Hygiëne, reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf.
Presentatie voor de Brabantse Wijnbouwers op 14 november 2009 door Geert Jespers
1
Hygiëne, reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf.
2
Overzicht van de presentatie. 1. Algemeenheden: - te weten … - wat, doel, hoe - soorten onzuiverheden/behandelingen 2. Begrippen: - fysische, chemische behandeling - zuren, basen, zuurtegraad, pH - relatie: zuren, basen, zuurtegraad, pH - zure/alkalische/neutrale reinigers 3. Reinigende behandelingen: - wat, doel, hoe, soorten - mechanisme, praktisch - overzicht produkten - praktisch, zuur/alkalische reiniging 4. Ontsmettende behandelingen: - wat, doel, hoe, soorten - mechanisme, praktisch - overzicht produkten - praktisch, fysische/chemische 5. Reinigen + ontsmetten van vloeren, muren, plafonds … 6. Compatibiliteit: materiaal-reiniger-methode 7. Praktijkvoorbeelden 8. Veiligheid en gezondheid 3
Te weten …
4
Reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf. 1. Algemeen De opwarming van ons klimaat, gevolgen: ... meer m.o. in onze N. gelegen wijnregio’s ... meer infectiedruk in onze wijngaard (vochtigheid/temperatuur) in onze kelder tijdens de vinificatie Door betere rijping: … meer suiker, minder zuur, hogere pH … een lagere tolerantie t.o.v. besmettingen
ABSOLUTE REINHEID IS EEN VEREISTE … en dit hoelang hoe meer ! 5
Reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf. 1. Algemeen WAT, DOEL ? - werkzaamheden die de potentiële wijnkwaliteit verzekeren in alle stappen van de vinificatie - wijn = voedingsmiddel! - reinigen voorkomt: ▫ een rechtstreekse, negatieve invloed op de wijnkwaliteit ▫ dat micro-organismen (m.o.) zich kunnen versteken … - ontsmetten dringt het kiemgetal van m.o. terug + doodt ze HOE ? - door technieken te gebruiken die aangepast zijn: … aan de aard van de verontreiniging … aan de omstandigheden (materiaal, toestand) - T.A.C.T. regel (temperatuur, activiteit, concentratie, tijd)
6
Reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf. 1. Algemeen SOORTEN ONZUIVERHEDEN - vuil : olie, vet, neerslagen (zouten …), stof, aarde … zetmeel, eiwitten, suikers - m.o. : bacteriën, gisten, schimmels …
oxides
m.o. neerslag
stof vet olie
zouten 7
Reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf. 1. Algemeen
SOORTEN ONZUIVERHEDEN - zichtbaar vuil: duidelijk aanwezig … - onzichtbaar vuil : verborgen in scheurtjes, barstjes, poriën, spleten, naden, hoeken …
Een goede schuilplaats voor m.o. ! 8
Reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf. 1. Algemeen MICRO-ORGANISMEN (m.o.): - wilde gisten - bacteriën: ▫ aërobe bacteriën (zuurstof-minnende) bvb. azijnzuurbacterie ▫ anaërobe bacteriën (zuurstof-vrezende) bvb. melkzuurbacterie - lactobacillen - coccen, pediococcen - schimmels (en hun sporen)
Kunnen wijnziekten veroorzaken indien niet doeltreffend behandeld ! 9
Reinigen en ontsmetten in het wijnbedrijf. 1. Algemeen SOORTEN BEHANDELINGEN - reinigende : fysico-chemische behandelingen - ontsmettende : fysische of chemische behandelingen ◊ reinigende behandelingen … zijn vóórbehandelingen, komen vóór de ontsmettende (= desinfectie) … zijn fysico-chemisch van aard: naast agitatietechnieken (schrobben, schuren, spuiten ...) gebruiken we chemische producten (reinigers) ◊ ontsmettende behandelingen … zijn ofwel chemisch of fysisch van aard Ontsmetting kan ENKEL ná een afdoende reiniging ! 10
2. Begrippen: fysische, chemische behandeling
Fysische behandeling = behandeling waarbij géén chemische reacties optreden, er ontstaan géén nieuwe stoffen Chemische behandeling = behandeling waarbij chemische reacties optreden, er ontstaan nieuwe stoffen (afbraakproducten) Fysico-chemische ...
een combinatie van beiden !
11
2. Begrippen: zuren, zuurtegraad, pH WAT ? - zuren = chemische stoffen die de eigenschap hebben om opgelost in waterig midden zure functies af te splitsen (protonen, H+) waardoor de zuurtegraad ↑ en de pH ↓ zuur
zuurrest -
+
x H+
- zuurtegraad = het totaal aan afsplitsbare zuurfuncties (x H+) in de oplossing (meting door titratie) … is dat wat we proeven = … potentiële zuurtegraad - pH = het totaal aan afgesplitste vrije zuurfuncties op het moment van de meting (pH meter) = … actuele zuurtegraad = - log [H+] in mol/L
= gelegen tussen 0 en 14
0 . . . . . . . 7 . . . . . . . 14 zuur neutraal alkalisch 12
2. Begrippen: relatie: zuren, zuurtegraad, pH Zuurtegraad en pH hebben beiden iets te maken met zuren en hun concentratie in de oplossing waarin ze voorkomen. Beiden zijn een manier om een zuurgehalte aan te duiden. zuurtegraad = totaal aan zuurfuncties pH = totaal aan vrije zuurfuncties ⇒
zo zal de pH van een zuuroplossing niet noodzakelijk en onmiddellijk dalen bij toevoeging van een beperkte hoeveelheid zuren !
⇒
alles heeft dus te maken met het evenwicht tussen gebonden + vrije zuurfuncties gebonden H+
vrije H+ 13
2. Begrippen: zuren in most en wijn Dit zijn organische zuren (carbonzuren), de zuurfunctie bevindt zich in de carboxylgroep (COOH): O R–C O – H → H+ bvb. Wijnsteenzuur Appelzuur Melkzuur Barnsteenzuur (kleine hoeveelheden …) Azijnzuur (zeer kleine hoeveelheden …) enz … Organische zuren zijn zwakke zuren … beperkte pH daling ! 14
2. Begrippen: zuren in most en wijn Wijnsteenzuur
Appelzuur
Melkzuur
Azijnzuur
15
2. Begrippen: zure reinigers Dit zijn organische zuren of anorganische zuren, de zuurfunctie bevindt zich respectievelijk in de carboxylgroep of is rechtstreeks gebonden aan het mineraal (S, Cl, N …) bvb. organische zuren ▪ citroenzuur ▪ azijnzuur ▪ mierenzuur
CH3COOH HCOOH
anorganische zuren ▪ zwavelzuur H2SO4 ▪ zoutzuur HCl ▪ salpeterzuur HNO3 Anorganische zuren zijn sterke zuren … sterke pH daling ! 16
2. Begrippen: basen, zuurtegraad, pH WAT ? - basen = chemische stoffen die de eigenschap hebben om opgelost in waterig midden alkalische functies af te splitsen (hydroxylionen, OH-) waardoor de zuurtegraad ↓ en de pH ↑ base
baserest
+
x OH-
- zuurtegraad = het totaal aan afsplitsbare zuurfuncties (x H+) in de oplossing (meting door titratie) … basen hebben de eigenschap om zuren te neutraliseren: OH-
+
H+
H2O
- pH = het totaal aan afgesplitste zuurfuncties op het moment van de meting (pH meter) = - log [H+] in mol/L = ……… actuele zuurtegraad = gelegen tussen 0 en 14 en (- log [H+]) + (- log [OH-]) = 14 0 . . . . . . . 7 . . . . . . . 14 zuur neutraal alkalisch 17
2. Begrippen: basen in most en wijn
. . . GEEN !
18
2. Begrippen: alkalische reinigers (AR) Dit zijn anorganische basen bvb. Natriumhydroxide (NaOH) Kaliumhydroxide (KOH) Deze ▫ ▫ ▫
basen zijn meestal verrijkt met andere actieve stoffen: bevochtigers (oppervlaktespanningsverlagers, detergenten) complexanten (Ca, Mg, metalen ...) desinfectiemiddelen (chloorhoudend …) enz …
OPGELET ! … aggressief, gevaar voor verwondingen (huid, ogen) … zeer reactief/efficient … werken vanuit de verdunning (water) 19
ALKALISCHE REINIGERS (AR)
MEESTAL diverse componenten opgelost in water met elk specifieke eigenschappen
alkalische stoffen
additieven
desinfectans
emulgatoren bevochtigers
complexanten 20
2. Begrippen: neutrale reinigers
Dit zijn olie/vet opnemende tensioactieve stoffen (tensiden) die neutraal tot licht alkalisch zijn. Tensioactief = verlaging van de oppervlaktespanning SOORTEN: 1° komen voor in middelen voor persoonlijke hygiëne, meestal gearomatiseerd: handreinigers ... 2° middelen om aan reinigers toe te voegen: detergenten ...
21
2. Begrippen: waterverbruik Minder belangrijk voor de amateur ... des te belangrijker voor de professionele wijnbouwer !
1 L wijn
~
1 tot 3 L water verbruik !
BEPERKING VAN HET WATERVERBRUIK: 1° 2° 3° 4° 5°
controle op het gebruik vermijden van verliezen opleiding personeel (sensibilisering) waterbesparende technologiën inzetten waterterugwinning (recyclage)
22
2. Begrippen: afvalwaterstromen in het wijnbedrijf Lokalen, wijnmakersgerei Druivenoogst Overpompen Lagering Flesreiniging Botteling
23
2. Begrippen: waterverbruik tijdens werkzaamheden waterverbruik Keltern
kelderwerk und Mosten ... most 1°Abstich oversteek 1. vaten reinigen Fässer und ... Flaschen reinigen, bottelen Abfüllen
Juli
BSB5 mg/l
.
Wasserverbrauch [m³]
2. Abstich
Flaschen reinigen,
1° oversteekAbfüllen flessen reinigen
Aug. Sep. Okt. Nov. Dez. Jan. Feb. März April Mai
Juni
Het waterverbruik is sterk afhankelijk van de Anfallzeitpunkt, Menge und Zusammensetzung prägen aard der werkzaamheden. die saisonale Eigenart der Weinbauabwässer. 24
2. Begrippen: ↑ kosten voor afvoer van afvalwater
€ / ha 300 250 200 150 100 50 87
88
89
90
91
92
93
94
95
jaar
Groeiende wettelijke eisen voor het reinigen van afvalwater leiden tot een stijging van de algemene kosten. 25
3. Reinigende behandelingen WAT ? - fysico-chemische vóórbehandelingen DOEL ? - vuil losmaken, reinigen, voorbereiding op de ontsmetting HOE, SOORTEN ? - fysisch: door agitatie, schuren, schrobben, (af)spoelen … - chemisch: gebruik van chemische reinigers (zure of alkalische) ... reiniging is een combinatie van beiden en is dus fysico-chemisch van aard !
26
3. Reinigende behandelingen MECHANISME: - steunt op het losmaken + verwijderen v/h vuil ▫ chemische reiniger : reactie met vuil tot opgeloste fragmenten dikwijls verlagen van de oppervlaktespanning ▫ agitatie (schuren…): ondersteunt het chemisch reinigen PRAKTISCH: - zure, alkalische en neutrale reinigers - schuren/schrobben ▫ glaswerk, plastic : plastic borstels (synthetische haren) ▫ houtwerk : borstels (metalen haren = inox!) ▫ houten tonnen : steentjes (scherpe) - afspoelen, afspuiten met water ▫ algemeen : tuinslang, hogedrukreiniger … - de T.A.C.T. - regel
Goede reiniging … is een reiniging van ook moeilijk bereikbare zones ! 27
3. Reinigende behandelingen T.A.C.T. regel : temperatuur, activiteit en concentratie staan in rechtstreekse verhouding tot tijd Temperatuur : van de reiniger Activiteit : kracht of toegepaste druk Concentratie : van de reiniger Tijd: duur van de reiniging
T en A en C
∼
Tijd
Hoe hoger T, A of C ... des te korter de reinigingsduur om hetzelfde reinigende effect te bekomen ! ... maar hier zijn limieten aan ! 28
3. Reinigende behandelingen OPGELET ! Voor uw veiligheid: Zure en alkalische reinigers zijn aggressief, 1° gevaar voor verwondingen (huid, ogen): - steeds veiligheidskleding dragen 2° bij aanmaak van verdunningen: - steeds werken vanuit de verdunning, eerst water + dan daaraan het produkt al roerend toevoegen Normale werkwijze: veiligheidskleding dragen ! 1° 2° 3° 4°
aanmaak reiniger in juiste concentratie recipient voorspoelen met heet water voldoende lang spoelen/reinigen met reiniger naspoelen met (heet) water tot geurvrij !
Nooit zure met alkalische reinigers mengen: gevaar voor chloorgas ... ! 29
3.1. Zuur reinigende behandelingen OVERZICHT Zure reiniger organische
specifiek doel
produkten
recipient
lichte verontreiniging (wijnsteen)
koud, 5-10 % citroenzuur koud, 5-10 % azijnzuur koud, 5-10 % mierenzuur
algemeen algemeen algemeen
anorganische zware verontreiniging
merkprodukt
◊
koud, 2-5 % zoutzuur glaswerk koud, 2-5 % salpeterzuur inox koud, 2-5 % zwavelzuur glas, inox, fusten ontgroenen
verwijderen wijnsteen, 2-3 % Calgonit S vloeib. hechtend vuil ARR zuur B (zo kort mogelijk)
algemeen
◊ ook ontsmettend Chemische reinigers ... steeds aanmaken vanuit de verdunning ! Aluminium, zink, koper zijn NIET bestand tegen alle zure reinigers !
30
3.1. Praktisch: “zuurreiniging door chemische afbraak”
MECHANISME: - denaturatie, chemische afbraak van de vervuilende stoffen door zuurreiniging: ↑ zuurtegraad en ↓ pH
oppervlak recipient van “hechtend vuil”
… tot …
losse , gemakkelijker te verwijderen deeltjes 31
Zuren Zoutzuur (HCl) Zwavelzuur (H2SO4) Fosforzuur (H3PO4) Salpeterzuur (HNO3) Mierenzuur (HCOOH) Azijnzuur (CH3COOH)
Zuren verwijderen minerale afzettingen. 32
Zuur reinigen ”citroenzuur”
33
Zuur reinigen ”zwavelzuur”
34
Zuur reinigen ”zoutzuur”
35
3.2. Alkalisch reinigende behandelingen OVERZICHT Alkalische reiniger
specifiek doel
produkten
recipient
produkt
---
koud, 2 % Kristalsoda
niet (waas)
produkt
lichte verontreiniging
koud, 2 % Trisoda warm, 2 % Trisoda
glas, inox houten vat
produkt
zware verontreiniging
tot 90 °C, 5 % natriumhydroxide algemeen
produkt
zware verontreiniging
tot 90 °C, 2,5 % natriumhydroxide
pers+ 2,5 % kaliumhydroxide doeken
merkprodukt (vloeistof) ◊
verwijderen hechtend vuil, ontvetten
koud, 1-2 %, 30 min P3-Asepto, Radic Purexol, Calgonit DA
merkprodukt (vast) ◊
verwijderen hechtend vuil, 2-5 %, 60 min ontvetten Chemipro, P3-gamo HD
RVS glas kunstst. RVS glas kunstst.
◊ ook ontsmettend; houdbaarheid vloeistoffen ≤ ½ j , vaste stoffen ≤ 2 j 36
3.2. Praktisch: “alkalische reiniging door denaturatie/opzwellen”
MECHANISME: opzwellen, chemische afbraak van het vuil door alkalische reiniging: ↓ zuurtegraad en ↑ pH + ontvetten door verzeping
oppervlak recipient van “hechtend vuil”
… tot …
losse , gemakkelijker te verwijderen deeltjes 37
Alkalische stoffen
Natronloog (NaOH) Kaliloog (KOH) Carbonaat (Na2CO3 ) Silicaat (Na2O.SiO2 )
Basen werken zwellend en versnellen de oplossing van vuil. 38
3.2. Praktisch: “ontvetten door verzeping” Oliën + vetten zijn hydrofoob: ze lossen moeilijk op in water MAAR … dit gaat beter indien we er een “base” (alkalische reiniger) aan toevoegen … olie (vloeibaar) : vormt door verzeping een onverzadigd vetzuur … vet (vast) : . . . . . . . . . een verzadigd vetzuur olie/vet VERZEPING
+
verzeping (hydrolyse) alkalische stof (OH-) → vetzuurrest (= zeep) … ↓ bijkomende reinigende werking !
In alkalisch midden vertonen olie/vet een aanzienlijke verbetering van hun oplossend vermogen omdat hun reactieproducten (vetzuurrestionen, zepen) zowel hydrofobe als hydrofiele eigenschappen bezitten. hydrofoob deel = lange koolwaterstofgroep = hydrofobe staart hydrofiel deel = organische zuurgroep (carbonzuur)=hydrofiele kop Zepen vertonen een bijkomende reinigende werking doordat ze nog niet verzeepte olie/vet inkapselen en in oplossing brengen !
39
3.2. Praktisch: “hydrofiel en hydrofoob” olie/vet
+
R ---------COOH
alcalische stof → +
NaOH
vetzuurrest (= zeep) …
→
R ---------COONa
→
R ---------COO-
+ +
H2O Na+ + H2O
vetzuurrest-ion : hydrofoob Vet, olie
hydrofiel R
---------COO-
hydrofobe staart
hydrofiele kop hydrofobe staart
H2O
en wordt oplosbaar !
hydrofiele kop 40
3.2. Praktisch: “bijkomende reinigende werking van zepen” Oppervlak van de oplossing H2O
H2O
H2O H2O
H2O zeep = vetzuurrest-ion :
H2O
hydrofiele kop hydrofobe staart
H2O H2O H2O
H2O
H2O H2O 41
H2O
H2O
H2O H2O
H2O zeep = vetzuurrest-ion :
H2O
hydrofiele kop hydrofobe staart
H2O H2O H2O
H2O
H2O H2O 42
H2O
H2O
H2O H2O
H2O zeep = vetzuurrest-ion :
H2O
hydrofiele kop hydrofobe staart
H2O H2O H2O
H2O
H2O H2O 43
“inkapseling vet/olie”
hydrofoob deeltje Vet, olie
H2O
H2O
H2O H2O H2O
H2O
H2O
H2O H2O
H2O
H2O 44
“inkapseling = in oplossing brengen”
hydrofoob deeltje Vet, olie
H2O
H2O
H2O H2O H2O
H2O
H2O
H2O H2O
H2O
H2O 45
Oppervlak
H2O
H2O
H2O H2O H2O
H2O
Vet, olie
H2O
H2O
H2O
H2O
H2O 46
Oppervlak oplossing/ vat/ tank/…
H2O
H2O
H2O H2O
hydrofoob deeltje gaat in oplossing !
H2O
H2O
Vet, olie
H2O
H2O
H2O
H2O
H2O 47
3.2. Praktisch: “verlaging van de oppervlaktespanning” WAT ? Oppervlaktespanning is een natuurkundig verschijnsel waarbij het oppervlak van een vloeistof aan een vloeistof-gas of vloeistofvast overgang zich gedraagt als een veerkrachtige laag. Bvb. Schaatsenrijders en lichte voorwerpen zinken niet dankzij de oppervlaktespanning. Losse druppels krijgen een bolvorm.
Vloeistof kruipt omhoog tegen de glaswand
48
3.2. Praktisch: “verlaging van de oppervlaktespanning” PRAKTISCH: Bepaalde stoffen, tensioactieve stoffen (tensiden, detergenten, zepen …) verlagen de natuurlijke oppervlaktespanning … olie/vet deeltjes komen daardoor gemakkelijker los van een vervuild oppervlak (vat, wijnmakersgerei …)
oppervlak recipient van “hechtend vuil”
oppervlak recipient … tot …
losse, gemakkelijker te verwijderen deeltjes 49
Alkalisch reinigen ”natriumcarbonaat (Kristalsoda)”
Chemische formule Na2CO3·10H2O -
zeer goedkoop reinigingsproduct is mild voor de gebruiker lichte reiniger, 2 % oplossing in warm water nadeel: - laat een lichtgrijze waas op glaswerk achterlaten (bij water met veel kalk … neerslag van CaCO3) - steeds goed naspoelen met zuiver water
50
Kristalsoda
51
Alkalisch reinigen ”trinatriumfosfaat (Trisoda)”
Chemische formule Na3PO4·12H2O -
goedkoop reinigingsproduct is mild voor de gebruiker lichte reiniger, 2 % oplossing in warm water dezelfde reinigende werking als kristalsoda maar zonder het nadeel van lichtgrijze waas op glaswerk → gebruikt in industriële flessenspoelmachines … … geeft een uitzonderlijke glans aan glaswerk - steeds goed naspoelen met zuiver water
52
Trisoda
53
Alkalisch reinigen ”natriumhydroxide (caustic soda)”
Chemische formule: NaOH - zeer corrosief, veroorzaakt ernstige brandwonden (veiligheidskleding dragen) - zeer doeltreffende reiniger bij een concentratie van 0,5-5 % - goed naspoelen met zuiver water
54
Natriumhydroxide
55
Alkalisch reinigen ”alkalische reinigers (merkprodukten)” Chemische formule: een samenstelling van meerdere produkten … Natriumhydroxide (NaOH) of Kaliumhydroxide (KOH) of beiden Deze ▫ ▫ ▫
basen zijn meestal verrijkt met andere actieve stoffen: bevochtigers (oppervlaktespanningsverlagers, detergenten) complexanten (in oplossing houden van Ca, Mg, metalen ...) desinfectiemiddelen (chloorhoudend …) bvb. Natriumhypochloriet (NaOCl)
- zeer corrosief, veroorzaakt ernstige brandwonden (veiligheidskleding) - zeer doeltreffende reinigers/ontsmetters - goed naspoelen met zuiver water
56
Alkalische reinigers ”Calgonit DA oplossing”
Bevat Kaliumhydroxide en Natriumhypocloriet. - zeer corrosief, veroorzaakt ernstige brandwonden (veiligheidskleding dragen) - zeer doeltreffende reiniger bij een concentratie van 1 à 2% (gebruikt in de melkveehouderij voor het reinigen van melkinstalaties) - steeds goed naspoelen met zuiver water P.S. is verkrijgbaar in bussen (30L) bij tuincentra van AVEVE
57
Calgonit DA
Calgonit DA
58
P3-asepto
59
Purexol
60
Chemipro
61
3.3. Praktisch: “neutrale reiniging”
PRAKTISCH: Talrijke “merkproducten” : - tot 50 °C, verdund 2-5 % :
handen, …
62
Neutrale handreiniger
63
4. Ontsmettende behandelingen
WAT ? - chemische of fysische behandelingen ná een voorafgaandelijke reiniging (organisch vuil kan ontsmettingsstof inactiveren) DOEL ? - het doden van alle aanwezige m.o. (bacteriën, gisten, schimmels) HOE, SOORTEN ? - chemisch: gebruik van chemische ontsmettingsmiddelen (het fysisch aspect blijft beperkt tot een spoeloperatie !)
- fysisch: door middel van warmte of U.V. stralen
64
4. Ontsmettende behandelingen
MECHANISME: - steunt op de denaturatie van de celstructuur (vernietiging) PRAKTISCH: - chemisch: spoelen met een met water verdunde ontsmettingsvloeistof - fysisch: ▫ blootstelling aan een hoge temperatuur (rekening houdend met materiaaltype) ▫ blootstelling aan U.V. licht
65
4.1. Ontsmettende behandelingen OVERZICHT
“chemische ontsmetting”
Normale werkwijze: veiligheidskleding dragen ! 1° aanmaak ontsmettingsmiddel in de juiste concentratie 2° werken volgens handleiding type chloor
chemische naam 5 % natriumhypochloriet NaOCl pH 11
peroxide alcohol zwavelwiek
produkten
recipient
javel
alle uitgez. hout (gevaar TCA)
waterstofperoxide H2O2 perazijnzuur CH3COOOH
P3 Sopuroxid 15, Oxonia
ethanol, iso-propanol 70%
← idem
alle vooral kunststof
← idem
houten vat
zwavel
kaliumdisulfietopl. kaliumdisulfiet 1 g/L citroenzuur 0,5 g/L
← idem
alle
alle
Nooit peroxide met alkalische reinigers/zoutzuur mengen: gevaar voor chloorgas ! Nooit sterk schuimende of hechtende produkten gebruiken: bvb. Biguanide (chloorhexidine), kwaternaire ammoniumverbindingen … 66
Desinfectiemiddelen
Actieve chloor: - Natriumhypochloriet (NaOCl) - Kaliumhypochloriet (KOCl) - Organische chloordragers Per-verbindingen: - Waterstofperoxide - Permierenzuur - Perazijnzuur - Anorganische per-verbindingen Amphotensiden Kwaternaire Ammoniumverbindingen Aldehyden
Desinfectiemiddelen dienen de m.o. doelgericht te bestrijden. 67
Chemische ontsmetting ”natriumhypochloriet” Bvb. De meeste alkalische reinigers (merkproducten) bevatten natriumhypochloriet (NaOCl) … en zijn naast reiniger daardoor ook desinfectans = vloeibaar, snelwerkend product dat ontsmet + reinigt
NaOCl + H2O → HOCl + NaOH = wordt nog actiever bij aanzuren tot pH 5-7 (zwavelzuur)
NaOCl + H+ → → HOCl + Na+ natriumhypochloriet
onderchlorigzuur
- is instabiel, ontbindt langzaam … Halogeenhoudende produkten (chloor … ) NOOIT in contact brengen met hout, kurk … mogelijke vorming van respectievelijk chlorofenol, trichloroanisol (TCA)… !
68
Natriumhypochloriet
69
Chemische ontsmetting ”peroxide” Bvb. Oxonia
1 % = 10 ml/L, 20 min/20 °C
= vloeibaar, snelwerkend product dat ontsmet MAAR niet reinigt = waterstofperoxide aangezuurd met azijnzuur, beiden reageren tot perazijnzuur, een zeer sterk ontsmettingsmiddel dat m.o. doodt H2O2 + CH3COOH → CH3COOOH + H2O CH3COOOH → CH3COOH + actieve zuurstof Opgelet ! - beperkt houdbaar: verliest zijn werking door verouderen - bij opslag, schroefdop los zodat vrijgekomen zuurstof kan ontsnappen
70
Waterstofperoxide
H2O2 71
Chemische ontsmetting ”ethanol of iso-propanol”
= vloeibare alcoholen, concentratie 70 % Voornaamste gebruikstoepassingen: - ontsmetten van kunststof vaten ▫ tot in de scheurtjes … ▫ 20 min/20 °C - ideaal voor plaatselijk desinfecteren (klein gerief …) ▫ d.m.v. handsproeier ▫ enkel bevochtigen
72
Iso-propanol
73
Chemische ontsmetting “zwavelwiek” = fundamentele zwavel, op een wiek aangebracht (droog) Toepassing: - voornaamste gebruik: ontsmetten van houten vaten (tot in de poriën) - eerst vaten reinigen, brandende zwavelwiek in hangen + vat afdichten … de zwavel brandt op, verbruikt de zuurstof en vormt zwaveldioxide (SO2) … warme zwaveldioxide (gas) zet het vat onder druk zodat het gas tot in de poriën kruipt … = degelijke ontsmetting - eventueel vat naderhand uitspoelen met kaliumdisulfiet oplossing (KDS + citroenzuur) om eventuele verbrande zwavelresten te verwijderen
74
Zwavelwieken
S
+ O2 → SO2 gas 75
Chemische ontsmetting “kaliumdisulfietoplossing” = aangezuurde oplossing van kaliumdisulfiet in water Kaliumdisulfiet = kaliumpyrosulfiet = kaliumbisulfiet: 1 g/L Citroenzuur: 0,5 g/L Door aanzuren ontstaat zwaveldioxide (SO2) dat m.o. inhibeert. K2S2O5 + 2H+ → 2K+ + H2SO3 + SO2 H2SO3 ↔ SO2 Toepassing:
+
H2O
- algemene ontsmetting van niet poreus wijnmakersmateriaal (flessen, mandflessen, kunstof vaten, waterslot …) - onmisbaar bestanddeel bij de vinificatie: ▫ voorkomt de ontwikkeling van m.o. ▫ voorkomt oxidatie van geur en smaakstoffen ▫ speelt een belangrijke rol in de smaakvorming ▫ kan in sommige gevallen een lichte oxidatie ongedaan maken 76
Chemische ontsmetting “sulfamidezuur”
= 0,1-0,5 % sulfamidezuuroplossing (H3NO3S) in water
Toepassing: - voor standontsmetting van allerlei gerief (koppelingen, verbindingstukken … bij grotere installaties) - in kunststofbehouder bewaren - elke maand vervangen
77
4.2. Ontsmettende behandelingen OVERZICHT
“fysische ontsmetting”
Normale werkwijze: veiligheidsrichtlijnen in acht nemen !
type warmte
aard hete vloeistof (> 82 °C) sterilisatie
warmte
stoom
straling
U.V. licht
toepassing koken, > 20 min.
recipient alle uitgez. kunststof
uitstomen, > 20 min. RVS uitstomen, > 2 uur hout uitgez. kunststof U.V. lamp
lokalen
Nooit de ogen blootstellen aan U.V. licht ... ! 78
Fysische ontsmetting “stoomreinigen”
79
Fysische ontsmetting “Ultraviolet licht”
Ultraviolette straling
80
Fysische ontsmetting “Ultraviolet licht”
81
5. Reinigende + ontsmettende behandelingen vloeren, muren, plafonds ... Behandeling
OVERZICHT type
alkalische reiniger (vloeistof)
5 ml/L Asepto P3, Radic, Purexol, Calgonit DA
alkalische reiniger (vast)
2-5 % Chemipro, P3-gamo HD
talrijke merkproducten
vrij van geurstoffen !
alkalisch product
warm; 0,5-5 % natriumhydroxide
alkalisch product
koud, 1-2 % natriumhypochloriet
Opgelet !
Natriumhypochloriet tast beton aan.
82
6. Compatibiliteit “materiaal-reiniger-methode” OVERZICHT
Materiaal
te vermijden
negatief effect
koper (brons, messing)
zure reiniger
kratervormige aanetsing
kunststof
alkalische reiniger
wordt hard, scheurvorming
hout, kurk
alkalische reiniger (chloorhoudend)
vorming TCA (trichloroanisol)
borstels (inox …)
dat ze harder zijn dan het te reinigen materiaal
hogedrukreiniger
te hoge straaldruk > 30 bar
verruwing oppervlak beschadiging materiaal (hout, glas … beton …)
83
7. Praktijkvoorbeelden 1. GLAS: Wijnflessen... na gebruik met water uitspoelen ... indien nog vuil, reinigen/ontsmetten met AR (borstel) OF bij weinig vuil spoelen met Trisoda-oplossing ... naspoelen met heet water ... laten uitlekken op ontsmet droogrek ... laten drogen ... in wijnkarton ondersteboven droog opbergen. Vóór hergebruik spoelen met sulfietoplossing, laten uitdruipen. Mandfles (D.J.) ... na gebruik met heet water uitspoelen ... reinigen/ontsmetten met AR (vullen of met borstel uitschuren) OF bij weinig vuil spoelen met Trisoda-oplossing ... naspoelen met heet water ... laten uitlekken ... + KDS poeder + rechtop onder keukenpapierprop bewaren.
84
7. Praktijkvoorbeelden 2. HOUT: Kurken ... vóór het gebruik (bottelen) onderdompelen in lauw water (< 40 °C) gedurende 30 min. ... dit herhalen totdat het spoelwater helder blijft ... ontsmetten met sulfietoplossing ... de kurken door het kurkapparaat duwen (verwijderen van opgezogen vuil) ... opnieuw ontsmetten met sulfietoplossing ... laten uitdruipen, bottelen. Houten tonnen ... na gebruik met heet water uitspoelen ... indien afzettingen, met scherpe steentjes vullen + heet water of zure reiniger, uitschuren ... reinigen met zure reiniger ... uitspoelen met heet water tot zuurvrij ... zwavelwiek in branden voor ontsmetting ... uitspoelen met sulfietoplossing voor verwijdering van eventuele zwavelwiekresten.
85
7. Praktijkvoorbeelden
3. KUNSTSTOF: Kunststof vat … na gebruik met water uitspoelen (hogedrukreiniger, spuit) ... reinigen/ontsmetten met AR (vat vullen) ... aflaten, naspoelen met heet water ... laten uitlekken ... + KDS poeder + rechtop onder keukenpapierprop bewaren. In geval van wijnsteenafzettingen de alkalische reiniger vervangen door zure reiniger (inwerktijd steeds zo kort mogelijk houden !) Polymeerkurken ... ontsmetten met sulfietoplossing ... laten uitdruipen, bottelen.
86
7. Praktijkvoorbeelden
4. ROESTVRIJ STAAL (inox, RVS): RVS ... na gebruik met water uitspoelen (spuit, hogedrukreiniger) ... uitstomen OF reinigen/ontsmetten met AR (vat vullen), aflaten, naspoelen met heet water ... laten uitlekken/drogen ... afdichten. In geval van wijnsteenafzettingen de alkalische reiniger vervangen door zure reiniger (inwerktijd steeds zo kort mogelijk houden !)
87
7. Praktijkvoorbeelden 5. HEVELS: Hevelslangen (zeer grote bron van besmettingen) … na gebruik zeer goed naspoelen met heet water … vullen met alkalische reiniger OF rondpompen met alkalische reiniger ... naspoelen/neutraliseren met citroenzuuroplossing ... naspoelen met heet water … zeer goed laten uitlekken, (ophangen) tot droog ... aan beide uiteinden een keukenpapierprop aanbrengen. 6. GROTE VATEN UIT KUNSTSTOF of ROESTVRIJ STAAL Na gebruik met water uitspoelen ... reinigen/ontsmetten met AR d.m.v. sproeisysteem dat in het vat centraal wordt opgehangen ... aflaten, naspoelen met heet water via sproeisysteem... laten uitlekken/drogen ... afdichten.
88
“sproeireinigen/ontsmetten”
89
“sproeireinigen/ontsmetten”
90
8. Veiligheid en gezondheid Bij het reinigen en ontsmetten worden produkten gebruikt die onze gezondheid kunnen schaden. Zorg ervoor dat u de richtlijnen met betrekking tot het veilig gebruik van deze produkten kent en begrijpt !
De auteur kan niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele nadelige invloeden tengevolge van het gebruik van produkten waarvan sprake in deze lezing.
91
8. Veiligheid en gezondheid
De technische fiches & veiligheidsfiches van de meeste vernoemde produkten zijn te consulteren op de website
www.vaw-geel.be/techfiche/tf02.html
92
Dank u voor jullie aandacht ! 93
