Ieder zijn talent, samen het resultaat Verkort jaarverslag 2010 Kenniscentrum Wetenschap & Techniek West Inleiding Dit verkorte jaarverslag biedt een gedeeltelijk overzicht van de resultaten van het Kenniscentrum Wetenschap & Techniek West (KWT West). Het volledige jaarverslag is op internet te lezen via www.kwtwest.nl. Het doel van het kenniscentrum is basisschoolleraren, Pabo-docenten en Pabo-studenten te laten excelleren op het gebied van Wetenschap en Techniek. De onderzoekende houding, creativiteit en zelfreflectie staan centraal. KWT West bedankt de stuurgroep, de lector, de (Pabo-)projectleiders, ontwikkelaars, onderzoekers, trainers, studenten, basisschoolleraren, projectleiders VTB steunpunten, experts TU Delft, Technocentrum Haaglanden, de TechnoTalent Groep, Diergaarde Blijdorp en het Netherlands Water Partnership voor hun tijd, kritische houding en ideeën. Het Platform Bèta Techniek, TU Delft, RPA Haaglanden, Provincie Zuid-Holland, TechnoCentrum Haaglanden, De Haagse Hogeschool, Hogeschool Rotterdam, Hogeschool Leiden, Hogeschool Zeeland, Driestar Educatief (en in het bijzonder De Haagse Hogeschool) worden bedankt voor hun vertrouwen in KWT West, het meedenken en de financiële en facilitaire ondersteuning. Samen leren Resultaten KWT West als lerende organisatie 2009 Duidelijke rolverdeling: Belangrijk voor de resultaten van het kenniscentum is dat de rolverdelingen binnen het kenniscentrum en in de regio duidelijk zijn. Zo is de voorzitter van de stuurgroep eindverantwoordelijk voor het gehele project, is duidelijk wie aan wie verantwoording aflegt en is ruimschoots aandacht voor het individu en persoonlijke ontwikkeling. Daarnaast is er ook een duidelijke rolverdeling tussen KWT West, de VTB steunpunten, Technocentra en andere partijen in de regio. Dit heeft geleid tot een taakverdeling, samenwerking en adequaat reageren op kansen en ontwikkelingen. Transformeren: De verbanden tussen onderzoek, creëren en praktiseren hebben geleid tot onderzoeksonderwerpen die uit het veld komen waardoor basisscholen bereid zijn om actief deel te nemen. Nieuwe inzichten uit onderzoek worden de volgende dag al ingezet bij ontwikkeling en uitvoering. Een concreet voorbeeld is dat Real Life Learning onderdeel uitmaakt van de nascholing en curriculum en dit weer input oplevert voor het onderzoeksthema van het lectoraat Wetenschap en Techniek. Tijdens het onderzoek worden trainers bij nascholing ingezet en krijgen onderzoekers ruimte om nascholing te observeren en deze te evalueren met de trainers en ontwikkelaars. Het belangrijkste resultaat hiervan is dat de kwaliteit van de nascholing aansluit bij de praktijk. Dit is onder andere af te leiden uit: • Onderzoeken die direct input opleveren voor scholing en basisschoolleraren die aangeven dat het onderzoek zeer bruikbaar is. • Deelnemers van het kenniscentrum, waaronder Pabo-docenten, die veel geleerd hebben en de nieuwe inzichten en kennis gebruiken binnen het curriculum en naar hun eigen collega’s. Een Pabo-docent die nu binnen de minor niet alleen leuke uitstapjes doet, maar nu het vertrouwen heeft de diepte in te gaan met onderzoekend en ontwerpend leren.
Professionalisering: Ten opzichte van vorig jaar is dit jaar meer aandacht voor het professionaliseren van de onderzoekers, ontwikkelaars en uitvoerders zelf door hen deel te laten nemen aan conferenties, workshops te laten organiseren en door onderlinge intervisie. Van centrale sturing tot meer zelfsturing: Waar in 2008 de activiteiten met name bepaald werden door de projectleiders hebben in 2009 de deelnemers van de werkgroepen steeds meer de ruimte gekregen om de agenda te bepalen. Dit betekent dat er een verandering heeft plaatsgevonden van sterk sturend leiderschap naar faciliterend leiderschap waarbij bewaking van prioriteitstelling, voortgang en kwaliteit belangrijke aandachtspunten waren. Een concreet voorbeeld is dat de Curriculumwerkgroep zelf intervisiebijeenkomsten heeft georganiseerd waarbij in één bijeenkomst meerder Pabo-docenten Wetenschap en Techniek aanwezig waren met specifiek hiervoor uitgenodigde vakdocenten, zoals rekenen en didactiek. Er heerst een positieve sfeer binnen de werkgroepen en het lectoraat. Er wordt met veel enthousiasme hard gewerkt. Ook buiten de formele afspraken om hebben de deelnemers veelvuldig contact met elkaar. Ruimte voor dynamiek: De processen en producten zijn zo ingericht dat er ruimte is voor dynamiek. Nieuwe inzichten door onderzoek, ervaringen en ontwikkelingen zijn gebruikt binnen de organisatie en de producten van KWT West en de ruimte werd benut om nieuwe activiteiten op te pakken. Steeds meer partijen weten het kenniscentrum te vinden rondom onderzoeksvragen en ontwikkelvragen uit de regio (Pabo’s, TU Delft, gemeenten) en landelijk vanuit bijvoorbeeld branche-organisaties. Dit heeft grote gevolgen voor de organisatie en biedt de mogelijkheid om professionele mensen te binden en flexibel in te zetten. Zo is KWT West gevraagd de plannen voor de Wetenschap en Techniek Academie en het Wetenschapsknooppunt mee te helpen vormgeven en in uitvoering te brengen. Doordat KWT West continue verschillende experts en mogelijke talent aantrekt en professionaliseert, is het steeds beter mogelijk om geprofessionaliseerde trainers, onderzoekers en ontwikkelaars op het vlak van Wetenschap en Techniek te vinden om nieuwe activiteiten op te pakken. Nascholing De werkgroep Nascholing van KWT West ontwikkelde begin 2009 een training voor basisschoolleraren in ontwerpend en onderzoekend leren. Vier Pabo’s in de regio ZuidHolland en Zeeland zijn toegerust om deze training uit te voeren. KWT West realiseerde dit door: • • • • •
het ontwikkelen van een training van zes dagdelen met speciaal voor leraren ontwikkeld lesmateriaal het opbouwen van een community van deskundige, enthousiaste trainers en ontwikkelaars en doorgaande professionalisering in samenwerking met het lectoraat Kennisinfrastructuur Wetenschap en Techniek uitvoeren van interventies in de training rond drie van de vier onderzoeksthema’s: creativiteit in technische ontwerpprocessen, Real Life Learning en samenwerkend leren evalueren van de training in tranche 1 (eerste groep deelnemers in 2009) en het doorvoeren van verbeteringen versterken van de samenwerking met de TU Delft via de Wetenschap &Techniek Academie (netwerkbijeenkomst, thema ‘Passie van wetenschappers’) en het versterken van de samenwerking met andere partijen als het Netherlands Water Partnership, Diergaarde Blijdorp door het inzetten van rolmodellen die werken als ontwerper of onderzoeker.
Curriculum Nieuwe minor Op basis van de doelen die de Pabo’s voor het curriculum gesteld hebben, heeft de Curriculumwerkgroep in 2009 gekozen om samen een nieuwe minor ‘Talentontwikkeling Wetenschap en Techniek’ te ontwikkelen. Complexe factoren blijken de verschillen in het aantal studiepunten voor deelname aan een minor en de duur van een minor. Ondanks dat er in de vorige jaren weinig animo was voor een techniekminor hebben drie van de vijf Pabo’s besloten om in schooljaar 2009-2010 te starten met een nieuwe Wetenschap en Techniek minor; een vierde heeft gekozen om een volgend studiejaar te starten en een andere Pabo biedt Wetenschap en Techniek in andere vormen aan dan de minor. De minor voor De Haagse Hogeschool is als eerste door de Curriculumwerkgroep opgebouwd in de tweede helft van 2009 met een startdatum van 4 januari 2010. Eind 2009 volgde de verbreding- en verdiepingsslag voor de minor van de Hogeschool Rotterdam en de Hogeschool Leiden. De studenten zijn hiermee in februari 2010 gestart. Driestar Educatief gebruikt onderdelen vanuit de varianten van de minor van de andere hogescholen. In alle varianten van de minor is een koppeling gemaakt met de onderzoeksthema’s van het lectoraat (creativiteit, Real Life Learning, beeldvorming en samenwerkend leren) en de strategische plannen van de verschillende Pabo’s (zorg, duurzaamheid en het jonge kind). Ook is de koppeling gemaakt met professionalisering binnen het Kenniscentrum en heeft geleid tot: • Basis minor ‘Talentontwikkeling Wetenschap en Techniek’ en varianten • Gezamenlijk aanbieden van de minor aan de Hogescholen Rotterdam en Leiden • Inbedding onderzoeksvragen vanuit lectoraten (zoals in de minor van De Haagse Hogeschool voor het lectoraat KWT over Real Life Learning) • Afspraken over samenwerkend onderzoeken en ontwikkelen • Gezamenlijk aanleggen van een kennisbasis voor modulen voor o.a. de minor en het betrekken van externe experts (Maarten van der Sande van de TU Delft over Design Based Research) • Delen van ervaringen en (internationale) netwerkcontacten (w.o. Artevelde Hogeschool Gent) • Persoonlijke ontwikkeling docenten en studenten door specialisatie, intervisie en literatuur • Uitnodiging aan studenten van minoren voor W&T academie van de TU Delft in 2010
Professionalisering Naast de 30 docenten van De Haagse Hogeschool en de Hogeschool Rotterdam die in 2008 zijn geprofesionaliseerd, zijn daar in 2009 nog eens 20 nieuwe docenten bijgekomen. Tijdens deze professionalisering hadden de docenten van 2008 een terugkomdag. In deze gezamenlijke bijeenkomst stonden het elkaar inspireren met aansprekende voorbeelden, zoeken naar samenhang in Pabo-vakken en verankering binnen het curriculum centraal. Voor de verbetering en ontwikkeling van de professionaliseringsdagen op de verschillende Pabo’s is in 2009 gebruik gemaakt van de expertise van de TU Delft. Er is nauw samengewerkt met experts als Marc de Vries (hoogleraar TU Delft), Wim Buijs (hoogleraar TU Delft, JetNetDSM), Marja van de Graft (Ontwerpend en Onderzoekend Leren-SLO), Ellen Sjoer (lector van Lectoraat Kennisinfrastructuur voor Wetenschap en Techniek), collega’s van KWT West, lectoraten en directies van de vijf Pabo’s. Deze experts hebben bijgedragen aan de uitvoering van het professionaliseringsprogramma en zijn ingezet als klankbord. De duur en frequentie van deze trainingen varieert. Zo zijn in Den Haag vier trainingsmiddagen gehouden, waarvan de vierde zich afspeelde in de praktijk, namelijk het daadwerkelijk laten zien aan basisschoolleraren hoe je integratie van Wetenschap en Techniek in andere vakken kunt realiseren. In Rotterdam heeft de training gedurende een hele dag plaatsgevonden. De inhoud van de professionaliseringsmomenten komt bij de verschillende Pabo’s grotendeels overeen. Deze zijn voornamelijk gericht op: • Positieve attitude realiseren van docenten door het wegnemen van weerstand of angst • Kennis en vaardigheden vergroten op het gebied van Wetenschap en Techniek • Uitleg over ontwerpend en onderzoekend leren • Vakintegratie; enthousiasmeren en handvatten bieden • Samenwerking stimuleren met andere Pabo-docenten Rol KWT West KWT West heeft op individuele basis en in samenwerking met de betreffende Pabo’s professionaliseringsmomenten gestimuleerd en georganiseerd. KWT West had hierbij een voornamelijk adviserende taak en bepaalde mede de inhoud, de aanpak en de organisatie van het programma. Een belangrijk onderdeel van gesprek waren de verschillende werkvormen, de bemiddeling met sprekers en experts en het vervullen van de rol van dagvoorzitter. Verder bood KWT West ondersteuning bij communicatieactiviteiten en facilitaire zaken. Een belangrijk aspect voor een succesvolle professionalisering is dat er voldoende draagvlak is bij de directie van de Pabo’s en deelnemende docenten. Het kenniscentrum heeft ook hieraan bijgedragen door onder andere het signaleren van (neven)ontwikkelingen binnen de Pabo die van invloed zijn op professionalisering. Ook is aandacht voor aansluiting bij het curriculum en is aangestuurd op verankering van professionalisering binnen de Pabo’s. Nu wordt onderzocht hoe ook de docenten van Zeeland en Leiden kunnen deelnemen. Mede door de bijdrage van KWT West, dat een belangrijke rol heeft bij de professionalisering van Pabo-docenten op de hogescholen, is er aandacht voor de meerwaarde die de professionalisering oplevert. De houding van Pabodocenten ten aanzien van Wetenschap en Techniek blijkt positief te zijn veranderd. Ze zijn enthousiast over de goede en nauwe samenwerking en hebben behoefte aan formele samenwerkingskaders en resultaatverplichtingen. De Pabo-docenten weten meer over curricula van collega’s en ze zijn op de hoogte van wat Wetenschap en Techniek is en wat dit voor het eigen vak kan betekenen. Ook hebben zij handvatten en concrete lesideeën gekregen voor integratie van Wetenschap en Techniek met het eigen vak. Alle Pabo’s zijn voornemend om de professionalisering voort te zetten.
Combiprojecten Meerwaarde voor alle partijen De samenwerking tussen opdrachtgever, basisschool, Pabo en technische opleiding is de kracht van combiprojecten. Door vakoverstijgende samenwerking leren Pabo-studenten meer over Wetenschap en Techniek; techniekstudenten ontwikkelen zich op het gebied van pedagogische en didactische vaardigheden (beroepscompetenties ingenieur), basisscholen raken op laagdrempelige wijze vertrouwd met Wetenschap en Techniek en vindt er intersectorale samenwerking plaats met externe partijen op diverse niveaus. Tijdens deze intersectorale uitwisseling komen begeleiders van de Pabo met externe partijen zoals bedrijven en basisscholen in contact. Ze breiden hierdoor hun netwerk verder uit, verruimen hun blik en brengen Real Live Learning in praktijk. Docenten kunnen hun lesgeven door combiprojecten te verbeteren en vernieuwen. Ook kunnen combiprojecten bijdragen aan het interesseren van niet-VTB-basisscholen voor Wetenschap en Techniek en leveren ze breed te gebruiken lessen voor het basisonderwijs op. Hoewel het onderhouden van externe contacten niet nieuw is, zorgt de samenwerking met KWT West ervoor dat Pabo-docenten professioneler en doelgerichter communiceren met externe partijen. Met name de Pabo-docenten die projectleider VTB-pro zijn of projectleider Combiprojecten hebben zich geprofessionaliseerd op het gebied van projectleiderscompetenties. KWT West heeft voor de Pabo’s een belangrijke bijdrage geleverd door het leggen van contacten met verschillende partijen waardoor de samenwerking gestimuleerd en mogelijk is gemaakt. Behalve de rol van aanjager bij de totstandkoming van de verschillende combiprojecten heeft KWT West een voornamelijk adviserende en faciliterende rol. Deze bijdrage aan de verschillende Pabo’s stemt KWT West af op zowel landelijke ontwikkelingen zoals meer aandacht voor rekenen en taal, als op de situatie waarin de Pabo zich op dat moment bevindt. Zo kan een Pabo tijdens de start van een combiproject te maken krijgen met veranderingen of vernieuwingen in het curriculum. KWT West denkt met de projectleider mee hoe dit als kans kan worden gezien en benut. Gedurende het jaar 2009 is meer aandacht gevraagd voor combiprojecten en is de meerwaarde aangetoond. Hierdoor is het draagvlak voor deelname aan combiprojecten door Pabo’s, basisscholen, bedrijven, lectoraten, maatschappelijke initiatieven e.d. vergroot. KWT West zorgt ervoor dat de producten en activiteiten gerealiseerd door combiprojecten beschikbaar zijn voor basisscholen. Het materiaal is te vinden op de website www.kwtwest.nl. Kennisontwikkeling en het lectoraat Het doel van het lectoraat Kennisinfrastructuur voor Wetenschap en Techniek is kennis te ontwikkelen om de bestaande praktijk van Wetenschap en Techniek onderwijs op de Pabo’s en de basisscholen te verbeteren. De Pabo-student en de basisschoolleraar staan centraal in het begin 2009 goedgekeurde onderzoeksprogramma. Door de zeven onderzoekers die actief zijn binnen het lectoraat zijn vier uitdagende onderzoeksthema’s geformuleerd die door verschillende actoren van belang worden geacht voor de professionalisering in Wetenschap en Techniek van Pabostudenten en leraren basisonderwijs in de 21e eeuw. Thema’s onderzoeksprogramma: • •
Creativiteit in technische ontwerpprocessen Leren onderzoeken via ‘Real Life Learning’
• •
Beïnvloeding van beeld van en houding ten opzichte van wetenschap en techniek Een leven lang leren over wetenschap en techniek
Aantallen/prestaties 2009 VTB Pro - KWT West: regio Haaglanden, Rotterdam en Gouda: • Ruim 300 basisscholen zijn geschoold met het programma Ruimte voor Wetenschap en Techniek. • Ruim 500 studenten hebben aan een VTB-Pro Wetenschap en Techniek programma deelgenomen. • Het kenniscentrum heeft in samenwerking met de TU Delft circa 100 Pabo-docenten geprofessionaliseerd. • 14 Pabo-studenten en 14 Techniek-studenten hebben in duo's onderzoeks- en ontwikkelopdrachten Wetenschap en techniek uitgevoerd voor het basisonderwijs. Meer informatie over de bovenstaande onderzoeksprogramma’s is te lezen in het volledige jaarverslag op www.kwtwest.nl.
