in'de natte sector
Directoraat
c 23263
.ff*Zi;,,:"
fulinisterie van Verkeer etr Waterstaat
D i rectoraat- C
en
eraal Rijkswaterstaat
íi,t'a./-,t tn ., '441ii.r'./í.{{/t117'
:.:'. 1:. i;;:i'
WW Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en AÍvalwaterbehandeling/RIZA :' j! . - r,. ', .i r.i:_,irlr:A, ' ;: , .. r': ,. , :r ., -,.i-,:.ri'i..-,., . ._.. ..,,.i,:ir,,.:!,ia,"O,,
"ï:.:l;ï;;;i:"
li's:)ir:
'"""'
i7
{):l:, !'i: i'.tysaà
Pilot Internet GIS
Ervaringen met de implementatie van Web Mapping
toepassingen olctober 2001
Een SPIN project
.'.d"
t
^n+ljr
-,ÊiF',
.ti
}E Á{í
a{*
.ffi
,ÊÍitr
o asníS MinisteÍie van VeÍkeeÍ en WateÍstaat
#
Directoraat-ceneraal Rijkswaterstaat
-ffiffit-zltiksinstituut hr'-egra;rl
voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling/RlZA
Zoeturateóoherr atl
Afoaiwaterbehandelirg
Documentatie Potbw
17
82004 LdFèd
Pilot Internet
GIS
Ervaringen met de implementatie van Web Mapping toepassingen
oktober 2001
Een SP|N Project
Auteur: Boris Teunis
Projectteam: Rinus van Hoogenhuizen Bas van de Pas
Ingeborg van Splunder
Alfred Dijkstra Boris Teunis
RIZA, RIZA, RIZA, RIZA, RIZA,
afd. afd. afd. afd. afd.
lHO, CIS lHO, CIS
lMM, Ecotopen lMl, Scheepvaartberichten lHO, Cl5
I
nhoudsopgave Voorwoord 1
Conclusies en Aanbevelingen
2
lnleiding Wat is lnternet
2.1
1
7 8 8
2.2 2.3 2.4
Aanleiding project
3 3.1
lnternet Gl5 voor Rijkswaterstaat Informatievoorziening naar buiten I nÍormatievoorzien ing binnen Rijkswaterstaat Verbetering datavoorziening Vervanging desktop CIS
9
Techniek
'13
Web Server en Map Server
13
Clients Van de Map Server naar de client Plug-ins, Java applets en Java
14 14 16
Software producten en bedrijven Producten Commerciële Internet CIS producten lmage Web Servers
17
Doelstellingen Project aanpak
3.2 3.3
3.4
4 4.1 4.2 4.3 4,4 5 5.1 5.1
.1
5.1.2 5.1.3 E4Á
9 10
'lo 't1
17 17 18 18 18 18 19
Open Source soÍtware
5.3 5.4
Overige producten Application Service Providers Criteria voor keuze software ArclMS SoÍtware bedrijven
6 6.1 6.2 6.2.1 6.3
lnÍrastructuur en beheer Beheer van Internet CIS toepassingen Beheer Rijkswaterstaat internet inÍrastructuur Infrastructuur en beheer in dit project Mogelijkheden voor een Rijkswaterstaat Internet CIS
7 7.1 7.1 .1 7.1,2 7.2
Standaarden OpenClS Web Map Server interfaces Ceography Markup Language Standaard software
24 24
I
Ontwikkelen Internet Web Design
26 26 26
5.1.5 5.2
8.1
GIS toepassingen
20 2'l 21 21
inÍrastructuur
22 22
24 25 25
8.3 8.4
Beveiliging PerÍormance Ceen desktop ClS, nieuwe technologie
9
Kosten
29
Bijlage 1, Links
31
8.2
Pilot lnternet CIS
7 CIS
27
27
Voorwoord Dit verslag is een resultaat van het SPIN project'Pilot internet 615'. De hooÍddoelstelling van het project is de toepassing van internet CIS technologie binnen Rijkswaterstaat te bevorderen en te vereenvoudigen. Hieraan is gepoogd te voldoen door een tweetal toepassingen te ontwikkelen en de opgedane ervaring breed beschikbaar te stellen. Dit rapport bevat de algemene bevindingen van het project. Daarnaast zijn rapporten verschenen over de bouw van de toepassingen, die in het kader van dit project zijn ontwikkeld (scheepvaartberichten en ecotopen). Deze rapporten zijn terug te vinden op de internet site van SPIN (http:/lwww.venwnet,minv-enw.nll.nvs./fwtalspin/index'htm) en op GisPlaza (
htt
p; I /
ww w,v elwn.e t, m i nven w nV€:is .
fl uz a I ),
Het rapport begint met de conclusies en aanbevelingen. Dit hoofdstuk kan sarnen nret inleiding ook als samenvatting gelezen worden. Het project is uitgevoerd onder begeleiding van de CIS afdeling van het RIZA in sarnenwerking met de afdelingen lMl en lMM. Het project kon worden uitgevoerd dankzij financiering van SPIN. Het project is gestart in augustus 20OO en aÍgerond (exclusieÍ rapportages) in april 2OO1.
Pilot lnternet CIS
1 Conclusies en Aanbevelingen Internet CIS biedt Rijkswaterstaat goede mogelijkheden om op een aantal punten verbeteringen te realiseren: - De interne geograf ische data voorziening voor bestaande gebruikers van CIS kan eÍficiënter gerealiseerd worden; - Een grote nieuwe groep RWS medewerket.s karr de toegang gegeven worden tot geografische informatie door de laagdrenrpeligheid van internet
-
CIS toepassingen; De informatievoorziening naar andere organisaties en naar de burger kan
verbeterd worden. Bovenstaande voordelen zijn ook aangetoond in het kader van dit project opgeleverde toepassingen. FWTA-systemen De mogelijkheid van internet CIS om een brede gebruikersgroep toegang te geverr tot geograÍiscfre rnforrlatie kan voor een aantal FWTA systetlten belangrijl<e verbeterpunten leveren: - Aquabel heeÍt een geografische ingang, maar beheer en onderhorrd van dit (onderdeel van het) systeem levert veel problemen op, die ntet internet CIS technieken verholpetr kunnen worden; - Donar heeft rnomenteel geen mogelijkheid om nret kaarten te werken, terwijl dat de bevraging van het systeem sterk zou vereenvoudigen; - HetzelÍde geldt voor Wvo-lnÍo; - Aan de intranet versie van Tisbo kan CIS functioltaliteit worden toegevoegd, die ook beschikbaar gemaakt kan worden voor de desktop
toepassing KernClS. Een aanbeveling is daaront onr de toepassing van internet CIS tecfrnologie in FWTA systetnen te stimuleren. Hiermee kan de toegankelijkheid van de gegevens sterk worden verbeterd, terwijl het beheer van de toepassingen op
termiln goedkoper wordt.
Ontwikkelen Internet Gl5 toepassingen Belangrijke aandachtspunten bij het ontwikkelen van internet CIS toepassingen zijn de performance, de beveiliging van de gegevens en het ontwerp van de pagina's, inclusief cartograÍie. Daarnaast zijn er twee redenen om de toepassingen eenvoudig te houden: de toepassing zal typisch door een breed publiek gebruikt worden en de huidige soÍtware is in eerste instantie gericht op en geschikt voor eenvoudige CIS handelingen.
Kennisontwikkeling De benodigde kennis orrr de voordelen van internet CIS ten volle te benutter.r is nog nauwelijks aanwezig binnen Rijkswaterstaat, Ook is de toepassing vatt internet CIS technologie in Nederland nog vrij gering. Hierdoor is de rrrarkt van partijen die hierop diensten aanbieden ook niet uitgebreid. Et'zijn met name weinig nrarktpartijen die onafhankelijke adviezen kunnerr geven over de technologie. Voor het beheer van toepassingen, zeker als al een keuze is gemaakt voor een software pakket, is de keuze nog kleiner, Mede hierom zou het goed zijn als binnen Rijkswaterstaat de kennis over de technologie en de keuze mogelijkheden snel ontwikkeld wordt om zo een sterkere positie te hebben t.o.v. de rnarktpartijen. Naast kennis over de verschillende internet CIS soÍtware mogelrlkheden betreft dit ook kennis over internet technologieën als
Pilot lnternet 6lS
Java, Asp, Cold Fusion, servlets, Web servers etcetera.
Verbetering i nterne geograf ische data voorziening Voor de interne geograÍische data voorziening (gebruik in ArcView van centraal geserveerde gegevens) biedt internet CIS technologie momenteel nog niet veel mogelijkheden. Het is wel duidelijk dat de soÍtware leveranciers hier op korte terrnijn oplossingen voor zullen bieden. Momenteel biedt alleen de lmage Web Server de mogelijkheid om in ArcView 3 (standaard desktop CIS van Rijkswaterstaat) gegevens via het internet/intranet te laden. ln de volgende generatie desktop CIS producten van Esri (ArcView 8) zal de mogelijkheid tot gebruik van data via internet technologie als speerpunt aanwezig zijn. Vooralsnog betreft dit alleen gegevens die met de eigen Map Server (ArclMS) worden geserveerd, maar de hoop is dat op niet al te lange termijn dit ook voor OpenClS services geldt. Beheer van Internet GIS toepassingen Cezien het beleid van Verkeer en Waterstaat om zoveel rnogelijk internet diensten te centraliseren is het goed dat de Meetkundige Dienst een onderzoek heeft gestart naar de mogelijkheden die hiervoor te genereren zijn bij Consortis. Cezien de ervaringen in deze pilot zullen hierbijnog de nodige obstakels overwonnen moeten worden. Een centrale voorziening voor Rijkswaterstaat zal de ontwikkeling van de markt voor internet CIS beheerders niet bevorderen, wat rnede een argun'lent kan zijn om geen centrale voorziening te realiseren.
Tot slot Internet CIS of Web Mapping is een technologie, die nog slechts aan het begin van zijn levenscyclus staat, De huidige technologie biedt echter al ruimschoots kansen voor Rijkswaterstaat. Met de voortschrijding van de soÍtware en de komst van OpenClS standaarden biedt internet CIS enorme mogelijkheden voor een verbeterde, efficièntere en aantrekkelijkere informatievoorziening.
Pilot lnternet CIS
2Inleiding
2.1
Wat is Internet
GlS
lnternet cls (ook wel web Mapping genoemd) betreft het weergeven van geografische informatie via internet (meestal in een browser) met interactie mogelijkheden voor de gebruiker. Typische interactie mogelijkheden zijn inzoomen, uitzoomen, kaart verschuiven, inÍormatie over objecten opvragen en kaartlagen aan of uit zetten. onder internet clS verstaan we daarnaast het beschikbaar stellen van geografische data via internet. In dit laatste geval gaat het niet primair om de ÍLrnctionaliteit die via internet CIS technieken beschikbaar wordt gesteld' ntaar om geograÍische gegevens. Verwerking van de gegevens kan dan vervolgens plaaisviÀden via een geschikte client als ArcView. Internet CIS technieken irroeten het nrogelijk nraken gegevens of inforrnatre alleen bij de brorrhouder te beheren en vervolgens voor heel RWS beschikbaar te stellen. In dit rapport wordt gesproken over geografische inforrnatievoorziening (b.v. een toepassing die via de browser te bekijken is) en over geograÍische datavoorziening (het via internet laden van gegevens in een GIS pakket) om onderscheid te maken tussen bovengenoemde beschrijvingen. iets meer indruk te kriigen van het begrip web Mapping zou de lezer die nieuw is op dit gebied vóór het verder lezen de volgende sites op intertret kunnen bezoeken: http:1/www.goudengids.nl (zoek een bedrijÍ en klik 'toon kaart') http rllwww2.d em is. nllhar:ingv-lietlMaP,per.asp
om
Onder de internet GIS noemer kunnen ook de zogenaamde geo-services gevat worden. Dit betreÍt geograÍische functionaliteit die via internet aangeboden wordt. Een voorbeeld hiervan is een functionaliteit olÏ een postcode om te rekenen naar een coórdinaat, zodat hiermee verdet.gerekend katr worden. Ceo-services bieden voor Rijkswaterstaat goede mogelijkheden en de Meetkunclige Dienst is hiernaar een onderzoek gestart. In dit rapport wordt niet in gegaarr op geo-services.
2.2
Aanleiding project
Er bestaan al langere tijd technieken die de inzet van lnternet GIS ondersteunen. De laatste jaren zijn de mogelijkheden voor het toepassen van CIS via Internet aanzienlijk toegenomen. De mogelijkheden voor het weergeven van geograÍische informatie via internet zijn in een zodanig stadiunr gekomen dat voor toepassing geen grote investeringen in ontwikkeling en onderzoek nodig zijn. Het is duidelijk dat de behoeÍte aan een dergelijke inÍormatievoorziening binnen Rilkswaterstaat groot is. De toepassing is echter nog gering. Wellicht liggen belangrijke oorzaken hiervoor in de onbekendheid met de nieuwe technologie, het gebrek aan een fysieke inírastructuur en het gebrek aan een kennisinfrastructuur. Dit onderzoek poogt eraan bij te dragen deze leemtes te vullen en daarmee de toepassing van de technologie te bevorderen en te vereenvoudigen.
Pilot lnternet CIS
2.3
Doelstellingen
Ten aanzien van de pilot lnternet CIS zijn de volgende doelstellingen geformuleerd:
. a a
Expertise op doen bij het verstrekken van projectinhoudelijke geo-inÍormatie via internet: Inrichten van oÍ aansluiten op een lnternet CIS Inf rastructuur; lrrzicht krijgen in de verschillende aspecten van beheer die een dergeliike inÍrastructuur met zich mee brengt; Raming van de te verwachten beheerskosten en kosten voor toekomstige projecten die via internet ontsloten worden; Het geven van een handreiking voor nieuw te ontwikkelen Internet ClS toepassin gen voor Rijkswaterstaat.
Tijdens het project is grotendeels aan bovenstaande doelstellingen voldaan, Met betrekking tot beheer blijven er nog een aantal open einden. Daarnaast in deze rapportage zoveel mogelijk de opgedane kennis verwerkt, ook waar deze niet direct betrekking heeÍt op bovenstaarrde doelstellirrgen.
is
Waar in deze rapportage over 'internet' wordt gesproken kan ook 'intranet' worden gelezen. In die gevallerr dat hiertussen belangrijke verschillen optreden wordt dit verrreld.
2.4
Project aanpak
Er is gekozen voor een praktische aanpak van het project. Voor twee
toepassingen zijn pilot projecten uitgevoerd. Ten behoeve van de concrete vraagstellingerr, die vanurt deze projecten zijn ontstaan is irrÍornratie verzatrteld, onder andere bij rnarktpartijen met een brede expertise op het gebied van web nrapping. Deze informatie samen met de expertise die tijdens de ontwikkeling van de pilots is opgedaan heeÍt zeer concrete informatie opgeleverd, die aan de doelstellingen van het project voldoet. Beide toepassingen hebben een zeer verschillend karakter: 1) De scheepvaartberichten die door het InÍocentrum van RIZA/RDIJ worden uitgegeven zijn via een Web Mapping toepassing ontsloten. Hierdoor kunnen belanghebbenden in één oogopslag op een kaart zien op welke vaarwegen problemen te verwachten zijn (en per bericht de inÍormatie opvragen). De inÍormatie is dynamisch (wordt 2 x per dag ververst). Dit betreft een toepassing voor een breed 'niet CIS publiek', waarbij eenvoud
belangrijk is; zie ook
http./lwww.waledand.net/-bsleht1sóeepvlindexscheepvaart.htm en het rapport "Scheepvaartberichten op lnternet".
2)
De ecotopenbestanden zijn via internet ontsloten. De ecotopenbestanden betreÍfen één van de basisbestanden van Rijkswaterstaat en zijn ook voor belanghebbenden buiten Rijkswaterstaat beschikbaar. Een brede toepassing van deze bestanden wordt bevorderd door ze via een internet gis toepassing aan te bieden. Het betreft hier een toepassing voor een meer
gespecialiseerd publiek. Zie ook http://www.ecotopenkaarten.nl
Pilot lnternet GIS
3 Internet GIS voor Rijkswaterstaat
Web Mapping technologie biedt Rijkswaterstaat kansen om een aantal werkprocessen eÍf icrënter te laten verlopen en om de kwaliteit van een aantal producten te verbeteren. In dit hooÍdstuk zullen de terreinen waarop verbetering voor Rijkswaterstaat wordt verwacht besproken worden. lnternet CIS technologie geeÍt de mogelijkheid om aan een brede gebruikersgroep een belangrijke extra informatiebron (kaarten) aan te bieden. Deze manier van kijken naar inÍormatie is tot nu toe alleen mogelijk via papier oÍ door relatieÍ grote inspanningen te verrichten voor een gebruiker (installeren CIS soÍtware, zoeken van gegevens etc.), Het biedt een duidelijke drempelverlaging en grotere toegankelijkheid van geografische gegevens. De meerwaarde van Internet CIS voor Rijkswaterstaat wordt verwacht op de volgende terreinen: 1) Informatievoorziening naar buiten: . 'naar de burger' en . naar andere instituten en instanties; 2) lnformatievoorziening binnen Rijkswaterstaat; 3) Verbetering datavoorziening: . Centraal gegevensbeheer van geografische data; . Zoeken van gegevens via een kaart.
3.1
Informatievoorziening naar buiten
Een onderwerp dat tegenwoordig volop in de belangstelling staat is de informatie voorziening van de overheid naar de burger. De burger eist steeds meer inÍormatie en krijgt via internet ook eenvoudiger toegang tot informatie van de overheid. Web Mapping kan inÍormatie beter enlof sneller bijde burger brengen. Beter in die zin dat veel informatie oP een kaart inzichtelijker is dan zonder kaart. Sneller in die zin dat inÍormatie die wel op kaart gegeven móet worden om duidelijk te zijn (inrichtingsplannen, besternmingsplannen) on-line beschikbaar gemaakt kunnen worden.
Voorbeelden: . De scheepvaartberichten worden al sinds mensenheugenis zo snel mogelijk naar buiten gebracht en tegenwoordig ook via internet. Om deze berichten goed te interpreteren is goede kennis van het vaarwegenstelsel noodzakelijk. Door ze oP een kaart te presenteren worden de berichten veel inzichtelijker weergegeven (zie www.waterland.n-etlbefleht); . Voor het project 'Ander beheer Haringvlietsluizen' worden een aantal beheerscenario's uitgewerkt welke onder andere invloed hebben op waterstand en ecologie. Deze inÍormatie is van belang voor boeren, bewoners, recreanten, ecologen etcetera en zichtbaar gemaakt op de internet site over het project (http //www.harin gvlietsluizen.n l/H aringvliet-n l/gebied, htm ); . Wanneer mensen een huis kopen zijn ze uiteraard geïnteresseerd in de bodemkwaliteit op het perceel. De provincie Utrecht plaatst deze inÍormatie op internet via een kaartingan g. Zie hltp'. / lwww.gts.nl/bodemloket/ (kies :
Pilot lnternet 6lS
voor de gemeente Zeist, want de andere gemeenten lijken nog niet erg mee te werken). Rijkswaterstaat heeft veel geografische informatie die ook voor andere instituten en instanties van belang is. Eén voorbeeld zijn de ecotopenkaarten die in het kader van dit project ontsloten zijn voor een brede gebruikersgroep. Andere zijn bijvoorbeeld informatie over verdrogingprojecten en meetgegevens van de rijkswateren, waarvoor nu initiatieven lopen om ze via internet te ontslu iten.
3.2
|
n fo
rmatievoo rzien
in
g
bi
nnen
R ij
kswaterstaat
Kaarten vormen ook binnen Rilkswaterstaat een belangrijke bron van inÍormatie. Deze inÍormatie is beschikbaar in rapPorten of via gespecialiseerde medewerkers die kennis hebben van geografische inÍormatie systemen. Het lijdt geerr twijÍel dat wanneer verschillende kaarten via het intranet eenvoudig beschikbaar zouden zijn dit een meerwaarde voor Rijkswaterstaat oplevert. Zoekgebieden voor waterberging betreÍÍen een actueel onderwerp waarvoor een makkelijk opvraagbaar beeld van de actuele stand van zaken zinnig is. Naast dit soort algenrene inÍormatie vormt ook binnen veel projecten geografische irrÍornratie een belangrijk onderdeel. Denk bijvoorbeeld aan een inrichtingsproject, waarbij eerst veel ruirntelijke informatie wordt vergaard en vervolgens inriclrting varianten worden bedacht. Wanneer deze inforrnatie voor alle project nredewerkers (binnen en buiten een dienst/directie) te bekijken en te bevragen is zal dit het verloop van het project helpen. Ceografische informatie kan middels internet CIS technologie, door ziln laagdrempeligheid, op eenvoudige wijze aangeboden worden aan een brede groep mensen op een vastgestelde wijze (kaartopmaak). Dit is een groot verschil met de huidige situatie waar een nredewerker die geograÍische inÍornratie wil bekijken aangewezen is op een desktop CIS toepassing.
3.3
Verbetering datavoorziening
In voorgaande paragrafen werd gesproken over inÍormatie voorziening, waarbij ergenlijk kaarten worden gepresenteerd aan een gebruiker. Onder data voorziening wordt verstaan het beschikbaar stellen van de geografische data, waarÍta een gebruiker nog handelingen moet verrichten om de juiste inÍorrlatie te zien te krijgerr (biivoorbeeld een kaaÍt ntaken).
Hét grote voordeel waar iedereen die met het beheer van geograÍische data te maken heeft op zit te wachten is een vereenvoudiging van het databeheer. Ook alle lijnrnanagers zouden dit als een groot voordeel zien als ze zicht zouden hebben op de kosten die hiermee gemoeid zijn. De rol die interrret CIS technieken hierbij kunnen spelen wordt in voorbeelden hieronder aangetoond. Deze rol kan het databeheer vereenvoudigen en de mogelijkheden voor een gebruiker vergroten. Voorbeeld 1 Data Topografische Dienst (TDN) Alle Diensten en Directies van Rijkswaterstaat maken gebruik van de bestanden van de Topografische Dienst. Deze bestanden zijn vele gigabytes in omvang en worden via de Meetkundige Dienst aan alle Diensten en Directies beschikbaar gesteld. Dit betekent een grote hoeveelheid beheersinspanningen zonder dat de gegevens Rijkswaterstaat breed beschikbaarheid komen. lmmers voor de kleinere vestigingen (dienstkringen, regionale vestigingen) zijn deze
Pilot lnteÍnet 615
beheersinspanningen veelal te groot ten opzichte van de opbrengst, hoewel de bestanden wel degelijk nuttig kunnen zijn. Met behulp van internet CIS technologie is het mogelijk deze bestanden op één centrale plek te beheren en vervolgens aan geheel RWS beschikbaar te stellen. Dergelijke mogelijkheden worden al door marktpartijen aangevoeld en deze nemen daarop initiatieven. Belangrijke belemnterende factor hierbij is de
bandbreedte van netwerkverbindingen. Overigens is de mogelijkheid om deze bestanden op dergelijke manier voor Desktop CIS toepassingen aan te bieden nog beperkt. De standaard RWS desktop CIS toepassing ArcView 3 biedt deze mogelijkheid nog niet. Pas in de nieuwe versie ArcView 8 is dit goed mogelijk. Voorbeeld 2 Luchtfoto's Dit jaar zal hoogstwaarschijnlijk een landsdekkend luchtfoto bestand worden aangeschaft. Dit bestand is meer dan 1OO CB groot en om dit bestand binnen de diensten en directies beschikbaar te krijgen zullen net zulke belemmeringen gaan spelen als in voorgaand voorbeeld. In voorgaand voorbeeld betreft het inspanningen die al plaatsvinden en waarvoor al investeringen (o.a. schijÍruimte) gedaan zijn, wat voor de luchtÍoto bestanden nog niet gedaan is. Via rnternet CIS technieken is hei mogelijk deze luchtfoto bestanden centraal zodanigter beschikking te stellen dat ze beschikbaar worden om te gebruiken in browser, CIS toepassingen, CAD toepassingen en OfÍice toepassingen. Deze nrogelijkheid is ook al aanwezig voor ArcView 3. Voorbeeld 3 Locale CIS bestanden Alle diensten en directies hebben CIS bestanden die vooral voor eigen gebruik noodzakelijk zijn, maar die incidenteel ook voor medewerkers van andere diensterr en directies nuttig zijn. Deze moeten in de huidige situatie nog deze bestanden opvragen alvorens ze te kunnen gebruiken. Via internet CIS technologie kunnen deze bestanden eenvoudig Rijkswaterstaat breed toegankelijk genraakt worden. Een andere rol kan internet CIS technologie spelen voor een systeern als Donar, wanneer de plannen orn de toegankelijkheid via internet te verbeteren doorgaan. Deze rol betreÍt dan het geografisch zoeken en weergeven van
gegevens.
3.4
Vervanging desktop GIS
Wanneer mensen geograÍische gegevens willen gebruiken wordt praktisch altijd gebruik gemaakt van een Desktop CIS product. Binnen Rijkswaterstaat is dit standaard ArcView. ArcView wordt gebruikt voor de volgende handelirrgen: . laden en in beeld brengen van geografische gegevens; o weergave van de gegevens aanpassen (kleuren e.d.);
. . . . .
de gegevens bevragen; (ruirntelilke) selecties uitvoeren; eenvoudige geografische analyses uitvoeren;
eenvoudige edit-operaties uitvoeren, kaarten maken en aÍdrukken.
ArcView is een software pakket dat beheer van individuele Pc's vereist, waaraan licentiekosten verbonden zijn en waarvoor een opleiding nodig is. Op deze punten kan een internet toepassing grote voordelen leveren. Het is echter duidelijk dat er nog geen internet CIS producten bestaan die vergelijkbare functionaliteit als ArcView leveren. Ook op dit gebied nemen de mogelijkheden van Internet CIS producten echter toe. Tot voor kort was Web Mapping soÍtware speciÍiek gericht op het weergeven en bevragen van een van
Pilot lnternet CIS
tevoren ingestelde set gegevens voor een bepaalde doelstelling. Nieuwere, zwaardere internet CIS producten maken het ook mogelijk meer'desktopachtige' acties uit te voeren. Een aantal van dit soort acties wordt in onderstaande tabel weergegeven met een indicatie van de mogelijkheden
Handeling
Desktop CIS ++ ++ ++ ++ Symbologie aanpassen ++ Eenvoudige analyse Eenvoudige edit-operaties ++ ++ Selecties uitvoeren ++ Kaarten maken
Ceo-informatie bekijken Extra kaarten laden InÍormatie bevragen
++ + -
lnternet CIS ++ T
+
-
Coed mogelijk in alle producten In sommige producten mogelijk In enkele zwaardere producten mogelijk met beperkingen
lnternet CIS begint zich nog in een beginÍase en levert nu nog slechts basisfunctionaliteit. De aangeboden Íunctionaliteit zal zeker snel verbeteren, zodat de toepassingsmogelijkheden zullen toenemen. Zwaardere analyses en geavanceerde cartografie zullen waarschijnlijk nog wel langer het domein van de desktop blijven.
Voor systemen waarbij bevragen en selecteren van gegevens het belangrijkste is (en dit is voor het merendeel van de V&W medewerkers de belangrijkste Íunctionaliteit) levert internet CIS zeer goede mogelijkheden. Cezien de beperktheid van de rnogelijkheden zal internet CIS (nog) niet aantrekkelijk zijrr voor de huidige gebruikers van desktop ClS. Internet GIS biedt wel een ideale rnogelijkheid om medewerkers te bereiken die groot belang hebben bij geograÍische inÍormatie, maar voor wie gebruik van desktop CIS niet tot de mogelijkheden behoort.
Pilot lnternet Gls
4 tecnnteK .+l.l
Er bestaat een breed scala aan technische oplossingen van verschillende
software makers om internet CIS te implementeren. In dit hoofdstuk zullen een aantal varianten van deze implementaties worden besproken. De informatie in dit hoofdstuk is vooral bedoeld om een aantal begrippen te verduidelijken.
4.1
Web Server en Map Server
Alle internet CIS technieken vereisen vanzelfsprekend een internet server. In alle gevallen is een standaard Web Server vereist en daarnaast een Map Server. Een Web Server is een programma dat de bestanden die een webpagina vormen serveert aan gebruikers van internet. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het client/server model en het World Wide Web's Hypertext Transfer Protocol (http). Elke server, die een website bevat moet een web server hebben. Veel gebruikte Web servers zijn Internet Information server (Microsoft), Netscape Enterprise en Apache. Naast de Web server draait de Map server. De Map server is een Applicatie server die CIS specifieke taken (zoals het maken van een kaartje) vervult en de
Client Viewer
Web Server (llS, Apache e.a.)
Map Server (ArclMS, Mapguide e.a.)
Figuur
1
Map server bepaalt welke CIS functionaliteit beschikbaar is. In veel gevallen zullen de Web server en de Map server op één machine draaien maar dit is niet
Pilot lnteÍnet CIS
persé noodzakelijk. Communicatie tussen de web Server en de Map server verloopt via een interface. Veel gebruikte interfaces zijn CCl, NSAPI, ISAPI en
de Java Servlet omgeving.
4.2
Clients
Wanneer er over internet en clients gesproken wordt dan wordt met client meestal de browser bedoeld. De client kan echter ook een andere toepassing zijn welke in dit geval de data'van internet haalt'. Hiervan zijn legio voorbeelden. Om er twee te noemen: . Veel CIS toepassingen hebben mogelijkheden om data die ergens op een Map server staan te laden; . Ook een office pakket als Word kan in dit geval een CIS client zijn, als hierin een plaatje wordt verwerkt dat via een URL wordt binnengehaald
4.3
Van de Map Server naar de client
Een belangrijk onderscheid tussen verschillende internet CIS technieken is te maken in de informatie die van de Map Server naar de client komt. Welke techniek gebruikt wordi heeÍt veel gevolgen voor de mogelijkheden van de toen:<
Figuur 2 Van de Map server naar de client. In het grijs staan de mogelijke processen op de Map server. Tussen haakjes staan voorbeelden van bestandsform aten. Er zijn drie manieren waarop de gegevens van de map server naar de client
kunnen gaan: 1
Pilot Internet CIS
)
Als images: in dit geval wordt een plaatje gegenereerd door de Map server en overgestuurd naar de client. De Map Server verricht Íeitelijk al het werk, de client hoeft alleen nog maar de weergave te verzorgen. Het plaatje
wordt meestal overgezonden in png, jpeg of gif Íormaat. Esri gebruikt de term "lmage streaming" voor deze wijze van data serveren.
2)
Als grafische elementen;deze hebben geen directe link meer met de geograÍische inÍormatie maar beschrijven hoe de inÍormatre moet worden weergegeven. Bijvoorbeeld een rivier in een blauwe kleur met een dikte van
3)
Als features: irr dit geval wordt de daadwerkelijke coórdinaat informatie van de objecten en bijbehorende eigenschappen naar de client gestuurd en daar gepresenteerd. Met daadwerkelijke coórdinaat informatie wordt bijvoorbeeld bedoeld de coórdinaten die een lijn vormen. Esrigebruikt de term "feature streaming" voor deze wijze van data serveren'
3 pixels.
Het proces vanaf de brongegevens naar een client, dat plaatsvindt als een client een vraag stelt aan de ntap server (bijvoorbeeld: geeÍ mij een kaartje van de Biesbosch) wordt in frguur 2 weergegeven. Features zijn geografische elementen met bijbehorende eigenschappen. Bijvoorbeeld een (gedeelte van een) rivier met coórdinaten, naam etc,
Voor en nadelen van de image optie en feature optie worden hieronder weergegeven. Op de meeste punten valt de graÍische elementen optie ertussentn: 1
)
Intages:
.
.
. 2)
te tonen, wat alle standaard browser kunnen; Bij elke actie op de kaart vindt er interactie plaats met de Map server. Bijvoorbeeld bij inzoomen wordt een vraag gesteld om een nieuwe kaart aan de Map server. Deze genereert de nieuwe kaart en stuurt hettt terug. Dit levert veel netwerkverkeer en server belasting op en kost daarmee ti1d. Het afdrukken van kaarten via de client zal typisch een slechte kwaliteit opleveren, met name wanneer kaarten op groter fornraat worden afgedrukt dan het de grootte van het zichtbare plaatje.
Features:
o
.
Pilot lnternet GIS
Bij gebruik van images wordt het meeste werk verricht door de Map server. Deze combineert de vereiste kaartlagen met de luiste symbolen en maakt hiervan een image. Deze techniek stelt weinig eisen aan de client. De browser hoeft in feite alleen maar een lpeg
Bij het gebruik van Íeatures wordt een groot gedeelte van het werk ovelgenomen door programmatuul op de client. Bij een tnzoottr actie oÍ bevraag actie hoeft geen connectie te worden genraakt rnet de Map server aangezien de data al op de client aanweztgztjn. Deze acties kunnen daarotn snel worden uitgevoerd. Bepaalde functionaliteit die met images moeilijk te realiseren is, is bij gebruik van vectoren wel mogelijk. Dit betreft bijvoorbeeld het aanpassen van de gebruikte symbolen, het laden van eigen gegevens in de client toepassing, het weergeven van map-tips (waarbij bijvoorbeeld direct de plaatsnaam wordt weergegeven van de plaats waarop de muis zich bevindt) etc. De taken die de client moet verrichten om met vectoren te werken zrtten niet in standaard browsers als Netscape en Internet Explorer' Werken nret vectoren vereist daaront het gebruik van extra programmatuur in de vornr van plug-ins oÍ Java applets, wat bij het (eerste) keer bekijken van de toepassing extra acties en eventueel installaties noodzakelijk maakt. De kwaliteit van afdrukken kan erg mooi zijn, doordat de werkelijke vector inÍormatie aanwezig is op de client. Hierdoor kunnen
scherpe lijnen, scherpe letters en duidelijke kleuren worden
.
gebruikt. complexe gegevens kan de hoeveelheid data die initieel wordt overgezonden erg groot zijn. ái1
4.4 Plug-ins, Java applets en Java Zoals in voorgaande paragraaí beschreven, wordt met name bij de techniek waarbij van vectoren gebruik wordt gemaakt meer van de client vereist. Aan deze eisen kan op verschillende manieren worden voldaan: 1) Plug-in: Een plug-in is een stuk programmatuur dat de vereiste functionaliteit toevoegt aan de client. Een plug-in moet éénmalig geihstalleerd worden om de Íunctionaliteit te kunnen gebruiken Een plug-in is meestal tussen 3ooKb en 2Mb in grootte en geeÍt bij het eerste bezoek van een pagina een belemmering (de gebruiker moet iets ondernemen of een tijd wachten). De plug-in zalechter ook voordelen opleveren (zie voorgaande paragraaÍ).
2)
)ava applets: Een java applet levert net als een plug-in extra Íunctionaliteit. Een java applet wordt automatisch geladen bij het openen van de pagina' Er wordt niets op de computer van de gebruiker geÏnstalleerd. Hierdoor moet echter bij elk bezoek van de pagina de applet (of applets) opnieuw worden geladen, wat vertragend werkt. 3) Java 2 De standaard browsers (lnternet Explorer 5.x, Netscape 4.x) beschikken over Java versie 1. Deze versie bevat weinig íunctionaliteit waar een Gls applicatie van kan profiteren. Java versie 2 bevat veel grafische (2D en 3D) functionaliteit waarvan Gls applicaties kunnen proÍiteren. Er zijn internet CIS toepassingen, die gebruik maken van )ava2. Deze toepassingen zullen bij het starten vragen om een extra download. Bij de huidige generatie browsers ziin deze toepassingen oaarom nog niet praktisch toepasbaar via internet. Bi1 een volgende generatie zal de 615 wereld echter kunnen profiteren van de extra nrogelijkheden van )ava 2. De implicaties van plug-ins, Java applets en Java 2 ziin voor internet toepassingen duidelijk anders dan voor intranet toepassingen. Op een intranet is over het algemeen de bandbreedte veel groter, waardoor download tijd sterk bekort worden. Ook is op een intranet de omgeving waarin de doelgroep werkt (gebruikte browser en operating systeem) duidelijker en kan daaronr beter worden ingeschat of er bezwaren kleven aan bijvoorbeeld de plug-ins en kan eenvoudiger ondersteuning worden gegeven.
Pilot lnternet CIS
5 Software producten en bedriiven
Binnen dit project is geen uitgebreid onderzoek verricht naar de verschillende soÍtware producten. In dit hoofdstuk worden een aantal verschillende producten benoemd en wordt getracht een handreiking te geven voor de keuze van een product. Er wordt extra aandacht besteed aan ArclMS, omdat hiermee meer ervaring is opgedaan.
Tot slot wordt in dit hoofdstuk ingegaan op enkele software bedrijven in Nederland die Internet CIS diensten bieden.
5.1
Producten
Een volgend onderscheid naar software producten is te maken: 1. Commerciële lnternet CIS producten 2. Inrage Web Servers; 3. Open Source soÍtware;
4. Overige producten; 5. Application Service Providers. 5.1
.1
Commerciële lnternet GIS producten
Alle grote CIS software bedrijven voeren ook een Web Mapping product. Bekende producten zijn: . ArclMS van Esri; . Mapguide van Autodesk; . CeoMedia WebMap van Intergraph; . MapXtreme van Mapinfo. Deze producten hebben allen een prijs van meer dan 2o.O00 gulden per licentie. Deze bedrijven leven allen uitgebreide functionaliteit en hebben een optie om volgens opencls (wMS, zie hoofdstuk 6, standaarden) standaard te werken. Naast deze producten zijn er ook diverse kleinere bedrijven die web Mapping soÍtware maken. Dit zijn bijvoorbeeld: Ceodan;
. . .
Denris;
Adogis.
De producten van Ceodan en Demis zijn nadrukkelijk gericht op OpenGlS oplossingen. Prijzen verschillen aanzienlijk. De Map Server software van Demis valt op door zijn snelheid. Deze producten van kleinere bedrijven bieden over het algemeen een beperktere standaard íunctionaliteit dan de grote partijen, 5.1
.2
lmage Web Servers
Aparte vermelding verdienen de producten van ErMapper en Lizardtech voor het weergeven van grote images als luchtÍoto's via internet technologie. De lmage Web Server (lWS) van ErMapper rs de enige Map Server die gegevens kan aanbieden voor gebruik in ArcView 3 (standaard desktop CIS van RWS) en AutoCad.
Pilot lnternet CIS
Deze producten worden apart vermeld omdat ze speciÍiek betrekking hebben op images. Werken met vector inÍormatie is niet de core Íunctionaliteit van deze producten, hoewel integratie met Internet CIS producten mogelijk is. 5.1
.3
Open Source software
Met Open Source software wordt gedoeld op soÍtware, waarvan de broncode vrijelijk beschikbaar is en die door gebruikers verder ontwikkeld wordt, waarbij idealiter deze ontwikkelingen in de vrij verkrijgbare broncode beschikbaar komen. Het bekendste voorbeeld van Open Source software is het operating systeem Linux. Ook op het gebied van internet CIS lopen er een aantal Open Source trajecten, waaronder: . MapServer van de Universiteit van Minnesota en . OpenMap van BBN.
5.1.4 Overige
producten
Met 'overige producten' wordt gedoeld op eenvoudige producten die door middel van slim omgaan met standaard internet technieken CIS functionaliteit simuleren. Dit levert eenvoudige, maar daarom voor bepaalde toepassingen niet minder doeltreffende, CIS toepassingen op met gelimiteerde mogelijkheden. Voorbeelden zijn rnagemapBer en WebView.
5.1.5 Application Service Providers Met application service provider (ASP) wordt gedoeld op een bedrilÍ dat services beschikbaar stelt in plaats van soÍtware, waarmee verder ontwikkeld nroet worden. Zo kan een ASP de mogelijkheid bieden om geograÍische gegevens op een door dat bedrijÍ beheerde server te plaatsen en open te stellen voor het publiek. Hiermee wordt het beheer van een Internet CIS infrastructuur
uit handen genomen. Voorbeelden van bedrijven die de mogelijkheid geven om geografische gegevens op een dergelijke wijze beschikbaar te stellen zijn Aris in Nederland en Bluenrarble in de VS.
5.2
Criteria voor keuze software
Waarop een keuze baseren? Factoren, die een keuze kunnen bepalen zijn:
. . . . . . . . . . . . . . . . r
Pilot lnteÍnet Cls
performance; kosten;
stabiliteit; standaardíunctionaliteit; te programmeren functionaliteit; volwassenheidproduct; plug-in of niet plug-in; openheid naar geo-data; ooenheid naar administratieve data; openheidnaarontwikkelomgeving; netwerkbelasting; server belasting per gebruiker (footprint); ondersteunde clients (browser e.a.); ondersteunde platfornts (server); kwaliteit en continuïteit leverancier; documentatie; positie in de markt (welke partijen kunnen ermee ontwikkelen).
Voor internet CIS (i.t.t. intranet) zijn performance en stabiliteit van grootste belang. De redenen hiervoor zijn dat bij internet toepassingen rekening gehouden moet worden met trage verbindingen en dat de gebruikersgroep moeilijker te benaderen is. Burgers zullen niet accepteren dat een toepassing niet beschikbaar is of erg traag. Hierdoor zullen de factoren perÍormance en stabiliteit van doorslaggevende betekenis zijn. Wat betreft kosten moet naast de kosten voor de software rekening gehouden worden met de ontwikkelkosten voor de gewenste toepassing en de kosten voor het beheer en hosten van de toepassing. Aangezien het aantal marktpartijen dat met de verschillende software producten kan omgaan nog gering is, is de keuze voor een partij die de toepassing professioneel kan beheren en hosten ook niet groot. Het verdient daarom aanbeveling bij de keuze voor een ptoduct of ntarktpartij ook deze kosten goed in beeld te krijgen. Mogelijkheden voor basis CIS Íurrctionaliteit kunnen per Internet CIS software product nogal verschillen. Waar in 'traditionele' Cl5 software functionaliteit als 'zoonren met box' oÍ rnap-tips altijd aanwezig is, geldt dit niet zonder nreer voor Internet CIS software. Dergelijke Íunctionaliteit kan programmeerwerk vergen oÍ een slechte performance opleveren afhankelijk van gebruikte soÍtware (of daarbinnen aanwezige oplossing).
5.3
ArclMS
Ten behoeve van de toepassingen die in het kader van dit project zijn gemaakt, is gebruik gernaakt van ArclMS van Esri. De redenen dat voor ArclMS is gekozen zijn: . uitgebreide standaard functionaliteit; . aansluiting bij de standaard GIS tools van RWS (en dan met name bij de
. .
dataÍormaten); gebruikersgemak voor beheerder; kwaliteit en continuïteit leverancier.
Tegen ArclMS is in te brengen, dat het een nieuw product is, dat zich nog niet irr ruirre nrate lreeÍt kunnetr bewrjzen, ntet nante wat betreft stabiliteit en perfornrance. Arrdere producten, zoals MapCuide van Autodesk zijn al langer op de rnarkt en hebben zich meer bewezen. De keuze voor ArclMS is in zeker opzicht een gemakzuchtige keuze, vergelijkbaar met een keuze voor Microsoft producten: neent de vertrouwde en grote speler, dan komt het wel goed. In de loop van het project is duidelijk de indruk ontstaan dat voor de scheepvaartberichten toepassing een andere keuze wellicht beter was geweest. De reden hiervoor is dat een aantal acties die met name voor de scheepvaartberichten van belang zijn, met andere soÍtware beter hadden kunnen worden geïntplementeerd. Het gaat daarbii om functies als alleen weergeven van geselecteerde berichten en map-ttps. Binnen ArclMS zijn diverse technische oplossingen mogelijk voor het ontwikkelen van de applicatie. Keuzes moeten gemaakt worden wat betreft de te gebruiken connector en viewer. De standaard geleverde viewers bieden een startpunt maar hebben ook belangrijke bezwaren, die gebruik voor internet toepassingen belemmeren. Zo is de Java viewer niet standaard ondersteund op alle browsers en kan om Ílinke downloads vragen. De html viewer is vrij groot en niet erg robuust. Zie voor meer informatie de doeumcntatie van Esri en een ar-tikel uit Spatialnews.
Pilot lnternet CIS
5.4
Software bedrijven
Ten behoeve van dit project is informatie ingewonnen bijCMG, Esri Nederland, Ceodan en Adogis. Deze partijen zijn uitgekozen omdat zij een bekende naam hebben op het gebied van Internet en ClS, Om andere partijen geen tekort te doen moet hierbij vermeld worden dat aan de selectie van deze bedrijven geen uitgebreid marktonderzoek vooraf is gegaan. Hieronder worden kort de sterke punten van de aÍzonderlijke bedrijven genoemd.
Adogis heeft een lange (voor deze markt) ervaring op het gebied van CIS en Internet en maniÍesteerde zich duidelijk als een bedrijf met visie. Naast eigen producten heeft Adogis ervaring met Mapguide en ArclMS. Adogis is onlangs overgenomen en sterk gereorganiseerd en ingekrompen. De gevolgen hiervan zijn niet bekend. CMC heeÍt het voordeel van een groot bedrijf met veel verschillende kennisvelden, waar ook gebruik van gemaakt wordt. Binnen het spatial research centre is veel ervaring met CIS en intranet projecten opgedaan. Esri Nederland heeÍt uiteraard als zeer sterk punt de voorsprong in de kennis over ArclMS, waarmee het zich krachtig op de Internet GIS markt begeeft. Ceodan is actieÍ betrokken bij de OpenClS initiatieven op het punt van Web Mapping err heeft daarmee een goede conceptuele basis op het gebied van GIS gebruik en internet. Andere bedrijven waar nret internet en CIS ervaring is: . Nieuwland heeÍt diverse internet GIS prolecten uitgevoerd en heeÍt ook ervaring nret beheer van toepassingen; . Aris heeft ervaring met ArcView IMS en MapServer en biedt diensten als ASP (application service provider); Demis heeÍt eigen software producten, waarmee voor Rijkswaterstaat enkele projecten zijn oÍ worden uitgevoerd; a MX voert voor RIZA een ArclMS project uit; o Ongetwijfeld nog vele anderen.
Pilot lnternet CIS
6 Infrastructuur en beheer Web Mapprng toepassingen vereisen een andere infrastructuur dan traditionele CIS toepassingen. Tot de doelstellingen van dit project behoren dan ook: . lnrichten van of aansluiten op een Internet CIS InÍrastructuur; . Inzicht krijgen in de verschillende aspecten van beheer die een dergelijke inÍrastructuur met zich mee brengt. ln dit hooÍdstuk wordt ingegaan op de verschillende aspecten bij het beheer van een Web Mapping toepassing. Kort wordt ingegaan op de internet inÍrastructuur van Verkeer en Waterstaat en waarom daarbij niet is aangesloten. Tot slot worden enkele ideeën gegeven over de inÍrastructuur en beheer van Internet Cl5 toepassingen voor Rijkswaterstaat in de toekomst. Bil Rijkswaterstaat wordt de infrastructuur en het beheer van software toepassingen in de meeste gevallen uitbesteed aan marktpartijen, Daarom wordt in dit hooÍdstuk vooral ingegaan op de mogelijkheden die de markt biedt.
6.1
Beheer van Internet GIS toepassingen
Het beheer van Web Mapping toepassingen en bijbehorende inÍrastructuur globaal in drie onderdelen op te delen. De volgende onderdelen nroeten beheerd worden (zie ook HooÍdstuk 3, techniek): 1) De Web Server (hard -en software).
2) 3)
is
De Map Server; De Web Mapping toepassing.
Deze onderdelen zijn niet volledig los van elkaar te zien, aangezien ze interacties met elkaar hebben en eisen aan elkaar stellen. De Map Server zal in veel gevallen nog andere applicaties vereisen om goed te Íunctioneren, zoals ASP, Java VM oÍ een Servlet engine. Deze laatste applicaties vallen onder de gangbare Internet Server technieken in tegenstelling tot de
Map Server. Er is een ruime keuze aan ntarktpartijen die het beheer van Web Servers (hard en software) en gangbare technieken kunnen uitvoeren, Map Servers betreffen echter specialistische applicaties, waardoor de keuze voor beherende partijen veel kleiner is.
6.2
B
eheer
R ij
kswaterstaat internet inf rastructu ur
De V&W internet pagina's en de internet pagina's van de verschillende diensten (www.riza.nl, www.rikz.nl etc.) worden door Consortis beheerd. Daarnaast wordt veel informatie van Rijkswaterstaat via andere partijen op internet gebracht. Een voorbeeld hiervan is waterland (www'waterland net), dat een initiatieÍ is waar Rijkswaterstaat nauw bij betrokken is. De inÍrastructuur rond waterland staat gelreel los van de inÍrastructuur van Consortis. Er zijn veel websites van Rijkswaterstaat die op diverse andere plekken gehost worden.
Consortis beheert een aantal Web Servers met een aantal applicaties die nodig zijn ten behoeve van de websites van Rijkswaterstaat. Er zijn momenteel geen Map Server applicaties in beheer bij Consortis.
Pilot Internet CIS
6.2.1 Infrastructuur
en beheer in dit proiect
Het eerste idee van de projectgroep was om gebruik te maken van de diensten van Consortis voor het inrichten van een Web server waarop ArclMS zou komen te draaien. Het grote voordeel hiervan zou ziin dat er op een centrale plek binnen Rijkswaterstaat een infrastructuur zou kunnen ontstaan waar alle diensten en directies gebruik van zouden kunnen maken. Deze opzet is gedurende dit project niet gelukt, doordat vanuit Consortis niet is gereageerd op verzoeken om een Map Server te ondersteunen. Hierna is gekozen voor een het inrichten van een server bij een externe provider. Bij deze provider (Solcon) draaien nu de scheepvaartberichten en ecotopen toepassin gen. Hiertoe is een servet gehuurd (Windows NT met llS, 800 MHz Processor,512 MB RAM), waarop ArclMS is geïnstalleerd. Zoveel mogelijk van de werkzaamheden zijn door externen uitgevoerd: . Inrichting en beheer van de Server door Solcon; . Installatie ArclMS door Esri; . Installatie Cold Fusion door CMC; . Installatie Ecotopen toepassing door Ceodan; . Installatie Scheepvaartberichten toepassing door CMC. Het beheer van ArclMS (de Map Server) en de toepassingen is nog niet geregeld. Er zal in eerste instantie gekeken worden oÍ de server en de toepassingen stabiel genoeg zijn om zonder veel omkijken te laten draaien.
6.3
Mogelijkheden voor een Rijkswaterstaat lnternet G15 infrastructuur
Er zijn een aantal verschillende varianten te bedenken voor een Web Mapping
inÍrastructuur en het beheren van Web Mapping toepassingen. 1) Het beheer per toepassing regelen. In dit gevalwordt bij elke toepassing onderzocht waar het beste gehost kan worden. Een voorwaarde is dat bij verschillende rrrarktpartijen deze mogeliikheid tot hosten aanwezig is. 2) Voor Riykswaterstaat (oÍ onderdelen daarvan) een server oÍ verschillerrde servers inrichten waar Web Mapping toepassingen gehost kunnen worden, lrr dit geval wordt de Web Server en Map Server centraal beheerd en kunnen daarop de toepassingen (die separaat beheerd worden) werken. Het beleid van Verkeer en Waterstaat is erop gericht om internet toepassingen centraal te beheren bij Consortis. Dit kan reden zijn om bij Consortis een infrastructuur in te richten die het mogelijk maakt internet CIS toepassingen daar te plaatsen. De Meetkundige Dienst neemt initiatieven om de mogelijkheden hiertoe te onderzoeken. Het inrichten van een infrastructuur bij Consortis kan de volgende voordelen op leveren:
1. 2. 3.
Voldoen aan het beleid van Verkeer en Waterstaat; EÍÍiciënt gebruik van licenties. Licenties van soÍtware kunnen immers gedeeld worden; Een gerealiseerde inÍrastructuur biedt diensten en directies de mogelijkheid eenvoudig mee te liften met centraal geregelde f
4.
aciliteiten;
De mogelijkheid om basisgegevens en basiskaarten met verantwoorde
cartograÍie klaar te zetten voor gebruik door verschillende applicaties
5.
Pilot lnternet 615
van verschillende diensten en directies; Cegarandeerde beverliging van gegevens.
Een dienst
of directie die een toepassing wil laten beheren heeít een aantal
eisen:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
De kosten moeten zo laag mogelijk zijn; De administratieve inspanningen moeten minimaalzijn; De technische voorzieningen moeten goed zijn; De infrastructuur moet geen beperkingen opleggen aan de toepassing, bijvoorbeeld aan de gebruikte internet GIS software of andere applicaties; Toegang tot een server voor updates van gegevens; Snelle en flexibele dienstverlening; Een duidelijk aanspreekpunt.
Aan de meeste van bovenstaande eisen zal een marktpartij gemakkelijker kunnen voldoen dan een centrale organisatie. Het onderzoek van de Meetkundige Dienst zal uitwijzen in hoeverre centraal beheer van internet 6lS toepassingen haalbaar en wenselijk is. Voorlopig zullen ontwikkelde internet CIS toepassingen bij marktpartijen in beheer gegeven moeten worden. Hierbij moet er rekening mee worden gehouden dat het aantal rnarktpartijen dat deze service biedt nog niet groot is. Vaak zaleen marktpartij slechts één software product goed ondersteunen en zal omgekeerd een product slechts door een enkele partij ondersteund kunnen worden. Dit betekent dat de keuze voor een product directe gevolgen heeÍt voor de keuze voor het beheer.
Pilot lnternet CIS
7 Standaarden Hoewel standaarden geen onderdeel van de doelstellingen van de pilot Internet CIS uitmaakten wordt dit onderwerp, gezien het belang, toch in een apart hooÍdstuk behandeld. Bij Rijkswaterstaat wordt wat betreÍt cls soÍtware de laatste jaren een standaard gebruikt op het gebied van soÍtware, namelijk de software van Esri. Esri is de producent van ArclnÍo en ArcView. Door deze standaard is de uitwisseling van geograÍische gegevens en toepassingen binnen Rijkswatersta at zeer geholpen. ln dit hooÍdstuk wordt gekeken naar de voor en nadelen van een Internet CIS soÍtware standaard voor Rijkswaterstaat en naar de mogelijkheden die door de activiteiten van het OpenClS consortiunr (OCC) ontstaan.
7.1
OpenGlS
Het O pen C S con so rtium (hllp-:llwww'opengls. org) werkt aan i nteríace speciÍicaties van geograÍische informatie en toepassingen die'open'zijn, dat wil zeggen voor iedereen beschikbaar en goed gedocumenteerd, Hiermee moet 6nder andere inÍormatie uitwisseling bevordetd worden. Voor irrternet CIS gaat het dan ntet trante otn de rrrogeliikheid ont itrÍortlratie van verschillende Map servers vra de browser op te vfagen en ovef elkaar te bekilken. De kracht varl het OperrClS cottsortiunt ligt erirr dat de speciÍicaties breed gedragert wordetr, ook door de nreeste soÍtware leveranciers. Er zijn monrenteel twee specificaties die direct betrekking hebben op internet CIS: 1) De Web Map Server lnterÍaces speciÍicatie en 2) De Ceography Markup Language speciÍicatie; I
Wanneer integratie met gegevens van een andere lxaP server van belang is voor een toepassing dan zrjn dit de belangrijkste starrdaarden om rekening nte te houden. Hiert1ee kan de openlreid van inÍormatie sterk bevorderd wordetr. 7.1
.1
Web Map Server interÍaces
De Web Map Server (WMS) sB-elÍleatie beschrijÍt Íormeel hoe een client aan een map server om een kaart vraagt en hoe het resultaat terugkomt. De WMS interÍace is gebaseerd op de image techniek (zie hoofdstuk 3, techniek). Door gebruik te maken van transparantie kunnen gegevens van verschillende map servers gecombineerd worden in een browser tot één kaart. Een voorbeeld vraag van een browser aan een map server: geeÍ nrij in gif fornraat, rn Rijksdriehoekscoórdinaten de ecotopen van het gebied tussen de coórdinaten x1, y1 en x2, y2, waarbij de achtergrond transparant wordt
weergegeven. Een soortgelijke vraag wordt idealiter aan een andere map server gevraagd die de topograÍische ondergrond kan leveren om een compleet kaartbeeld te krijgen. De WMS interÍace is in verschillende Internet CIS soÍtware pakketten
geïmplenrenteerd. Voorbeelden van toepassingen waarbij kaartlagen van verschillende Map servers te bekijken zijn:
. .
Pilot lnternet 6lS
h
tt p :l1www. cub-ew-erx.-com ldem-olcub,ev-iew
ht!p-:1lwww, geodan.nl/w-ebmapptn gl ncgi
1
eub eview. cgi
7.1
.2
Geography Markup Language
De Geography Markup Language (CML) specificatie geeft een standaard formaat voor het beschrijven van geografische informatie. GML kan als standaard gaan dienen voor gegevens transport bij implementatie van de 'Íeature techniek' (zie hooÍdstuk 3, techniek). CML is gebaseerd op XML en biedt daardoor ook voordelen als uitbreidbaarheid, openheid en gebruik van stylesheets voor weergave van de gegevens.
De CML specificatie is pas sinds kort gereed en er zijn daarom ook nog geen toepassingen van bekend.
7.2
Standaard software
Een keuze voor standaard map server soÍtware voor Rijkswaterstaat kan een aantal voordelen opleveren. Programmatuur kan hergebruikt worden voor verschillende toepassingen. Licenties kunnen efficiënt worden ingezet en er kan gebruik worden gemaakt van kortingen door aanschaÍ van meerdere licenties. Er kan aangesloten worden bij andere toepassingen van de leverancier.
ln het geval van Rijkswaterstaat zou ArclMS een logische keuze zijn als standaard map server soÍtware. Hiermee wordt aangesloten bij de Esri standaard voor desktop CIS producten. Er zullen geen oÍ weinig problemen zijn met bestandsÍormaten en er kan gebruik worden gemaakt van tools van de leverancier om kaarten die in bijvoorbeeld ArcView zijn gemaakt snel geschikt te maken voor publicatie op het web. ArclMS kan als server dienen voor de nieuwe generatie Desktop CIS producten van Esri, Overigens kan in een volgende versie van deze producten ook gebruikt gemaakt worden van een WMS server. Er zijn een aantal argumenten om (nog) geen standaard te kiezen. De kosten
verschillen nogal voor de verschillende software pakketten. Dit varieert van circa 1.2O0 tot circa 5O.OOO gulden, waarbij de software van de grotere marktpartijen (die het eerst in aanmerking zouden komen als standaard) gemiddeld circa 3O.000 gulden bedragen. Dit kan voor een klein projecten zwaar op het budget drukken. De beheerskosten (hosten, inÍrastructuur) verschilt per product en leverancier. Daarnaast zijn er belangrijke functionele verschillen tussen de producten, zoals perÍormance en Íunctionaliteit. Gezien de genoemde tegenargumenten lijkt het op dit moment niet zinnig om te kiezen voor een software standaard voor internet toepassingen. Overigens loopt er binnen V&W momenteel een project (binnen CIS-NAT) over het omgaan met CIS standaarden.
Pilot lnternet 6lS
25
8 Ontwikkelen Internet CIS toepassingen
Het ontwikkelen van Web Mapping toepassingen brengt duidelijk andere aandachtspunten met zich mee dan het ontwikkelen van desktop CIS toepassingen. Tijdens het project zijn een aantal punten duidelijk naar voren gekomen.
8.1
Web Design
Een verschil met desktop CIS projecten is dat de doelgroep over het algemeen veel breder is. Waar het bij een standaard project niet zo moeilijk is om alle belanghebbenden om de taÍel te krijgen voor gebruikerssessies, is dit voor een internet toepassing onmogelijk. Dit is eén van de redenen dat het ontwerp van een site een andere aanpak vraagt dan de traditionele manier waarbij via interactieve sessies met de gebruikers de 'look en feel' wordt bepaald. Bij een Web Mapping project is het verstandig om in een vroeg stadium een ontwerper (webdesigner) in te schakelen, die ervaring heeft met het rnaken van intuïtieve en attractieve sites voor een breed publiek. Voor de toepassingen die in het kader van dit project gemaakt zijn is geen webdesigner ingeschakeld. De opgeleverde producten zijn ons inziens wel intuïtief , maar deze intuïtiviteit was door een beter ontwerp sterker geweest. Ook de aantrekkelijkheid van de pagina's zou door een beter ontwerp groter zijn.
Ook de cartografische aspecten van internet verdienen extra aandacht. Zie onder andere de website van het ITC over dit onderwerp (http ://kartoweb.itc.n l/webcartography/webbook/indexl .htm).
8.2
Beveiliging
Beveiliging is altijd een cruciaal punt in internet toepassingen. In het kader van dit project wordt speciaal aandacht gevraagd voor de beveiliging van geograíische gegevens. Wat betreÍt algemene beveiliging aspecten van websites verschilt internet CIS niet van andere internet toepassingen.
lnternet CIS producten bieden over het algemeen goede mogelijkheden onr de geografische gegevens te beveiligen. Over het algemeen zullen alleen de kaartjes, die gemaakt worden op grond van voorgedefinieerde bevragingsmogelijkheden door een gebruiker te benaderen zijn, niet de data zelÍ. Hierbij zijn echter twee aandachtspunten van belang: 1) CeograÍische dataleveranciers stellen soms eisen aan de kaartjes die getoond kunnen worden. Zo stelt de TopograÍische Dienst eisen aan onder andere de grootte van het op te vragen kaartje. Dit is een vorm van beveiliging om te voorkomen dat gebruikers zonder betaling waardevolle kaartjes met data van de TopograÍische Dienst kunnen afdrukken.
2)
Een behoorlijk aantal software producten is juist gericht op openheid
van gegevens en dit is ook een waardevolle toepassing van de technologie. lnternet CIS soÍtware die werkt volgens OpenClS standaarden oÍ ArclMS met de standaard connector geeÍt de
Pilot Intenret Cl5
mogelijkheid om de gegevens met grote mate van vrijheid te bevragen. Dit is geen probleem zolang de gegevens inderdaad vrij beschikbaar zijn, Wanneer (ondergrond) gegevens van bijvoorbeeld de Topografische Dienst worden gebruikt dan is dit niet wenselijk.
8.3
PerÍormance
Fen cruciale factor bij Web Mapping toepassingen is de performance. Web
nrapping technologie levert altijd een voor internet begrippen zware toepassing op. Bijvoorbeeld bij de ecotopen toepassing is niet voldoende op dit aspect gelet, waardoor met name het opstarten erg lang duurt. Performance kan beslissend zijn voor de keuze van technologie oÍ opzet van een website. Het kan een reden zijn om bepaalde functionaliteit niet te maken. Een aantal Íactoren (naast hardware zaken als netwerk en server capaciteit) die de performance beïnvloeden zijn: . Cebruik plug-in: een plug-in geeft eenmalig extra netwerkverkeer, maar zal daarna performance verbetering geven; . )ava applets worden elke keer bij openen van een site geladen en werken
.
.
daarmee vertragend; ASP, Cold Fusion (en vergelijkbare technieken) kunnen wanneer goed
ingezet de perÍormance ten goede komen door veel op de server af te wikkelen; Crootte kaartvenster; wanneer met de inrage techniek wordt gewerkt betekent eerr groter kaartvenster een grotere bitmap (meer kilobytes) en daarnree vertraging; Cornplexitert kaartbeeld; een conrplex kaartbeeld karr minder goed worden geconrpressed en dit betekent vertraging; Schaalafhankelijk weergeven van geografische gegevens voorkomt overbodig data zoeken op de server; Ook met html kan een zware client worden gemaakt. Een voorbeeld is de ecotopentoepassing die gebaseerd is op de standaard html viewer van ArclMS.
De barrdbreedte van een netwerk is zeer bepalende perfornrance voot de Íunctionaliteit. Het V&W netwerk, dat tnonrenteel nog niet zeer snel is, zal verbeteringen ondergaan. Door de extra bandbreedte die dit oplevert zullen V&W intranet toepassingen in de toekomst een betere performance hebben.
8.4
Geen desktop Gl5, nieuwe technologie
Web Mapping is geen desktop CIS en het betreÍt nieuwe technologie. Voor elke gewenste Íunctionaliteit moet bekeken worden oÍ deze mogelijk is, welke inspanning eraan verbonden is om deze te realiseren, welke gevolgen deze heeft voor performance, serverbelasting en onderhoudbaarheid. Ook basis CIS Íunctionaliteit is niet vanzelfsprekend. Dit kan voor'ClS meÍtsen' wel eens onverwachte gevolgen opleveren, Een typisch voorbeeld is het 'zoomen met box'. Dit is een Íunctionaliteit die voor iemand die gewend is met CIS te werken vanzelfsprekend is. Voor ArclMS bleek deze Íunctionaliteit echter niet zo vanzelfsprekend. Afhankelijk van de ontwikkelomgeving die gebruikt wordt is deze Íunctionaliteit al dan niet eenvoudig voorhanden. Ook levert internet technologie voor bijvoorbeeld selectie speciale aandachtspunten. Hou de toepassingen eenvoudig en in eerste instantie vooral waarvoor web mapping technologie tot op heden vooral geschikt is: weergeven en bevragen. Bovenstaande punten zijn ook van belang voor het maken van een kosten inschatting voor het maken van een applicatie. Functionaliteit die eenvoudig
Pilot lnteÍnet Gl5
lijkt kan voor een internet toepassing onverwacht veel werk opleveren. Voorbeelden uit de in het kader van dit onderzoek uitgevoerde project en zijn: . Zoomen met box: dit is niet standaard in ArclMS (afhankelijk van de gebru ikte program meer omgeving) ; . lnformatie opvragen van meerdere kaartlagen tegelijkertijd (meerdere kaartlagen actief hebben) is niet standaard mogelijk in ArclMS; o Automatisch verversen van gegevens is geen vanzelfsprekendheid doordat ArclMS gegevens lockt; . Alleen laten zien van geselecteerde objecten is een lastige klus. Een aardig voordeel van internet technologie is dat interactie tussen ontwikkelaars en gebruikers sterk verbeterd wordt. Het is immers vrij eenvoudig een testomgeving te maken die door alle gebruikers te benaderen is, waardoor ze de ontwikkeling kunnen volgen.
Pilot lnternet GIS
9 Kosten Om een indruk te geven van de kosten die met een internet toepassing gemoeid zijn worden hieronder de gemaakte kosten voor de in het kader van dit project ontwikkelde toepassingen gegeven. Een aantal opmerkingen bij het overzicht: Er zijn geen onderhoudscontracten afgesloten voor de gebouwde
1)
2l
toepassingen. Een indicatie voor de kosten van een onderhoudscontract is2o"/" van de bouw van de toepassingpeí )aar' De in het overzicht opgenomen bedragen zijn gebaseerd op deze schatting, waarbij ervan uitgegaan is dat hierbij ook het beheer van ArclMS (de Map Server) zit opgenomen; Onderstaande kosten ziin indicaties die dicht bij de werkelijke bedragen lrggen. Wegens afrondingen kunnen verschillen met de werkelilkheid ontstaan. ook zijrr ontwikkelkosten vertaald naar nleer realistische bedragen daar waar de ontwikkelende partij eigen, niet betaalde, resources heeft ingezet om zelÍ kennis te kunnen
ontwikkelen. Kosten sottware (eé
e
kosten)
Omschriiving
Bedras (NLG)
Licentie ArclMS lnstallatie ArclMS Licentie Cold Fusion lnstallatie Cold Fusion Totaal
29.000 4.000 5.OOO
1.500
39,500 osten
Ontwikkelen toepassingen
Bedras (NLG)
Omschriivins Ecotopentoepassing
Ontwikkelen Beeeleiding door RIZA en voorbereiden data Totaal Scheepvaartberichten
50.o00 40.000 90.000
Ontwikkelen Begelerding door RIZA en voorbereiden data
60.000 40.000
Totaal
100.ooo
Beheer toe
sl
eru
end e l(osten
Omschriiving Ecotopentoepassing (per iaar) Scheepvaartberichten (per iaar)
Bedras (NLG) 10.000 12.OO0
Kosten hosten (huur server, beheer Windows NT en llS, internet connectie) (terugkerende kosten Bedras (NLG) Omschriiving 6.OOO Inrichten (incl. licenties NT, Timbuktu) 17.OOO Onderhoud per iaar
Hoewel de kosten voor het ontwikkelen van een toepassing afhankelijk is van de gewenste functionaliteit kan gesteld worden dat een bedrag van 50.O0O
Pilot lnternet 6lS
B
iil age 1 , Lin ks Algemene sites over lnternet GIS CeoWorld ulu^u€e-qp-laEe.e-o-mlgllwebmaBp-urg/deíaultasp US Army !v-ww..tee, arm y .m i I gtsl Ceocommunity lvrry-lv.g.e,o-c,o-mm,c-oml-cian-nellw-eb-naBI Internet GIS toepassingen bij Rijkswaterstaat
Seasilt Blrk Win Bos InterWad Ecotopen
rikz.esrinl.com
www.Iws-avv.nl/blik htm
www.vz.geodan. nllwinbos/Írameset-ntatrix. htm www.waddenzee.nlldutch/frames.htm www.ecotopenkaarten.nl Scheepvaartberichten www.waterland.net/bericht Haringvliet vrlryw.haringvlietsluj-zen.rrll Han.ngvliet-nllgebied.htm
Artikelen Ceo Eu rope
CeoWorld
www.geop
!a ce,eo-ml ge
w w-w. ge op
I
a
/2op1 rc2A1 ldeÍa-ult,asp
ce . co m I ge / ? OO 1 / 03
O
1/
03 0 1 w
e
b. as p
www.geopla ce.com/ gw /2OO1 /O2O1IO2O1 wm.asp
Spatialnews over ArclMS spatialnews.geoeomm..cgm/ne-wsletterl2oo-o/221arcims.h-tml Ceodan over OpenGlS w11rv1t.geo-dan.nlln7ge-o,dan/a.rtikel1O,p-ene l5,htm OpenGlS Algemeen WMS interÍace
CML Software en bedrijven ArclMS (Esri) Ceodan
Mapguide (Autodesk) MapXtreme (MaplnÍo) CeoMedia (lntergraph) Adogis Denris
Aris Nieuwland Cmg BlueMarble lmage Web Servers IWS (ErMapper) Lizardtech Open Source software Map Server
OpenMap
lvtf /\l[.
o
p_e,n€is.o[g
\4r!t/w,apJngis-,orltechno-lspecslQ1.-O-4712,p-df GML2 .h t ml !vle!v- o B en gi s*n et1 gm UQ 1 -{29-l
www.e5il.com www,geodan.nl www,autodesk.com www.mapinfo.com www.intgrgraph.com www.adogis.nl www.demis,nl www.aris.nl http ://www. nieuwland.nll www.cmg.nl v[!v-!y.bluem,arblegec-eom,www-.b-eyondgeo.com w
ww,
ei:rn-aBp--ei,co
m, www-eadh e-te-com
urww_..Izardt_e_e[.cpm
Ínapie r-vrt gts u mtr. ed u openmap-"bbn.com/ .
Overig lmageMapper WebView Meer
ww-w--alta-4,E0-ml
wwwzebri:.Eoml !-v-vwv,geop-lac.e,co-m18r.1.we-bmaPp-inglve-n-do-rs,asP
Overig Uitleg technische termen www,wha-tis,com Web-CartograÍie karto-we,b.itc,nl/webear:tographylwebbook/indexl .htm SPI N !v.!vw v e n w n et. m i n ve n w. nl I r w s / Í w t a / sp n / n d e x, h tm www.venwn et. m invenw. nl / gispl aza / ClSPlaza .
Pilot lnternet CIS
i
i
