Zorg voor de Toekomst

Zorg voor de Toekomst Slimmer organiseren Resultaten van de actielijn slimmer organiseren in een notendop

Februari 2013 | Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen | www.zorgvoordetoekomst.com

Beste lezer, Een van de manieren om de zorg in een vergrijzende en ontgroenende krimpregio ook in de toekomst toegankelijk en betaalbaar te houden, is te streven naar maximale effectiviteit en efficiency. Soepele samenwerking in de zorgketen kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Zorg voor de Toekomst kiest daarom als een van de speerpunten de actielijn Slimmer Organiseren. Een oriënterend gesprek over diabeteszorg in Oost-Groningen leverde een onverwachte kwestie op: een aanzienlijke groep patiëten met diabetes maakt geen gebruik van de zorg totdat hun medische problemen veel ernstiger zijn geworden. Zorg voor de Toekomst vroeg de Rijksuniversiteit Groningen een pilotonderzoek uit te voeren om te kijken waarom dat zo is en welke beweegredenen deze patiënten daarvoor hebben. Wij hopen de komende jaren voort te bouwen op de lessen die we hieruit hebben geleerd. Die lessen geven we graag aan u door via dit document en via de andere e-boekjes, over Zorg Dichtbij, over Leefstijlinterventies en over de ervaringen van het samenwerkingsproces. Deze laatste hebben we uitgewerkt tot een boekje vol handige tips voor succesvol samenwerken.

Marieke van Ginkel, programmaleider Zorg voor de Toekomst

PS: Heeft u vragen of opmerkingen, of heeft u zelf in de praktijk bijzondere ervaringen opgedaan met diabeteszorg of meer in het algemeen slimmer organiseren van zorg? Uw reactie is van harte welkom! Mail ons via [email protected].

Inhoud Samenvatting 1 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen 2 Actielijn Slimmer Organiseren 3 Onderzoek naar zorgmijdende diabetespatiënten

3 4 5 6

NB Alle achterliggende documenten waar in dit e-boekje naar wordt verwezen, vindt u op www.zorgvoordetoekomst.com.

2 | Zorg voor de Toekomst Leefstijl

Samenvatting actielijn Slimmer Organiseren Zorg voor de Toekomst Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen is een programma waarin verschillende partijen samenwerken aan duurzame zorg in een aantal krimpgemeentes in de provincie Groningen. De missie van het programma: goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- en OostGroningen, nu en in de toekomst.

Actielijn Slimmer Organiseren Deze actielijn richt zich op het slimmer organiseren van zorg in de toekomst. Daarbij wordt goed gekeken naar de veranderende zorgvraag van bepaalde doelgroepen. Zorg voor de Toekomst brengt op lokaal niveau zorgketens in kaart, met als doel knelpunten op te sporen en gezamenlijk op te lossen. Vanuit het Zorg Innovatie Forum wordt nagedacht over de mogelijkheden van een zorgaanbod via internet (e-diabetes).

Speerpunt: diabeteszorg Diabetes type 2 is een aandoening die steeds vaker voorkomt. Zorg voor de Toekomst richtte zich daarom in eerste instantie op de zorgketen rond diabetes. Daarover werd een ‘discussiediner’ gehouden in Winschoten. Diverse professionals die betrokken zijn bij de zorgketen voor diabetespatiënten: huisartsen, oogartsen, cardiologen, diëtisten enzovoort zaten aan bij dat diner. Als basis voor de discussie liet Zorg voor de Toekomst een factsheet opstellen met feiten en cijfers over de diabeteszorg.

Wat speelt er in de diabetesketen? De belangrijkste uitkomst van die bijeenkomst was, dat de keten op zichzelf goed georganiseerd is en nog beter kan functioneren als de betrokken professionals elkaar beter leren kennen. Daarnaast kwam het feit ter tafel dat er een bijzondere categorie patiënten lijkt te zijn, namelijk zorgmijdende diabetespatiënten. Dit zijn mensen die in eerste instantie de diagnose diabetes krijgen van hun huisarts en die zich daarna om vooralsnog onduidelijke redenen onttrekken aan de hen aangeboden zorg.

Onderzoek naar zorgmijdende diabetespatiënten Zorg voor de Toekomst vroeg de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek te doen naar de motieven van deze zorgmijdende diabetespatiënten. Er is gekozen voor een participatief onderzoek. Dat betekent dat de ervaringen, meningen en behoeften van diabetici zelf centraal staan. De pilot is begin 2013 afgerond met een rapport dat ook te vinden is op de website van Zorg voor de Toekomst. De gesprekken met zorgmijdende diabetespatiënten suggereren dat er verschillende beweegredenen zijn om de zorg links te laten liggen: • Men weet zelf veel over de aandoening en vindt dat de (reguliere) zorg weinig toevoegt; • Men geeft diabetes op dat moment geen prioriteit in het leven en wil er geen tijd en aandacht aan besteden. Andere kwesties krijgen voorrang.

Hoe maken we gebruik van dit resultaat? De onderzoekers geven op basis van de pilot een aantal voorlopige aanbevelingen: • Streef naar een persoonlijk zorgaanbod op maat; • Combineer de controles bij verschillende zorgverleners.

3 | Zorg voor de Toekomst Leefstijl

Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Samenwerken aan duurzame zorg Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen is een programma waarin verschillende partijen samenwerken aan duurzame zorg in een aantal krimpgemeentes in de provincie Groningen. De missie van het programma: goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- en OostGroningen, nu en in de toekomst.

De partners





• • • • • • • • • • • •

Zorgbelang Groningen Oosterlengte Zorggroep Meander Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG) Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Menzis GGD Groningen De gemeenten Appingedam en Delfzijl (namens de gemeenten in Noord-Groningen) De gemeenten Oldambt, Stadskanaal en Veendam (namens de gemeenten in Oost- Groningen) Provincie Groningen Rijksuniversiteit Groningen (RUG) Zorg Innovatie Forum (ZIF)

Speerpunten van het programma Het programma koos drie speerpunten. 1. Zorg Dichtbij - nieuwe vormen van zorg en dienstverlening met behulp van ICT en technologie; 2. Leefstijlinterventies & preventie – gericht op jongeren vanaf 12 jaar; 3. Slimmer Organiseren - zorgketens onder de loep.

Een kenmerkende aanpak Zorg voor de Toekomst voert zijn activiteiten uit op basis van twee belangrijke uitgangspunten, die samen de aanpak kenmerken: • Participatie. Bij het uitwerken van de actielijnen streeft het programma naar zoveel mogelijk participatie van professionals en patiënten/cliënten. Vraaggestuurde zorg ziet Zorg voor de Toekomst als een voorwaarde voor succes: het programma moet aansluiten bij de taal en de cultuur van de betrokkenen om een goede kans van slagen te hebben. • Meten is weten. Feiten verhelderen de problematiek. Beschikbare gegevens over de situatie in de regio zijn op een rijtje gezet in factsheets. Beide uitgangspunten komen bij elkaar in de participatieve methode. Feiten en cijfers gecombineerd met de ideeën, wensen en meningen van de mensen om wie het gaat, vormen samen relevante input voor onderzoekers. Samen geven ze invulling aan de analyses en adviezen die onderzoekers kunnen aanbieden aan beleidsmakers. Beleid wordt in samenspraak gemaakt en uitgevoerd.

4 | Zorg voor de Toekomst Leefstijl

Actielijn Slimmer Organiseren Deze actielijn richt zich op het slimmer organiseren van zorg in de toekomst. Daarbij wordt goed gekeken naar de veranderende zorgvraag van bepaalde doelgroepen. Zorg voor de Toekomst brengt op lokaal niveau zorgketens in kaart, met als doel knelpunten op te sporen en gezamenlijk op te lossen. Vanuit het Zorg Innovatie Forum wordt nagedacht over de mogelijkheden van een zorgaanbod via internet (e-diabetes). De centrale vraag is hoe we de zorg voor bepaalde doelgroepen beter kunnen organiseren. Over dit thema werd in mei 2011 een bijeenkomst gehouden. Daar is voornamelijk gesproken over de actuele problematiek rondom de organisatie van zorg.

Discussiediner diabetesketen In november 2011 vond een zogeheten ‘discussiediner’ plaats over diabeteszorg in Oost-Groningen. Daarvoor waren diverse professionals uitgenodigd die betrokken zijn bij de zorgketen voor diabetespatiënten: huisartsen, oogartsen, cardiologen, diëtisten enzovoort. Als basis voor het diabetes discussiediner werd een factsheet opgesteld met feiten en cijfers over de diabeteszorg. De bedoeling van de bijeenkomst was om de behoeften van zorgprofessionals in kaart te brengen volgens de participatieve methode en te komen tot concrete, oplossingsgerichte vervolgacties.

Uitkomsten De belangrijkste uitkomst van de bijeenkomst was, dat de keten op zichzelf goed georganiseerd is en nog beter kan functioneren als de betrokken professionals elkaar beter leren kennen. Daarnaast kwam het feit ter tafel dat er een bijzondere categorie patiënten lijkt te zijn, namelijk zorgmijdende diabetespatiënten. Dit zijn mensen die in eerste instantie de diagnose diabetes krijgen van hun huisarts en die zich daarna om vooralsnog onduidelijke redenen onttrekken aan de hen aangeboden zorg. Zij krijgen geen zorg en hebben vaak een levensstijl die hun medische problemen versterkt. Ze wenden zich pas weer tot hun huisarts als hun gezondheid ernstig is verslechterd. Dit werd door de aanwezige professionals gezien als een belangrijk knelpunt in de diabeteszorg. Het gaat gepaard met grotere medische complicaties en hogere zorgkosten.

5 | Zorg voor de Toekomst Leefstijl

Onderzoek naar zorgmijdende diabetespatiënten Naar aanleiding van de constatering dat sommige diabetespatiënten zorg mijden, heeft Zorg voor de Toekomst de RUG gevraagd onderzoek uit te voeren naar zorggebruik door diabetespatiënten in Noord- en Oost-Groningen. De bedoeling was om inzicht te krijgen in de motivatie achter het door de professionals gesignaleerde zorgmijdende gedrag. In 2012 is een pilot uitgevoerd waarover u meer kunt lezen in het rapport dat daarover is verschenen. Er is gekozen voor een participatief onderzoek. Dat betekent dat de ervaringen, meningen en behoeften van diabetici zelf centraal staan. Binnen de publieke gezondheidszorg wordt deze benadering steeds vaker gehanteerd. Juist omdat het gedrag en de inzet van het individu met diabetes van essentieel belang zijn in de behandeling van diabetes, is het belangrijk zijn of haar ervaringen, belangen en motieven te verkennen. Kennis en begrip van hun perspectief krijgt hiermee een waardevolle rol in de invulling van en communicatie over de diabeteszorg.

Pilot in Oost-Groningen

Zorgmijdende diabetespatiënten ondervraagd Zorgmijdende diabetespatiënten hebben uiteenlopende redenen om het reguliere zorgaanbod af te slaan. Demografe Sanne Visser en cultureel geografe Linden Douma ondervroegen op verzoek van Zorg voor de Toekomst een aantal ‘zorgmijdende’ type-2-diabetespatiënten in Oost-Groningen. “Onze opdracht was om een eerste indicatie te geven van wat er speelt en op grond daarvan aanbevelingen te doen om deze groep beter te bereiken”, zegt Visser. Met advertenties op een lokale website en een huis-aan-huisblad vonden de onderzoeksters al met al zeven diabetespatiënten die van zichzelf aangaven dat zij de zorg meden. Zij vroegen deze mensen wat hun beweegredenen zijn om de aangeboden zorg aan zich voorbij te laten gaan. De overwegingen bleken verschillend te zijn. Voor sommigen had de diabetes op dat moment geen prioriteit. “Zij hebben andere problemen in hun leven die ze belangrijker vinden.” Anderen hebben geen behoefte aan zorg omdat ze zelf al veel over de ziekte weten, bijvoorbeeld omdat familie of vrienden er ook mee te maken hebben. Contact met de huisarts of andere zorgverleners voegt daar voor hun gevoel weinig aan toe. Ze weten zelf heel goed hoe ze zich voelen en vinden dat controles onnodig zijn. Sterker nog, soms hebben ze het idee dat de ‘cijfertjes’ door de zorgprofessionals ten onrechte belangrijker worden geacht dan hun eigen oordeel over hun toestand. Verder werd duidelijk dat mensen soms terugschrikken voor bemoeienis door zorgverleners. Gezonde leefstijl en een gezond gewicht zijn belangrijk voor diabetespatiënten – maar niet iedereen zit bijvoorbeeld te wachten op de hulp van een diëtist. Visser: “Een van onze respondenten zei: als die kilo’s eraf moeten, dan doe ik dat wel zelf.” De inzichten uit de pilot kunnen helpen om een aanpak te ontwikkelen die beter aansluit bij hoe deze patiëntengroep zelf ziekte en zorg beleeft en die daardoor meer effect sorteert. Aanbevelingen zijn onder meer om te streven naar een persoonlijker benadering en om controles door verschillende zorgverleners, bijvoorbeeld de oogarts, de diëtist en de internist, te combineren. Het onderzoeksrapport van deze pilot is te vinden op de website van Zorg voor de Toekomst. Verder onderzoek is nodig om de problematiek nog beter te kunnen analyseren.

6 | Zorg voor de Toekomst Leefstijl