iconografische en Iconologische benadering van het werk door Peter Paul Rubens: SAMSON & DELILAH
We zien een werk in een nachtelijke sfeer met in het midden een liggende (gespierde) man op de schoot van een vrouw vergezeld van een oudere vrouw en een man met schaar die van de centrale persoon het haar afknipt. recht zien we een aantal soldaten die in een deur lijken te wachten om binnen te komen. Verder zien we links boven in beeld een kleine sculptuur van een vrouw en kind. Het geheel heeft: enerzijds scherpe, en anderzijds vage contouren, is zowel lineair als picturaal is realistisch uitgebeeld, Diagonale, asymetrische compositie die lijkt te zijn opgebouwd uit een gulden snede verdelingen (vlakken met verhouding 5:8.
Naslagwerk vertelt ons dat het het werk “Samson en Delilah” betreft, een bijbelse vertelling uit het oude testament, het werk dateert van omstreeks het jaar1610 en is geschilderd door Peter Paul Rubens in opdracht van de burgemeester van Antwerpen: Nicolaas Rockox, politicus, kunstminnaar en weldoener. Rubens en Rockox hadden een goede band met elkaar, getuige o.a. Rockox’s bemiddelingen bij o.a. de huisvesting te Antwerpen waar hij problemen kreeg met “de buren” bij het verbouwen van zijn huis. Een deel van de woning van Rubens zou per ongeluk gebouwd worden op erfgebied van “het geweermakers gild. Rockox wist te bedingen dat Rubens de grond van het gilde kreeg op voorwaarde dat hij hun zou voorzien van een altaarstuk met als onderwerp hun beschermheilige St. Christophorus. 1) Het werk Samson en Delilah heeft gelijkenis met, en lijkt geïnspireerd te zijn op werk -met het zelfde thema- van Guercino(fig2) (De naam die zoveel betekent als ‘de schele’ ) (1591 - 1666 een Italiaanse kunstschilder uit de barok wiens originele naam Giovanni Francesco Barbieri was.) en de sculptuur van Hercules wat in die periode in Rome stond (Farnese Hercules (fig1), werk uit de hoogtij dagen van de Renaissance periode.) Rubens had een reis achter de rug naar Italië waar hij deze ispiratie verzameld had. 2) fig1 fig2
De verbeelding is dus a.h.v. de vertelling uit het oude testament van Samson. Samson’s geboorte was een wonder, zijn moeder was onvruchtbaar . Een engel verscheen bij haar en vertelde dat ze een zoon zou krijgen, die een Nazireeër zou zijn voor zijn leven (Een Nazireeër is een bijbelse benaming voor iemand die zich speciaal aan God wilde toewijden) God gaf hem bovennatuurlijke krachten om de vijand te bestrijden met heldendaden, hij versloeg een leger met enkel de kaak van een ezel, bevocht een leeuw en vernietigde een heidese tempel. Samson was leider van de Israëliten. Toen hij volwassen werd verloor hij zijn geloof door lust en ontmoette de heidense/filistijnse prostituee Delilah. Zij werd door de Filistijnen omgekocht om het geheim van zijn kracht prijs te geven. Ze verleidde hem en hij vertelde haar dat het geheim zijn lange haar was. OT: Rechters : 16: 17-20 3) 17 ‘Nog nooit heeft een scheermes mijn hoofd aangeraakt,’ vertrouwde hij haar toe. ‘Dat is omdat ik al vanaf de moederschoot als nazireeër aan God gewijd ben. Als mijn hoofdhaar zou worden afgeschoren, zou mijn kracht me in de steek laten en zou ik net zo zwak zijn als ieder ander.’ 18 Delila voelde dat hij ditmaal de waarheid had verteld en stuurde de Filistijnse vorsten de boodschap: ‘Deze keer moet u zelf komen, want nu heeft hij mij de waarheid toevertrouwd.’ Ze kwamen naar haar toe en brachten het geld voor haar mee. 19 Zodra Simson in haar schoot in slaap was gevallen liet ze een van de Filistijnen binnenkomen, en in diens bijzijn schoor ze Simsons zeven haarvlechten af. Daardoor week zijn kracht en zo maakte zij hem weerloos. 20 ‘De Filistijnen zijn er om je te halen, Samson!’ riep ze. Simson werd wakker en wilde opspringen en zich losrukken, net als de vorige keren, want hij wist niet dat de HEER hem verlaten had. In de periode voor en rond 1600 toen dit werk is gemaakt vond katholieke hervorming plaats die nog tot de dag van vandaag door leeft. Het hield het bekeren van de heidenen in, het herwinnen van degenen die hun geloof hadden verloren en bovenal: op te voeden. In de gedachtewereld van de contrareformatie hadden oudtestamentische taferelen een moraliserende betekenis. In het schilderij is nog de sculptuur herkenbaar van van de liefdesgodin Venus met Amor wat de moraal onderstreept van dit werk: Je kunt jezelf dienen en je kunt de HEER dienen, we leven in een wereld van genotzucht en zelf verrijking maar de zonde heeft altijd concequenties. Vertrouw niet op je eigen oordeel en verlangen (zoals Samson deed) maar volg het woord van GOD als gids en rechtvaardigheid door het leven. 2) http://www.rubensonline.be/ 3) http://www.biblija.net/ 1) Petrus Paulus Rubens: zijn tijd en zijne tijdgenooten, geschetst in eenige vlugtige tafereelen, P151,152
