerwetengoed#zwg_flaptekst http://www.scholieren.com/boekverslag/70261 http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/22102375/__Amerikanen_geinteresseerd_in_Het_Dine r__.html http://www.vandaag.be/binnenland/90630_meisje-20-ontsnapt-aan-dood-na-zinloosgeweld.html http://www.zeelandtheaters.nl/detail/1646/het-diner-naar-de-bestseller-van-herman-koch

63