Welzijn op het Werk wetgevend kader en praktische benadering
Pieter Bolle FOD WASO – Toezicht Welzijn op het Werk
Valérie Vervliet FOD WASO – Humanisering van de Arbeid
Inhoud • Inleiding – Oorzaken – Problemen
• Regelgeving – Belgen in het buitenland – Buitenlandse krachten in België • Werken in een Belgische vestiging • Buitenlandse firma met werknemers
• Toepassing – Transperanto – Contracteranto – Taakrisicoanalyse
Inleiding • Feiten – – – –
Mondialisering en globalisering Grenzen en afstanden vervagen Vrij verkeer (in Europa) van burgers en werknemers Respect ieders taal (talen Unie) en cultuur (multiculturaliteit en diversiteitsplannen) – hoe COMMUNICEREN met als doel elkaar te ‘begrijpen’
• Oplossingen voor? – Dagelijks leven – Werkvloer
• Gaan soms ook hand in hand met precaire tewerkstelling, sociale fraude, illegaliteit, 3D, …
Werknemers binnen de EU en EER • EER = EU + Noorwegen, Liechtenstein en IJsland
Basisverdrag EU • Basisrecht binnen de EU sinds stichting EEG in 1957 • Artikel 39 van het EU-verdrag legt het recht vast om als werknemer: – – – – –
Werk te zoeken in een andere lidstaat Te werken in een andere lidstaat Te verblijven in een andere lidstaat om er te werken Te blijven in de andere lidstaat Te genieten van gelijke behandeling mbt de toegang tot de arbeidsmarkt, de arbeidsomstandigheden en alle andere voordelen die kunnen bijdragen tot de integratie van de werknemer in het gastland – Van toepassing op werknemers
Basisverdrag EU (2) • Artikel 95 van het EU-verdrag regelt het vrij verkeer van goederen: – verwezenlijking van de interne markt te bevorderen en hebben bijgevolg een duidelijk economische draagwijdte; – de Commissie is er toe verplicht uit te gaan van een hoog beschermingsniveau wanneer de richtlijn betrekking heeft op de volksgezondheid, de veiligheid de milieu- en consumentenbescherming, wat ook het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk impliceert; – de Commissie moet rekening houden met recente wetenschappelijke ontwikkelingen;
Basisverdrag EU (3) • Artikel 137 van het EU-verdrag regelt veiligheid en gezondheid van de werknemers: – sociale politiek van de Europese Gemeenschap – verbetering van de levensomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden – principe dat de economische ontwikkeling de beste weg is om deze doelstelling te bereiken, maar met sociale correcties – de verbetering van het arbeidsmilieu – zwaartepunt van de sociale politiek bij de lidstaten blijft liggen – geleidelijke harmonisatie van de wetgeving
Basisverdrag EU (4) • Artikel 137 van het EU-verdrag regelt veiligheid en gezondheid van de werknemers: – minimaal beschermingsniveau via minimumvoorschriften – lokaal recht van een Lidstaat mag strenger zijn dan de richtlijn – de omzetting kan ook in CAO’s – lidstaten mogen hun beschermingsniveau niet verminderen
Demografische evolutie
Demografische evolutie (2) • Niet actieve bevolkingsgroep neemt toe • Kans op ontstaan van tekort op de arbeidsmarkt
Grensarbeider • Onder ”grensarbeider” wordt verstaan iedere werknemer of zelfstandige die zijn beroepswerkzaamheden uitoefent op het grondgebied van een Lidstaat en woont op het grondgebied van een andere Lidstaat, waarheen hij in beginsel dagelijks of tenminste eenmaal per week terugkeert
Problemen buitenlandse tewerkstelling • Hoger aantal arbeidsongevallen NACE 41 (bouw) data 2008
tewerkstelling
Nationaliteit
TOT (%)
BAO (%)
%
Belg
88,2
84,4
-
Buurlanden
2,66
3
51
Andere EU landen
6,56
9,21
49
Niet EU landen
2,5
3,43
-
Problemen buitenlandse tewerkstelling • Hoger aantal arbeidsongevallen NACE 41 (bouw) data 2008
tewerkstelling
Nationaliteit
TOT (%)
BAO (%)
%
Belg
88,2
84,4
-
Buurlanden
2,66
Andere EU landen
6,56
9,21
49
Niet EU landen
2,5
3,43
-
x2,5
3
x3
51
• Bron: FAO data 2008 / RSZ Limosacijfers 2008
Problemen buitenlandse tewerkstelling • Hoger aantal arbeidsongevallen – Nederland: studie door Peter Berkhout • 25 Nederlandse slachtoffers per 100 000 FTE per jaar • 45 buitenlandse slachtoffers per 100 000 FTE per jaar
Problemen buitenlandse tewerkstelling • ‘Hispanics’ en ‘Latinos’ in VS – 1990: 6,5% bouwvakkers uit Spaanstalig Latijns-Amerika – 2000: 12,5% bouwvakkers uit Spaanstalig Latijns-Amerika Jaar
Aandeel L-A migranten in AO
Aandeel L-A migranten in DAO
1990
6,5%
11,2%
2000
15%
23,5%
– Besluit: normale verdeling bij de gewone arbeidsongevallen, maar bijna 2x zoveel betrokken bij dodelijke arbeidsongevallen.
Problemen buitenlandse tewerkstelling • Mogelijke verklaringen – – – – – – – – –
Lagere gemiddelde leeftijd Meer mannen Lagere scholingsgraad en opleidingsniveau Meer in gevaarlijke beroepen Lagere syndicalisatiegraad Minder werkzekerheid Minder controle over het eigen werk Taalproblematiek Cultuurverschillen
Vaststellingen – Communicatieproblemen – Gezondheid: ontbreken of geen gelijkwaardige medische opvolging – Geen gelijke opleiding – Meer overwerk + weekendwerk – Statuut medewerker vs. realiteit op de werkvloer – Geen kennis van specifieke Belgische bepalingen ivm Welzijn op het werk – Waarschijnlijk wel psychosociale problemen, maar nauwelijks toepassing van de procedure
Hoe gaan we er mee om? • Man bijt hond
Tewerkstelling van Belgen in het buitenland • Principe: welzijnswetgeving van de plaats van tewerkstelling • MAAR: – Zeer diverse situaties – Bepaalde verplichtingen (kunnen) blijven gelden (IPR) – Gelijkaardige verplichtingen in andere EU-landen als gevolg van Europese harmonisatie (kaderrichtlijn) – Quid bevoegdheid inspectie? – Quid arbeidsongevallen(verzekering)?
Tewerkstelling buitenlandse arbeidskrachten in België
Hypothese 1 een Belgische WG stelt een niet-Belgische WN tewerk Bv. een bedrijf dat gevestigd is in Kortrijk neemt een aantal werknemers in dienst die de Franse nationaliteit hebben en ook in Frankrijk wonen
• Belgische Welzijnswetgeving is van toepassing op alle WN, ongeacht nationaliteit • WG moet rekening houden met: – Informatieplicht: • voorlichten over aard van het werk, eraan verbonden risico’s en preventiemaatregelen • op het niveau van het individu • Art. 5, §1, tweede lid, j) Welzijnswet • Art. 9, eerste lid en 17 KB Welzijnsbeleid
– Bij taakverdeling rekening houden met bekwaamheid WN • Art. 19 KB Welzijnsbeleid
– Voldoende en aangepaste vorming • Art. 18 en 21 KB Welzijnsbeleid
– ‘Passende’ instructies (aangepast aan het individu) • Art. 5, §1, tweede lid, k) Welzijnswet • Art. 9, derde lid, 10° KB Welzijnsbeleid
• De hiërarchische lijn: – Toezien op taakverdeling – Nagaan of verstrekte informatie begrepen werd – Erover waken dat instructies worden nageleefd • Art. 13, tweede lid, 5°, 6° en 7° KB Welzijnsbeleid
• De interne dienst PBW: – WG, HL en WN bijstaan – Advies over instructies, vorming, onthaal, informatie • Art. 4 en 5, tweede lid, 7°, 8° en 9° KB Interne Dienst
• Het Comité PBW: – Ondersteunende, adviserende en stimulerende functie, o.m. inzake onthaal, informatie en opleiding van de WN – Klachtenonderzoek • Art. 5 en 7 KB Comité
– Aanbevelingen CPBW: begrijpbaar voor alle WN • Art. 77 Welzijnswet
• Wordt het Nederlands als taal opgelegd? – Welzijnswet ? • WG moet zorgen dat WN instructies begrijpt: niet alleen de woorden, ook de inhoud • Verantwoordelijkheid WG/HL om na te gaan of WN het begrijpt – Anti-discriminatiewetgeving ? • Verbod (in)directe discriminatie: quid taaleis? • Geen discriminatie indien voldoende objectief en redelijk gerechtvaardigd • Wet 10 mei 2007
– Vlaams Taaldecreet ? • NL in sociale betrekkingen tussen WG-WN in NL taalgebied • Vertaling is toegelaten • Decreet 19 juli 1973 (gelijkaardige regeling in Frans Taaldecreet 30 juni 1982) • Hof van Justitie, 16 april 2013: strijdig met het vrij verkeer van WN?
Conclusie: – Rekening houden met : • De Welzijnswetgeving • Het verbod op (in)directe discriminatie • Het vrij verkeer van WN binnen de EU – WN die elkaar niet begrijpen = gevaar voor veiligheid • Meertaligheid op de werkvloer moet worden meegenomen in de risicoanalyse: dit vereist specifieke maatregelen, vorming, instructies, … i.s.m. de interne dienst en het comité • Taalbeleid: vertalingen, werken met beelden, pictogrammen, enz. • WG mag vragen dat WN inspanning doet om taal te spreken, maar dit bevrijdt hem niet van zijn eigen verplichtingen en verantwoordelijkheid
Tewerkstelling buitenlandse arbeidskrachten in België Hypothese 2 een Belgische WG krijgt te maken met de buitenlandse WN van een aannemer Bv. een bedrijf dat gevestigd is in Brugge doet voor onderhoudswerk een beroep op een Nederlandse aannemer die Poolse werknemers in dienst heeft
Tewerkstelling buitenlandse arbeidskrachten in België Principe: de Welzijnswet is van toepassing bij iedere tewerkstelling in België – Ongeacht de nationaliteit of herkomst van de WN – Ongeacht de vestigingsplaats van de WG – Ongeacht de duur van de tewerkstelling in België Strafrechtelijk beteugelde verplichtingen (> Welzijnswet) gelden voor alle WG die WN in België tewerkstellen > Wet 5 maart 2002 (omzetting Detacheringsrichtlijn) • Bv. ook op windmolenparken in Belgische EEZ • Uitz.: ambassades/internationale instellingen: eigen regels
Elke WG moet instaan voor naleving welzijnsreglementering t.a.v. zijn eigen WN (bv. informatie en instructies verschaffen in een voor hen begrijpelijke taal)
Toepassing in concreto kan wel afhangen van de feitelijke omstandigheden – Bv.: duur tewerkstelling, vergelijkbare verplichtingen in thuisland, enz.
WG > EU: Europese harmonisatie – Verplichtingen die gelden op de werkvloer > kaderRL of andere Europese RL • Regelgeving inzake PBM, arbeidsmiddelen, arbeidsplaatsen, enz.
– Quid organisatorische structuren (IDPB, EDPB)? – Soms moeilijk uitvoerbaar (ontbrekende structuren, kennis wetgeving, enz.)
Specifieke bepalingen bij werken met derden Hoofdstuk IV Welzijnswet
• WG moet ‘onveilige’ aannemers weren – WG mag eigen WN niet in gevaar brengen – Bv. opleggen vereisten in lastenboek, voorleggen van certificaten, enz.
• Overeenkomst WG/opdrachtgever - aannemer met aantal verplichte vermeldingen, zoals: • Aannemer moet welzijnsverplichtingen eigen aan inrichting naleven (en doen naleven door onderaannemers) • WG kan correctieve maatregelen nemen als aannemer welzijnsverplichtingen niet naleeft (op zijn kosten) • Gelijkaardige regeling aannemer tgo. onderaannemers • Regeling bij EAO (art. 94ter, §2 Welzijnswet) • Quid derden zonder contract?
• Verplichtingen van de WG-opdrachtgever: – Aannemer informeren – Zich ervan vergewissen dat WN van aannemer passende opleiding en instructies eigen aan bedrijfsactiviteit ontvingen – Organiseren van het aan de inrichting specifiek onthaal – Coördinatie – Corrigerende maatregelen na ingebrekestelling aannemer wegens niet nakoming verplichtingen eigen aan de inrichting
• Verplichtingen van de aannemer: – Instaan voor het welzijn van de eigen WN: • Bv. informeren, instructies, vorming en opleiding, enz.
– Informeren • Eigen WN over informatie van opdrachtgever • Opdrachtgever over risico’s eigen aan werkzaamheden
– Verplichtingen inzake welzijn eigen aan de inrichting naleven, doen naleven of doorschuiven • Bv. procedures eigen aan de inrichting, enz.
– Meewerken aan coördinatie
Specifieke bepalingen op TMB Hoofdstuk V Welzijnswet
• ‘onveilige’ (onder)aannemers weren • Cascadesysteem inzake verantwoordelijkheid • Schriftelijke overeenkomst tussen bouwdirectie/aannemer/onderaannemer: • (onder)aannemer moet welzijnsverplichtingen op TMB naleven (en doen naleven door onderaannemers/zelfstandigen) • Bouwdirectie/aannemer kan correctieve maatregelen nemen als (onder)aannemer/zelfstandige welzijnsverplichtingen niet naleeft (op zijn kosten) • Regeling bij EAO (art. 94ter, §2 Welzijnswet)
Specifieke bepalingen bij uitzendarbeid • Gebruiker moet uitzendbureau weren dat welzijnswetgeving niet naleeft en vice versa • Art. 12ter en 12quater Welzijnswet
• Overeenkomst WG – uitzendbureau • Art. 2 KB Uitzendarbeid
• Verplichtingen uitzendbureau: informeren • Art. 3 KB Uitzendarbeid
• Verplichtingen gebruiker: instaan voor de toepassing van de welzijnsreglementering op de plaats van het werk => zelfde beschermingsniveau als eigen WN – Gebruiker vergewist zich van beroepskwalificatie en vaardigheid uitzendkracht – Gebruiker informeert uitzendkracht en geeft passende opleiding en instructies • Art. 19 Uitzendarbeidwet / KB Uitzendarbeid
Art. 281quater ARAB • Afwijking op regels inzake keuring van hijs- en hefwerktuigen • Voorwaarden aanvaarden buitenlandse keuring: • Land van herkomst is een EER-lidstaat • Niet langer dan drie maanden in België • Verslag opgemaakt door geaccrediteerde, erkende of gelijkwaardige keuringsinstelling • Verslag opgesteld of vertaald in één van de drie landstalen – Bij vermoeden van niet-naleving veiligheidsvoorschriften: heruitvoeren of vervolledigen controle op bevel van inspectie
Intermezzo • What are you thinking about?
In de praktijk - inhoud • • • • •
Principes Transperanto Contracteranto Taakrisicoanalyse Posting workers
Principes • Algemeen principe = gelijkwaardigheid met Belgische werknemer – Huisvesting – Welzijn op het werk – Alle andere sociale bepalingen
Principes • Au fond geen verschil: • Steeds respect hebben voor de mens en hun specifieke waarden. • Steeds een gezond beleid nastreven waar men onder andere let op een gezonde balans van nationaliteiten, hun respectievelijke waarden, culturen en hun kennis en kunde. • Risico’s worden beheerd door een beleid gebaseerd op een gezond evenwicht tussen technische-, organisatorische- en gedragsmatige maatregelen. • Welzijn moet een geïntegreerde dagdagelijkse gewoonte worden en daartoe moet er voldoende ruimte gecreëerd worden door het management.
Principes • Au fond geen verschil: • Welzijn en zijn beleid wordt op de werkvloer gebouwd. • Een degelijk gezondheidsbeleid maakt dat iedereen zich beter voelt op het werk en betaalt zichzelf af. Het is ook een dagelijkse uiting van het respect dat door het management wordt opgebracht voor zijn medewerkers. • Communiceer met talen die verstaan worden en leg symbolen en andere communicatievormen degelijk uit.
Transperanto • Transperanto = transport + Esperanto • Ontstaan in chemische sector • Gericht op transporteurs: aanmelden, registreren, route instructies, veiligheidstraining
Transperanto • Database met sleutelwoorden • 26 talen • Gratis
• Gebruik: – Training – Communicatiemiddel
Transperanto
Transperanto - gebruik • Verschillende manieren van gebruik mogelijk: – Beschikbaar maken als hulpmiddel – Eisen dat chauffeurs een aantal zinnen kennen in een gemeenschappelijke taal – Eisen dat chauffeurs een aantal zinnen kennen in het Nederlands
Contracteranto • Contracteranto = contractor + Esperanto • Online woordenboek – Meertalig – Multimediaal
• Doelgroepen – Bedrijven en preventiediensten met anderstalige werknemers voor korte periode – Aannemers met anderstalige werknemers – Anderstalige werknemers zelf
Contracteranto • Huidige omvang van het project: – 4 sectoren • Bouw • Zorg • Staal • Chemische nijverheid – 7 talen • Turks • Bulgaars • Nederlands • Engels • Frans • Portugees • Spaans
Contracteranto • Partners: NAVB, Apdeu, Prevent, Vibna, ArcelorMittal, Agifodent, BIA, Point, SPI, P&I, EPYC • • • • •
Online Gebruiksvriendelijk Dynamisch Tijdloos Gratis
•
Zeer binnenkort online (normaal vanaf 01/12/2013)
Contracteranto • Registratie – Naam, bedrijfsnaam, sector, functie – Land van herkomst, moedertaal, … – Eigen login
• Brontaal → Doeltaal (of doeltalen) • Ca. 14000 woorden en begrippen
Contracteranto • Zoeken – – – –
Sector (chemie, bouw, zorg, staal) Lijst van activiteiten horend bij de sector Lijst van taken horend bij de activiteit Lijst van termen horend bij de taak
• Resultaat: tekst – audio – pictogram (2 talen) – woorden – uitdrukkingen – instructies + afdrukmogelijkheid in Word
Taakrisicoanalyse anderstaligen • Jan Bek, Arnold van Sluijs, Ernest van Sluijs en André Theune • Weinig regelgeving dus: – Tolken, vertalen, beeldende communicatiemiddelen
• Is het inzetten van een anderstalige werknemer eigenlijk wel verantwoord?
Taakrisicoanalyse anderstaligen • Randvoorwaarden: – De anderstalige werknemer moet diploma’s en certificaten hebben behaald, waaruit blijkt dat zijn kennisniveau en vaardigheden minimaal overeenkomen met de vereiste opleidingseisen zoals die in de functieomschrijving zijn vastgelegd. – De werkgever moet nieuwe werknemers en dus ook anderstalige werknemers bij aanvang van de werkzaamheden goede voorlichting geven. – Communicatieproblemen ten gevolge van laaggeletterdheid, dyslexie, dyscalculie en cultuur blijven buiten beschouwing. – De leidraad is alleen toepasbaar wanneer binnen een groep werknemers slechts één vreemde taal gebruikt wordt.
Taakrisicoanalyse anderstaligen • Randvoorwaarden (2): – Overige problemen ten gevolge van anderstaligheid, zoals kwaliteits- of productieverlies, worden in de TRA Anderstaligen niet beschouwd. – Functies waarbij men de Nederlandse taal goed moet beheersen, zoals telefoniste of receptioniste, worden buiten beschouwing gelaten.
Taakrisicoanalyse anderstaligen • Besluit: – Bruikbaar instrument – Houdt geen rekening met • Cultuurverschillen • Laaggeletterheid • Dyslexie
NAVB dossier 123 Toepassing van de welzijnsreglementering op buitenlandse arbeidskrachten
• Bevat ook een luik over de culturele achtergrond – – – – –
Aanvaarding van gezag (Power Distance Index - PDI) Tolerantie voor onzekerheid (Uncertainty Avoidance Index - UAI) Mannelijke aard (Masculinity of MAS) Individualisme (IDV) Langetermijnoriëntatie (Long Term Orientation – LTO)
NAVB dossier 123 Toepassing van de welzijnsreglementering op buitenlandse arbeidskrachten
India: meer aanvaarding van gezag, minder individualisme, minder geneigd om onvoorzienbare situaties te mijden, meer georiënteerd op de lange termijn
Posting Workers • http://www.posting-workers.eu – 27 landen – – – – – – – –
Verplichte meldingen Minimumlonen Loontoeslagen en vergoedingen Maximale arbeidstijd en minimale rusttijd Veiligheids- en gezondheidsvoorschriften Minimum jaarlijkse betaalde vakantie Aanvullende info Nuttige links
Posting Workers
Praktisch •
Beelden, woorden, eenvoud, … • betekenis: • ‘rood’ – ‘groen’ in culturen • ‘ja’-antwoorden, knikken, …
Denk ook aan • Denk ook aan menswaardige omstandigheden: huisvestiging, illegaliteit, NEN 4400, European Legal Labour Certificate, …. • Overgangsmaatregelen arbeidscontracten: 1/1/2014 gedaan voor Bulgarije en Roemenië; overgang Kroatië • Diverse regeringsmaatregelen rond zwartwerk, http://meereerlijkwerk.be = http://plusdemploisetdanslesregles.be/….
Verschillende diensten • Toezicht op de Sociale Wetten: beleidslijnen inzake collectieve en individuele arbeidsbetrekkingen • Sociale Inspectie van FOD Sociale Zekerheid: RSZwetgeving, jaarlijkse vakantie, arbeidsongevallen, kinderbijslag, ziekte- en invaliditeitsverzekering, DIMONA, deeltijds werk, tewerkstellingen van buitenlandse werknemers, … • Inspectie RVA: werkloosheidsverzekering, loopbaanonderbreking en brugpensioen • Inspectie RSZ: correcte aangifte van prestaties en vergoedingen van werknemers
Verschillende diensten • Federale politie cel mensenhandel behartigt alle vormen van mensenhandel (economische en seksuele uitbuiting, handel in menselijke organen en weefsels, enz.) en de mensensmokkel. • Gewestelijke inspectiediensten geregionaliseerde sociale wetgevingen, waaronder de toekenning en de controle op de arbeidskaarten voor buitenlandse werknemers in België – Diverse arbeidskaarten, arbeidsvergunningen, Europese blauwe kaart – Overgangsmaatregelen voor Roemenen en Bulgaren
Besluit • • • •
Communicatie is niet eenvoudig Ook cultuur bepaalt manier van (veilig) handelen Ethische overwegingen Geen nieuw probleem maar door internationalisering meer aan oppervlakte
