Zorg voor de Toekomst

Zorg voor de Toekomst noord-

en

oost-groningen

Gezond en actief ouder worden in een krimpregio Inspiratie voor zorgvernieuwers en beleidsmakers

inhoud Zorg voor de Toekomst

voorwoord

4

samenvatting en leeswijzer

6

1. over het programma

8

Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio Inspiratie voor zorgvernieuwers en beleidsmakers

De partners september 2012

Visie en missie Vijf thema’s De organisatie Een eigen aanpak Verbinding met andere netwerken en initiatieven

2. een unieke aanpak: de participatieve benadering

18

Participatief onderzoek Een wetenschappelijke methode Waarom deze benadering?

3. thema: leefstijlinterventies & preventie

4. thema: zorg dichtbij

Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gefinancierd met bijdragen

22

Interview: Ervaringen bundelen, kennis delen

28

Interview: Zorg op afstand nog geen succesverhaal

5. thema: slimmer organiseren van zorg

34

contact

38

colofon

38

partners

39

Gezond en actief ouder worden in een krimpregio

3|

van de provincie Groningen, zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum Groningen. Naast deze drie founding partners maken Zorgbelang Groningen, gemeenten in Noord- en Oost-Groningen, de Rijksuniversiteit Groningen, de Ommelander Ziekenhuis Groep, de GGD Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander en het Zorg Innovatie Forum deel uit van het netwerk. Zorg voor de Toekomst

Noord- en Oost-Groningen

voorwoord

Geachte lezer,

Het is prachtig wonen op het rustige en ruime platteland van Noord- en Oost-Groningen. Maar die rust en ruimte hebben een keerzijde. De regio is ook een krimpgebied waar de bevolking sterker terugloopt dan in de rest van Nederland. Vergrijzing en ontgroening zetten de samenleving in toenemende mate onder druk. Een krimpende beroepsbevolking moet – in meerdere opzichten – zorgen voor een groeiende groep ouderen. De bevolking van Noord- en Oost-Groningen heeft boven-

Wij zijn met veel plezier en goede verwachtingen aan

dien te kampen met een relatief slechte gezondheids-

de slag in Noord- en Oost-Groningen. De afgelopen jaren

toestand en een lage levensverwachting. De vraag wordt

zijn de partners in het netwerk Zorg voor de Toekomst

daarmee steeds urgenter hoe de beperkte middelen en

steeds verder naar elkaar toegegroeid en we staan aan

voorzieningen op het gebied van zorg en gezondheid in

het begin van het realiseren van concrete vernieuwingen.

deze regio effectief ingezet kunnen worden. Hoe kunnen

Ons ideaal is een regio waar betrokken inwoners meer en

we de bevolking van Noord- en Oost-Groningen helpen

meer zelf het heft in handen nemen. Waar zorgverleners

gezond en actief ouder te worden en wat kunnen mensen

en patiënten/cliënten mede vorm geven aan een passend

daarin zelf betekenen?

aanbod dat is afgestemd op de cultuur van de Groningers en dat uitgaat van de eigen kracht van mensen. Waar

Het programma Zorg voor de Toekomst wil in nauwe

jongeren een gezondere leefstijl hebben en ouderen zelf-

samenspraak met de bevolking van Noord- en Oost-

standig in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen zo

Groningen innovatieve ideeën ontwikkelen op het gebied

lang zij dat kunnen en willen.

van gezondheid en zorg. Onze missie is het realiseren van concrete vernieuwingen die een bijdrage leveren aan

We grijpen dit moment graag aan om onze kennis en

duurzame goede zorg in deze krimpregio. Daarbij hoort

ervaringen totnogtoe te delen met iedereen die hier of elders

in onze visie ook dat de vernieuwingen wetenschappelijk

werkt aan leefbaarheid en duurzame zorg. We hopen dat

worden begeleid en getoetst. Dat levert bruikbare kennis

dit boekje daarbij goede ideeën en inspiratie levert!

op waarmee de innovaties kunnen worden aangescherpt en waarmee anderen in vergelijkbare regio’s hun voordeel

Prof. Inge Hutter

kunnen doen. We werken bovendien nauw samen met

voorzitter regiegroep Zorg voor de Toekomst

andere regionale initiatieven op het gebied van krimp en

|4

Zorg voor de Toekomst


zorg en we zetten ons in om het noordelijke bedrijfsleven en

Drs. Marieke van Ginkel

diverse kennisinstellingen bij de vernieuwingen te betrekken.

programmaleider Zorg voor de Toekomst


5|

samenvatting en leeswijzer

krimp en zorg. Ook zetten we ons in om het noordelijke

dat maar kan toepassen in de concrete projecten van Zorg

bedrijfsleven en verschillende kennisinstellingen bij de

voor de Toekomst. In hoofdstuk 2 leest u meer over

vernieuwingen te betrekken.

de participatieve benadering.

De partners

Thema’s

Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gefinancierd

Zorg voor de Toekomst heeft bij de start ook drie thema’s

met bijdragen van drie partners: de provincie Groningen,

benoemd die richtinggevend zijn voor de concrete activi-

zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum

teiten. De inhoudelijke gebieden waar het programma

Groningen. Naast deze drie founding partners maken Zorg-

zich in eerste instantie op richt zijn: leefstijlinterventies en

belang Groningen, de Noord- en Oost-Groninger gemeenten,

preventie; slimmer organiseren van zorg en ‘zorg dichtbij’.

Over het programma

de Rijksuniversiteit Groningen, de Ommelander Ziekenhuis

Rond deze thema’s brengt Zorg voor de Toekomst relevante

Noord-Nederland koos enige jaren geleden Active and

Groep, de GGD Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander

feiten in kaart en werkt vanuit de participatieve benade-

Healthy Ageing als strategisch speerpunt voor innovatie van

en het Zorg Innovatie Forum deel uit van het netwerk.

ring aan het ontwikkelen van concrete innovaties.

beleid, onderzoek en economische activiteit. Zorg voor de

Bedrijven spelen een rol in het bedenken en uitvoeren van

Toekomst is een van de uitingen hiervan. Het programma

nieuwe oplossingen; kennisinstellingen in het valoriseren

We hebben een aantal concrete voornemens voor de

richt zich op een deel van het platteland in de provincie

en evalueren.

komende periode. We richten ons allereerst op het vinden van manieren om via de participatieve benadering toegang

Groningen waar door de combinatie van ontgroening en vergrijzing concrete zorgvernieuwing bijzonder dringend

Een unieke aanpak: de participatieve benadering

te krijgen tot moeilijk bereikbare doelgroepen. We willen

is. Hoofdstuk 1 gaat uitgebreid in op de opzet van het

Zorg voor de Toekomst kiest uitdrukkelijk voor de partici-

met name te weten komen hoe we mensen met een lage

programma.

patieve benadering, een aanpak waarin het betrekken van

sociaal-economische status kunnen bereiken en betrekken.

patiënten, cliënten en bewoners maar ook van zorgprofes-

Verder willen we kennis vergaren en delen over de effecti-

De urgentie van vernieuwing

sionals en andere stakeholders voorop staat. Deze invals-

viteit van preventieve interventies op het gebied van leef-

In Noord- en Oost-Groningen, zeker op het uitgestrekte

hoek speelt een steeds grotere rol in alle activiteiten van

stijl. Daarvoor organiseren we een dialoog tussen professi-

het programma. Participatie is daarom ook een belangrijk

onals en wetenschappers over dit thema. Ook zetten we in

vinden zijn om zorg te verlenen aan de groeiende groep

De missie van Zorg voor de Toekomst

aspect van het onderzoek dat in het kader van Zorg voor de

op het vergroten van het gebruik van thuistechnologie die

die een beroep doet op de zorg. Vergrijzing en ontgroening

De missie van het programma Zorg voor de Toekomst is

Toekomst wordt verricht.

de zelfredzaamheid bevordert en die helpt mensen langer

zijn daar samen debet aan: meer ouderen, minder mensen

goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord-

in de arbeidzame leeftijd. Daarnaast speelt een andere,

en Oost-Groningen, nu en in de toekomst. Daarvoor ziet

De participatieve benadering gaat ervan uit dat sociaal-

we met behulp van de participatieve methode de komende

niet minder alarmerende omstandigheid, namelijk dat

het programma twee belangrijke invalshoeken: enerzijds

wetenschappelijk onderzoek meer en andere kennis

tijd een aantal zorgketens kwantitatief en kwalitatief in

de gezondheid in deze regio relatief slecht is. Dat hangt

verbetering van de algemene gezondheidssituatie met

oplevert als het onderzoek niet alleen over mensen gaat,

kaart om ze waar mogelijk te verbeteren. Deze aanpak,

samen met slechte sociaal-economische omstandigheden.

meer zelfredzaamheid van mensen en anderzijds het beter,

maar ook in samenspraak met die mensen vorm krijgt.

die moet gaan functioneren als een ‘innovatieversneller’,

Er is meer werkloosheid, meer armoede, meer overgewicht,

slimmer en minder arbeidsintensief organiseren van de

Bovendien is participatief onderzoek expliciet gericht op

werken we uit en maken we toegankelijk voor anderen. De

meer alcoholmisbruik, meer diabetes, meer harten vaat-

zorg. Zorg voor de Toekomst werkt bij deze missie nauw

maatschappelijke verandering en zelfredzaamheid van de

verschillende thema’s en de concrete activiteiten die daar-

problemen en ga zo maar door.

samen met andere regionale initiatieven op het gebied van

mensen om wie het gaat. We willen deze benadering waar

onder vallen, komen aan bod in de hoofdstukken 3, 4 en 5.

platteland, zullen straks onvoldoende medewerkers te

|6



veilig zelfstandig thuis te laten wonen. Tenslotte brengen


7|

1

over het programma Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gedragen door een regionaal netwerk van mensen in topposities

een netwerkorganisatie die zich richt op het aanjagen van zorgvernieuwing en is programmaleider Care & Cure van het Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland (HANNN).

die een grote zorg delen: de zorg om de problematische combinatie van krimp en de relatief slechte gezondheids-

Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gefinancierd met bijdragen van drie partners: de provincie Groningen,

situatie in Noord- en Oost-Groningen.

zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum Groningen. Naast deze drie founding partners maken Zorgbe-

Bestuurders van zorginstellingen, patiëntenvertegenwoor-

lang Groningen, de Noord- en Oost-Groninger gemeenten, de

digers, zorgverzekeraar Menzis, regionale en lokale over-

Rijksuniversiteit Groningen, de Ommelander Ziekenhuis Groep,

heden en de Rijksuniversiteit Groningen werken samen om

de GGD Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander en het

de problemen in Noord- en Oost-Groningen aan te pakken.

Zorg Innovatie Forum deel uit van het netwerk. Bedrijven spelen

Hun betrokkenheid komt vanuit verschillende invalshoeken

een rol in het bedenken en uitvoeren van nieuwe oplossingen;

en de partners hebben elk hun eigen mogelijkheden om

kennisinstellingen in het valoriseren en evalueren.

52

53

5 4 55 56 57 58

bij te dragen aan vernieuwing. ‘Ze beschikken ieder over een stukje van de puzzel’, zegt programmaleider Marieke van Ginkel.

de partners

In Noord- en Oost-Groningen, zeker op het uitgestrekte platteland, zullen straks onvoldoende medewerkers te vinden zijn om zorg te verlenen aan de groeiende groep die een beroep doet op de zorg. Vergrijzing en ontgroening zijn daar samen debet aan: meer ouderen, minder mensen in de arbeidzame leeftijd. Daarnaast speelt een andere, niet minder alarmerende omstandigheid, namelijk dat de gezondheid in deze regio relatief slecht is. Dat hangt samen met slechte sociaal-economische omstandigheden. Er is meer werkloosheid, meer armoede, meer overgewicht, meer alcoholmisbruik, meer diabetes, meer harten vaatproblemen en ga zo maar door. Zorg voor de Toekomst is voortgekomen uit een zogenaamde showcase van het Zorg Innovatie Forum (ZIF). Het ZIF is

|8




• Zorgbelang Groningen • Oosterlengte • Zorggroep Meander • Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG) • Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) • Menzis • GGD Groningen • De gemeenten Appingedam en Delfzijl (namens de gemeenten in Noord-Groningen)

• De gemeenten Oldambt, Stadskanaal en Veendam (namens de gemeenten in Oost-Groningen)

• Provincie Groningen • Rijksuniversiteit Groningen (RUG) • Zorg Innovatie Forum (ZIF)

9|

gedeputeerde van onder meer krimp, leefbaarheid en zorg van de provincie Groningen ‘Dit is een krimpgebied. Als provincie hebben wij een actieplan rond de krimp waarin zorg een heel belangrijk thema is. De zorg staat onder druk. Mensen worden ouder én er is bevolkingsdaling. Hoe kunnen we dan toch kwalitatief hoogwaardige zorg blijven bieden? Dat vraagt innovatieve ideeën en oplossingen. Zorg voor de Toekomst legt interessante verbindingen. In dit netwerk komen mensen uit de zorg en bestuurders bijeen. Elk kan op zijn eigen niveau obstakels slechten. Dat geldt ook voor mij als gedeputeerde. De provincie juicht deze samenwerking toe en ik kijk voortdurend hoe wij er als college iets aan kunnen doen. Als je elkaar weet te vinden, kan er ineens veel meer. Overigens is daarvoor nóg iets nodig, namelijk dat je bereid bent over de grenzen van

interview

Mariannne Besselink

visie en missie

en meningen van de mensen om wie het gaat, vormen ook relevante input voor onderzoekers. Participatie en wetenschap

De partners in het programma zijn ervan overtuigd dat pappen

komen bij elkaar in de participatieve onderzoeksmethode die

en nathouden niet helpt. Hun visie is dat problemen van

bij uitstek van toepassing is voor dit onderwerp.

deze omvang alleen kunnen worden opgevangen door een fundamentele vernieuwing van de zorg.

Voorkómen is beter dan genezen. Preventie is beter voor de gezondheid van mensen maar vermindert ook de maat-

Zorgvernieuwing heeft alleen kans van slagen als mensen

schappelijke kosten voor zorg. Een gezonde leefstijl houdt

méédoen, meedenken over wat eigenlijk het probleem en

mensen langer gezond en daar heeft de samenleving baat

de wensen zijn en hoe oplossingen vorm kunnen krijgen.

bij. Ook hier is participatie van wezenlijk belang. Mensen

Met andere woorden: participatie is het sleutelwoord voor

zullen hun leefstijl alleen kunnen aanpassen als ze dat zelf

succes. Dat geldt voor alle betrokken partijen: patiënten,

willen en er zelf mee aan de slag gaan.

je eigen wereldje te kijken en buiten je gewone verantwoordelijkheden te treden. We moeten

cliënten, zorgverleners, mantelzorgers maar ook lokale en

samen een doe-agenda opstellen!’

regionale overheden en andere stakeholders. Alle betrok-

De cliënt, patiënt, bewoner staat centraal, niet het

kenen moeten de ruimte krijgen om hun ideeën over de

zorgsysteem. Hoe willen mensen leven, hoe kunnen zorgver-

zorg in te brengen. Patiënten/cliënten nemen daarbij een

leners hen ondersteunen om actief te zijn en bij te dragen

bijzondere plek in. Zorg ontwikkeld in dialoog met patiënten

aan de samenleving ondanks hun gezondheidsproblemen?

en cliënten ziet Zorg voor de Toekomst als een voorwaarde

De zorg moet zich zo veel mogelijk rond de patiënt/cliënt

voor succes: het programma moet aansluiten bij de taal en

plooien in plaats van die in te lijven in het eigen (intra-

de cultuur van de Groningers om een goede kans van slagen

murale) systeem en de eigen processen. Hierbij past ook

te hebben.

het streven om mensen die in hun eigen omgeving willen blijven wonen, zo goed mogelijk te ondersteunen. Zorg

Zorgvernieuwing moet gebaseerd zijn op feiten en analyses.

Dichtbij kan ook Zorg op Afstand zijn, als er moderne mid-

Wetenschappelijk onderzoek helpt bij het vaststellen van

delen bij komen kijken die zorgverlening mogelijk maken

het probleem en de oplossingsrichtingen. Wetenschap hoeft

zonder dat de zorgverlener fysiek naar de patiënt/cliënt

zich daarbij niet te beperken tot cijfers. De ideeën, wensen

toegaat.

De missie van het programma Zorg voor de Toekomst is goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- en Oost-Groningen, nu en in de toekomst. Daarvoor zien we twee belangrijke invalshoeken: enerzijds verbetering van de algemene gezondheidssituatie met meer zelfredzaamheid van mensen en anderzijds het beter, slimmer en minder arbeidsintensief organiseren van de zorg. Zorg voor de Toekomst werkt bij deze missie nauw samen met andere regionale initiatieven op het gebied van krimp en zorg. Ook zetten we ons in om het noordelijke bedrijfsleven en

Rien Linthout Fotografie

| 10

verschillende kennisinstellingen bij de vernieuwingen te betrekken




11 |

vijf thema’s

Ria Stegehuis directeur Zorgmanagement van zorgverzekeraar

Vanuit de visie en missie heeft Zorg voor de Toekomst vijf

• Participatie

thema’s benoemd en uitgewerkt tot actielijnen. De eerste

In iedere fase betrekken van cliënten, patiënten en zorgver-

drie bepalen de inhoud van projecten, de twee andere de

leners en eventuele andere betrokkenen is het uitgangspunt

aanpak.

voor Zorg voor de Toekomst. Welk probleem ligt er eigenlijk en welke oplossingen passen bij de mensen die ermee te

• Leefstijlinterventies & preventie

maken hebben? De antwoorden op die vragen moeten ge-

Formuleren van succesfactoren voor effectieve leefstijlinter-

formuleerd worden door de mensen zélf. Niet alleen krijgen

ventie bij de jeugd. Jongeren vormen een moeilijk te

door deze participatieve benadering de oplossingen haast

beïnvloeden doelgroep. Deze actielijn heeft tot doel om door

vanzelf het nodige draagvlak, ook betekent dit dat mensen

kennisuitwisseling de effectiviteit van toekomstige interven-

zelf het heft in handen nemen en meer regie over hun eigen

ties te verhogen. De actielijn is concreet uitgewerkt in een

leven voeren.

inventarisatie van leefstijlinterventies gericht op preventie

interview

Menzis ‘Vanuit onze maatschappelijke verantwoordelijkheid willen we graag iets doen aan de gezondheidstoestand van de mensen in Noord- en Oost-Groningen. Er is daar echt een probleem: veel chronisch zieken, veel obesitas, een hoog medicijngebruik, een lagere levensverwachting. Zorg voor de Toekomst past daar heel goed bij. Hoe doorbreek je de negatieve spiraal? We willen ons graag inzetten om mensen zélf in actie te krijgen, zodat ze meer zelf het heft in handen

van overmatig alcoholgebruik en preventie van overgewicht

• Meten is weten

onder jongeren van 12 tot 19 jaar in de regio. Ook wordt ingezet

Kwantitatief en kwalitatief in beeld brengen van gesignaleerde

op het uitwisselen van goede voorbeelden uit de praktijk.

problemen en het resultaat van verbeteringsprojecten. Zorg

gestuurd door het zorgaanbod. Het gaat om hun

nemen en meer regie krijgen. De veranderingen moeten komen vanuit de mensen zelf, niet

voor de Toekomst streeft naar concrete, meetbare verbeteringen.

perspectief en wij moeten kijken hoe we hen

• Zorg Dichtbij

Daarvoor is het essentieel om eerst de situatie goed in

kunnen ondersteunen.

Formuleren van succesfactoren voor de implementatie van

kaart te brengen. Inmiddels zijn op verschillende terreinen

Het is heel goed dat in Zorg voor de Toekomst

Zorg op Afstand en het stimuleren van de zelfredzaamheid

factsheets geproduceerd die relevante feiten begrijpelijk en

veel verschillende partijen samenkomen vanuit

van mensen door inzet van eenvoudige en betaalbare thuis-

overzichtelijk weergeven. De factsheets staan op de website

diezelfde zorg en betrokkenheid. Oók patiënten-

technologie. Projecten rond Zorg op Afstand lijken vaak te

van Zorg voor de Toekomst en zijn daarmee voor iedereen

organisaties. Dit soort veranderingen gebeurt

blijven steken in de pilotfase. Deze actielijn heeft tot doel

toegankelijk. Verder wil het programma boven tafel krijgen

niet van vandaag op morgen. Het gaat om het

om kennis te delen om zo toekomstige innovaties een betere

wat werkt en wat niet werkt en deze kennis toegankelijk

perspectief: wat wil je bereiken. We moeten

kans van slagen te geven. Dit is concreet uitgewerkt in een

maken voor iedereen die aan dezelfde problemen werkt.

naar een concrete agenda met meetbare doelen die we gaan uitvoeren. Daarvoor moeten we

verkenning van tientallen recente pilotprojecten op het De participatieve benadering en wetenschappelijk onder-

implementatiekracht organiseren. Subsidies

zoek komen samen in de participatieve onderzoeksmethode

brengen geen verandering en pilots hebben het

• Slimmer organiseren van zorg

die Zorg voor de Toekomst als leidraad neemt. Deze methode

risico in zich dat ze ondanks succes niet geïm-

Een andere manier van (samen)werken kan de zorg verbeteren

is ontwikkeld door prof. Inge Hutter van de Rijksuniversiteit

plementeerd worden omdat ofwel de organisatie

en efficiënter maken. Zorg voor de Toekomst pakt dit in drie

Groningen. De participatieve onderzoeksmethode wordt

niet is meeveranderd of de financiering niet

verschillende zorgtrajecten aan: diabeteszorg in de omgeving

verderop in dit boekje uitgebreid toegelicht.

toereikend is. Als je iets belangrijk vindt, moet je

gebied van Zorg op Afstand in de regio.

het gewoon doen en ook meteen verankeren.’

van rond Winschoten, psychosociale oncologiezorg in de regio en een derde nog te bepalen zorgketen.

| 12




13 |

de organisatie

Jos Aartsen

De besluitvorming over het programma ligt in handen van

Het stappenplan ziet er als volgt uit:

een regiegroep onder voorzitterschap van prof. Inge Hutter van de RUG. De regiegroep bestaat uit bestuurders van verschillende organisaties die deelnemen aan het programma.

1. Signaleren De regiegroep agendeert een concreet knelpunt.

De uitvoering van het programma ligt in de handen van een klein programmabureau dat bestaat uit programmaleider

2. In kaart brengen

drs. Marieke van Ginkel en programmamedewerker

Het knelpunt wordt in opdracht van de regiegroep

drs. Aafke Scharft.

kwantitatief en kwalitatief in beeld gebracht.

een eigen aanpak

3. Verbeterplan opstellen De analyse van het knelpunt wordt voorzien van een participatief totstandgekomen advies met

De samenwerking van de netwerkpartners binnen Zorg

verbetervoorstellen en een implementatieplan.

‘In Noord- en Oost-Groningen moet infrastructureel wel wat gebeuren. De problemen beginnen al duidelijk zichtbaar te worden: er zijn voor dat gebied bijna geen huisartsen meer te vinden, de Ommelander Ziekenhuisgroep heeft moeite om specialistenplaatsen te vullen en ook in de thuiszorg wordt het moeilijker om personeel te vinden. Wat betekent dat voor ouderen, wat betekent dat voor chronisch zieken? Ik zie het als een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid, óók van het UMCG, om te werken aan goede zorg voor de mensen in deze regio. Het is een gemeenschappelijk probleem, dat we

voor de Toekomst is gericht op effectieve zorgvernieuwing. Dat vraagt om een aanpak die in verschillende situaties

interview

voorzitter raad van bestuur UMCG

4. Uitvoeren

gezamenlijk moeten oppakken.

bruikbaar is. Hiervoor is een resultaatgericht stappenplan

Besluitvorming over de uitvoering van de verbeter-

Hoe bereiken we dat alle inwoners van Noord-

ontwikkeld, waarin wetenschappelijk onderzoek en par-

voorstellen en verdelen van taken en verantwoorde-

oost-Groningen kunnen blijven rekenen op alle

ticipatie van zowel de patiënt/cliënt als zorgprofessionals

lijkheden.

noodzakelijke zorg, inclusief spoedeisende hulp? Er moet natuurlijk een nieuw ziekenhuis komen,

een belangrijke rol spelen. Het doel van het stappenplan is zorgvernieuwing concreet te maken en te versnellen.

5. Evalueren

ergens in het centrum van het gebied, waar

Het stappenplan is een methode om problemen helder

De uitvoering van de verbetervoorstellen wordt in

ook specialisten uit het UMCG voor consultatie

te krijgen en bruikbare oplossingen aan te dragen én te

opdracht van de regiegroep gemonitord met een

beschikbaar zijn. In de regio is verder een scala

implementeren. Wetenschappelijk onderzoek en participatie

effectmeting en evaluatie.

aan goed bereikbare anderhalvelijnsvoorzie-

van betrokken patiënten/cliënten en professionals zijn de

ningen nodig. Zo kunnen we de gaten vullen

pijlers van dit proces.

die vallen door het tekort aan huisartsen en specialisten. Het is mooi dat we in Zorg voor de

Zorg voor de Toekomst past deze methode toe in drie con-

Toekomst de afgelopen jaren met verschillende

crete zorgketens: psychosociale oncologiezorg, diabeteszorg

partijen de verbinding opgebouwd hebben;

en een derde, nog te bepalen zorgpad. Het doel van deze

daardoor kunnen we nu sneller en soepeler

projecten is verbeteringen te boeken in de drie concrete

samen aan oplossingen werken.’

zorgpaden en tegelijkertijd de gekozen aanpak te beproeven en aan te scherpen.

| 14




15 |

Edwin Klok

‘Dit programma is heel belangrijk voor de regio, vooral omdat verschillende partijen samenwerken en kennis delen binnen Zorg voor de Toekomst. Men weet elkaar te vinden op de concreetheid en de urgentie van de problematiek. Nietsdoen is geen optie. Iedereen ziet het belang waar het om gaat en beseft dat we niet te veel onderling moeten steggelen als we iets willen bereiken. Ik vind het bijzonder positief dat er nu ook aansluiting gezocht wordt bij het beleid rond leefbaarheid en krimp. Het is natuurlijk veel beter om dat bij elkaar te brengen dan dat

interview

directeur Zorgbelang Groningen

verbinding met andere netwerken en initiatieven Zorg voor de Toekomst is een uiting van de keuze van Noord-Nederland voor Active and Healthy Ageing als strategisch speerpunt voor innovatie van beleid, onderzoek en economische activiteit. Zorg voor de Toekomst is verbonden met diverse andere netwerken en initiatieven op het gebied van Healthy Ageing, zorginnovatie, krimp en leefbaarheid. - Het Healthy Ageing Netwerk Noord-

men los van elkaar het wiel gaat uitvinden in

Nederland (HANNN) richt zich op het

allerlei afzonderlijke projecten.’

verbinden, stimuleren en versnellen

‘EHealth is een middel waarbij de patiënt of

van innovatie op het gebied van

consument meer eigen regie en invloed kan

gezondheid en zorg.

uitoefenen. Langs die weg krijg je zorg die beter aansluit bij de wensen en behoeften van de

- Het Zorg Innovatie Forum (ZIF) onder-

inwoners van deze regio. Toegegeven, die pro-

steunt 22 aangesloten netwerkpartners

jecten lopen niet altijd vlekkeloos en zijn vaak

bij zorginnovatie en is programmaleider

technologiegedreven – juist daarom is het ook

Care & Cure van HANNN. Het programma

zo goed dat daar in dit programma naar gekeken

Zorg voor de Toekomst is voortgekomen

wordt. Uit het onderzoek dat Zorg voor de Toe-

uit een zogeheten showcase van het ZIF.

komst heeft laten doen, komt als eerste aanbeveling dat je patiënten en consumenten meteen

| 16

- Krimp en leefbaarheid zijn voor gemeenten op dit

vanaf het begin bij dit soort projecten moet

moment onderwerpen waar zij intensief mee bezig

betrekken. Zorgbelang denkt graag mee over

zijn. De gemeenten in respectievelijk Noord-Groningen

ontwikkelingen en projecten vanuit het perspec-

(Eemsdelta) en Oost-Groningen hebben gezamenlijke

tief van de patiënt of consument. Wij juichen het

woon- en leefbaarheidsplannen waarin zorg een belang-

daarom ook toe dat Zorg voor de Toekomst meer

rijk thema vormt. De beide subregio’s verkennen momen-

en meer gebruikmaakt van de participatieve

teel in samenspraak met de andere partners binnen Zorg

benadering. Dat past precies bij wat Zorgbelang

voor de Toekomst de mogelijkheid van een gezamenlijke

Deelnemende gemeenten aan het

graag ziet.’

strategische agenda rond zorg, krimp en leefbaarheid.

programma Zorg voor de Toekomst




17 |

2

een unieke aanpak: de participatieve benadering Zorg voor de Toekomst kiest uitdrukkelijk voor de participatieve benadering, een aanpak waarin het

onderzoek. Zij is de trekker van het participatieve onderzoek dat in het kader van Zorg voor de Toekomst wordt uitgevoerd. De onderzoekers combineren bij deze methode

betrekken van patiënten, cliënten en bewoners maar

wetenschappelijke grondigheid met een open oor en oog

ook van zorgprofessionals en andere stakeholders

voor de mensen om wie het gaat. Ouderen, zorgverleners,

voorop staat. Deze invalshoek speelt een steeds grotere

jongeren, inwoners, bewoners, artsen, mantelzorgers, cliënten… Hun stemmen klinken door in het onderzoek.

rol in alle activiteiten van het programma. Participatie is daarom ook een belangrijk aspect van het onderzoek dat in het kader van Zorg voor de Toekomst wordt verricht. We richten ons de komende tijd vooral op

Gericht op verandering en zelfredzaamheid De participatieve benadering gaat ervan uit dat sociaalwetenschappelijk onderzoek meer en andere kennis oplevert als het onderzoek niet alleen over mensen gaat, maar ook in samenspraak met die mensen vorm krijgt.

het vinden van manieren om via de participatieve

Bovendien is participatief onderzoek expliciet gericht op

benadering toegang te krijgen tot moeilijk bereikbare

maatschappelijke verandering en zelfredzaamheid van de

doelgroepen. We willen met name te weten komen hoe we mensen met een lage sociaal-economische status kunnen bereiken en betrekken.

mensen om wie het gaat.

Ervaringen, meningen, wensen als bron van kennis Wie er meepraat in een bepaald onderzoek hangt af van de situatie en de onderzoeksvraag, maar vast staat dat betrokkenen een belangrijke inbreng hebben in het onderzoek

participatief onderzoek

en de interventies die eruit voortvloeien. Zij hebben immers, juist vanuit hun achtergrond, relevante ervaringen, meningen en wensen ten aanzien van de situatie waar het

Participatief onderzoek is een wetenschappelijke methode

over gaat. Onderzoekers die uitgaan van de participatieve

waarbij in elke fase van het onderzoek systematisch wordt

benadering vatten deze inbreng op als een belangrijke –

meegenomen wat mensen zelf van hun situatie vinden en

sterker nog: onmisbare – bron van kennis. In de partici-

hoe zij zelf vinden dat die situatie verbeterd kan worden.

patieve benadering is het essentieel dat de stemmen van

In deze methode komen de actielijnen Meten is weten

betrokkenen doorklinken in het onderzoek.

en Participatie tot uiting. Zorg voor de Toekomst zet deze

| 18



methode systematisch in. Prof. Inge Hutter, hoogleraar

Maatschappelijke verandering is het doel

demografie aan de RUG en voorzitter van de regiegroep van

Participatief onderzoek is expliciet gericht op verandering,

Zorg voor de Toekomst, is gespecialiseerd in participatief

op het verbeteren van een maatschappelijke situatie. Het


19 |

onderzoek begint met een maatschappelijke vraag. De on-

matisch toe. Van ieder onderzoek wordt volledig en gede-

een onverwachte aanpak als beschrijven en interpreteren

het verbeteren van de relatief slechte gezondheidssituatie

derzoekers analyseren volgens regels van wetenschappelijk

tailleerd verslag gedaan in rapporten en wetenschappelijke

van de fysieke omgeving waar het onderzoek plaatsvindt

van de bevolking in Noord- en Oost-Groningen onder meer

onderzoek de situatie, stellen een diagnose en formuleren

publicaties.

met behulp van foto’s. De onderzoekers kiezen passende

door in te zetten op leefstijlverandering van bepaalde risico-

instrumenten voor de gegeven vraag en situatie.

groepen. Ook een betere organisatie van de zorg kan slechts

mogelijke oplossingen, alles in samenspraak met betrokkenen. Door deze werkwijze ontstaat er tegelijkertijd

bereikt worden als dit werkelijk vraaggestuurd wordt opgepakt

Participatief onderzoek kent globaal de volgende fasen:

De betrokkenen brengen in alle stappen van het participa-

én als de betrokken professionals zich eraan committeren.

de betrokkenen zelf ingezet om hun situatie te veranderen

tief onderzoek relevante kennis in. Zij praten mee over hoe

Draagvlak zowel bij de ontvangers van zorg als bij de

of liever gezegd, te verbeteren. Zij nemen daarmee meer

1. het formuleren van de (onderzoeks)vraag in samen-

de situatie precies is en wat zij daaraan zélf ongewenst of

betrokken professionals is een voorwaarde voor succes.

regie over hun leven. Een onafhankelijke evaluatie biedt de

spraak met betrokkenen;

juist gewenst vinden. Zij denken mee over oplossingen die

Participatie is een veelbelovende manier om dit te bereiken.

basis om te beslissen of de gekozen aanpak kan en moet

2. het analyseren van de situatie via participatief onder-

passen bij hun ideeën en omstandigheden. Zij spelen een

draagvlak voor die oplossingen. De resultaten worden door

worden opgeschaald.

Zelfredzaamheid

zoek. Dit wordt vaak via een zogenoemde ethnografie

rol bij het implementeren van die oplossingen. En zij geven

gedaan: het gedrag van mensen wordt bestudeerd in de

tenslotte hun oordeel over het welslagen van de interventie.

Participatie:

natuurlijke context waarin ze leven (hun huis, wijk of dorp); De onderzoekers luisteren in de verschillende fasen serieus

- draagt bij aan een goede articulatie van het probleem;

pliciet doel van participatief onderzoek. De participatieve

panten en/of naar zorgverleners of beleidsmakers.

en tegelijkertijd kritisch naar de betrokkenen. Het is hun taak

- betrekt mensen bij verbetering van hun eigen situatie;

benadering is daarom bij uitstek geschikt als uitgangspunt

Onderzoek naar het perspectief van de zorgverleners

om de situatie en alles wat zij daarover horen nieuwsgierig

- geeft betrokkenen zelf het eigenaarschap van het

voor onderzoek dat tot doel heeft om de leefsituatie van

of beleidsmakers, kan ook onderdeel uitmaken van de

en onbevooroordeeld tegemoet te treden. Als wetenschapper

probleem en motiveert hen om oplossingen te formuleren;

participatieve benadering;

Ook het bevorderen van de zelfredzaamheid is een ex-

3. het terugkoppelen van de bevindingen naar de partici-

moeten zij tegelijkertijd, daarbij geleid door hun theoretische

- geeft betrokkenen zelf het eigenaarschap van de

lijke verbetering in de leefsituatie van mensen kan immers

4. het formuleren van oplossingen op basis van de onder-

kader, dóórvragen en diepere lagen en oorzaken blootleggen.

oplossing(en);

alleen verwacht worden als zij zelf meer het heft in eigen

zoeksbevindingen en in samenspraak met betrokkenen;

De onderzoekers spelen vooral in de eerste twee stappen

- motiveert betrokkenen om die oplossing(en) te ver-

handen kunnen en willen nemen. Participatie geeft hen op

5. het implementeren van de oplossing(en) door (een deel

en de laatste een actieve rol. Bij de implementatie doen

werkelijken en te bestendigen;

bepaalde groepen in de samenleving te verbeteren. Werke-

verschillende manieren kansen om de greep op hun eigen

van) de betrokkenen, gedetailleerd beschreven en gedo-

ze een stap terug en is hun taak vooral het grondig en

- draagt in het algemeen bij aan zelfredzaamheid van

leven te vergroten en hun leefsituatie te verbeteren. Anders

cumenteerd door de onderzoekers;

gedetailleerd documenteren van de gang van zaken. Bij de

de betrokkenen zodat zij meer ruimte ervaren om ook

gezegd: participatie leidt tot zelfredzaamheid, zelfredzaamheid leidt tot verandering.

evaluatie is het van belang dat die wordt uitgevoerd door

andere aspecten van hun leven te verbeteren;

hankelijke participatieve onderzoekers op grond waarvan

onafhankelijke onderzoekers, die goed ingevoerd zijn in de

- draagt in het algemeen bij aan meer welbevinden

verdere actie (bijvoorbeeld opschalen) wordt voorgesteld.

participatieve methode maar niet bij de eerdere fasen van

van de betrokkenen.

6. het evalueren van de interventie door andere onaf-

het onderzoek betrokken waren.

een wetenschappelijke methode Kwantitatieve en kwalitatieve methoden

waarom deze benadering?

Vanuit het perspectief van bestuurders en beleidsmakers is participatie te beschouwen als een kritische succesfactor

Participatief onderzoek is en blijft een strikt wetenschap-

De onderzoekers maken in de verschillende fasen gebruik

pelijke methode, ook al richt het zich op maatschappe-

van passende onderzoeksinstrumenten. Uiteraard hoort

lijke verandering. Het wordt uitgevoerd volgens standaard

het verzamelen en interpreteren van cijfermatige gege-

Participatief onderzoek is altijd gericht op maatschappelijke

sleutel tot een aanpak die wél iets oplevert in situaties die

wetenschappelijke regels. De onderzoekers baseren zich

vens daar bij. Daarnaast staan hen verschillende kwalita-

verandering. Daarom is deze methode bij uitstek geschikt

over het algemeen taai en weerbarstig zijn en die zich richt

op een expliciete theoretische onderbouwing en passen

tieve onderzoeksmethoden ter beschikking, bijvoorbeeld

om de problemen waar Zorg voor de Toekomst zich op richt,

op (zeer) moeilijk toegankelijke doelgroepen.

verschillende welomschreven onderzoeksmethoden syste-

diepte-interviews, observaties of focusgroepen maar ook

aan te pakken. In het programma draait het immers om

| 20



voor effectieve en efficiënte interventies. Participatie is de


21 |

3

thema: leefstijlinterventies & preventie De actielijn Leefstijlinterventies & preventie richt zich op verbetering van de leefstijl van (delen van) de bevolking

kiger blijven. Dat betekent tegelijkertijd dat deze mensen een minder groot beslag op de gezondheidszorg leggen en dat zij in grotere mate beschikbaar zijn voor de arbeids-

van Noord- en Oost-Groningen, uiteraard met de be-

markt, (mogelijk ook als medewerkers in de zorgsector) of op

doeling dat daarmee de gezondheidstoestand verbetert

een andere manier actief kunnen bijdragen aan de maatschappij.

en gezondheidsproblemen voorkomen worden. We willen de komende tijd kennis vergaren en delen over de effectiviteit van preventieve interventies op het gebied van leefstijl. Daarvoor organiseren we een dialoog tussen professionals en wetenschappers.

Zieke mensen beter maken is mooi, zorgen dat ze niet ziek worden is mooier. De gevleugelde woorden ‘voorkómen is beter dan genezen’ gelden tegenwoordig zo mogelijk nog sterker dan vroeger. Want de welvaart van deze tijd heeft een belangrijke keerzijde. Overvloedig beschikbare hoeveelheden relatief goedkoop voedsel en genotmiddelen zijn voor mensen moeilijk te weerstaan. Overgewicht en overmatig alcoholgebruik komen veel voor en veroorzaken op de langere termijn allerlei gezondheidsproblemen, met een groot beroep op de zorg als onvermijdelijk gevolg. Preventie is een deel van het antwoord. Zorg voor de Toekomst kiest overgewicht en overmatig alcoholgebruik als speerpunten. Niet voor niets: deze pro-

| 22



blemen komen in Noord- en Oost-Groningen relatief veel

Ingesleten patronen

voor.

De jeugd is een voor de hand liggende doelgroep voor inter-

Preventie op deze terreinen kan veel goeds teweegbrengen.

venties. Immers, hoe eerder je ongezonde gewoonten afleert

Het allerbelangrijkst is natuurlijk de gezondheidswinst voor

en een gezonde leefstijl aanleert, des te groter het positieve

individuen: meer mensen die gezonder en daardoor geluk-

effect. Bovendien: eet- en drinkgewoonten worden op jonge


23 |

Alcoholgebruik onder jongeren van 12 tot 18 jaar*

Provincie Groningen

Noord-Groningen

53%

Oost-Groningen

51%

39%

57%

37%

45%

Overgewicht onder jongeren van 12 tot 18 jaar*

Provincie Groningen

9%

13%

* Door GGD Groningen berekend op basis van door de jongeren zelf opgegeven lengte en gewicht. Dit leidt waarschijnlijk tot een onderschatting, maar op regionaal niveau zijn geen betrouwbaarder cijfers beschikbaar.

Overgewicht bij volwassen en kinderen is de laatste jaren wereldwijd snel toegenomen, ook in Nederland. Kinderen en jongeren met overgewicht

zijds gloort er hoop aan de horizon. Kortgeleden bleek uit

het algemeen, en het voorkomen van deze ‘welvaartsziek-

onderzoek dat Nederlandse tieners – ook die in Noord- en

ten’ in het bijzonder, buitengewoon moeilijk is. Wat,

Oost-Groningen – minder alcohol drinken dan een aantal

wanneer en hoe we eten en drinken vormen voor mensen

jaren geleden. Dat lijkt een gevolg te zijn van betere

diep ingesleten patronen die zich niet zomaar laten ver-

voorlichting. Er is de laatste jaren veel aandacht besteed

anderen. Wie probeert daaraan te sleutelen, wil in feite

aan bijvoorbeeld de schade die alcohol toebrengt aan het

de cultuur en de leefstijl van de ander ombuigen. Geen

puberbrein dat nog in ontwikkeling is. Ouders weten meer

wonder dat die poging vaak op taaie weerstand stuit, hoe

en waarschuwen hun kinderen. En er zijn op allerlei terreinen

overtuigend de gezondheidsargumenten ook mogen zijn.

afspraken gemaakt die moeten zorgen dat jongeren minder

Zeker jongeren hebben wel iets anders aan hun hoofd dan

makkelijk drinken, bijvoorbeeld met supermarkten en met

bedenken dat het patatje oorlog of de blikjes bier die ze

de horeca.

naar binnen werken misschien slecht voor ze zijn. Ander-


franse les

en verkeersongevallen. Daarnaast lopen jongeren en blijvende schade optreden. Overmatig alcoholgebruik kan bovendien direct leiden tot maatschappelijke schade kinderen die jong beginnen met drinken van alcohol en ernstige incidenten, zoals alcoholvergiftiging, agressie een vergroot risico op gewenning en gewoontevorming.


9%

minstens één keer bingedrinken**

leeftijd gevormd. Tegelijkertijd weten we dat preventie in

| 24

Oost-Groningen

[ernstig] overgewicht

minstens één keer een glas

* De jongeren is gevraagd naar hun alcoholgebruik in de vier voorafgaande weken. ** Binge-drinken is het op één dag of avond heel veel drinken, meestal in een groep. Het gaat dan om vijf drankjes of meer.

Alcoholgebruik op jonge leeftijd is schadelijk voor de gezondheid. De hersenen ontwikkelen zich nog volop en er kan door overmatig gebruik van alcohol

Noord-Groningen

hebben meer kans op het krijgen van diabetes, harten vaatziekten, gewrichtsproblemen en overgewicht op latere leeftijd. In verreweg de

meeste gevallen ontstaat overgewicht bij kinderen en jeugdigen door een combinatie van verkeerde voedingsgewoontes en te weinig beweging.

In Frankrijk zijn goede resultaten geboekt bij de aanpak

andere relevante partijen werken samen in een

van overgewicht onder jongeren. Daaruit kwamen vijf

publiek-privaat verband.

uitgangspunten naar voren die inmiddels ook in

3. Sociale marketing: commerciële marketingconcepten

Nederland ingang hebben gevonden onder de noemer

en -technieken worden ingezet om positieve maat-

Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG).

schappelijke of sociale veranderingen te bewerkstelligen. 4. De projecten en interventies worden wetenschappelijk

De vijf uitgangspunten:

begeleid, zowel in de voorbereiding, de uitvoering als

1. Er wordt gewerkt op basis van een landelijk én een

de evaluatie.

lokaal politiek-bestuurlijk draagvlak.

5. Verbinding van preventie en zorg: de jeugdarts speelt

2. Scholen, gezondheidsdiensten, supermarkten,

een actieve rol bij het werken aan draagvlak voor het

bedrijfsleven, sportverenigingen, ziekenhuizen en

programma en het betrekken van andere professionals.


25 |

e r va r i n g e n

Participatie Succesvol interveniëren is moeilijk – maar niet onmogelijk. Allereerst is het essentieel om de jongeren zélf bij de concrete

b u n d e l e n , ke n n i s d e l e n

belangrijk punt is dat je alle leefgebieden in het project moet meenemen. Als je overgewicht wilt voorkomen, moet je de jongeren niet alleen aan het bewegen zien te krijgen, maar bijvoorbeeld ook zorgen dat er geen snackbar pal naast de sportclub zit, dat gezinnen thuis gezond eten en dat er op school aandacht is voor bewegen en gezond eten. Participatie is de gemeenschappelijke factor: participatie van de doelgroep en participatie van stakeholders in diverse leefgebieden. Meer feiten over het alcoholgebruik en het overgewicht onder jongeren in Noord- en Oost-Groningen in de verschillende factsheets over dit onderwerp, zie www.zorgvoordetoekomst.com.

interview

invulling van het project te betrekken. Een tweede, niet minder

Leo Wanders, divisiemanager Lokaalgerichte Zorg en Jeugd van GGD Groningen, is de trekker van de actielijn Leefstijlinterventies en preventie. Hij vindt het logisch dat de GGD Groningen participeert in Zorg voor de Toekomst. ‘Aandacht voor een gezonde leefstijl en preventie is iets dat tot ons takenpakket behoort en waar wij ons dus door aangesproken voelen.’

| 26

Speerpunten ‘We hebben ons afgevraagd: wat kunnen wij hier als Zorg voor de Toekomst aan toevoegen?’, zegt Wanders. Allereerst zijn er twee hoofdthema’s gekozen: overgewicht en overmatig alcoholgebruik. Niet toevallig, want dit zijn groeiende problemen die vooral in de lage inkomensgroepen voorkomen. En waar kun je beter beginnen met preventie dan bij de jeugd? De doelgroep werd daarom bepaald op jongeren van 12 tot 19 jaar. Zelf projecten van de grond tillen was uitdrukkelijk niet de bedoeling. Wél het ondersteunen van anderen bij het ontwerpen en uitvoeren van effectieve interventies.

Effect en bereik Zorg voor de Toekomst heeft inmiddels in kaart gebracht

Kennis delen

welke projecten rond de speerpunten overgewicht en

Zorg voor de Toekomst streeft ernaar om het leereffect

De GGD Groningen werkt voor alle gemeenten in de provin-

overmatig alcoholgebruik er in de Groninger gemeenten

te versterken door de ervaringen te bundelen, er zoveel

cie. De gemeenten maken lokaal gezondheidsbeleid en ze

zijn uitgevoerd of nog lopen. Dat blijken er heel veel te

mogelijk kennis uit te destilleren over wat werkt, en dit

doen van alles om de gezondheid van hun inwoners te be-

zijn – meer dan verwacht, zegt Wanders. Ook betrekken

breed toegankelijk te maken. De kennis over bestrijding

vorderen, op het gebied van bewegen, gezond eten, alco-

de gemeenten regelmatig de jongeren zelf én de projecten

van overmatig alcoholgebruik wordt ter beschikking gesteld

holgebruik, het tegengaan van vereenzaming van ouderen

springen in op verschillende leefgebieden tegelijk. Prima

aan de partners van het begin 2012 in Groningen gesloten

en ga zo maar door. ‘Wat gemeenten doen is heel uiteen-

dus! Maar: ‘We zagen aan de andere kant dat het veelal

convenant Alcohol en Jongeren (gemeenten, OM, politie

lopend’, zegt Wanders. ‘Dat gaat van hele concrete projec-

losse projecten waren, vaak gefinancierd met subsidie en

en GGD). De GGD Groningen zit bovendien in een unieke

ten tot aan een aanpak waarin gezondheidsbevordering in

dat betekent: project afgelopen, einde oefening.’ Er is, zegt

positie om relevante kennis beschikbaar te stellen aan ge-

andere gemeentelijke beleidsterreinen wordt geïntegreerd.’

Wanders, nauwelijks sprake van onderlinge uitwisseling

meentelijke bestuurders en ambtenaren. Het is uitstekende

Die andere beleidsterreinen zijn bijvoorbeeld de inrichting

en al evenmin van een leereffect. ‘Hoe hebben ze het

input voor gemeentelijk gezondheidsbeleid waar de GGD

van de openbare ruimte, onderwijs, openbare orde – bij

aangepakt, wat was het bereik, wat was het effect van de

Groningen gemeenten bij ondersteunt. ‘We staan aan de

ieder onderwerp kun je nadenken over een invulling die de

interventie? Dat weten gemeenten vaak niet. Soms is men

vooravond van een nieuwe beleidscyclus’, zegt Wanders.

gezondheid van mensen dient. ‘Zo’n integrale benadering

heel enthousiast over een bepaald project, maar als je dan

‘Het lastige van dit moment is natuurlijk dat er geen extra

sorteert misschien wel een groter effect dan projecten die

doorvraagt, blijkt dat er maar een handvol jongeren is bereikt

geld is. Maar dan is het juist goed om te denken aan het

zich specifiek op gezondheid richten.’

en dat er niets bekend is over het effect op langere termijn.’

slimmer verbinden van verschillende beleidsterreinen.’




27 |

4

thema: zorg dichtbij

Noord- en Oost-Groningen bestaat uit platteland waar

het delen van kennis en uitwisselen van ervaringen door

de (krimpende) bevolking woont in verspreide, soms zeer

de betrokkenen. Zorg voor de Toekomst heeft hiertoe een

kleine dorpen en enkele grotere plaatsen. Veel ouderen willen graag in hun vertrouwde dorp blijven wonen zo

inventarisatie laten maken van alle projecten op dit front in de jaren 2008-2011. De inventarisatie leverde tientallen verschillende voor-

lang dat mogelijk is. Anderen willen juist wel verhuizen

beelden van projecten op. Denk aan een verbinding per

naar een kleinere woning of een appartement, maar

beeldtelefoon tussen iemands woning en de thuiszorgor-

kunnen dat niet door de stagnerende huizenmarkt. De

ganisatie. Een videoconsult vanaf de Waddeneilanden met

actielijn Zorg Dichtbij richt zich op het vergroten van de

een specialist in een van de ziekenhuizen op het vasteland. Maar ook iets heel anders als het beeldhorloge dat

zelfredzaamheid van mensen en verkent de mogelijkhe-

mensen met een verstandelijke handicap ondersteunt bij

den van zorg op afstand. De komende periode zetten we

hun dagelijkse handelingen.

in op het vergroten van het gebruik van thuistechnologie

Een overzicht van de projecten is te vinden op de site van

die de zelfredzaamheid bevordert en die helpt mensen langer veilig zelfstandig thuis te laten wonen.

Zorg voor de Toekomst. De RUG is gevraagd om de gevonden projecten te evalueren en daaruit aanbevelingen te destilleren, zie verderop. Zorg voor de Toekomst stelt de in deze inventarisatie en analyse gegenereerde kennis

Nieuw beeld

Het verlenen van zorg aan deze plattelandsbewoners

beschikbaar voor iedereen die geïnteresseerd is in of bezig

betekent voor de betrokken professionals – huisartsen,

wil met zorg op afstand. Zo kunnen nieuwe projecten hun

thuiszorgmedewerkers – letterlijk meters maken. De

voordeel doen met de opgebouwde kennis en ervaring.

zorgverleners zitten niet zelden langer in de auto om hun cliënten te bereiken dan dat zij bij de cliënt thuis zorg

Thuistechnologie helpt zelfredzaamheid

verlenen. Het probleem van de grote afstanden vormt de

Zorg voor de Toekomst zet daarnaast in op makkelijk en

achtergrond van de actielijn Zorg Dichtbij. Als zorg en cliënt

goedkoop ondersteunen van de zelfredzaamheid van

fysiek ver van elkaar verwijderd zijn, kan het verlenen van

mensen. Een e-book over thuistechnologie met daarin een

zorg via telefoon, internet of andere moderne elektronische

‘huistest’ is te downloaden van de site van Zorg voor de

kanalen daar een goede rol in spelen. Ook het aanpassen

Toekomst. Ook worden er bijeenkomsten over dit onder-

van de woning met handige techniek en hulpmiddelen is

werp gehouden.

belangrijk. Wie zich daardoor beter zelf kan redden, heeft

Een woning aanpassen zodat de bewoner er langer zelf-

minder hulp nodig. En als die hulp voor een deel dan ook

standig kan wonen, kan voor een deel met behulp van be-

nog op afstand verleend kan worden, is er veel gewonnen.

trekkelijk eenvoudige hulpmiddelen die in principe bij elke bouwmarkt te koop zijn. Hiermee is in Gelderland goede

| 28



Inventarisatie

ervaring opgedaan. Zorg voor de Toekomst maakt de kennis

Er lopen in Noord- en Oost-Nederland tientallen heel

over dit project toegankelijk voor de gemeenten in Noord-

verschillende zorg-op-afstand-projecten die door ICT

en Oost-Groningen, zodat zij gebruik kunnen maken van

worden ondersteund. De actielijn Zorg Dichtbij richt zich op

dit bewezen effectieve praktijkvoorbeeld.


29 |

heid. Ouderen vinden het moeilijk om de computer te

gemaakt van bestaande structuren: het lokale welzijnswerk

gebruiken. Zij zijn er niet mee opgegroeid en voelen zich er

en de plaatselijke middenstand. Mensen worden thuis

niet vertrouwd mee. Een ander, vaak onderschat probleem

bezocht om samen met hen na te gaan welke wensen zij

hangt hier rechtstreeks mee samen: de laaggeletterdheid

hebben en hoe eenvoudige techniek kan helpen hun com-

van veel Nederlanders. Om dit beter in beeld te krijgen,

fort, gemak en veiligheid te vergroten.

liet Zorg voor de Toekomst een factsheet opstellen over de laaggeletterdheid in de regio Noord- en Oost-Groningen.

Analfabetisme en laaggeletterdheid Zorg op afstand houdt meestal in dat zowel zorgverleners als cliënten/patiënten gebruikmaken van een computer. Dat is niet voor iedereen een vanzelfsprekende vaardig-

Laaggeletterdheid onder mensen van 16 tot 76 jaar*

Meer feiten over laaggeletterdheid in Noord- en Oost-Groningen in de factsheet over dit onderwerp, zie www.zorgvoordetoekomst.com. De inventarisatie van projecten rond zorg op afstand in Noord-Nederland is eveneens te vinden op www.zorgvoordetoekomst.com.

Provincie Groningen

zo r g o p a f s tan d

nog geen succesverhaal Zorg-op-afstand-projecten komen meestal niet

moeizaam, omdat de projecten in veel gevallen slecht

goed van de grond. Dat blijkt uit de verkenning

bleken te zijn gedocumenteerd. Gesprekken met

door een groep bedrijfskundestudenten onder

bijna overal sprake van moeizame implementatie

leiding van Henk Sol, hoogleraar Business & ICT

met marginale verbeteringen. De nieuwe techniek

aan de RUG. Zorg voor de Toekomst stelt de

was niet of nauwelijks verbonden met de reguliere

do’s & dont’s die Sol heeft blootgelegd graag


betrokkenen leverden aanvullende informatie. Er was

beschikbaar voor iedereen die betrokken is bij projecten op het snijvlak van zorg en ICT.

processen in de organisatie en kostte (veel) meer geld dan zij opleverde. Is eHealth enough? Dat was de vraag die Sol zich in dit onderzoek stelde. ‘De meeste projecten hebben geen goede businesscase. Dat wil zeggen dat er nog niet goed genoeg is nagedacht over de precieze uit-

ABC

ABC

ABC

12%

13 - 17%

interview

Het uitgangspunt is dat er zoveel mogelijk gebruik wordt

De onderzoekers bekeken alle recente zorg-opafstand-projecten in Noord-Nederland die zij konden vinden, en dat waren er tientallen. De voorbeelden zullen bekend voorkomen: de beeldtelefoon, het beeldhorloge, de dorpsverpleegkundige, verschillende pogingen om tot een elektronisch dossier en/of een zorgportaal op internet te komen, enzovoort. De conclusie: slechts enkele projecten liepen goed en de vernieuwingen werden nauwelijks ingebed in de

* Onderzocht door de stichting Lezen en Schrijven in diverse Groninger gemeenten in 2005. Cijfers over analfabetisme zijn niet beschikbaar.

reguliere processen van de betrokken organisatie(s).

Subsidie op, einde project Het gaat om projecten die met behulp van ICT en

Analfabeten zijn mensen die niet kunnen lezen of schrijven en dit ook nooit hebben geleerd. Laaggeletterden kunnen wél lezen en schrijven, maar beheersen deze vaardigheden niet goed genoeg om te kunnen functioneren in de

| 30

samenleving. Ze hebben bijvoorbeeld veel moeite met instructies op kaartautomaten, het invullen van formulieren, het afhandelen van de post en het lezen van bijsluiters van medicijnen. Niet of nauwelijks kunnen lezen of schrijven is

problematisch in een maatschappij waar steeds meer informatie beschikbaar komt via de geschreven of digitale weg. In Nederland zijn circa 250.000 volwassenen analfabeet en nog eens 1,1 miljoen laaggeletterd.



internet zorgprocessen willen verbeteren en die de

werking, implementatie en inbedding in de organi-

zelfredzaamheid en daarmee het langer zelfstandig

satie. Met als resultaat vaak een moeizaam project

thuiswonen willen bevorderen. Onderzoekers van

dat slechts met subsidie in de lucht wordt gehouden.

de universiteit keken hoe ieder project in elkaar zat

Zodra de subsidie wegvalt, is dat het einde van het

en of het in de praktijk goed uitpakte. Dit verliep

project.’


>

31 |

Balans van mensen, processen, techniek Sol ziet een aantal oorzaken voor de matige ervaringen.

Bestuurders en beleidsmakers laten zich meeslepen in het

Bij dit soort projecten zijn drie aspecten van belang: de

‘vooruitgangsgeloof’ rond ICT en de grote mogelijkheden

techniek, de processen en de mensen. Deze drie aspecten

van moderne technologie én ze halen graag subsidies binnen

moeten in balans zijn en ze verdienen dus alledrie de

als de kans zich voordoet. Hiermee samenhangend consta-

nodige aandacht. Die balans is er in de meeste projecten

teert Sol dat de projecten slecht gedocumenteerd zijn.

niet helemaal. Veel projecten zijn technologie-gedreven. Enthousiasme voor de geweldige technische mogelijkheden

Zijn advies vloeit hier naadloos uit voort. Ontwikkel een visie

en de publiciteit die ermee gepaard gaat, brengt zo’n

op wat dergelijke zorginnovaties bijdragen aan de missie

project op een spoor dat uiteindelijk doodloopt. Er is geen

van je organisatie. Baseer daarop je strategie. Zorg voor een

of onvoldoende aandacht besteed aan de mensen die

grondige aanpak van de project(en) waarmee je deze inno-

het werk doen en wat het betekent voor de betreffende

vaties wilt implementeren, compleet met verandermanage-

werkprocessen. Daardoor sluit het project niet aan bij de

ment en aandacht voor de menselijke factoren die bepalen

dagelijkse werkelijkheid waar het een bijdrage aan zou

of de vernieuwingen door de mensen op de werkvloer

moeten leveren. Het blijft naast die werkelijkheid staan

worden geadopteerd dan wel afgewezen. Werk daarom de

en verbindt zich er niet (voldoende) mee. Het resultaat: er

businesscase eerst heel grondig uit. Wat kost het project en

wordt geen winst geboekt, het aanvankelijke enthousiasme

wat levert het op, in termen van geld en kwaliteit. Ontwikkel

bekoelt, en als de subsidie afloopt, ziet niemand reden om

het plan tot in de details. Verbind het project met de regu-

het project nog te continueren.

liere processen en veranker het daarmee in de organisatie. En tenslotte: neem rustig de tijd voor een uitgebreide test-

Ontwikkel een visie!

periode in de praktijk en stel het project zonodig bij.

Op een algemener niveau, stelt Sol, is het euvel vooral dat vele projecten een doordachte visie en strategie ontberen.

Van eHealth naar pHealth Wat zijn nu samengevat de succesfactoren voor projecten op het

De vijf P’s van pHealth:

gebied van Zorg op Afstand? Prof. Sol bepleit de overstap van

1. preventiegericht

eHealth naar pHealth. Niet de technologische ‘e’ staat daarin

2. participatief aangepakt

voorop, maar de p van onder meer patiënt en proces.

3. patiënt denkt mee

Prof. Sol noemt vijf P’s die samen het fundament vormen voor

4. persoonlijk maatwerk

een duurzaam succesvol zorginnovatieproject.

5. proces boven techniek

| 32




33 |

5

thema: slimmer organiseren van zorg Zorg voor de Toekomst richt zich vanuit de actielijn

De zorgketen rond diabetes bestaat uit vele schakels. Behalve

Slimmer organiseren van zorg en op een aantal concrete

de huisarts en de specialist (internist), zijn dat de diabetes-

situaties en zorgketens. De diabeteszorg in Oost-Groningen

therapeut en de apotheker. Hoe werken deze disciplines

is de eerste zorgketen die in kaart is gebracht, aan-

samen? Zijn de schakels van de zorgketen goed op elkaar

gezien diabetes een van de grootste chronische ge-

aangesloten?

zondheidsproblemen in die regio vormt. Zorg voor de

Zorg voor de Toekomst bracht de partners in de zorgketen rond diabetes-patiënten bijeen op verzoek van de Omme-

Toekomst heeft over dit probleem een factsheet laten

lander Ziekenhuisgroep. De bedoeling was om samen de

samenstellen. De psycho-sociale oncologiezorg is een

lokale keten te verkennen en zo mogelijk te verbeteren. De

tweede zorgketen die onder de loep wordt gelegd. De

Illustratie ontbreekt

verpleegkundige, de diëtist, de podotherapeut, de fysio-

diabetesketen werd onder de loep gelegd, juist omdat deze voor zo’n grote groep patiënten van belang is. Het resultaat

zorgketens worden met behulp van de participatieve

van de bijeenkomst was de conclusie dat er aan de keten

methode kwantitatief en kwalitatief in kaart gebracht

weinig mankeert. Wél bleek er een bijzonder probleem te

en waar mogelijk verbeterd. De komende tijd zullen we deze aanpak, die moet gaan functioneren als een ‘innovatieversneller’, uitwerken en uitdragen.

liggen, namelijk dat er een substantiële groep patiënten blijkt te bestaan die zich na de eerste diagnose terugtrekt uit het zorgcircuit. Deze patiënten melden zich pas weer bij de zorg op het moment dat hun aandoening serieuze problemen veroorzaakt. Hun aandoening manifesteert zich bij hen daardoor ernstiger dan nodig is. Vroegtijdige behandeling en voedings- en leefstijladviezen kunnen de gevolgen van diabetes beperken. Door zich pas weer te melden als hun aandoening (ernstige) klachten veroorzaakt, laten de zorgmijdende patiënten hun problemen dus erger worden dan misschien nodig zou zijn geweest.

Lage SES, een echte uitdaging Deze zorgmijdende diabetespatiënten vormen een moeilijk bereikbare groep voor de betrokken zorgprofessionals. Wat voor deze diabetespatiënten geldt, geldt voor veel patiënten met een lage sociaal-economische status (SES). De professionals

| 34




35 |

weten niet goed hoe zij deze mensen kunnen bereiken om

hun gezondheid beleven om zo iets te ontdekken over hun

hen adequate zorg te bieden.

motieven om zorg te mijden. Dat onderzoek kan de basis

Een tweede keten: psychosociale zorg voor kankerpatiënten

Voor de diabetesketen ligt hier een echte uitdaging: hoe kun

vormen voor een benadering die deze mensen sneller in

Het Behouden Huys is een psycho-oncologisch centrum dat

je de diabeteszorg zó organiseren dat deze groep wel bereikt

de zorg betrekt. Als dat lukt, is er een werkzame methode

zich richt op de ondersteuning van oncologiepatiënten en

wordt en dat deze patiënten zich niet terugtrekken na de

ontwikkeld die mogelijk ook bij andere moeilijk bereikbare

hun naasten. Vanuit dit centrum kwam de vraag om na te

eerste diagnose? Om deze vraag te kunnen beantwoorden,

doelgroepen toegepast kan worden.

gaan of de psychosociale zorg voor kankerpatiënten slim-

heeft het programma prof. Hutter verzocht om participatief onderzoek te doen naar hoe deze diabetespatiënten

Meer feiten over diabetes in Noord- en Oost-Groningen in de factsheet, zie www.zorgvoordetoekomst.com.

mer georganiseerd kan worden. Op dit moment is Zorg voor de Toekomst bezig deze zorgketen in kaart te brengen en eventuele verbeterpunten te identificeren.

Diabetes*

Provincie Groningen

6,3%

Noord-Groningen

Oost-Groningen

6,7%

7%

* Door de onderzoeksdeelnemers zelf opgegeven.

Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een veelvoorkomende, ernstige chronische ziekte die gepaard gaat met een verminderde kwaliteit van leven en een hoog risico op complicaties, zoals harten vaatziekten. In Noord- en Oost-Groningen geven

| 36

meer mensen aan diabetes te hebben dan gemiddeld in de provincie. Het gemiddelde percentage mensen met diabetes in de provincie Groningen als geheel ligt nu nog niet significant hoger dan in de rest van Nederland. Het is

aannemelijk dat het aantal mensen met diabetes in Noord- en Oost-Groningen in de toekomst sterker zal stijgen dan gemiddeld omdat de vergrijzing hier naar verwachting sterk zal toeslaan.




37 |

partners

www.zorgvoordetoekomst.com Programmabureau Marieke van Ginkel T 06-19 07 41 73 E [email protected]

Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen

colofon

contact

Uitgave

Zorg voor de Toekomst, september 2012

Eindredactie

Marieke van Ginkel, Aafke Scharft, Karin Kalverboer

Aafke Scharft

Tekst

T 06-10 95 35 20

Verhalen van het Noorden

E [email protected]

Louwke Meinardi

Bezoekadres: Zeefbaan 2

Vormgeving

9672 BN Winschoten

Manisch Creatief

Postadres: Zorg Innovatie Forum

Illustraties / Fotografie

Postbus 1047

Verhalen van het Noorden

9701 BA Groningen

Caroline Penris

Drukwerk

WM Veenstra

Vragen en opmerkingen naar aanleiding van dit boekje zijn bijzonder welkom! NB. De gemeenten Appingedam, Delfzijl, Oldambt, Stadskanaal en Veendam vertegenwoordigen de gemeenten in Noord- en Oost-Groningen

| 38




www.zorgvoordetoekomst.com

Zorg voor de Toekomst

Recommend Documents