I+D belevingsgericht ontwerpen voor de zorg
ONDERZOEK
RUIMTE VOOR VERGETELHEID Van 2012 t/m 1014 heeft I+D een ontwerpend onderzoek uitgevoerd naar de invloed van de omgeving op het welzijn van ouderen met dementie. Er is veel medisch wetenschappelijke kennis maar er is weinig bekend over wat je daarmee kunt in je gebouw. Die koppeling hebben wij gemaakt door ontwerptools te ontwikkelen.
Maar belangrijker nog is dat het onderzoek ons inzichten en handvatten heeft gegeven om te ontwerpen voor kwetsbare doelgroepen. Er is veel overlap tussen denken voor iemand met dementie of iemand met een ander ziektebeeld. Op de volgende pagina’s willen we een klein deel van de inzichten delen.
Normale weergave De situatie zoals iemand met goed zicht de gang waar zal nemen.
Weergave 30% minder licht De situatie zoals iemand met 30% minder lichtgevoeligheid de gang waar zal nemen.
Licht en ouderen (met dementie) Een van de belangrijkste punten die uit het onderzoek naar voren is gekomen is de werking van het oog bij ouderen met dementie en ouderen in het algemeen. Naar mate het oog ouder wordt, neemt het functioneren van het oog af. Zo kan het oog door veroudering vergelen en zal er minder lichtval op het oog komen waardoor ruimtes donkerder overkomen. Bij ouderen met dementie komt daar nog bij dat zij vaak de situatie niet rationeel kunnen verklaren en overzien. Een (te) donkere gang zal hierdoor niet betreden worden, door de onzekerheid over het zicht
Aanbevelingen • 40% van de verpleeghuisbewoners is slechtziend (cijfers 2007) • Om goed te kunnen lezen is een lichtwaarde van 1500 LUX nodig, ter vergelijking: voor een kantoorwerkplek is 400 LUX nodig (TNO-bouw) • 1500 LUX is overdag alleen te halen door bij het raam te gaan zitten (TNO-bouw) • juiste blootstelling aan (dag)licht zorgt voor een beter functionerende biologische klok • Onjuiste blootstelling aan (dag)licht heeft vergaande effecten op de gezondheid (depressiviteit, apathie, slaperigheid, etc.)
Weergave 70% minder licht De situatie zoals iemand met 70% minder lichtgevoeligheid, ofwel 30% lichtgevoeligheid waarneemt. Dit is het geval bij een hoog percentage ouderen (met dementie).
13 ONDERZOEK LICHT LICHTSTERKTE
Deze tools zijn inmiddels verder door ontwikkeld waardoor ze ook voor ouderenzorg in de bredere zin inzetbaar zijn.
Daglicht Als we over licht spreken dan is daglicht de prettigste verlichting. In een gebouw hebben we hier alleen niet altijd genoeg van. Bovendien kan fel en rechtstreeks daglicht ook negatieve kanten hebben. Bijvoorbeeld verblinding of schaduw.
Kunstverlichting Hoewel daglicht op de eerste plek staat is de toepassing van kunstverlichting onvermijdelijk in het ontwerp. Niet alleen voor avond- en nacht situaties, maar ook vanwege het feit dat we in Nederland veel grauwe, grijze dagen kennen.
Binnen het ontwerp kijken we hoe en waar we daglicht zoveel mogelijk in kunnen Binnen ons onderzoek zijn we veel te weten gekomen over toepassing van kunstverlichting en kennen we ook de juiste partijen om een lichtplan mee te zetten, voordat we met kunstverlichting gaan werken. ontwikkelen.
BLAD 3 - KUNSTLICHT
BLAD 2 - DAGLICHT
Biodynamisch licht/ biologische klok In steeds meer zorginstellingen worden er positieve ervaringen opgedaan met biodynamisch licht. Biodynamisch licht bootst het ritme van de dag na waardoor er minder kans is op het ontregeld raken van de biologische klok. Het effect van biodynamisch licht is (nog) niet wetenschappelijk aangetoond. Maar de ervaringen zijn positief. Wij zijn van mening dat biodynamisch licht niet altijd een high tech (dure) oplossing hoeft te zijn maar ook op andere manieren kan.
Positie kunstverlichting Tegenlicht Schaduw Verlichting opmet juiste plek maat van ouderen die Verlichtingswaarde Nietom inbijdedelamp kijken Rekening houdend de menselijke vaak zittend of zelfs Verblinding Een van de belangrijkste punten toepassing van licht rekening mee te Waar licht is, is schaduw. Schaduw isruimtes in de eerste plaats prettig omdat het Overgang stoelgebonden zijn, dient de verlichting hier goed op afgestemd te zijn. Hierbij houden is het feit dat individuele ruimtes op elkaar afgestemd dienen te worden. context en dieptewerking geeft. Het geeft levendigheid. Alleen voor ouderen Op iedere plek waar activiteiten uitgevoerd Bekend is dat ouderen (niet alleen Het is niet prettig in de verlichtingsbron Er zal altijd een balans gezocht moeten een onderbelichte ruimte een met heldere Deslagschaduw overgang tussen is heelzijn, omdat het rekening houdend met: dementie kan sterke ook heelruimtes beangstigend kunnen worden is het belangrijk ook goede dementerende) een veel meer licht zelf te kijken. Daarom moet hier goed worden tussen zoveel mogelijk daglicht, ruimte binnenkomt, waardoor verblinding belangrijk. Niet alleen moeten -kunstverlichting lichtkleur - hoogte armaturen veel daglicht onvoldoende gangen kan leiden moeilijk plaatsbaar is. Daarom is het goed om ons hier bijwe het dus ontwerpen in toe te passen. nodig hebben om goed Ofwel, te kunnen zien. in de woonkamer rekening en mee gehoudenverlichte worden. waarbij niet afgedaan wordt aan een zal ontstaan. Voor dementerende is dit heel aandacht hebben voor de ruimtes - lichtsterkte - ooghoogte Belangrijk (niet in de lamp kijken) tot een groot contrast waardoor ouderen verblind worden, of juist niets zien als ieder geval van bewust te zijn. is dat er voldoende lichtwaarde prettig algeheel verlichtingsniveau. Het angstig en ze zullen vervolgens niet naar onderling, maar juist ook de relaties -1.diversiteit (actief, issfeer) voor alsinerverlichting geen daglicht (avond) - dimbaarheid (bv LUX) behaald wordt.ze van de ene naar de andere rumte willen. De juiste lichtwaardes, maar ook risico van veel daglicht is dat andere ruimtes binnen willen. Bij deze situatie van tegentussen ruimtes onderling. -2.apart lichtkleur zijn daarbij van groot belang. voorschakelbaar als de plek van het raam is. ook hierop afgestemd moeten worden. licht kun je alleen contouren herkennen. Anders onstaat de situatie dat je vanuit een Het werkt heel vervreemdend.
ONDERZOEK LICHT DAG & KUNSTLICHT
14
100% zicht Kleurgebruik Over kleur is veel te schrijven. Kleur is vooral gevonden aan context. Wel zijn er generiek aanbevelingen te doen, zeker voor ouderen (al dan niet ouderen met dementie). De belangrijkste drie aanbevelignen staan hierboven. 1. donkere/ verzadigde kleuren naast lichte kleuren 2. gebruik kleuren die ver bij elkaar in de kleurencirkel liggen 3. vermijd gebruik van nast elkaar gelegen kleuren.
60% lichtval op oog
Feiten uit (wetenschappelijke) artikelen/ teksten: • Tot op heden is nog niet wetenschappelijk vastgesteld dat kleur effect heeft op genezing. • Er is geen bewijs voor één op één relatie tussen kleur en emotie aangetoond. Wel zijn ‘Color-mood associations’ uit studies gebleken. • Verschil in waarneming tussen geel-blauw en tussen rood-groen zijn slecht te onderscheiden. • Blauw is de favoriete kleur van ouderen, groen bij ouderen met dementie. • Tweede keus bij ouderen zonder dementie is rood en geel bij mensen met dementie
100% zicht
60% lichtval op oog
• Het ouder wordende oog vernauwd de pupil waardoor er minder licht op het oog zal vallen. Ook vergeelt het oog iets. • Ouderen met dementie hebben een andere kleurperceptie dan ouderen zonder dementie. • Het is niet zozeer een kleur maar het contrast dat zorgt voor ‘ruimtelijkheid’. • Onrust begint wanneer er te weinig nuances gebruikt worden. • Kleur is niets zonder context.
Contrast Het inzetten van kleur is dus in de eerste plaats belangrijk om contrast te verkrijgen. Contrast kun je inzetten om onderscheid te maken tussen stoel en wand of om een deur zichtbaar te maken.
ONDERZOEK WAARNEMEN KLEUR & CONTRAST
15
Herkenbaar materiaalgebruik
Herinnering
Keuken
Lampen
Fotowand/ schilderijen
Accessoires
Elementen van vroeger
Belangrijke elementen voor mensen met dementie Het creëren van een laatste (t)huis voor deze groep bewoners door een huiselijke omgeving te ontwerpen. Een omgeving die omarmd, veilig is, uitdaagt, verbindt, maar waar ook ruimte is om jezelf te zijn, apart te zitten of je terug te trekken.
Evidence Based Design Voor de bewoners van de groepswoningen is er geen sprake meer van een ‘healing environment’. Toch kunnen er wel uitspraken gedaan worden over de ‘zorgende’ werking van de gebouwde omgeving. Met welke elementen kan het dagelijkse leven van de bewoners ondersteund, gestimuleerd en ontzorgd worden?
Ieder mens is anders, daarom is diversiteit in bijvoorbeeld meubilair belangrijk. Zonder de ergonomie en het gebruiksgemak uit het oog te verliezen.
16 ONDERZOEK WAARNEMEN INRICHTING & ELEMENTEN
Herkenbaar meubilair
TWEE SFEREN beide woonkamers onderscheiden zicht door de vorm en ligging. We wilde dit verschil versterken door iedere woonkamer een eigen sfeer mee te geven. De langgerekte oostelijke woonkamer is licht en fris qua sfeer terwijl de westelijke woonkamer meer geborgen, warmer en rijker qua sfeer is. Dit ondersteund de herkenning en orientatie en geeft ook de vrijheid om te kiezen.
DEMENTIE
KOEKOEK Opdarchtgever: Oppervlakte: Periode:
DEMENTIEVRIENDELIJKE KASTEN in beide woonkamers is een kastenwand ontworpen waarin de meeste functies opgenoemen zijn. Niet alleen de tv heeft zo een plek, ook is er een werkplek voor zorgpersoneel opgenomen. De deuren hebben geen greepjes en trekken daardoor geen aandacht van bewoners. Als contrast zijn er open vakken met gekleurde achterwand die juist wel de aandacht trekken.
Quarijn 1800 m2 2012-2014
De Koekoek in Veenendaal is een woon-/zorgcomplex voor ouderen met dementie. Op de begane grond is er een kennis- en behandelcentrum en op de 1e t/m 3e verdieping zijn er 6 woongroepen. Dat zijn twee woongroepen per verdieping. Op basis van de kennis uit het eigen ontwerpend onderzoek heeft Interieur+dementie een plan gemaakt voor twee woongroepen (1 verdieping) dat zich herhaald. De Koekoek is ook opgemerkt door externe partijen. Zo heeft Aedes onlangs haar cooperatiedag georganiseerd rond dit project en is het project meerdere malen gepubliceerd.
04
05
06
07
08
09
10
A2
A3
03 E
A
E
kamer 21,77 m2
02
Bijgevoegd is een filmpje waarin alles nog eens uitgelegd staat.
kamer 21,77 m2
kamer 20,48 m2
kamer 21,77 m2
B
7,57 m2
7,52 m2
7,52 m2
woonkamer 1 65,04 m2
kamer 20,48 m2
7,57 m
17
6,04 m2 berging
7,52 m2
8,86 m2
A5
41,36 m2
gang 46,49 m2
64,18 m2
woonkamer 2 64,18 m2
4
1.91
7,22 m2
7,52 m2
21,03 m2 kamer
2,91 m2
H
7,69 m2
B
7,52 m2
1.075
A
gang 30,98 m2
kamer 21,77 m2
7,52 m2
gang 41,36 m2
A5
61,92 m2
2
kamer 21,77 m2 1.700
6,05 m2
7,22 m2
21,03 m2 kamer
7,52 m2
21,03 m2 kamer
G kamer 21,64 m2
21,03 m2 kamer
D
H
kamer 22,27 m2
D
01
04
05
A2
02 C
A3
03
06
07
08
09
10
KOEKOEK WOONKAMERS
01
vitrines bij de kamers voor: 1) eigen spullen 2) herkenning kamer 3) beleving in de gang
er is veel aandacht besteed aan de verlichting. Niet alleen in de woonkamers maar ook in de gangen. Hierdoor is de gang goed verlicht en zijn er geen donkere hoekjes. De verlichting is in lijn geplaats voor zo min mogelijk schaduw en een duidelijke richting.
spiegel in het tegelwerk voor zo min mogelijk naadjes
contrastkleur tegels bij functies (dus bij wastafel, douche en toilet). Hierdoor is er meer contrast en dus ook zicht in de badkamer. Dit bevorderd de zelfredzaamheid van de bewoner.
tapijtstroken langs de wanden voor goede akoestiek, geleiding en sfeer. Bij deuren van bergingen loopt de strook door. Zo is er minder aandrang naar binnen te gaan.
licht kleurgebruik voor zoveel mogelijk licht in de gangen.
DAG
NACHT LED verlichting in de plint voor: 1) geleiding terug naar kamer 2) niet te aantrekkelijke gang ‘s nachts
zwarte toiletbril voor contrast met pot en dus goed zicht
naadloze pvc vloer met anti-slip voor veel grip en makkelijke schoonmaak
lambrisering met ‘greep’ voor ondersteuning
18 KOEKOEK GANGEN & BADKAMERS
vanaf de eerste schets tot de uiteindelijke uitwerking zijn we dicht bij ons idee en visie gebleven. Hierbij waren belangrijk: 1) licht 2) boeien en beleven 3) herkennen kamers 4) geleiding 5) ondersteuning
publicatie tijdschrift ‘INTERN’
KOEKOEK PUBLICATIE/ INTERVIEW
19
KOEKOEK PUBLICATIE/ INTERVIEW
20
CONTACTGEGEVENS Locatie Rotterdam: Schiekade 189, studio 508 3013 BR Rotterdam +31 (0)10 - 218 09 04 www. interieurendementie.nl
[email protected]
Locatie Utrecht Bemuurde weerd OZ 37 3514 AP Utrecht + 31 (0)30 - 782 05 51
