EXPEDITIE ECOTOPIA IS EEN LESPAKKET, WAARMEE LEERLINGEN VAN HET VOORTGEZET ONDERWIJS OP EEN EXPLORATIEVE WIJZE LEREN OVER TECHNIEK EN DUURZAAMHEID. HET LESPAKKET BEVAT VEEL PRAKTISCHE OPDRACHTEN EN IS GEBASEERD OP DE TECHNISCH ONTWERPEN
CYCLUS MET EEN KRACHTIGE VERHAALLIJN.
ACHTERGROND In 2007 is Ontwerpbureau Fix benaderd door de TU Delft, Natuur- en Milieucentrum Weizigt en vier scholen in de Drechtsteden met de vraag een lesprogramma over techniek en duurzaamheid te ontwikkelen voor de onderbouw van hetvoortgezet onderwijs. Directe aanleiding hiertoe is het teruglopende aantal techniekstudenten en de toenemende uitdaging op het gebied van technologische ontwikkelingen met thema's als duurzaamheid, energievoorziening en klimaatverandering.
14
Tevens blijkt uit onderzoek dat op vwo- en havoniveau een potentieel aan leerlingen aanwezig is met een praktisch gerichte belangstelling voor techniek. Daarnaast verwachten jongeren van deze tijd variatie in onderwijs; serieuze en moeilijke zaken moeten vermengd worden met een funfactor en doe-opdrachten. Het huidige lesmateriaal voldoet hier niet altijd aan. Een mooie opdracht voor Ontwerpbureau Fix, dat zich al meer dan 10 jaar inzet om kinderen spelenderwijs te leren over
duurzaamheid
en techniek. Hiervoor heeft
Fix duurzame speelobjecten en lesmateriaal ontwikkeld en is actief in het geven van workshops met betrekking tot duurzame technieken. De visie van Confucius staat bij alle activiteiten centraal:
"Ik hoor en ik vergeet, Ik zie en ik onthoud, Ik doe en ik begrijp"
Door interactie en praktisch toepassen, verplaatsen kinderen zich echt in de problematiek, waardoor bewustwording ontwikkeld wordt. Dit bewustzijn leidt tot interesse. Spel, plezier, fysieke inspanning en avontuur gaan hierin samen! De primaire doelstellingen van het lespakket zijn: ..:.ontwikkelen van bewustzijn waarom duurzame techniek belangrijk is; - erva'ren hoe duurzame techniek werkt; - ondervinden dat duurzame techniek leuk is! 15
DE VERHAALLIJN Leerlingen spoelen als drenkeling aan op het fictieve eiland Ecotopia. Ecotopia is ongerept en onbewoond. Er is geen elektriciteit en kraanwater en er heerst een subtropisch klimaat. Er zijn veel bossen, grotten, een groot strand en verder héél veel zee. Het enige niet natuurlijke op Ecotopia is wat er is aangespoeld: autobanden, flessen, hout, touw en nog veel meer ... De leerlingen wordt gevraagd om in teams, met de beschikbare materialen, producten te ontwerpen en te bouwen voor één van de basisbehoeftes op het eiland: - Hoe kom ik aan drinkwater? - Hoe word ik op tijd wakker voor de jacht? - Hoe vang ik eetbare dieren? In een finale wordt uitgemaakt welke teams het beste kunnen survivallen! Hierbij wordt niet alleen gekeken naar duurzaamheid, technisch inzicht, praktische vaardigheid en werking, maar ook naar samenwerking, kennis en creativiteit. Het beste team per categorie wint de Ecotopia Award!
ONTWERPPROBLEEM ANALYSEREN EN BESCHRIJVEN
ONTWERP TESTEN EN EVALUEREN
2
3
ONTWERP REALISEREN
ONTWERPVOORSTEL FORMULEREN
16
PROGRAMMA VAN EISEN OPSTELLEN
(DEEL) UITWERKINGEN BEDENKEN
DE TECHNISCH CYCLUS
ONTWERPEN
Tijdens het ontwerpen maken leerlingen gebruik van de technisch ontwerpen cyclus. In het theoretische deel worden, aan de hand van werkbladen, de eerste 4 stappen van deze cyclus doorlopen om het ontwerpvoorstel te formuleren. Daarna gaan de leerlingen ook praktisch aan de slag en bouwen en testen het ontwerp zelf. GEBRUIKTE MATERIALEN EN OPDRACHTEN Het lespakket is opgezet als een recreatief bordspel met materiaalkaarten, opdrachtkaarten, opdrachtboekjes en een spelregelboek en wordt geleverd in een aangespoelde kist. Door de vormgeving en illustraties wordt het een beleving, de leerlingen gaan zich verplaatsen in hun positie op het eiland. De materialen voor de opdrachten worden door de school verzameld of door de kinderen zelf meegenomen. Alle materialen zijn "afvalmaterialen" en gratis op te halen bij winkeliers of van thuis mee te nemen. Denk aan een oude autoband, fietsbanden, gebruikt hout, flessen, touw etc. Naast de opdrachten waarin leerlingen een ontwerp maken voor één van de basisbehoeftes, zijn er ook losse opdrachten die binnen de verhaallijn kunnen worden uitgevoerd bij vakken als techniek, natuurkunde, scheikunde, biologie, wiskunde en aardrijkskunde. Om aan te sluiten bij de onderwijspraktijk zijn de opdrachten ontwikkeld in samenwerking met 20 docenten van verschillende vakken en van 4 verschillende scholen. ' Ook kunnen leerlingen extra punten verdienen met de bonusopdracht, die bestaat uit een aantal vragen, die van de website www.expeditie-ecotopia.nl kunnen worden
gedownload. Daarnaast is een Hyves-groep opgezet, waar leerlingen met elkaar kunnen communiceren over het lespakket. Hier zijn onder meer foto's en filmpjes te zien. LEREN OVER DUURZAAMHEID Techniek en duurzaamheid komen beide in het lespakket aan de orde, maar staan niet los van elkaar. Samen leveren ze een zeer interessante innovatie voor de toekomst op: Duurzame Techniek! Spelenderwijs leren leerlingen het begrip "duurzame ontwikkeling" begrijpen:
"Duuriame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij de huidige wereldbevolking in haar behoeften voorziet zonder de komende generaties te beperken om in hun behoeften te voorzien." (BRON: BRUNDLANDT RAPPORT) "Sociaal omgaan met de omgeving en een gezonde economie zijn hier ook onderdeel van. " (BRON: KERN LEERPLAN LEREN VOOR DUURZAME ONTWIKKELING.
SEPTEMBER
De bovenstaande
Roofbouw plegen is niet verstandig. Het begrip "CradIe-to-CradIe" (afval = voedsel) wordt hiermee zichtbaar gemaakt. Daarnaast maken leerlingen kennis met het. begrip recycling door middel van de aangespoelde materialen. Al ontwerpende Ieren ze de mogelijkheden van deze materialen kennen. Ook het begrip duurzaam ontwerpen komt aan de orde. Ondanks de beperkte middelen op Ecotopia zullen leerlingen ervaren dat ze, zonder elektriciteit en kraanwater en met hernieuwbare en gerecyclede materialen, allerlei duurzame ontwerpen kunnen maken waarmee ze kunnen overleven. Met behulp van de uitbreidingsset materiaalkaarten, gaan ze zelfs duurzame energie opwekken. Tot slot komt in de extra opdracht "Milieuvergelijking houten en kunststof kist", het begrip milieubelasting aan de orde. In deze opdracht berekenen leerlingen de milieubelasting van het kistje.
2007)
definities hebben betrek-
king op de gehele aarde en mensheid, maar op de schaal van een eiland wordt dit begrip nog veel duidelijker. Leerlingen leven zich in het verhaal van Ecotopia in en worden zich bewust van de beperkte middelen die op het eiland aanwezig zijn om te overleven. In het lespakket wordt dit duidelijk doordat leerlingen alleen gebruik mogen maken van de materialen op de materiaalkaarten. Met de materiaalkaarten wordt ook het begrip "hernieuwbare" grondstoffen duidelijk: grondstoffen zoals hout, bamboe, planten etc., die zichzelf relatief snel, ten opzichte van fossiele grondstoffen zoals ijzererts en olie, vernieuwen. Maar ook bij hernieuwbare grondstoffen moetje ervoor zorgen dat het verbruik en aangroei in balans blijven.
17
RESULTATEN Inmiddels zijn in 2008 en 2009 twee finales gehouden. Het eerste jaar hebben 14 klassen meegedaan en het tweede jaar zelfs 20 klassen waarbij in totaal 1000 kinderen kennis hebben gemaakt met het lespakket. Hieronder volgt een tweetal creatieve en goed werkende systemen uit de finale van 2009. Beide systemen zijn het resultaat van dezelfde opdracht: Bedenk een drinkwaterbereidingsapparaat voor op het eiland Ecotopia om zout water drinkbaar te maken. Hieruit blijkt dat de opdrachten tot zeer verschillende ontwerpen leiden. Het waterfilterapparaat De constructie bestaat uit 3 lagen van verschillende materialen (gras, zand en koolstof), die elk bijdragen aan de reiniging van het water.
Het waterdestilJatie-apparaat In dit ontwerp is slim de stof toegepast die de leerlingen in het 2e schooljaar krijgen. Daarnaast nog een ontwerp dat leerlingen van het VMBO gemaakt hebben tijdens een proefdemonstratie. Het ontwerp is het resultaat van de opdracht: Bedenk een weksysteem voor op het eiland Ecotopia, dat ingesteld wordt rond zonsondergang en een insteltijd van 2 tot 12 uur heeft. (ZIE BEELD VOORAAN DIT ARTIKEL)
EVALUATIE Kinderen hebben met veel inzet en enthousiasme aan de opdrachten gewerkt. Verbazingwekkend is soms hoeveel zij al kunnen en weten: intelligente oplossingen en mooie Powerpoints voor de presentatie, waarin zelfs animaties zijn verwerkt. Het is leuk om de taakverdeling in de groepen te zien. De techneut van het groepje heeft duidelijk ideeën over de werking, maar de andere leden nemen deel aan de bouwen zien met eigen ogen hoe het werkt. De docenten gaven het lespakket tijdens de evaluatie een 4,3 van de maximale score van 5. VERKOOP Fix is momenteel
oeveel rbazin~ekkend' kinderen al en en kunnen."
op zoek naar een uitgever.
De verkoop is voor Fix geen kernactiviteit, maar het is zonde als zo'n mooi lespakket blijft liggen. Het lespakket kan worden ingezet door o.a. scholen voor voortgezet onderwijs en milieu-educatiecentra tijdens de normale lesuren, een projectweek of de zomerschool.
CLAUDIA VAN RIET IS INDUSTRIEEL ONTWERPSTER WERKT BINNEN HAAR EIGEN ONTWERPBUREAU AAN PRODUCTEN WAARMEE
MENSEN SPELENDER-
WIJS KUNNEN LEREN OVER DUURZAAMHEID.
EN
FIX
