Belevingsgericht werken leeft!

Inhoudsopgave • • • • •

Start Voorwoord Van de bestuurder Visie Van de Cliëntenraad

• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 3: Samenredzaamheid • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Belevingsgericht werken leeft!

• Kernwaarden De Waalboog • Colofon volgende pagina



• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 3: Samenredzaamheid • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon

Tool doos volgende pagina



• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Voorwoord

Belevingsgericht werken groeit door! Dit boekje is de oogst van twee jaar hard werken. Hierin delen we onze ervaringen en successen op het gebied van belevingsgericht werken.

zorgers. Zo ontstond ‘Belevingsgericht werken 2.0’. In opdracht van Toos Smulders, manager Wonen en Zorg, is de commissie Belevingsgericht werken toen aan de slag gegaan.

Twee jaar geleden zijn we begonnen met een verdiepingsslag op de reeds bestaande belevingsgerichte zorg. We hebben onze visie bijgesteld naar een handzaam en begrijpelijk stuk voor alle medewerkers, vrijwilligers, cliënten en mantel-

“Herinner je gisteren, droom van morgen en leef vandaag!”

v.l.n.r. boven: Loes Manders, Laurence Hettinga, Gerda Zwaans, Marjolein van der Donk, Gerrit Schilt, An Damen, Madeleen Helmer, Lidewij Vat (adviseur Vilans). Onder: John Ekkerink, Esther Keijers.

• Pijler 3: Samenredzaamheid • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon vervolg




Vervolg voorwoord De vier pijlers vormden de structuur van het ‘huis’ van belevingsgericht werken: vrijheid, attitude van medewerkers, samenredzaamheid en eigen regie. Per pijler was er een deelplanleider die, samen met de ambassadeurs (medewerkers van de afdelingen), verdieping aanbracht in dit onderwerp. Hiermee ging ook de carrousel in werking. Alle afdelingen zijn elk half jaar aan de slag gegaan met een nieuw toegewezen pijler. We hebben samen gezocht naar werkvormen om hier gestalte aan te geven en hebben vele manieren gevonden die we Waalboogbreed met elkaar uitgewisseld hebben. Elk half jaar werd afgesloten met een interactieve ambassadeursmiddag, waarbij werd teruggeblikt op de afgelopen periode en de start werd gemaakt met een nieuwe pijler. De carrousel heeft nu zijn rondje gedraaid. Belevingsgericht werken heeft wortels gekregen, is tot bloei gekomen en groeit door! We hopen dat dit boekje de lezer inspireert om met belevingsgericht werken aan de slag te blijven. Tot slot danken we allen, en in het bijzonder alle ambassadeurs van het project, Mieke van Beem en Nicolette van der Donk (voormalig projectleiders) en voormalig projectleden, voor hun inzet om van belevingsgericht werken dit succes te maken. We zijn zichtbaar beter geworden! Namens de commissie Belevingsgericht werken, An Damen, zorgmanager / deelplanleider samenredzaamheid Marjolein van der Donk, zorgmanager / projectleider John Ekkerink, psycholoog / deelplanleider vrijheid Madeleen Helmer, lid cliëntenraad / lid commissie BGW Laurence Hettinga, specialist ouderengeneeskunde / lid commissie BGW Esther Keijers, teamleider opleiding/ deelplanleider attitude Loes Manders, stafmedewerker communicatie / lid commissie BGW Gerrit Schilt, zorgmanager / deelplanleider eigen regie 4Lidewij Vat, adviseur Vilans, lid commissie BGW Gerda Zwaans, secretaresse / lid commissie BGW

Van de bestuurder

Belevingsgericht werken vertaald naar de praktijk Toen ik de organisatie op 1 april verliet, was net het plan van aanpak ‘Waardigheid en trots. Liefdevolle zorg voor onze ouderen’ van staatssecretaris Van Rijn uitgekomen. Hierin wordt aangegeven dat de kwaliteit van verpleeghuiszorg moet worden verbeterd en toekomstbestendig gemaakt. Belangrijke hoofdstukken gaan over cliënt in regie, samenwerking tussen cliënt, informele zorg en zorgverlener, en meer ruimte voor en kwaliteit van professionals. Het was alsof de resultaten van de projecten van De Waalboog ‘Belevingsgericht werken 2.0’ en ‘Ruimte voor de professional’, die we met begeleiding van Vilans / In voor zorg de afgelopen periode binnen De Waalboog hebben gerealiseerd, (deels) de basis hebben gevormd voor de nota van Van Rijn. De Waalboog is goed op weg; er ligt een mooie basis, die past binnen de huidige ontwikkelingen in de ouderenzorg. De resultaten uit het recente cliënttevredenheidsonderzoek en de externe audit bevestigen dit. Externe auditors gaven aan dat belevingsgericht werken niet alleen mooi op papier staat, maar vooral concreet vertaald wordt op de afdelingen. Medewerkers spreken met passie over hun werk en kunnen mooie voorbeelden laten zien van belevingsgericht werken. We mogen er trots op zijn! Emmy Janssen-Sengers bestuurder De Waalboog (1 februari 2008 - 1 april 2015)

volgende pagina



Visie

Belevingsgericht werken Belevingsgericht werken gaat over de wijze waarop we naar cliënten en mantelzorgers kijken. Het is denken vanuit de cliënt, de cliënt centraal plaatsen. Belevingsgericht werken is als werkvorm geformuleerd: om medewerkers te inspireren en te activeren deze visie uit te dragen in de praktijk.

• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Pijler 1: Vrijheid

• Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Pijler 2: Attitude

• Pijler 3: Samenredzaamheid • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Pijler 3: Samenredzaamheid

• Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Vrijheid gaat boven veiligheid. Geef cliënten de grootst mogelijke vrijheid om de dingen te doen die er voor hen toe doen.

Belevingsgericht werken gaat over respect tonen voor wat de cliënt wil. Stel jezelf steeds vragen zoals: met wie heb ik te maken, wat wil of kan deze cliënt voor zijn omgeving betekenen, te doen hebben, waar wil hij bij horen, op welke wijze kan hij erkenning krijgen?

Samen de zorg rondom de cliënt vormgeven door het netwerk van de cliënt te betrekken bij het dagelijks leven. Stimuleer ik de naasten om de verantwoordelijkheid in zorgzaamheid of vriendschap te blijven aangaan?

Pijler 4: Eigen regie Regie hebben over het eigen leven en vrijheid ervaren om invulling te geven aan wat belangrijk is. Juist als de cliënt in mindere mate in staat is om zijn eigen leven in te richten, kan de (zorg)medewerker hierbij helpen.





Van de Cliëntenraad

Samen werken aan de wensen en behoeften van de bewoner Wat wil de bewoner? Waar heeft hij behoefte aan? Bij belevingsgericht werken gaan we daar samen naar op zoek – om dat vervolgens ook samen te realiseren: bewoners, mantelzorgers, vrijwilligers én medewerkers. Niet de regels en gewoonten, maar de bewoner staat centraal. En we werken met elkaar samen om aan zijn behoeften tegemoet te komen. Dat is spannend, jazeker! Maar ook leuk, uitdagend en zeer dankbaar.

Door het project ‘Belevingsgericht werken’ is binnen De Waalboog een omslag in het denken over zorgverlenen op gang gekomen, maar we staan nog maar aan het begin. Het houvast van regels en gewoontes wordt langzaam losgelaten. Dat is voor niemand eenvoudig. Maar het aantal voorbeelden waarbij iemand zichtbaar gelukkiger wordt, neemt toe. En dat zal het belevingsgericht werken alleen maar verder versterken en versnellen.

De verhuizing van een dierbare naar een van de afdelingen van De Waalboog heeft enorme impact en gaat vaak gepaard met verdriet en onmacht. Want hoeveel liever had de familie hem of haar langer thuis gehad, in de eigen vertrouwde omgeving. Maar als dit niet meer gaat, is het fijn dat de mensen met wie je voortaan de zorg zult delen, openstaan voor hem of haar. Dat zij, samen met de mantelzorgers van de andere bewoners, de nieuwe bewoner welkom heten, hem willen ‘ontdekken’ en kijken hoe het ook hem naar de zin gemaakt kan worden.

Namens de Cliëntenraad van De Waalboog, Madeleen Helmer

De sleutel hiertoe is praten met elkaar. Keer op keer. En daarbij de beperkingen en de mogelijkheden van de betrokkenen ten volle begrijpen en benutten. Dat gaat niet vanzelf. Mantelzorgers hebben niet de professionele deskundigheid die medewerkers hebben. Mantelzorgers zijn echter wél de deskundigen bij uitstek waar het gaat om de geschiedenis van de bewoner. Zij weten waar hij van houdt, wat hij al dan niet fijn vindt. Binnen de pijler samenredzaamheid komen de deskundigheden van medewerkers en die van mantelzorgers bij elkaar. Daar hoort ook bij: leren van en met elkaar, en steun krijgen van elkaar. Om zo samen te kunnen meebewegen met de veranderingen die de bewoner door de tijd heen zal doormaken. En om op liefdevolle wijze een leven 6 een goed en zingevend, menswaardig einde te brengen. tot

volgende pagina




Pijler 1: Vrijheid – Tips & tools

Aan de slag

Basisvoorwaarden voor vrijheid

Vrijheid gaat boven veiligheid. Geef cliënten de grootst mogelijke vrijheid om de dingen te doen die er voor hen toe doen. Hoe heb ik vandaag vrijheid geregeld?

Om zo veel mogelijk mensen in vrijheid te laten leven zijn drie basisvoorwaarden van belang.

Wil je ook aan de slag met de pijler vrijheid? Deze tips en tools, voorbeelden en praktische instrumenten kunnen je hierbij helpen en inspireren.

Tips & tools Met medewerkers in gesprek over vrijheid? Vraag een groep medewerkers de stroken op volgorde van lichte naar zware maatregelen te leggen (strokenspel). Er zal een discussie ontstaan over of de maatregelen wel of niet zwaar zijn. Het gesprek hierover draagt bij aan bewustwording. www.kennispleingehandicaptensector.nl (zoekterm ‘strokenspel’)

Met bewoners in gesprek over vrijheid? Bespreek de Landkaart Domein Mentaal Welbevinden om met bewoners in gesprek te gaan over hun leven en over wat zij belangrijk vinden. www.zorgvoorbeter.nl (zoekterm ‘landkaart mentaal welbevinden’)

1. Individuele vrijheid houdt daar op, waar de vrijheid van de ander wordt aangetast Absolute vrijheid, dat wil zeggen: vrijheid zonder regels en wetten, leidt niet tot een gezonde samenleving. Er is bijvoorbeeld geen vrijheid om een ander mens te doden of te beledigen. Of we kunnen ons alleen dan vrij en veilig door het verkeer bewegen, als we ons allemaal aan de daartoe opgestelde verkeersregels houden. Vrijheid is geen spel zonder grenzen. Er moeten grenzen worden gesteld om het leven in vrijheid te helpen realiseren daar waar die bedreigd wordt.

2. Er is geen vrijheid zonder erkenning van de gelijkwaardigheid van mensen Rechtvaardige, voor iedereen in dezelfde omstandigheden op dezelfde manier toegepaste wetten, regels en plichten bevorderen ieders vrijheid. Naast rechtsgelijkheid is het noodzakelijk dat alle burgers ook gelijke kansen en middelen hebben om aan het maatschappelijk verkeer deel te nemen.

3. Er is geen vrijheid zonder gemeenschapszin Een samenleving kan alleen in vrijheid blijven bestaan als mensen elkaar ook willen kennen, erkennen en waarderen, elkaar vertrouwen en als mensen solidair met elkaar willen zijn. Alleen door zorg en aandacht die mensen aan elkaar willen besteden, kan ieders fundamentele kwetsbaarheid behoed worden. Het kennen van elkaars geschiedenis, het spreken met elkaar over waarden die we delen en waarover we verschillen, helpen daarbij. vervolg



Pijler 1: Vrijheid – Tips & tools Het is van belang met elkaar over deze drie basisvoorwaarden voor vrijheid in gesprek te blijven en vandaaruit rechtvaardige afspraken te maken om vrijheid te helpen behouden. Vrijheid is een groot goed en lijkt vanzelfsprekend. Maar we weten inmiddels beter. Vrijheid spreekt niet vanzelf. Vrijheid spreek je met elkaar af.

• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Zorgen voor vrijheid en eigen regie Denk in mogelijkheden, in dialoog en samen in uitvoering met cliënt(systeem). 1. Wat is de wens van de cliënt om zich vrij te voelen, om dat te kunnen doen en laten wat er voor hem of haar echt toe doet? 2. Maak een risico-inventarisatie: welke factoren belemmeren de eigen regie en de vrijheid van de cliënt of kunnen schade toebrengen aan de cliënt en/of zijn/haar omgeving?

• Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

3. Wordt de wens van de cliënt met ‘nee’ beantwoord, bespreek de wens in dialoog met cliënt(systeem) en met elkaar, om te zoeken naar mogelijkheden om van een ‘nee’ een ‘ja’ of een ‘nee, tenzij’ te maken. 4. Geef met cliënt(systeem) en vrijwilligers samen uitvoering aan afspraken rondom vrijheid en eigen regie.


“Vrijheid is geen spel zonder grenzen”

• Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon

8

volgende pagina




Pijler 1: Vrijheid – Interview Nancy Ariëns

“Bewoners mogen zichzelf zijn” Aanvankelijk zag Nancy Ariëns het project ‘Belevingsgericht werken’ niet echt zitten. “Weer iets wat we erbij moeten doen, dacht ik,” bekent ze eerlijk, “terwijl we al zo weinig tijd hebben.” Toch werd ze een van de ambassadeurs van het project – en al gauw was ze razend enthousiast. “Ik zag dat het de bewoners en ons werkelijk wat opleverde.”

Individueel bepaald Nancy werkt als verzorgende op afdeling Plataan van woonzorgcentrum Nijevelt, een afdeling voor dementerenden. “Begrippen als vrijheid en eigen regie hebben hier een eigen betekenis”, stelt ze. “Onze bewoners hebben een grote vrijheid in hun doen en laten, zolang dit geen gevaar oplevert voor zichzelf of medebewoners én zolang ze daardoor niet de vrijheid van een medebewoner afnemen. Sommige bewoners moet je echter niet te veel keuzevrijheid geven, omdat dit bij hen vaak alleen maar verwarring en onrust veroorzaakt. Daarom kijken we per individuele bewoner in hoeverre we enige keuzevrijheid kunnen geven. Sommigen zijn bijvoorbeeld niet in staat om te zeggen of ze bijvoorbeeld spruitjes of andijvie willen, maar kunnen hun voorkeur wel aanwijzen.”

Nieuwe ideeën Op de afdeling heeft Nancy het project voortvarend opgepakt. “Als we met een nieuwe pijler aan de slag gingen, bijvoorbeeld met vrijheid, heb ik medewerkers vooraf gevraagd welk cijfer ze hiervoor geven. Vervolgens heb ik ze uitgenodigd om met nieuwe ideeën over vrijheid te komen.” Tijdens het teamoverleg en tussen de zorgbedrijven door werden de nieuwe

ideeën en de plus- en minpunten ervan onderling besproken. Ook werd nu en dan iets nieuws uitgeprobeerd en werden de ervaringen uitgewisseld. “Dat gebeurde altijd al,” volgens Nancy, “maar door het project waren we daar nog bewuster mee bezig. Aan het eind van het halfjaar, toen we ‘klaar’ waren met de pijler vrijheid, moest iedereen opnieuw een cijfer geven. We kwamen gemiddeld slechts één punt hoger uit, maar we waren ook al heel goed bezig met dit thema voordat we ermee begonnen.”

Zolang hij maar gelukkig is Meestal hadden de nieuwe ideeën betrekking op de verzorging van een individuele bewoner. “Zo hebben we een bewoner die het liefst de hele dag ergens gaat liggen. Niet op bed, maar op de grond van de gang of de huiskamer. Voorheen stimuleerden we hem om weer op te staan of probeerden we hem overeind te tillen, maar even later ging hij dan toch weer liggen. Totdat iemand opperde om hem te laten liggen, omdat dat blijkbaar zijn keuze was. Na overleg met collega’s en de psycholoog waren we eruit: we laten hem liggen. En we leggen een kussentje onder zijn hoofd zodat hij comfortabeler ligt. Zolang hij maar gelukkig is, want dat is wat we met z’n allen willen bereiken.”

Vinger aan de pols houden Het is belangrijk dat familieleden van deze (nieuwe) benadering op de hoogte zijn, aldus Nancy, anders rijzen wellicht vragen. “Bovendien geldt voor ons als verzorgenden dat we vinger aan de pols moeten houden. Bewoners mogen bij ons zichzelf zijn en zelf keuzes maken, maar wij kijken wel steeds of er mogelijk beperkende factoren zijn. Zo hebben we een bewoner die elke nacht wil opblijven, maar gaat dwalen over de gang en bonken op deuren. Toen hebben we afgevervolg


Nancy Ariëns Pijler kop



sproken dat hij voortaan ’s nachts in de huiskamer naar de televisie kan kijken. Zo is de vrijheid van de een niet storend voor anderen. En als we een bewoner hebben die op bed wil blijven liggen, houden wij in de gaten waarom hij dat wil: is hij gewoon moe? Of is hij depressief? Want als dat laatste het geval is, moet er actie ondernomen worden.”

Zich gehoord voelen Het mag, tenzij… – dat is het motto van De Plataan. Anders gezegd: bewoners mogen doen én laten wat ze willen, wat op dat moment het beste bij hen past. “Sommigen van de collega’s vonden het in het begin tijdrovend om met alle 10 individuele wensen en voorkeuren om te gaan”, geeft Nancy

“Belevingsgericht werken is voor mij… een welkome toevoeging die bijdraagt aan het geluk van de bewoners.” ruiterlijk toe. “Maar het grappige is dat het uiteindelijk allemaal lekkerder loopt op de afdeling omdat bewoners zich gehoord voelen. Doordat de bewoner die wil liggen, mág liggen, is hij rustig en hoeven wij niet de hele tijd een soort politieagent te spelen. Daardoor is de sfeer prettiger en verloopt alles soepeler.” volgende pagina




Pijler 1: Vrijheid – Uit de praktijk

Vriendelijk begrenzen bij probleemgedrag Dementie gaat gepaard met veranderingen in gedrag die door de bewoner en/of de mensen in zijn omgeving als een probleem ervaren kunnen worden. Voorbeelden van zulk probleemgedrag zijn allerlei vormen van rusteloos gedrag, ontremd en repeterend gedrag. Hoe kunnen we vanuit een visie op belevingsgericht werken kijken naar probleemgedrag? Welke rol kan de bewoner daarbij spelen? Bij belevingsgericht werken willen we, als het (nog) maar enigszins kan, graag in gesprek gaan met de bewoner over zijn en ons gedrag, over de omgang met elkaar. Misschien dat de bewoner ons kan helpen bij het opstellen van omgangsadviezen bij wat wij als een probleem ervaren in onze omgang met hem? Hoe kijkt de bewoner tegen ons probleem aan, hoe wil hij door ons benaderd worden? Wat moeten we doen als hij bepaald gedrag laat zien waarmee wij ons niet goed raad weten? Wat kan hij ons adviseren om te doen of te laten? Een voorbeeld moge het een en ander verduidelijken. Mevrouw Roosdijk verkeert in een matig ernstig stadium van dementie, waarbij de geheugen- en oriëntatieproblemen vooropstaan en haar mogelijkheden om een gesprek te voeren nog uitstekend zijn. Zij verkeert graag in gezelschap, waarin ze graag het hoogste woord voert. Aandacht en in het middelpunt van de belangstelling staan heeft ze altijd al erg prettig gevonden in haar leven. In onze ogen domineert ze het gesprek aan de tafel in de huiskamer. Medebewoners krijgen bijna geen kans om iets te zeggen of te antwoorden of mevrouw Roosdijk heeft dat voor hen al gedaan. Aangesproken op haar gedrag reageert mevrouw Roosdijk boos en ver-

ongelijkt. In het kader van belevingsgericht werken – indachtig de pijler samenredzaamheid – ben ik bij haar te rade gegaan. Mevrouw Roosdijk was blij met mijn aandacht en blij met het contact, zolang zij dat naar haar hand kon zetten met haar verhalen. Zodra ik mijn bespreekpunt naar voren bracht – nadat ik eerst de kwaliteiten benoemd had die we in haar waarderen – reageerde ze zoals verwacht: erg verongelijkt. Nee, zoiets zou zij nooit doen, zij die altijd probeerde goed te zijn voor anderen. Nee, zij kon zich niet voorstellen dat zij zich ooit zo zou kunnen gedragen zoals ik het haar voorhield. Na enige herhaling en wat zijdelings over-en-weergepraat, begon ze schoorvoetend te erkennen dat ze “erg druk” kon zijn. Haar eigen woorden “erg druk” werden de basis voor ons verdere gesprek. “Dan moet je maar zeggen dat ik even mijn mond moet houden”, adviseerde mevrouw Roosdijk. “Ja,” reageerde ik, “maar ik ben bang dat u dan heel kwaad wordt.” Wat in de praktijk ook vaak gebeurde... “Hoe kan ik op u reageren zonder dat u kwaad wordt?” Haar reactie was verrassend helder en eenvoudig: “Zeg het met liefde.” Samen kwamen we op het volgende voorstel: ga bij, naast of achter mevrouw staan, raak haar aan op arm, schouder en help haar bij het verleggen van de aandacht van zichzelf naar de ander, en zeg daarbij bijvoorbeeld: “Die mevrouw wil nu wat zeggen.” We zijn het gaan doen en het hielp. Al was het soms maar voor even. Mevrouw Roosdijk heeft ons geleerd hoe we vriendelijk kunnen begrenzen. Vrijheid is mooi, maar we kunnen niet zonder grenzen. Laten we samen in gesprek gaan én blijven over vrijheid en grenzen van vrijheid, zodat we binnen onze grenzen met elkaar samen onze vrijheid kunnen terugvinden. John Ekkerink, psycholoog en deelplanleider vrijheid

vervolg


Pijler kop



12

vervolg




Vrijheid voor de bewoner Vrijheid Vrij in zien, Horen, ruiken, Proeven of voelen, Leven in ritme en rust. Vrij in dromen Verlangen, naar Liefdevol liefhebben Of liefde in overvloed. Vrij in emotie, Gevoel, verstand

Om keuzes te maken . Of het onverwachte delen Vrij in vreugde, Verdriet of een geluk nt Vrij om te zijn wie je be ar wa ns Maakt ieder me en echt. Helga Leerentveld interieurverzorgster lt woonzorgcentrum Nijeve

“De grootste stap die we hebben gemaakt, is om de deuren te openen en open te houden! Het heeft veel bloed, zweet en tranen gekost. Collega’s werkten erg goed mee. Eerst werden de tussendeuren geopend en later ook de deuren naar de hal. Goed overleg met je collega’s, ook van andere afdelingen is belangrijk. Het gaat steeds beter en positief blijven hoort erbij!” • • • •

Laat een bewoner rommelen: hij wil opruimen. Deuren open maken! Ruimte geven: laat een bewoner doen wat hij/zij wil. Bedtijd zelf bepalen, in goed overleg en afstemming met collega’s. • Uitslapen... heerlijk! Een bewoner mag uitslapen, er wordt goed samengewerkt met collega’s. Zorgmedewerkers afdeling Dolfijn Verpleegafdeling Joachim en Anna, Specialistisch Zorg- en Behandelcentrum

volgende pagina




PijlerPijler kop 1: Vrijheid – Deelplanleider aan het woord

Vijf vragen aan John Ekkerink, deelplanleider vrijheid Wat is volgens jou (binnen jouw deelplan) het belangrijkste wat dit project heeft opgeleverd? “We spreken nu meer dezelfde taal. Vóór het project sloten we al aan bij de belevingswereld van onze bewoners, maar de term belevingswereld is een veelomvattend begrip dat op uiteenlopende manieren kan worden opgevat. De twee pijlers – vrijheid en eigen regie – maken meer concreet waarop we moeten en willen letten. Samen uitgaan van mogelijkheden, samen blijven zoeken naar wat kan, samen ontdekken waar grenzen liggen. Belevingsgericht werken biedt ons een kader (norm) waarop we elkaar bij het geven van antwoorden op zorgvragen mogen en kunnen aanspreken. Vrijheid en eigen regie spreken we samen met elkaar af.” Waar ben je trots op? Wat heb je geleerd? “Op het samen doen. De verbinding met elkaar. Het delen van dezelfde visie/missie kweekt teamgevoel, wij-gevoel, we doen het samen. Jij loopt warm voor dezelfde idealen als ik. Meer samen doen ook wat betreft het mét de cliënt en zijn familie delen van de problemen, het analyseren en het bedenken van oplossingen. Het bespreken van probleemgedrag met mensen met dementie en hun familie zelf en het vragen naar zijn of hun oplossingen was een echte eyeopener.”

“Belevingsgericht werken is voor mij… in de schoenen van de ander gaan staan.” Hoe zie je de toekomst van belevingsgericht werken? “Belevingsgericht werken zouden we moeten incorporeren in het zorgproces en het elektronisch cliëntendossier. Vanaf intake tot nazorggesprek en alles wat daartussenin zit: multidisciplinair overleg, omgangsoverleg en alle andere overlegen contactmomenten tussen cliënt(systeem) en medewerkers en vrijwilligers van De Waalboog.” Welke tips/adviezen heb je voor anderen die met belevingsgericht werken aan de slag willen gaan? “Focus op het doen, blijf in dialoog met elkaar, zorg voor bewustwording, elke dag, elk contactmoment weer opnieuw. Dat is belangrijker dan de focus op resultaat. Het gaat om kleine dingen, het doorbreken van routines, het vergroten van bewegingsruimte, het nemen, delen en accepteren van risico’s. Maak een werkblad belevingsgericht werken met daarop alle pijlers en met ruimte voor de verschillende perspectieven: cliënten, medecliënten, familie, zorgverleners en voor de eventuele dilemma’s, zoals vrijheid voor de een kan een probleem opleveren voor een ander.”

Waarin komt de verbinding met de andere pijlers tot uiting? “Vrijheid en eigen regie zijn twee zijden van dezelfde medaille, ze liggen in elkaars verlengde. Bij vrijheid en eigen regie gaat het om de inhoud. Bij attitude en samenredzaamheid gaat het meer om de voorwaarden en hoe we dat (samen) willen doen: met de cliënt, met zijn familie/cliëntsysteem en met medewerkers en vrijwilligers.”

14

volgende pagina




Pijler 2: Attitude – Tips & tools

Aan de slag Belevingsgericht werken gaat over respect tonen voor wat de cliënt wil. Stel jezelf steeds vragen zoals: met wie heb ik te maken, wat wil deze cliënt betekenen, te doen hebben, waar wil hij of zij bij horen, op welke wijze kan hij of zij erkenning krijgen? Wat heb ik vandaag betekend voor de cliënt? Wil je ook aan de slag met de pijler attitude? Deze tips en tools, voorbeelden en praktische instrumenten kunnen je hierbij helpen en inspireren.

Tips & tools Inzichtkaarten Inzichtkaarten zijn, zoals de naam al suggereert, kaarten die je kunnen helpen op je pad van groei en bewustwording. De kaarten geven je dus geen voorspellingen, maar bieden advies en aansporing om te doen wat juist is. Elke inzichtkaart geeft je een korte spirituele wijsheid, een aanmoediging of een stelling die je kunt gebruiken in het dagelijks leven. Probeer één keer per week samen met collega’s, vrijwilligers of andere medewerkers ieder een kaart te trekken. En dan de vraag te stellen: past deze tekst bij jou en bij wat je vandaag al gedaan hebt, of kun je deze tekst vandaag nog gebruiken? Zo niet, en kun je niets met de tekst, dan opnieuw een kaart trekken en kijken wat je daarmee kunt doen.

Vragen 1. Welke attitude (houding, opstelling, gedrag, manier van denken over anderen) past bij belevingsgericht werken? En bij je afdeling/dienst? 2. Welke attitude wil je graag toepassen in je eigen werk? Naar je directe collega’s, interne klanten en cliënten? 3. Wat wil je daarin verder ontwikkelen? 4. Bedenk voor jezelf wat je concreet gaat doen om daar verder in te komen.

Maak een flyer Hang op je afdeling/binnen je dienst een flyer op met onderstaande vragen: 1. Wat vind je positief aan je werk en waarom? 2. Wat vind je negatief aan je werk en waarom? Misschien kun je in het kort vermelden wat je hieraan zou willen verbeteren. Dus ga je gang, hou je niet in en schrijf het op! Het motto is: ‘Wij brengen mensen bij elkaar.’ volgende pagina




Pijler 2: Attitude – Uit de praktijk

Weg met het oude systeem!

Spelen met de pop

In het begin zaten wij nog in het ‘oude systeem’ wat betreft tijden (eten, naar bed, douchen). Door de jaren (ervaringen) heen zijn we losser geworden met deze regels en vinden we het belangrijk wat de bewoner wil (en dat kan per dag veranderen!). Mevrouw S. bijvoorbeeld vindt het soms leuk om ’s avonds naar een film te kijken: de nachtdienst brengt haar dan naar bed. Mevrouw geniet hiervan!

Een kleinschalige woning. Er zitten drie bewoners in de woonkamer. Een mannelijke bewoner ontbijt aan tafel, twee dames hebben al ontbeten. Zij zitten samen aan een andere tafel. De ene dame leest een tijdschrift, de andere speelt met een pop. Ik ben druk bezig in de keuken, maar kan de woonkamer goed overzien. De dame met de pop speelt ermee alsof het een kind is. “Oh, wat een schatje, oh wat een lief kind”, zegt ze steeds. Ze zoent het kindje en houdt het omhoog. De mannelijke bewoner kijkt hiernaar en ergert zich duidelijk. De ergernis wordt groter naarmate de dame met de pop blijft spelen en ertegen praat. Meneer zegt dat ze niet zo kinderachtig moet doen en lijkt steeds bozer te worden. Dit wekt mijn aandacht, omdat meneer de pop wel eens in de stoel ziet zitten en dan ook zegt dat hij het zo’n lief kind vindt. Meneer zegt nogmaals dat mevrouw niet zo kinderachtig moet doen, nu met een hardere stem. De bewoonster met de pop negeert hem en gaat gewoon door. Daarop besluit meneer op te staan met de bedoeling om naar mevrouw te lopen; hij is zichtbaar geïrriteerd. Op dat moment loop ik snel met een andere pop naar hem toe en geef hem deze. Hij ontdooit direct en is helemaal in de ban van de pop, het kind. De ergernis en boosheid zijn meteen weg en kwamen niet meer terug.

Lieke Jansen begeleider Nijevelt

Nina van Deudekom helpende Nijevelt





Pijler 2: Attitude – Interview Debby van den Boom

“Meer denken vanuit de bewoner” “We willen zo graag goed zórgen”, merkt Debby van den Boom, verpleegkundige van afdeling Harp (locatie Joachim en Anna) bijna verontschuldigend op. “En daarbij verliezen we uit het oog dat we zodoende, bijna onbewust en goedbedoeld, steeds bepaalde keuzes maken voor de bewoners. We beleggen de boterham van een bewoner, zonder te vragen of hij kaas of ham wil. En we kiezen vaak de kleren die een bewoner draagt. Het project ‘Belevingsgericht werken’ heeft ons als verpleegkundigen en verzorgenden geleerd meer te denken vanuit de bewoner. Niet: wat kunnen wij bieden? Wel: wat wil de bewoner zelf?”

Attitude is overkoepelend Deze nieuwe benadering is volgens Debby – een van de ambassadeurs van het project – toe te passen bij alle bewoners van De Waalboog. “Ik weet dat onze bewoners allemaal een keuze kunnen maken, hoe klein ook. En voor veel van hen is een kleine verandering al heel wat.” Ze kijkt dan ook tevreden terug op hoe belevingsgericht werken de afgelopen maanden handen en voeten heeft gekregen op haar afdeling. “Naar mijn mening is attitude de belangrijkste pijler van de vier. Die is overkoepelend. Een andere houding aannemen ten opzichte van zorgverlening ligt aan de basis van alle veranderingen die we hebben doorgevoerd. Als je de wens, de behoefte van de bewoner centraal stelt, ga je vanzelf anders naar bepaalde processen kijken. En dat heeft consequenties voor onderwerpen als vrijheid, samenredzaamheid en eigen regie. Al die pijlers staan met elkaar in verband.”

Vertrouwde omgeving Om een voorbeeld te geven neemt Debby het thema vrijheid. Haar favoriete pijler, omdat die mooi maar ook moeilijk is. Een échte uitdaging. “Tot voor kort waren de deuren tussen de verschillende afdelingen gesloten. We wilden immers zicht houden op onze eigen bewoners en voorkomen dat ze gingen dwalen. Maar… denkend vanuit de bewoners zagen we in dat we hen beperkingen oplegden in hun bewegingsruimte. In overleg met andere afdelingen laten we daarom tegenwoordig de tussendeuren open, zodat ze eens verder kunnen lopen dan naar het einde van de gang. En weet je, de meeste bewoners zijn na een wandelingetje door het huis weer blij als ze weer terug zijn in de vertrouwde omgeving van de afdeling.”

Kwestie van loslaten Meer vrijheid betekent ook meer risico’s. “Dat voelt nog wat ongemakkelijk,” geeft Debby toe, “omdat we bewoners immers willen omringen met al onze goede zorgen. Maar het is een kwestie van loslaten.” Dat geldt ook bij een andere casus die aan de orde kwam bij de pijler eigen regie. Namelijk de vraag of een bepaalde bewoonster ’s ochtends zelf mocht bepalen wat ze wilde aantrekken. “Als we daarin zouden meegaan, kon dat soms een vreemde outfit opleveren. Maar ja, als mevrouw zich daarin prettig voelde? Uiteindelijk werd afgesproken dat de bewoonster voortaan zelf haar kleding mocht uitkiezen. En het mooie was: we ontdekten dat mevrouw de hele dag rustiger was als zijzelf de keuze had gemaakt.”

Kijken naar mogelijkheden Kost die persoonlijke aanpak niet veel meer tijd? Volgens Debby niet. “Het brengt rust en daar win je uiteindelijk tijd mee. Nu staat de verzorgende bijvoorbeeld ’s ochtends een vervolg


Debby van den Boom Pijler kop met een bewoner



minuut of vijf met de bewoonster voor de klerenkast. Maar het gevolg is dat mevrouw de dag rustig begint en goed in haar vel zit. Dat kost dan misschien aan het begin van de dag wat extra tijd, maar het voorkomt een onrustige bewoner die later op de dag extra tijd vraagt.” Al deze voorbeelden laten dan ook zien dat we moeten openstaan voor veranderingen in de zorg, besluit ze. “We 18 moeten flexibeler worden. Meer kijken naar mogelijkheden,

“Belevingsgericht werken is voor mij… eigenlijk heel logisch.” niet naar beperkingen. Dat levert een nog betere kwaliteit van zorg voor onze bewoners.” volgende pagina



• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 3: Samenredzaamheid • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Pijler 2: Attitude – Uit de praktijk

Complimentenbloem

Een roosje geven

De complimentenbloem is geïntroduceerd door de afdeling P&O. Elke dag draagt iemand deze bloem, gekregen van een collega. Nadat iemand de bloem de hele dag met trots gedragen heeft, geeft hij of zij deze de dag erop door aan een collega en vertelt er duidelijk bij waarom juist deze collega een complimentje verdient. In het kader van belevingsgericht werken schenken we aandacht aan elkaar. We laten weten wat we waarderen en goedvinden van de ander. Het is een positieve ervaring om met elkaar de krachten van je team te belichten.

De complimentenbloem is inmiddels door andere medewerkers overgenomen. Ook op zorgafdelingen is de complimentenbloem of iets soortgelijks geïntroduceerd. Bijvoorbeeld op afdeling Harp geven we iedere drie weken een roosje door aan een collega. Daarbij is de afspraak dat je vertelt waarom je speciaal aan die persoon denkt en waarom je dit compliment aan hem of haar geeft. Collega’s zijn vaak ontroerd als ze een complimentje ontvangen, vereerd, trots, blij, maar ze hebben ook enige schroom om de bloem te dragen. Het roosje wordt zeer pos positief ontvangen en je kunt zien wat complimenten, pos positieve opmerkingen of een schouderklopje kunnen doen me met de attitude op de afdeling. Later zijn we de complimenten gaan opschrijven, zodat we ze op een later tijdstip nog een eens kunnen teruglezen.

Nel Jansen opleidingsfunctionaris

Deb van den Boom Debby verpleegkundige en ambassadeur Joachim en Anna verp

• Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon volgende pagina




kop Pijler 2: Attitude – Deelplanleider aan het woord

Vijf vragen aan Esther Keijers, deelplanleider attitude Wat is volgens jou (binnen jouw deelplan) het belangrijkste wat dit project heeft opgeleverd? “De multidisciplinaire dienstoverstijgende samenwerking, daar zit voor mij de grootste winst. Met elkaar samenwerken en samen denken over de mogelijkheden hoe we het nog beter kunnen doen voor de bewoners. Ik zie medewerkers elkaar betrekken bij het aanpakken van problemen en problemen direct oppakken. De lijnen zijn korter geworden en de betrokkenheid groter.” Wat heeft je het meest verrast in de afgelopen twee jaar? “Wat ik erg leuk vind om te zien, is dat de ambassadeurs tijdens een bijeenkomst elkaar zo enthousiast maken. Niet van ‘het kan niet’, maar ‘als je het nou zus of zo doet’. Ook het werken volgens een bepaalde structuur, met bijeenkomsten van deelplanleider en bijeenkomsten van ambassadeurs, heeft geholpen bij het succesvol implementeren van belevingsgericht werken. Mensen waarderen ook de ruimte die ze hiervoor hebben gekregen.”

Wat is voor jou het grootste succes van de afgelopen twee jaar (carrousel)? “De ambassadeurs hadden bij de start van de carrousel zichzelf en het team erg hoge doelen gesteld. Pas na een hele tijd zagen ze dat het project wat opleverde. Ze hadden aanvankelijk veel te hoge verwachtingen en voelden zich te verantwoordelijk voor het resultaat, maar het duurde gewoon een tijdje om iedereen mee te krijgen en successen te behalen, hoe klein ze ook lijken te zijn. Niet wachten totdat iedereen zover is, maar beginnen met kleine veranderingen.” Hoe zie je de toekomst van belevingsgericht werken? “We blijven het belevingsgericht werken voeden. Het vuur moet blijven branden en dat kan door kleine gebaren zoals een spreuk, een gedicht, een verhaal. Elkaar blijven inspireren.”

“Belevingsgericht werken is voor mij… het samen vinden van mogelijkheden.”

Waar ben je trots op? Wat heb je geleerd? “De verbinding tussen de pijlers. Het maakt niet uit bij welke pijler je start, ze hebben allemaal met elkaar te maken en zijn verbonden met elkaar. Ik vind het leuk om te zien dat de vier pijlers precies ook de essentie zijn van belevingsgericht werken en dat een externe auditor dit ook ziet en erkent. Daar ben ik trots op. Daarnaast ben ik er trots op dat we als commissie het vertrouwen zijn blijven houden en ook gegeven hebben. Het glas is halfvol en dat heeft voor mij echt wat opgeleverd.”

• Kernwaarden De Waalboog • Colofon

20

volgende pagina




Pijler 3: Samenredzaamheid – Tips & tools

Aan de slag Samen de zorg rondom de cliënt vormgeven door het netwerk van de cliënt te betrekken bij het dagelijks leven. Stimuleer ik de naasten om de verantwoordelijkheid in zorgzaamheid of vriendschap aan te blijven gaan. Hoe doe ik het samen met cliënt en familie? Wil je ook aan de slag met de pijler samenredzaamheid? Deze tips en tools, voorbeelden en praktische instrumenten kunnen je hierbij helpen en inspireren.

Tips & tools De kracht van de vrijwilliger Vrijwilligers zijn van onschatbare waarde. Zonder vrijwilligers zouden veel activiteiten niet mogelijk zijn en zouden veel bewoners zich een stuk eenzamer voelen.

Aan de slag • Praat eens met bewoners over de volgende vraag: welke wensen hebben zij, waarvoor je een vrijwilliger zou kunnen zoeken? • Brainstorm ook met collega’s welke klussen er allemaal liggen op de afdeling/binnen de dienst.

• Regelmatig overleg met andere disciplines om af te stemmen over het thema. • Meer kijken naar wensen in plaats van regels. • Opnamegesprek andere inhoud geven: meer vragen wat familie nog wil en kan doen.

Maak een ecogram Door het maken van een ecogram kun je gemakkelijk de sociale contacten van een bewoner in beeld brengen, zie www.expertisecentrummantelzorg.nl (zoekterm ‘ecogram’)

Organiseren van een familiecontactbijeenkomst In zo’n bijeenkomst kun je gezamenlijk • de behoeftes en belangrijke thema’s van mantelzorgers bespreken • de actuele ontwikkelingen binnen de organisatie en belangrijke thema’s doornemen • de veranderingen in aanpak van zorg en welzijn (vanwege nieuwe inzichten en/of bezuinigingen en/of ruimere middelen) bespreken en aandachtspunten opstellen. Organiseer de bijeenkomst samen met mantelzorgers! Aan de slag? Kijk op onderstaande websites voor handige tips en tools. • www.invoorzorg.nl (zoekterm ‘familieparticipatie’) • www.vilans.nl (zoekterm ‘toolkit familieparticipatie’)

Ideeën om vorm te geven aan samenredzaamheid • Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

• Overleg met vrijwilligers en met de EVV’ers. • Kantoor open voor overige disciplines. • Organiseer familiebijeenkomsten (rondom thema’s).

Meer tools of meer weten? • www.expertisecentrummantelzorg.nl • www.zorgvoorbeter.nl (thema: familieparticipatie)





Pijler 3: Samenredzaamheid – Uit de praktijk

Braderie Honinghoeve: een gezamenlijk succes De ambassadeurs van De Honinghoeve hebben de handen ineengeslagen. Samen met vrijwilligers, medewerkers, bewoners en familieleden hebben zij een braderie georganiseerd. Deze dag was een groot succes. Er was livemuziek, er werden sieraden, plantjes, kaarten en zelfgemaakte woondecoraties verkocht. De dag werd druk bezocht door bewoners, familieleden, medewerkers en wijkbewoners. De opbrengst van deze dag werd volledig aan de bewoners besteed: zij kregen op verschillende momenten in het jaar enkele kleine attenties. Helma Derksen, Helma Gesthuizen, Ans Willemsen, Janine Janssen De Honinghoeve

Oude kinderliedjes zingen “Mijn moeder vindt het gezellig om oude kinderliedjes te zingen. We gaan in de huiskamer aan de grote tafel zitten. Schuin tegenover mij zit een man die zijn vrouw bezoekt. Hij vraagt haar van alles, maar ze snapt de vragen niet en het gesprek stokt. Stil zitten ze naast elkaar. Mijn moeder en ik beginnen te zingen en hij doet ook mee. Zijn vrouw klaart op en begint ook mee te zingen. Ook een paar andere bewoners schuiven aan bij ons koortje.” Madeleen Helmer lid cliëntenraad en mantelzorger

Samen ‘Samen’, dat is pl us één ‘Samen’, dat is ni et alleen ‘Samen’, kun je de len ‘Samen’, kan met velen ‘Samen’, sta je ster k ‘Samen’, in dit we rk

volgende pagina




Pijler 3: Samenredzaamheid – Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima

“Te veel pamperen is niet goed” Bij samenredzaamheid – een van de vier pijlers van het project ‘Belevingsgerichte zorg’ – gaat het erom ‘samen de zorg rondom de bewoner vorm te geven door het netwerk van die bewoner te betrekken bij het dagelijks leven’. Een mooie mond vol, maar wat betekent dit in de praktijk? Bep Kuipers en Margriet Haaima vertellen over hun ervaringen.

goed kennen, en zij ons. En dat is volgens mij de belangrijkste voorwaarde om samen met bewoner en familie de dagelijkse zorg te kunnen vormgeven.” Toch heeft ze zelf ook een knop moeten omzetten. “Ik ben opgeleid om voor mensen te zorgen. Een doener. Dus toen ik in het begin een bewoner of zijn familie zelf iets liet doen, gaf me dat soms het gevoel dat ik mijn werk niet goed deed.”

Meer zeggenschap Bep herinnert zich nog goed hoe de bewonerszorg er tientallen jaren geleden uitzag. “Toen begonnen we met z’n allen achter in de gang met wassen en aankleden en werkten we in straf tempo door, zodat we om tien uur klaar waren voor de koffie. Maar dat gaat nu gelukkig heel anders”, stelt ze tevreden vast. “Tegenwoordig vragen we wat de bewoner zelf wil. Wil hij uitslapen, of heeft hij liever ontbijt op bed? Of wil hij vandaag misschien helemaal niet gewassen worden? Op deze manier hebben bewoners veel meer zeggenschap over hun dagelijkse verzorging.”

Opgeleid om te zorgen Deze belevingsgerichte benadering past goed op een kleinschalige woonvorm met dementerende ouderen (locatie De Honinghoeve), waarvan Bep coördinerend begeleider is. “Op een kleine afdeling is er rust en ruimte voor individuele aandacht. Ook leren wij de zes bewoners en hun naasten

Bep: “Belevingsgericht werken is voor mij… aandacht geven en luisteren, want dat is ook werk.”

Goed voor eigenwaarde Nu is dat anders. “Ik stimuleer bewoners om dingen zelf te doen,” vervolgt Bep, “zoals knoopjes dichtmaken of de krant beneden halen. Dat is goed voor hun eigenwaarde, hun zelfredzaamheid. Waarom zou je iemand hapklare brokken voorzetten als hij zelf nog een appel kan schillen? Ook al doet hij er wat langer over, het stemt hem tot tevredenheid. Bovendien is het gezellig om samen aan de keukentafel bezig te zijn.” Ook Margriet, die werkt op de verpleegafdeling somatiek, probeert zo veel mogelijk te kijken naar wat bewoners zelf nog kunnen en willen. Ze vertelt dat ze in het begin van haar loopbaan, vijfentwintig jaar geleden, geneigd was om alles voor de bewoner te doen, hem lekker in de watten leggen – met als resultaat dat de bewoner zijn zelfstandigheid steeds meer ging verliezen. “Gelukkig kreeg ik toen vrij snel het inzicht dat een bewoner daarmee niet altijd geholpen is. Mijn eindscriptie ging al over zelfstandigheid. Die gaf ik de titel: ‘Zingeving door zelfzorg’, en dat draag ik nog steeds uit.”

Samen op zoek naar oplossingen Volgens Margriet is een bewoner beter af als hij eerst de gelegenheid krijgt om te laten zien wat hij zelf nog kan. “Vroeger ging ik ongevraagd een bewoner wassen en aankleden, nu leg ik vaak een washandje klaar en kijk ik wat er gebeurt. De ene dag lukt het wel, de andere dag niet. Samen met de bewoner vervolg


Bep Kuipers (l) en Pijler kop Margriet Haaima (r)



probeer ik erachter te komen waar de beperkingen liggen. En samen gaan we dan op zoek naar oplossingen. Daarbij schakel ik zorgverleners van andere disciplines in, want met fysiotherapietraining kan een bewoner misschien meer kracht krijgen om toch weer stukjes te kunnen lopen. En de ergotherapeut kan aanpassingen regelen, waarmee de bewoner toch weer zelf de deur kan openen of iets van de grond kan rapen. Natuurlijk staat de wens van de bewoner voorop, maar soms is het nodig om een beetje te pushen. Te veel pamperen is niet goed. Als de bewoner merkt dat zijn eigen inzet werkt, voelt hij zich trots en dat is heel belangrijk voor zijn eigenwaarde.”

Rol van mantelzorgers en vrijwilligers Ook de familie speelt een cruciale rol in de samenredzaamheid. “Tijdens het opnamegesprek vragen we wat hun mogelijkheden zijn”, vertelt Margriet. “Dat deden we altijd al, maar sinds het project doen we dat nog bewuster. Soms is dat best lastig, want achter een opname gaat vaak een mantelzorger schuil die al overbelast is. Of familie die ver weg woont. We zeggen dan ook altijd dat het in kleine bijdragen kan zitten: 24 de afwas doen als je met z’n allen op bezoek bent geeven

Margriet: “Belevingsgericht werken is voor mij… goed luisteren, kijken en overleggen om erachter te komen wat een bewoner echt wil.” weest, een boodschapje meenemen of schoenen poetsen. Ook stimuleren we altijd om de bewoners mee uit te nemen voor een wandeling, voor een middagje winkelen en voor een bezoek aan familie en vrienden om sociale contacten te onderhouden.” Bep doet dit ook – en gaat zelfs nog een stap verder in het betrekken van het netwerk rond een bewoner. “In de afgelopen jaren heb ik deze afdeling stukje bij beetje huiselijker kunnen maken. Dankzij een kleinzoon die zorgde voor kleurrijke deurkaarten met de naam van bewoners erop, en een buurman die mooie planten regelde. Ook proberen we dat een mantelzorger met een bewoner een levensboek maakt. Al deze dingen kunnen we alleen maar doen dankzij de hulp van familie en enkele vaste vrijwilligers.” volgende pagina




Pijler 3: Samenredzaamheid – Uit de praktijk

Naar een optimale samenwerking “Binnen de pijler samenredzaamheid ben ik bezig geweest om vrijwilligers meer te betrekken bij de afdelingen Kleinschalig wonen. Ik ben begonnen met Kleinschalig wonen in woonzorgcentrum Nijevelt, omdat daar vrijwilligers heel zelfstandig werken en ik het belangrijk vind dat ze ook ‘gezien worden’. Doel van mijn initiatief was om samen met medewerkers én met vrijwilligers te kijken wat er leeft en wat er over en weer nodig is om zo optimaal mogelijk samen te werken. Ik ben daarom in samenwerking met twee dagbestedingscoaches naar de teamvergaderingen geweest om te kijken wat vrijwilligers kunnen betekenen voor de bewoners/afdeling en hoe we de communicatie met hen kunnen verbeteren. Hoe geef je vrijwilligers het gevoel dat ze welkom zijn? Hoe gaan we daarmee om? Ben je als begeleider goed op de hoogte wie er komt? Wat kun je verwachten? Ook heb ik samen met de dagbestedingscoaches een vrijwilligersoverleg georganiseerd om te kijken wat er leeft onder de vrijwilligers. Waar loop je als vrijwilliger tegenaan? Hoe kan de communicatie worden verbeterd? Daarnaast hebben we nog eens uitgelegd wat kleinschalig wonen inhoudt. Uit deze overleggen zijn verschillende dingen naar voren gekomen die we direct bespreekbaar gemaakt hebben. Al met al werd het initiatief heel positief ontvangen door zowel medewerkers als vrijwilligers.”

SAMEN righeid S is van Samenho l aa m le Al A is van M is van mensen E is van elkaar van achter elkaar ar staan in plaats ka el t as na n va is N

Monique Stumpers coördinator vrijwilligers woonzorgcentra





kop Pijler 3: Samenredzaamheid – Deelplanleider aan het woord

Vijf vragen aan An Damen, deelplanleider samenredzaamheid Wat is volgens jou (binnen jouw deelplan) het belangrijkste wat dit project heeft opgeleverd? “Dat het de standaard geworden is dat we belevingsgericht werken vanuit de vier pijlers. Het zit tussen de oren van de zorgmedewerkers.” Waar ben je trots op? Wat heb je geleerd? “Ik ben trots op de resultaten. Belevingsgericht werken is niet meer weg te denken. Ik heb geleerd dat als je werkt vanuit de basis, medewerkers daarin meegaan.” Wat is voor jou het grootste succes van de afgelopen twee jaar (carrousel)? “Het enthousiasme van de ambassadeurs. En het feit dat alle protocollen/werkwijzen getoetst gaan worden of belevingsgericht werken daarin geborgd is.” Hoe zie je de toekomst van belevingsgericht werken? “Dat naast de zorg ook alle andere diensten gaan werken vanuit deze visie. Dat ze in alle geledingen de cliënt centraal zetten en vandaaruit werken. Uiteraard een ieder vanuit zijn eigen deskundigheid.”

Belevingsgericht werken in het H. Hartklooster gemaakt door: Marieke Klein Zieverink (ambassadeur)

Welke tips/adviezen heb je voor anderen die met belevingsgericht werken aan de slag willen gaan? “Zoek de dialoog met alle relevante geledingen. Maak belangrijk wat belangrijk is: het primaire proces met de cliënt en familie en vervolgens de medewerkers in het proces. Visie, focus, discipline en passie brengt resultaat en plezier!”

“Belevingsgericht werken is voor mij… van regels naar mensen.” 26

volgende pagina




Pijler 4: Eigen regie – Tips & tools

Aan de slag Regie hebben over het eigen leven en vrijheid ervaren om invulling te geven aan wat belangrijk is. Juist als de cliënt in mindere mate in staat is om zijn eigen leven in te richten kan de (zorg)medewerker hierbij helpen. Hoe heeft de cliënt zelf keuzes kunnen maken? Wil je ook aan de slag met de pijler eigen regie? Deze tips en tools, voorbeelden en praktische instrumenten kunnen je hierbij helpen en inspireren.

Tips & tools Regie over het eigen leven? Om te toetsen of we de regie zo veel mogelijk in handen van de cliënt laten/geven, kun je gebruikmaken van een vragenlijst, die je aan het denken kan zetten. Noteer achter elke vraag een cijfer van 0 tot 10: bij 0 is er totaal geen eigen regie, bij 10 is de regie geheel in handen van de bewoner, zonder tussenkomst van personeel. • Vragen we de bewoners eerst, of doen we gewoon? • Kijken we of mensen nog slapen voordat een lamp aangedaan wordt of goedemorgen gezegd? • Wie beslist hoe laat bewoners naar bed gaan? • Beslissen bewoners zelf over het wel of niet nemen van medicatie? • Beslissen bewoners zelf of ze meegaan naar activiteiten? • Kunnen bewoners zijn waar ze willen zijn? • Doen we zoals bewoners het willen?

• Zijn bewoners betrokken bij hun kledingkeuze? • Hebben bewoners een maaltijdkeuze (pap, brood, wel of niet gemalen)? Bereken het gemiddelde van de gegeven scores; dit noemen we de nulmeting. Over een half jaar kun je dezelfde vragen nogmaals beantwoorden en de gemiddelde score vergelijken met deze eerste meting.

Vier aspecten van eigen regie Eigen regie is het vermogen om je eigen leven en noodzakelijke ondersteuning te regelen en het praktisch vermogen om jezelf te redden in lichamelijk, sociaal en psychisch inzicht. Eigen regie gaat om vier aspecten: • Uitgaan van het positieve: wat kan ik als cliënt, waar ligt mijn kracht? • De cliënt versterken door inzicht in eigen drijfveren en situatie: op welke gebieden gaat het goed/minder goed, wat wil ik nog of weer graag doen? • De zeggenschap over ondersteuning en hulp zo veel mogelijk bij de cliënt laten: wat wil ik met mijn leven, waar wil ik aan werken, welke hulp heb ik daarbij nodig en hoe wil ik dat die hulp eruitziet? • Het versterken en inschakelen van informele en sociale netwerken.

Welke vragen kan ik mezelf stellen? • Hoe kan ik een bewoner motiveren om aan de slag te gaan? • Hoe kan ik het beste luisteren naar een bewoner en rekening houden met zijn of haar behoeften en wensen? • Hoe kan ik een bewoner zich thuis laten voelen en zijn eigen plek laten creëren? Ineke Voorbrood teamleider Psychologen, Maatschappelijk werkenden en Geestelijk verzorgers

vervolg


Pijler kop



28

volgende pagina




Pijler 4: Eigen regie – Interview Carla Derkse

“Het begint bij bewustwording” “Het project ‘Belevingsgericht werken’ heb ik vooral aangegrepen om met medewerkers in gesprek te gaan”, stelt Carla Derkse, coördinator Facilitaire Dienst (huishouding) van locatie Joachim en Anna. “Zo kwam onlangs een van de bewoners tijdens de koffiepauze bij ons aan tafel zitten. Sommige collega’s vonden dat dit wel moest kunnen, andere niet. Voor mij vormde het een mooi moment om met elkaar te praten over waarom wel en waarom niet. Om de medewerkers bewust te maken van de centrale positie die bewoners in ons huis innemen. Zij wonen hier, en zij mogen, zelfs steeds meer, kiezen waar ze gaan en staan én zitten. En dat moeten wij respecteren.”

Verspreid team als struikelblok

“Het gaat erom dat je aan elkaar vragen durft te stellen”

Meer dan alleen poetsen

Carla Derkse (l) en Sophia Roppa (r)

Carla Derkse – al meer dan 35 jaar werkzaam bij De Waalboog en een van de ambassadeurs van het project – coördineert het werk van ongeveer 25 medewerkers, die de kamers van de bewoners en de gemeenschappelijke ruimtes schoonmaken. Daarmee is meteen ook een van de struikelblokken benoemd waarom belevingsgericht werken lastig is in te voeren binnen haar dienst. “Omdat de interieurverzorgsters verspreid over verschillende afdelingen werken, hebben we geen gemeenschappelijke werkvloer”, legt Carla uit. “Ook zijn er weinig overlegsituaties, waarop je samen een onderwerp bij de kop kunt pakken.” Dat betekent overigens niet dat er in de looptijd van het project geen succesjes zijn behaald. “Sinds kort hebben de drie vaste interieurverzorgsters van de locatie Bosweg om de week overleg met de ziekenverzorgenden. Op deze manier worden ze meer betrokken bij het wel en wee van de afdeling en de bewoners. Werken in de huishouding is niet alleen maar poetsen. Door meer betrokkenheid kun je je werk leuker maken,” aldus Carla, “en als je het naar de zin hebt op je werk, komt dat de zorg en aandacht voor de bewoners ten goede.”

U vraagt, wij draaien • Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon

Verder wordt er steeds vaker en steeds meer rekening gehouden met de specifieke wensen van bewoners. “Anders dan vroeger is nu het motto: u vraagt, wij draaien. Zo vragen we tegenwoordig altijd vooraf of een bewoner wil dat zijn kamer wordt schoongemaakt. Of dat het beter uitkomt op een ander moment. Ook respecteren we zijn verzoek om dit wel te doen en dat niet. Of om de vitrage twintig centimeter open te laten staan. Dat zijn nieuwe ontwikkelingen, die vragen om een vervolg


Pijler kop



Marian Hommerson (l) en Carla Derkse (r) andere kijk op de zorg. Niet meer standaard voor iedereen hetzelfde, maar meer individueel, passend bij de wensen van de bewoner.”

Van bewustwording naar verandering Betrokkenheid en communicatie: daar draait het volgens Carla om bij belevingsgericht werken in de huishouding. De beweging zit erin, maar die gaat langzaam. “Toch vind ik het al winst dat we als interieurverzorgsters af en toe met elkaar stilstaan bij hoe je bepaalde dingen doet en waarom. Of bij waarom je iets wel vindt kunnen, of niet. De antwoorden 30 daarop zijn niet simpelweg goed of fout. Het gaat erom

“Belevingsgericht werken is voor mij… samen een gezellige en fijne woon-werkomgeving te maken, niet alleen voor cliënten maar ook voor en met collega’s.” dat je aan elkaar vragen durft te stellen. Dat is geen kritiek, het gaat om bewustwording. En dat is de eerste stap tot verandering.” volgende pagina




Pijler 4: Eigen regie – Uit de praktijk

Ja-cultuur

Vakantie op de afdeling

“Er is eigenlijk veel meer mogelijk dan je in eerste instantie denkt. Ik heb geleerd niet in ‘kaders’ te denken, maar ‘out of the box’, door onder andere jouw verhaal over hoe jij als zorgmedewerker omgaat met mogelijkheden en niet in onmogelijkheden. Voorbeeld: samen met familie nadenken over wat er mogelijk is om het voor hun familielid ‘prettig’ te maken. Een ja-cultuur in plaats van nee-cultuur.”

Op vakantie gaan is niet meer mogelijk voor bewoners van de Iris. Zorgmedewerkers bedachten een plan om een vakantie te organiseren op de afdeling. Geen afspraken, geen oefeningen, lekker eten, genieten van licht en warmte – dat moest het worden. Na overleg met collega’s en familie werden er twee vakantiedagen gepland. Eén zonder mantelzorgers binnenshuis en één met mantelzorgers in de tuin. Heerlijke geuren van verse bloemen, snoezellicht, rustige muziek en vooral rust. Rust ook bij de verzorgenden. Tijd nemen om nabij te zijn, zelf geen haast uitstralen. Massage van de handen, een lied, samen genieten van eten. Het werd een bijzondere ervaring voor medewerkers en deelnemende bewoners. Chris: “Opeens blijven de ouderen, die anders veel slapen, langer wakker. We zien dat ze hiervan genieten. Voor ons is het goed om te zien hoe je aan kwaliteit van leven kunt bijdragen. Eenvoudig om te organiseren en zonder veel kosten. Familieleden hebben ons geholpen!”

Sigrid Severijn eerst verantwoordelijk verzorgende Joachim en Anna

Zorgmedewerkers afdeling Iris Joachim en Anna

• Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon volgende pagina




kopEigen regie – Deelplanleider aan het woord Pijler 4:

Vijf vragen aan Gerrit Schilt, deelplanleider eigen regie Wat is volgens jou (binnen jouw deelplan) het belangrijkste wat dit project heeft opgeleverd? “Het samen delen van ervaringen binnen alle locaties en diensten van De Waalboog. Dit heeft tot veel wederzijds begrip geleid en tot een gezamenlijke uitdaging om samen de schouders eronder te zetten en niet te verzanden in problemen.”

De kwaliteit van leven is voor elke cliënt anders

Wat heeft je het meest verrast in de afgelopen twee jaar? “Enerzijds de snelheid en het eigen maken van het belevingsgericht werken. Anderzijds, soms, de overtuiging, dat men ‘er al is’.” Waar ben je trots op? Wat heb je geleerd? “Ik ben trots op de, soms ontembare, energie van een aantal ambassadeurs, waarmee zij aan het werk zijn gegaan, en op hun volharding. Ik heb geleerd (en dat wist ik eigenlijk al een beetje) dat ervaring op het gebied van belevingsgericht werken van enorm belang is geweest gedurende dit proces.” Wat is voor jou het grootste succes van de afgelopen twee jaar (carrousel)? “Dat het verder gestalte geven van eigen regie en de kwaliteit van leven voor elke cliënt weer anders kunnen zijn.” Hoe zie je de toekomst van belevingsgericht werken? “De komende acht tot tien jaar zal er groei gaan plaatsvinden, waarbinnen borging een belangrijk aandachtspunt is en zal blijven.”

“Belevingsgericht werken is voor mij… iedere dag opnieuw een cadeautje!” 32

volgende pagina



• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Kernwaarden Onze kernwaarden geven aan waar De Waalboog voor staat en wat wij belangrijk vinden. Ze zijn richtinggevend voor ons dagelijks handelen. Onze kernwaarden zijn:

Professioneel Wij zijn bekwaam en kundig in ons werk en bereid ons te blijven ontwikkelen. Wij zijn gericht op het bieden van goede zorg en dienstverlening, en werken aan verdere verbetering hiervan. Afspraken die wij maken, komen wij na. Dat verwachten wij ook van anderen.

Respectvol Wij laten cliënten, verwanten, collega’s en vrijwilligers in hun waarde. Wij geven hen de ruimte om te zijn wie ze zijn en wie ze willen zijn en handelen daarnaar. Wij zijn zorgvuldig en betrouwbaar.


Oprecht

• Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord

Verbindend

• Kernwaarden De Waalboog • Colofon

Wij zijn oprecht geïnteresseerd in onze cliënten en in onze collega’s. Wij voelen ons betrokken bij hoe het met een ander gaat en wat wij voor hem/haar kunnen betekenen. Wij zijn open en eerlijk; we zeggen waar het op staat, maar wel op een zorgvuldige manier. Wij zijn loyaal naar zowel de cliënt, als de organisatie. Wij doen oprecht ons best voor hen. Wij werken samen met anderen om werkelijk meerwaarde te kunnen bieden voor de cliënt. Met cliënten en verwanten geven wij invulling aan de zorg die aansluit bij hun wensen. Met partners van De Waalboog bieden wij een compleet en doorlopend zorgaanbod. Zo verbinden wij mensen en organisaties. Onze kernwaarden zijn eenvoudig te onthouden met het volgende ezelsbruggetje: PROV

volgende pagina




Colofon Stichting De Waalboog Postbus 31071, 6503 CB Nijmegen

Tekst: Coördinatie: Interviews en tekstredactie: Vormgeving: Fotografie:

T (024) 322 82 64 [email protected] www.waalboog.nl Druk:

De Waalboog Loes Manders – Bestuursbureau Karlijn van Onzenoort – Tekstbureau KVO, Apeldoorn Kees de Bruijn – grafisch ontwerper, Ellecom Norbert Voskens (1, 5, 15, 24, 27, 30 en 31) Renate van den Boom (17, 28 en 29 ) Tineke Elbers (2 en 22) Roelien van Neck (21) Goedele Monnens (3 en 32) Drukkerij Hendrix, Peer (België)

Nijmegen, mei 2015 volgende pagina



• Pijler 1: Vrijheid • Tips & tools • Interview Nancy Ariëns • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 2: Attitude • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Debby van den Boom • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 3: Samenredzaamheid • Tips & tools • Uit de praktijk • Interview Bep Kuipers en Margriet Haaima • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Pijler 4: Eigen regie • Tips & tools • Interview Carla Derkse • Uit de praktijk • Deelplanleider aan het woord • Kernwaarden De Waalboog • Colofon volgende pagina




www.waalboog.nl

terug naar start

Belevingsgericht werken leeft!

Recommend Documents