HOWEST departement Hiepso

HOWEST – departement Hiepso

VALPREVENTIE BIJ LICHT DEMENTERENDE OUDEREN IN EEN WOONEN ZORGCENTRUM

Eindwerk aangeboden tot het behalen van de titel van: Bachelor in de ergotherapie

Onder begeleiding van: Linda Nuyttens Leen De Coninck Françoise Hondekijn

Loyson Debby Mei 2008

Hogeschool West-Vlaanderen - departement Hiepso R. de Rudderlaan 6 - 8500 Kortrijk T 056 23 98 60 - F 056 23 98 80 - [email protected]

2


VALPREVENTIE BIJ LICHT DEMENTERENDE OUDEREN IN EEN WOONEN ZORGCENTRUM





3

Dankwoord

Het afgelopen schooljaar heb ik met veel plezier gewerkt aan mijn eindwerk omtrent valpreventie. De totstandkoming van een eindwerk gaat niet altijd zonder slag of stoot en zonder de hulp van anderen was het dan ook zeker niet gelukt. Linda Nuyttens, mijn interne promotor en begeleidende docente, wil ik bedanken voor de mogelijkheid die ze mij heeft gegeven om dit eindwerk uit te werken. Ook haar inzet voor dit eindwerk verdient een pluim. verder wil ik haar nog bedanken voor de aangename samenwerking gedurende mijn stage in het W.Z.C. De Meers. Geen dankwoord is goed genoeg om uit te drukken wat mijn promotors voor mij hebben betekent gedurende de uitwerking van mijn eindwerk. Het vele geduld, de toffe samenwerking en de vele uren werk die zowel mevrouw Leen De Coninck, Linda Nuyttens als Françoise Hondekijn aan mij hebben besteed, zijn voor mij goud waard. Ook naar mevrouw Ann Herpels, directeur Intramurale zorg en de heer Bart Landsheere, directeur bewonerszorg, wil ik mijn dank betuigen voor het mogelijk maken van mijn stage, alsook voor de vele inspanningen die zij leverden om dit eindwerk tot een goed einde te brengen. Verder wil ik nog het voltallig personeel van het gelijkvloerse bedanken voor de toffe samenwerking en de vele steun die ik kreeg van hen tijdens de uitwerking van dit eindwerk. Bart Mistiaen, docent van de hogeschool West-Vlaanderen, departement Hiepso, verdient mijn dank bij het uitwerken van mijn statistieken. Zonder hem zouden de statistieken er heel wat anders uitgezien hebben. Mevrouw Verbrugge wil ik bedanken voor het kritisch lezen van dit eindwerk. Het was een hele klus en het verbeteren ervan des te meer. Dit is het enige hoofdstuk dat niet aan haar scherpe blik is onderworpen, dus taal- en schrijffouten komen dus volledig voor mijn rekening. Daarnaast wil ik ook de school Hiepso en het voltallig lerarenteam richting ergotherapie bedanken voor de begeleiding tijdens de opleiding. Tenslotte wil ik ook nog mijn ouders bedanken, die mij een kans gegeven hebben om deze studies te volgen. Ook familie en vrienden wil ik bedanken voor hun steun op gebieden waar ik minder scoor, waaronder de lay-out en het vele verbeterwerk.

4

Inhoudstafel Dankwoord ............................................................................................................................... 4 Inhoudstafel ............................................................................................................................. 5 Inleiding.................................................................................................................................... 7 Theoretisch deel ...................................................................................................................... 9 Inleiding.................................................................................................................................. 10 1. Definitie en epidemiologie .................................................................................................. 11 1.1 Definitie ........................................................................................................................ 11 1.1.1Risicopersoon ........................................................................................................ 11 1.1.2 Bijna – val.............................................................................................................. 12 1.1.3 Val ........................................................................................................................ 12 1.1.4 Valpreventie .......................................................................................................... 12 1.2 Epidemiologie .............................................................................................................. 12 1.3 Mortaliteit .................................................................................................................... 13 1.4. Besluit ......................................................................................................................... 13 2. De rol van de ergotherapeut i.v.m. valpreventie ................................................................ 14 3. Oorzaken ........................................................................................................................... 17 3.1 Inleiding ........................................................................................................................ 17 3.2.1 Gedragsfactoren ................................................................................................... 19 3.2.2 Omgevingsfactoren ............................................................................................... 19 3.2.3 Sociaal-economische factoren .............................................................................. 20 3.2.4 Cognitie en emotie ................................................................................................ 21 3.2.5 Verminderde mobiliteit en evenwicht .................................................................... 22 3.2.6 Valangst ................................................................................................................ 22 3.2.7 Orthostatische hypotensie..................................................................................... 23 3.2.8 Fixatie.................................................................................................................... 23 3.2.9 Medicatie ............................................................................................................... 24 3.2.10 Verminderd zicht en gehoor ................................................................................ 24 3.2.11 Problemen met de Continentie............................................................................ 25 3.3 Besluit .......................................................................................................................... 25 4. De houding van de ouderen na een val ............................................................................. 26 5 Gevolgen............................................................................................................................. 28 5.1 Inleiding ........................................................................................................................ 28 5.2 Fysiek letsel ................................................................................................................. 29 5.3 Psychosociaal gevolg .................................................................................................. 30 5.4 Economisch gevolg ...................................................................................................... 30 5.5 Besluit .......................................................................................................................... 31 6 Preventie en Zorg ............................................................................................................... 32 6.1 Inleiding ..................................................................................................................... 32 6.2 Primordiale preventie ................................................................................................... 32 6.3 Primaire preventie ........................................................................................................ 33 6.4 Secundaire preventie ................................................................................................... 33 6.5 Tertiaire preventie ........................................................................................................ 33 6.6 Multifactoriele interventies........................................................................................... 33 6.7 Aanpakken van de risicofactoren ................................................................................. 34 6.7.1. Gedragsfactoren .................................................................................................. 34 6.7.2. Omgevingsfactoren ............................................................................................. 34 6.7.3 Sociaal-economische factoren .............................................................................. 37 6.7.4 Cognitie en emotie ................................................................................................ 37 6.7.5 Verminderde mobiliteit en evenwicht .................................................................... 38 6.7.6 Valangst ................................................................................................................ 39 6.7.7 Orthostatische hypotensie..................................................................................... 39

5

6.7.8 Fixatie.................................................................................................................... 40 6.7.9 Medicatie ............................................................................................................... 40 6.7.10 Verminderd zicht ................................................................................................. 40 6.7.11 Continentie .......................................................................................................... 41 6.8 Besluit .......................................................................................................................... 41 7. Assesment i.v.m. valpreventie ........................................................................................... 42 7.1 Hoe selecteert men geschikte meetinstrumenten? ...................................................... 42 7.2 Assessment ................................................................................................................. 42 8. Algemeen besluit ............................................................................................................... 45 Praktisch deel ........................................................................................................................ 46 Inleiding.................................................................................................................................. 47 1 Valregistratieformulier ......................................................................................................... 48 2 Outcome van het valregistratieformulier ............................................................................. 51 3 Interventies voor valpreventie in een woonen zorgcentrum ............................................ 56 3.1 Vaststellen van de risicopersonen ............................................................................... 56 3.2 Evalueren van de risicofactoren ................................................................................... 56 3.3 Interventies ................................................................................................................ 59 4. Evaluatie van de kamers.................................................................................................... 67 5. Voorstelling van het project................................................................................................ 70 6. Flowchart ........................................................................................................................... 74 7. Algemeen Besluit ............................................................................................................... 76 8. Bronvermelding .................................................................................................................. 78

6

Inleiding

Figuur 1, www.valpreventie.be

Dit hoor je wel eens bij ouderen. Valpartijen kunnen hen niet overkomen, denken ze… Maar niets is minder waar, want ouderen vallen vaak, niet zoveel als kinderen weliswaar. Het verschil tussen de valpartijen van kinderen en ouderen is dat als kinderen vallen, ze eens over hun knie wrijven en ze daarna gewoon terug verder spelen. Als ouderen vallen is de situatie heel wat ernstiger. Om dit te voorkomen is valpreventie een must voor onze bevolking. Hoe eerder men eraan begint, hoe minder kans op valpartijen op latere leeftijd. Het is niet evident om advies rond valpreventie te geven aan dementerende ouderen, deze ouderen vinden dit immers een taboe, ook is het zo dat de dementerende persoon deze informatie algauw zal vergeten. Nochtans is het noodzakelijk, want uit de Qualidem studie blijkt dat ruim de helft van de ouderen in instellingen jaarlijks valt!1 Valpartijen kunnen voorkomen worden. Dit zal dan ook mijn taak zijn gedurende mijn 12 weken stage in het W.Z.C. “De Meers” te Waregem. Als ergotherapeut is het onze taak om ervoor te zorgen dat ouderen zo zelfstandig mogelijk kunnen functioneren; dit gebeurt dan door allerhande aanpassingen te hanteren om zo de levenskwaliteit te verbeteren. Mijn aandacht is gericht op de licht dementerende personen met een verhoogd valrisico omdat voor deze doelgroep nog niet zoveel bereikt is op vlak van valpreventie. De zwaar dementerende personen vallen relatief weinig omdat deze vaak bedlegerig of stoelgebonden zijn en zo de kans nauwelijks krijgen om te vallen. Als dit dan al eens gebeurt, gebeurt dit meestal tijdens de transfers. Ook is het zo dat ik samenwerk met enerzijds een studente van de Arteveldehogeschool te Gent, opleiding ergotherapie. Zij gaat zich concentreren op het uitvoeren van een onderzoek naar de verschillende valregistratieformulieren en aan de hand van deze onderzoeksresultaten zal ze een eigen valregistratieformulier opstellen. Anderzijds werk ik ook samen met een medestudente van de Hogeschool West-Vlaanderen, departement Hiepso, opleiding Ergotherapie. Zij voert haar eindwerk uit in het Zorgcentrum St. Henricus te Rumbeke en zij gaat zich richten op “valpreventie bij ouderen met een fysieke problematiek”. Mijn taak bestaat erin dat ik het registreren van het aantal valincidenten zal opvolgen. Aan de hand van dit valregistratieformulier zullen er ook statistieken opgesteld worden, dan kan men op jaarbasis zien hoeveel ouderen er vielen, welke omstandigheden er zich voor deden, welk tijdstip, wat de ernst is van het letsel, de plaats waar de val zich voordeed en welke gevolgen dit heeft voor het woonen zorgcentrum. Tegelijkertijd zal er een afname van de Get Up And Go Test plaats vinden bij een 50-tal bewoners.

1

www.qualidem.be

7

Nadat dit heeft plaatsgevonden, volgt er een selectie van de risicopersonen, waarmee ik dan verdere tests zal afnemen. Uiteindelijk zal er gekomen worden tot persoonsgerichte interventies en het nemen van standaardmaatregelen in het W.Z.C. “De Meers” op vlak van valpreventie. Een flowchart wordt ook opgemaakt, zodat onder andere het verplegend personeel een zicht heeft op wat ze kunnen doen wanneer een persoon gevallen is. Om af te ronden zal er een powerpoint presentatie ontworpen worden, die gericht is op de bewoners en hun familie. In die presentatie duid ik op de gevaren omtrent vallen, geef ik handige tips en leg ik uit wat goed schoeisel nu eigenlijk is. Ook hoop ik dat ik uiteindelijk een budget zal krijgen waarmee ik dan allerhande hulpmiddelen zou kunnen aankopen.

8

Theoretisch deel

9

Inleiding Veel mensen denken dat vallen een logisch gevolg is van het verouderingsproces. Dit is niet correct, maar men wordt wel kwetsbaarder door de gevolgen van een valpartij. Zo is een valpartij de 6e doodsoorzaak bij 65+. Bijna de helft van de ouderen houdt er een lichamelijk letsel aan over en bij 1 op de 10 gaat dit lichamelijk letsel dan over tot een breuk. Door deze zaken komt het fenomeen “valangst” naar boven, wat leidt tot o.a. het niet meer durven buitenkomen uit angst om te vallen. Zo raken de ouderen in een isolement en zullen ze uiteindelijk afhankelijk raken van zorg en in een instelling terecht komen. Valpreventie is hierdoor een must bij de oudere bevolking indien we dit fenomeen willen tegengaan. 2

In mijn theoretisch deel zal ik mij concentreren op o.a. de risicofactoren die een val kunnen uitlokken en wat de gevolgen van die valpartij kunnen zijn. Ook de rol van de ergotherapeut komt aan bod en natuurlijk wordt er aandacht besteed aan hoe je vallen kunt voorkomen. Vervolgens worden er nog verschillende strategieën gegeven die men kan hanteren om aan valpreventie te doen om dan uiteindelijk te eindigen met de meest relevante assessment die men kan gebruiken op vlak van valpreventie.

Veel leesplezier…

2

www.valpreventie.be

10

1. Definitie en epidemiologie 1.1 Definitie 1.1.1Risicopersoon3 Een persoon is een risicopersoon als men 2 of meerdere keren per jaar valt. Ook is het zo dat als men slechts één keer viel in het voorbije jaar, maar indien men een slechte mobiliteit heeft, men tot de risicopersonen behoort. Met een slechte mobiliteit wordt bedoeld dat de persoon een traag stappatroon, (zo heeft men minstens 11 seconden nodig om 5 meter te stappen.) of een ongelijkmatig stappatroon heeft. ( er is een verschil in de staplengte tussen de linker en de rechter pas.) 4 •

• • • •

De leeftijd is een belangrijk criterium, ouderen vallen nu eenmaal meer dan jongeren. Maar de leeftijd mag niet zomaar als excuus gegeven worden. Zo kan een 75-jarige zich nog veel fitter voelen dan een 65-jarige, we moeten dus rekening houden met de biologische leeftijd en niet met de kalenderleeftijd. Men is een risicopersoon indien men reeds in het verleden gevallen is. “Bijna vallen” is een risicofactor. De lichamelijke conditie is heel belangrijk, zo kunnen mensen eerder vallen door een verminderde conditie en ongezond eten. Een slechte mobiliteit of een verstoord evenwicht zijn ook belangrijke criteria.

Dementie 5 6 Er lijden in België ongeveer 15800 mensen aan dementie. Ongeveer 5% van alle mensen ouder dan 65 jaar zou lijden aan deze ziekte. Dit percentage neemt toe tot 20% indien men de leeftijd van 80 jaar heeft bereikt. Zoals eerder vermeld is mijn aandacht gericht op ouderen met een beginnende dementie. Deze personen vergeten alsmaar meer en meer. Het is vooral het korte termijngeheugen dat aangetast is en zo komt het dat ze bepaalde zaken vergeten die recent gebeurt zijn. Het gebeurt regelmatig in deze fase dat de dementerende persoon spullen kwijt raakt, voortdurend dezelfde vragen stelt… Hierdoor raken ze hun vertrouwen in zichzelf kwijt, daarom wordt deze fase ook de fase van het “bedreigde ik” genoemd. 7 Een dementerende persoon vertoont dikwijls fugue- en dwaalgedrag. Zo wandelen ze vaak ’s nachts door de instelling, niet wetend waar ze zijn.’s Nachts is er minder verlichting en dit kan al een risicofactor zijn voor vallen. Ook kan deze persoon zich vlugger stoten aan bvb een stoel of tafel en hierdoor vallen. Het zijn dus vooral de omgevingsfactoren die een risico vormen voor valpartijen bij dementerende personen.

3 De Coninck, L “Met vallen en opstaan”, 4 De Coninck, L “Met vallen en opstaan”, 5 Diagnostic and Statistical Manual (DSM IV), American Psychiatric Association, 1994 6 http://www.cm.be/nl/100/uwgezondheid/uwgezondheid/senioren/dementie.jsp 7 Verdult, R, Van der Kooij, C “Bedreigde ik”

11

1.1.2 Bijna – val8 Bij een bijna-val heeft de oudere de neiging dat hij gaat vallen, maar hij kan zich nog op tijd vastgrijpen zodat de val vermeden wordt, of hij kan worden vastgegrepen door een persoon die zo ook een val voorkomt. Ook struikelen, misstappen of uitglijden zijn zaken die horen bij een bijna val, maar in die situatie mag de oudere dan wel niet op de grond zijn terechtgekomen.

1.1.3 Val 9 10

11

Volgens Van Dale is vallen: “Uit een hoger gelegen punt, tengevolge van de werking der zwaartekracht, in verticale of nagenoeg verticale richting vrij naar beneden komen”. Volgens Tinetti is een val: “Een plotse verandering in positie, waarbij de persoon op een lager niveau terecht komt. “ Hierbij wijst hij wel op het feit dat de oorzaak van de valpartij geen externe kracht mag zijn, geen plotse verlamming of geen epileptische aanval. Maar de meest passende definitie rond valpreventie is volgens mij die van de ‘Kellog international Working Group’ voor valpreventie (1987): “Vallen is onintentioneel op de grond, een lager gelegen deel of op een object terechtkomen en is niet het gevolg van bewustzijnsverlies, een epileptische aanval, of een overweldigende externe factor” .

1.1.4 Valpreventie Valpreventie is de zelfstandigheid van een persoon bewaren; voorkomen dat een persoon valt. We onderscheiden primordiale, primaire, secundaire en tertiaire preventie. 12

1.2 Epidemiologie Bij bewoners in een woonen zorgcentra: 13 14 15 16 Ö Ö Ö Ö Ö Ö Ö

Bij 65-plussers wordt de jaarlijkse valincidentie geschat op 33%; Bij de 80-plussers zou zelfs jaarlijks 50% vallen; Bij 90-plussers is 90% van de ongevallen een val; Valpartijen betekenen een verhoogd risico op sterfte bij senioren. Het is de 6de doodsoorzaak bij 65-plussers; Bij de 75-plussers is vallen met letsels reeds opgelopen tot de belangrijkste doodsoorzaak; De belangrijkste doodsoorzaak als gevolg van vallen is de heupfractuur; Slechts 20 % van deze valincidenten wordt aan de verpleging gemeld;

8

Buchner, 1993 Woordenboek : Van Dale => Val 10 Tinetti 1988 11 Kellog International Working Group 1987 12 Zie hoofdstuk 6 voor meer informatie 13 Tideiskaar, Geriatrics 1989; Baldwin et al., J Gerontol Nurs 1996; Masud & Morris, Age Ageing 2001; Tinetti, N Engl J Med 2003; NVKG richtlijn, 2004; Milisen et al., Tijdschr Gerontol Geriatr 2004 14 Van Laeken, M (VIG) Van Aerschot, V (LOGO Schelde-Dender) Voorstelling: Vallen?? Gezond kan dat niet zijn!!! 15 Dargent, G, pag 133 Gezond ouder worden, gids voor de actieve senioren,. 16 Uit de cursus: “Blijf op eigen benen staan” initiatiefvoorstel ’06-’08, Deel 1: oorzaken en gevolgen van vallen, effectieve strategieën voor valpreventie. 9

12

Ö Ö

Ö

Vrouwen vallen meer dan mannen en ook regelmatiger, dit voornamelijk ten gevolge van osteoporose; De psychologische gevolgen kunnen de autonomie van de oudere aantasten; Het risico neemt toe bij bewoners met een psychogeriatrisch profiel.

1.3 Mortaliteit

17

Té vaak gebeurt het dat er verwikkelingen ontstaan na een val. Door deze verwikkelingen bestaat de kans dat de oudere overlijdt. Statistiek Vlaams Gewest 1996 : mortaliteitscijfers in absolute cijfers gedurende 1 jaar.

niet-opzettelijke val

mannen 65-74 jaar

vrouwen 65-74 jaar

58

41

mannen > 75 jaar

199

vrouwen > 75 jaar

403

1.4. Besluit De cijfers die hierboven voorgesteld worden zijn relatief hoog, maar nu nog heerst er een onderschatting van de problematiek. Een valpartij - waarbij er geen fysiek letsel werd opgelopen wordt meestal niet gemeld, vooral omdat dit een confrontatie betekent met de toegenomen kwetsbaarheid van de ouderen. Ook is het zo dat een dementerende vaak ’s nachts valt. Wanneer deze geen fysiek letsel heeft en vanzelf terug recht komt, is hij dit tegen de ochtend terug vergeten en wordt dit niet gemeld.

Meer en meer wordt er gevallen in instellingen en vele valincidenten kunnen voorkomen worden, vaak door de inbreng van de ergotherapeut. Denk maar aan slecht schoeisel, de vele valpartijen door een te gladde vloer of door de samenwerking van bepaalde medicijnen, de verwardheid ’s nachts en een té rommelige kamer.

17

Dr. Naessens, M, dient geriatrie, H Hart ziekenhuis Roeselare; Uit de cursus “vallen”

13

2. De rol van de ergotherapeut i.v.m. valpreventie 18 19 De taak van de ergotherapeut houdt in dat hij/zij mensen met een fysieke, psychische en/of sociale stoornis terug zo zelfstandig mogelijk laat functioneren in het dagelijks leven. Daarbij moet de ergotherapeut rekening houden met de vermogens, mogelijkheden en beperkingen van de oudere, met de omgevingsfactoren en met de levensgeschiedenis van de oudere.

De taken van een ergotherapeut kun je als volgt onderverdelen 20 :

De ergotherapeut als behandelaar Ö de ergotherapeut kan aan de hand van allerlei assessment en het bewonersdossier nagaan wat de mogelijkheden en beperkingen van de bewoner zijn. Aan de hand van die gegevens kan de ergotherapeut zijn of haar doelen vaststellen. Deze doelstellingen situeren zich zowel op korte- als op lange termijn. Eens de doelstellingen bepaald zijn, start de ergotherapeut met zijn of haar interventies. Dit kan variëren van ADL-oefeningen tot activiteiten om bvb. Het denkvermogen te stimuleren.

De ergotherapeut als adviesverlener Ö Op vlak van valpreventie kan de ergotherapeut advies verlenen omtrent aanpassingen van de voorwerpen die de bewoner gebruikt, het aanschaffen van hulpmiddelen en verandering van een bepaalde methode. Ö Methodeverandering is niet vanzelfsprekend. Veelal gebruiken de dementerende bewoners reeds jaren dezelfde methode om een bepaalde activiteit uit te voeren, het is dus heel moeilijk om deze methode plots te gaan veranderen. Indien we dus de methodes niet kunnen veranderen, kunnen we bestaande voorwerpen aanpassen of helpen bij het aanschaffen van een bepaald hulpmiddel. Ö Ook is het niet evident om een hulpmiddel te leren gebruiken of de voorwerpen aan te passen. Veelal houden de mensen zich aan hun “oude” manier van doen. het is bijvoorbeeld ook niet evident om nieuw schoeisel aan te schaffen. Wanneer de familie nieuw schoeisel meebracht gebeurde het vaak dat de bewoner zijn oud schoeisel bleef dragen en het nieuw schoeisel niet aanvaarde. De oplossing hier was dan om het oude schoeisel te verwijderen uit de kamer van de bewoner. Ö Als ergotherapeut kunnen wij ook ons steentje bijdragen naar een nieuwbouwproject voor een W.Z.C.. Ook ik evalueerde gedurende mijn stage de kamers en de leefruimte van de bewoners. Er werden enkele negatieve punten vastgesteld (zie praktisch deel) en deze punten gaf ik dan ook mee aan het hoofd van de technische dienst. Ö Advies verlenen aan het team is ook een taak van de ergotherapeut. Hiervoor maakte ik een flowchart op, zodat het team weet wat ze kunnen doen na een valincident. Ö Advies kan ook gericht zijn naar de omgeving van de bewoner toe. Zo kunnen we melden aan de familie welk schoeisel ze best aanschaffen voor de bewoner of tips naar kledij en naar de kamer toe. Ook aan dit criteria voldeed ik, want tijdens de familieraad werd meegedeeld hoe noodzakelijk goed schoeisel is en vooral hoe goed schoeisel er nu eigenlijk uitziet. Ook op vlak van het zicht werd er gemeld dat het noodzakelijk is dat de bewoner toch wel één keer per jaar naar de oogarts zou moeten gaan.

18

Folder van het AZ Vesalius; Patiëntenbrochure Ergotherapie Partena ziekenfonds, brochure Veiligheid, zonder vallen en opstaan 20 www.enothe.hva.nl 19

14

De ergotherapeut als assessor Ö Als assessor haalt de ergotherapeut de meest relevante gegevens uit allerhande testsituaties. Zo krijgt hij een objectief beeld van de mogelijkheden en beperkingen van zijn/haar cliënt Ö Binnen het W.Z.C. De Meers paste ook ik allerhande assessments toe die gericht waren op de oorzaken en de gevolgen van valincidenten. Ook naar het aanschaffen van en het gebruik van bepaalde hulpmiddelen voerde ik research uit.

De ergotherapeut als diagnosticus Ö als ergotherapeut kennen we de normale ontwikkeling van de ouder wordende mens. Ook met de problematiek dementie zijn we vertrouwd. Ook zijn we vertrouwd met enkele biomedische wetenschappen, deze zijn dan anatomie, neurologie,… met al deze gegevens en de gegevens komende uit het bewonersdossier kunnen we de bewoner begrijpen en kunnen we ons een beeld vormen van zijn verdere ontwikkelingsproces. Alvorens de ergotherapeut zijn interventies kan uitvoeren gaat hij of zij systematisch en bewust te werk. De ergotherapeut doorloopt 6 verschillende stappen van een cyclisch proces. 21

1) Verzamelen van gegevens en analyseren van de situatie Als ergotherapeut verzamelen we gegevens vanuit een holistische visie. Een ergotherapeut zal zich nooit focussen op één kenmerk afzonderlijk, maar hij zal trachten de samenhang van verschillende kenmerken te zien. Bij het bepalen van de oorzaken van een valincident is het noodzakelijk dat men zich niet enkel focust op één oorzaak, maar men moet het geheel zien, bij een valincident spelen er meestal meerdere oorzaken een rol. Zo heb ik ervaren dat, wanneer een persoon valt bij het rechtstaan uit bed, dit niet enkel komt door bijvoorbeeld het uitglijden op de gladde vloer, maar zo speelden er andere factoren een rol, zoals orthostatische hypotensie, urge-incontinentie of het niet aantrekken van het schoeisel. De ergotherapeut verzamelt gegevens door gebruik te maken van bestaande informatie. Dat kunnen bewonersdossiers zijn, dagboeken en verslagen van collega’s binnen het multidisciplinair team. Ook gaan we vaak te rade bij de familie van de bewoner, dit kan ons waardevolle informatie opleveren. Wanneer de ergotherapeut nog niet beschikt over bepaalde informatie, zal hij deze verzamelen door gebruik te maken van observaties, bevraging of assessment. 2) Formuleren van doelstellingen Als ergotherapeut willen we een doel bereiken. Bij het formuleren van doelstellingen houden we rekening met de verzamelde gegevens uit fase 1. Mijn lange termijn doelstelling gedurende mijn 12 weken stage was om het aantal valincidenten in het W.Z.C. De Meers te doen dalen. Ik werkte in stappen en onderzocht welke de oorzaken waren van de valincidenten. Nadat ik deze gegevens had kon ik mijn korte termijndoelstellingen vaststellen. Deze doelstellingen waren vooral individueel gericht. 21

De Coninck, L, 2008, ergotherapie in de gerontologie, Pag. 134-138.

15

3) Bepalen van het actieplan Om de vooropgestelde doelstellingen te kunnen bereiken, moeten de verschillende middelen en mogelijkheden worden gebruikt. In het actieplan wordt bepaald welke handelingen er nodig zijn om het vooropgestelde doel te bereiken. Bij het bepalen van mijn actieplan werd er een schema gehanteerd. Eerst zou ik nagaan wie er reeds als risicopersoon kon geëvalueerd worden aan de hand van de gegevens komende uit het valregistratieformulier. Daarna zou ik enkele assessments afnemen. Aan de hand van deze resultaten zou ik kunnen zien wie er nog een risicopersoon was en wat zijn risicofactoren waren op vlak van valincidenten. Als laatste fase had ik de fase van interventies. Ook had ik contact met zowel de verpleging, als met de directie en de technische dienst om mijn interventies te kunnen waarmaken. 4) Uitvoering van het actieplan Bij de uitvoering van het actieplan is het zo dat we als ergotherapeut moeten alert blijven voor wat er zich tijdens de interventies voordoet. De creatieve ingesteldheid en probleemoplossend vermogen kunnen soms goed worden gebruikt, wanneer er zich variaties voordoen bij het vooropgestelde actieplan. Ook ik heb moeten gebruik maken van mijn probleemoplossend vermogen en creatieve ingesteldheid. Het aanschaffen van nieuw schoeisel werd niet altijd goed ervaren door de bewoners. Ook kreeg ik bijvoorbeeld nog enkele opdrachten bij op momenten waar ik het niet verwachte. Op die momenten ligt het schema in de war en moet je het probleem zo goed mogelijk trachten op te vangen. 5) Evalueren Met evalueren bedoel ik zowel de evaluatie van de doelstellingen als van het proces. Mijn doelstellingen op korte termijn werden behaald. Ik heb iedere volgcliënt kunnen testen, evalueren en interventies kunnen toepassen waar nodig. Mijn doelstellingen op lange termijn waren moeilijk om te behalen in zo’n korte tijd. Valpreventie is een onderwerp waar men continu moet mee bezig zijn. Het is logisch dat de valincidenten niet drastisch kunnen gedaald zijn in 12 weken tijd. Wel gaf ik het W.Z.C. De Meers een leidraad die ze kunnen hanteren op vlak van valpreventie. Mijn evaluatie van het proces is positief. ik ondervond heel veel steun van het team en het onderwerp werd goed aanvaard en serieus genomen. In 12 weken tijd hebben we heel veel bereikt. 6) Bijsturen De 6 fasen kun je eigenlijk zien als een soort van cirkel, waarmee je twee richtingen kunt uitgaan. Ofwel werd het doel bereikt en wordt de behandeling beëindigd. Ofwel is het doel nog niet bereikt, of doen er zich continu nieuwe problemen voor, waardoor bijsturing nodig is. Mijn eindwerk bevindt zich in dit tweede geval. Er zullen zich steeds nieuwe valpartijen voordoen, met andere bewoners en andere oorzaken. Hierdoor zal er steeds weer moeten gezocht worden naar andere onderzoeken en interventies.

16

3. Oorzaken 22 3.1 Inleiding Wanneer een persoon valt, verliest hij zijn evenwicht en komt op de grond of een object terecht. Dit kan door de persoon zelf komen, maar ook de omgeving en de omstandigheden spelen een grote rol. Indien men aan valpreventie wil doen, moet men rekening houden met alle risicofactoren, de oudere zelf en zijn omgeving. Een val heeft nooit één enkele oorzaak. Zo moeten we rekening houden met allerlei oorzaken wanneer we aan valpreventie willen doen.

Ziekte / Aandoening

Functies / Anatomische eigenschappen (stoornissen)

Externe factoren

Activiteiten (beperkingen)

Participatie (participatie problemen)

Persoonlijke factoren

Figuur 2: schema van “The International Classification of Functioning, Disability and Health”. (ICF) 23 24 25

De ICF is een classificatie voor het beschrijven van het functioneren van personen. Het functioneren in het dagelijks leven is voor de meeste mensen vanzelfsprekend. Toch zijn er mensen met fysieke of psychische problemen, die zo ernstig zijn dat deze problemen het dagelijks functioneren verstoren of zelfs onmogelijk maken. Ook na bepaalde valincidenten bestaat de kans dat ouderen niet meer optimaal kunnen functioneren in het dagelijks leven. 26

22

Uit CBO richtlijn vallen 2004

23

Voordracht van Dr. Heerdekens Y, lid van het ICF-team gehouden te Brussel op 2 juni 2005

24

Nuyttens, L ; pag 91, Ergotherapie en geriatrische problematiek, sem3; Kinébanian, A en Le Granse, M, pag 199-200; 213-214; 420-422, Grondslagen van de Ergotherapie 26 Zie bijlage voor meer informatie omtrent het ICF 25

17

Voorbeeld ICF-Schema : 27 Mevr. K. is een beginnend dementerende vrouw van 78 jaar die onlangs een heupfractuur heeft opgelopen door een verminderde gezondheidstoestand. Ze viel op de grond toen ze ’s nachts uit haar bed wilde stappen om naar het toilet te gaan. Ze kreeg een duizelig gevoel maar negeerde dit en stond toch recht. In het begin van de revalidatie was Mevr. K. heel gemotiveerd en ze wilde zich zo snel mogelijk terug kunnen zelfstandig verplaatsen, zonder gebruik te maken van een hulpmiddel. Haar doel was dan uiteindelijk om zo snel mogelijk terug bij haar man in het woonen zorgcentrum te kunnen zijn. Maar naarmate de ergo- en kinétherapie vorderde ontwikkelde Mevr. K. depressieve neigingen. Ze geloofde niet meer in de therapie en zei dat ze nooit meer zelfstandig zou kunnen wandelen. Maar door de motivatie van het revalidatieteam kende Mevr. K reeds een hele evolutie en ziet ze terug wat licht aan het eind van de tunnel.

Gezondheidstoestand: -

Val - risicopersoon Door o.a. : Orthostatische Hypotensie Heupfractuur Urge-incontinentie Dementie

Functies / stoornissen:

Activiteiten / beperkingen:

- heupfractuur opgelopen na een valpartij - Orthostatische Hypotensie - Verminderde gezondheidstoestand

- Mevr. K wil zich zo snel mogelijk terug zelfstandig kunnen verplaatsen, zonder hulpmiddel/ ze wil zo snel mogelijk terug naar het woonen zorgcentrum.

Externe factoren: -

27

man verblijft in woonen zorgcentrum revalidatie bij ergo en kiné hulp van verzorgend personeel en mantelzorg

Participatie / participatieproblemen:

- Wil terug naar echtgenoot die (samen met haar) in een woon-en zorgcentrum verblijft

Persoonlijke factoren: -

Mevr. K wil haar man bezoeken Ze wil zo snel mogelijk zonder hulpmiddel stappen Ontwikkelt depressieve neigingen Streven naar zelfstandigheid Ongeloof in de therapie

Eigen voorbeeld

18

3.2 Risicofactoren 3.2.1 Gedragsfactoren 28 29 Het is de taak van de ergotherapeut om advies te verlenen omtrent omgevingsaanpassing, waardoor de risico’s op een val verkleind worden. Door veilige producten te gebruiken (aangepast schoeisel, wandelstok, antislipmatten e.d.) kan het leven gemakkelijker, comfortabeler en veiliger worden gemaakt. Maar daarmee is een val nog steeds niet te voorkomen. Een zeer belangrijke factor met betrekking tot valpreventie en de dementerende persoon is het gedrag van de dementerende zelf. Ieder mens ontwikkelt gewoontes en manieren om onze dagelijkse handelingen uit te voeren. Deze handelingen voert men dan uit zonder er veel bij na te denken. Veel handelingen lijken ongevaarlijk, zoals ’s nachts naar het toilet gaan, tot het misgaat… Zo loopt men bijvoorbeeld op kousen ’s nachts, men let niet op het feit dat het tapijtje opgerold is, men vergeet telkens dat er zich op een bepaalde plaats een drempeltje bevindt of men maakt gebruik van slecht schoeisel. Het reactievermogen en evenwichtsgevoel neemt af naarmate men ouder wordt. Dit wil zeggen dat de handelingen die vroeger, op jongere leeftijd, ongevaarlijk leken, nu tot een val kan leiden. Er moet steeds rekening gehouden worden met het feit dat beginnend dementerende personen af te rekenen hebben met geheugenstoornissen. Zo heeft men het moeilijk om oude informatie terug op te roepen in het geheugen, maar ook ondervindt men problemen met het onthouden van nieuwe informatie. Bij een opname in een woonen zorgcentrum is het niet vanzelfsprekend dat een dementerende persoon onthoudt dat er zich op een bepaalde plaats (vb overgang van gang naar kamer) een drempeltje bevindt. Ook speelt apraxie hier een grote rol. Zo beschikt de dementerende persoon wel nog over een goede motorische functie, maar hij kan bepaalde motorische activiteiten door zijn apraxie minder goed uitvoeren.

3.2.2 Omgevingsfactoren 30

31 32

De omgevingsfactoren omvatten de directe omgeving van de oudere. Hiermee wordt bedoeld zijn kamer, de gang, het toilet, de badkamer, de leefruimte, de keuken en de tuin. Deze omgevingsfactoren zijn bijna voor de helft verantwoordelijk voor de valpartijen. Vallen in het woonen zorgcentrum wordt vooral uitgelokt door gladde vloeren, slecht schoeisel, onvoldoende verlichting, rondslingerende objecten,drempels en omgekrulde tapijten.

In de omgeving (buiten tijdens uitstappen) wordt vallen dan weer uitgelokt door trappen, hoge drempels, hindernissen (over een haag stappen, kassei stenen,…) de toegankelijkheid van openbare gebouwen (met trappen?), de afwezigheid van voldoende rustplaatsen (banken) of onvoldoende tijd aan voetpaden.

28

Uit de cursus: “Blijf op eigen benen staan” initiatiefvoorstel ’06-’08, Deel 1: oorzaken en gevolgen van vallen, effectieve strategieën voor valpreventie. 29 http://www.geestelijke-gezondheid.be/dementie.html 29 http://www.cm.be/nl/100/uwgezondheid/uwgezondheid/senioren/dementie.jsp 30 Uit de cursus: “Blijf op eigen benen staan” initiatiefvoorstel ’06-’08, Deel 1: oorzaken en gevolgen van vallen, effectieve strategieën voor valpreventie 31 Van Dijk, PT Meulenberg; OG Van De Sande, HJ; en Habbema. Falls in dementia patients; The Gerontologist 1993 32 Dewachtere, D en Janssens, A ; pag 40-41 Cahier ouderenzorg: Waarom vallen ouderen?

19

De meest voorkomende redenen waardoor de ouderen vallen in een W.Z.C. of buiten is te wijten aan: -

oneffenheden in de vloer; slecht schoeisel; slecht vastgemaakte elektriciteitssnoeren; verplaatsbare toestellen; planten, dozen, flessen of de eetkar die in de weg staan; trappen; gebrek aan steunpunten: trapleuning, douchestang; op de grond gevallen producten (olie en dergelijke); vochtige en gladde vloeren; te weinig licht of moeilijk toegankelijke schakelaars; oneffenheden in trottoirs; vuile en gladde voetpaden; vuilniszakken of ander materiaal dat de weg verspert;

Slecht schoeisel 33 is één van de belangrijkste oorzaken waardoor ouderen vallen in een W.Z.C. Pantoffels die open zijn aan de hiel geven weinig steun en veroorzaken heel gemakkelijk valpartijen. Bij de minste oneffenheden verliest men het evenwicht. Om dit te voorkomen neemt men best pantoffels met minstens een riempje aan de hiel en met een niet gladde zool. Bij het gebruik van slecht schoeisel worden volgende aandoeningen zichtbaar: 34 -

ingegroeide nagels; blaren; zweren; teenafwijkingen; eeltknobbels; aanwezigheid van drukpunten en open wonden.

Kenmerkend aan slecht schoeisel is dat het onvast is, open aan de achterkant, een hoge hak (>2.5cm) of een gladde zool heeft.

3.2.3 Sociaal-economische factoren35

36

De sociaal-economische factoren omvatten de persoonlijke factoren. De persoonlijke factoren zijn dan ondermeer het inkomen, sociale isolement en gebrek aan sociale steun. Ook kan een samenleving verantwoordelijk zijn voor bepaalde valpartijen. Dit kan dan worden uitgelokt door een gebrekkige steun of te weinig voorzieningen in de lokale gemeenschap voor 65+ die geïsoleerd leven of de beperkte aandacht omtrent beweging en veiligheid (vb: te weinig rustplaatsen, te korte tijd om een straat over te steken, veel te hoge trottoirs…). De kans is groot, dat wanneer een oudere in zijn thuissituatie een valpartij heeft meegemaakt, dat hij niet meer in staat is om op een veilige manier zelfstandig te wonen. Wanneer de oudere dan nog eens dement is, is het meestal de familie die beslist om opgenomen te worden in een woonen zorgcentrum.

33

Tinetti et al, 1988; NVKG Richtlijn 2004; Menz et al; 2006 Valpreventie; Bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico;Door Koen Milisen, Annelies Geeraerts, Kim Delbaere en Eddy Dejaeger 35 Uit de cursus: “Blijf op eigen benen staan” initiatiefvoorstel ’06-’08, Deel 1: oorzaken en gevolgen van vallen, effectieve strategieën voor valpreventie 36 Dewachtere, D en Janssens, A ; pag 39 Cahier ouderenzorg: Waarom vallen ouderen? 34

20

Deze opname brengt meestal grote gevolgen met zich mee. Het sociale leven van de oudere wordt overhoop gehaald. Vrienden komen minder op bezoek, vooral omdat de stap naar een W.Z.C. veel groter is, dan de stap naar de thuissituatie. De oudere hoeft plotseling niet zelf meer om boodschappen, die worden voor hem gedaan. De oudere kan ook niet meer zelf beslissen wanneer hij wil eten en vooral wat hij wil eten. Ook heeft vallen financiële gevolgen. Kosten gekoppeld aan vallen omvatten: de kosten van medische zorgen zoals doktersbezoeken, ziekenhuiskosten en W.Z.C.-verzorging, allerhande testen, medicijnen enzovoort. Met een laag inkomen is het zeer moeilijk om: - Voldoende en/of adequate hulpmiddelen te kopen; - Toegang te krijgen tot de duurdere zorgsystemen; - Slecht zicht te behandelen; - Slecht gehoor te behandelen; - Goed schoeisel aan te schaffen. Valincidenten brengen kosten met zich mee. Tijdens een opname in het ziekenhuis blijft de bewoner verder betalen voor zijn kamer in het W.Z.C. De oudere krijgt de eerste zeven dagen een schamele drie euro korting per dag, dit bedrag is bedoeld voor de maaltijd die niet verorberd wordt. Vanaf de tweede week dat de persoon afwezig is, wordt slechts de helft van de dagprijs aangerekend. Wanneer de bewoner terug is in het W.Z.C., brengt dit ook hogere kosten met zich mee. Zo heeft de persoon meestal een hogere zorgbehoefte. Zo maakt de persoon meestal gebruik van een kinesist, incontinentiemateriaal, verzorging van de wonden en ook bestrijding van MRSA is haast vanzelfsprekend. Ook de aankoop van eventuele hulpmiddelen een aanpassingen in de omgeving van de oudere komt deels ten laste van de bewoner.

3.2.4 Cognitie en emotie 37 Personen met een beginnende dementie gaan frequenter vallen dan ouderen zonder deze aandoening. Één van de eerste symptomen van dementie zijn geheugenproblemen. Hierdoor heeft de dementerende moeite met het onthouden van nieuwe informatie of het heroproepen van oude gekende informatie. Dus wanneer de dementerende opgenomen wordt in een woon en zorgcentrum is het niet evident om hem de omgeving te leren kennen, zodat hij zich deze dan ook zou blijven herinneren. Het geheugen kunnen we testen door enkele begrippen aan te bieden en deze na enige tijd na te gaan of men zich deze begrippen nog herinnert (onderdeel van MMSE). Ook speelt apraxie hier een rol. De dementerende beschikt wel nog over een goede motorische functie, maar hij kan bepaalde motorische activiteiten minder goed uitvoeren. Een vermindering van motorische functies leidt ook tot een risicofactor voor valpartijen. Een dementerende persoon vertoond dikwijls fugue- en dwaalgedrag. Zo wandelen ze vaak ’s nachts door de instelling, niet wetend waar ze zijn.’s Nachts is er minder verlichting en dit kan al een risicofactor zijn voor vallen. Ook is het zo dat wanneer ze ‘s nachts wandelen door de gangen, ze veelal geen schoeisel aan hebben, ook dit is een risicofactor. Het fugue-gedrag veroorzaakt dan dat de dementerende bewoner veelal heel haastig is om bvb naar hun vroegere thuis te gaan. Ook dit veroorzaakt dat de dementerende bewoner dikwijls valt over obstakels en dergelijke.

37

http://www.cm.be/nl/100/uwgezondheid/uwgezondheid/senioren/dementie.jsp

21

3.2.5 Verminderde mobiliteit en evenwicht 38

39

De stimulering van voldoende lichaamsbeweging op jongere leeftijd tracht te voorkomen dat de spierkracht en de conditie verminderen naarmate men ouder wordt, maar deze personen dienen dan wel op regelmatige basis te bewegen en dit dan ook vol te houden. Regelmatige beweging vanaf 40 jaar zou valpartijen op latere leeftijd voorkomen. Maar niet enkel als veertiger moet er gewerkt worden aan de conditie, want tot op zeer hoge leeftijd is het mogelijk om te werken aan je conditie. Natuurlijk is het niet voor elke persoon even makkelijk om te gaan sporten of te wandelen. Deze mensen doen er dan beter aan om bvb een hometrainer te kopen en dan kunnen ze zelf bepalen wanneer ze willen starten of stoppen met de activiteit. Een evenwichtsprobleem is een oncontroleerbaar gevoel van draaien of bewegen, een licht gevoel in het hoofd, het gevoel flauw te vallen, een onvast gevoel in de benen. 40 Het evenwichtsgevoel neemt af naarmate men ouder wordt, hierdoor valt men sneller.

3.2.6 Valangst 41 Angst om te vallen kan ontstaan omdat men vroeger reeds gevallen is, maar ook omdat men mensen kent uit hun omgeving die gevallen zijn en die daarbij ernstige gevolgen kende. Ook kunnen andere redenen ervoor zorgen dat ouderen valangst kunnen ontwikkelen, omdat men bijvoorbeeld problemen heeft met het evenwicht of met de gang. Indien men bang is om te vallen, zal men extra voorzichtig zijn bij bepaalde activiteiten. Maar deze angst kan zich ook negatief uiten, zodat de persoon zich bijvoorbeeld niet meer buiten durft te begeven uit angst om te vallen. Zo geraakt de oudere in een sociaal isolement. Zoals eerder vermeld zijn ouderen die te kampen hebben met valangst minder actief, ze gaan activiteiten vermijden die men voorheen wel deed, uit angst om te vallen. Doordat de oudere minder actief is, verliest hij aan mobiliteit, waardoor de conditie en de spierkracht verminderd, het is daarom belangrijk om in beweging te blijven. Het kan ook gebeuren dat de oudere reeds ervaring had met vallen en hij hierbij ernstige gevolgen kende (breuken e.d.) en dat hierdoor de angst ontstaat om nog eens te vallen. Ook zou het wel eens kunnen dat de oudere na een valpartij niet zelfstandig overeind kon komen, dit doordat hij bijvoorbeeld een letsel had opgelopen en daardoor niet in staat was om iemand te waarschuwen. Deze situaties maken de angst voor het vallen nog groter. Het kan gebeuren dat een dementerende persoon geen besef meer heeft dat hij eerder reeds gevallen heeft en dat hij hierdoor niet te kampen heeft met valangst. Anderzijds kan het gebeuren dat het valincident bij licht dementerende personen zo traumatisch heeft ingewerkt, dat men er wel nog onthoud van heeft en op die manier wel valangst heeft. Het al of niet hebben van valangst hangt dus af van de graad van dementie en van persoon tot persoon. In hoofdstuk 4 wordt de vicieuze cirkel van de valangst behandeld.

38

Uit eindexamen opdracht afdeling Fysiotherapie hogeschool Utrecht juni 2006: Valrisico en de voornaamste oorzaken, MLM Receveur 39 Educatiefolder: Valpreventie; wat je er zelf kan aan doen; KU Leuven 40 www.seniorgezond.nl 41 MLM Receveur, Uit eindexamen opdracht afdeling Fysiotherapie hogeschool Utrecht juni 2006: Valrisico en de voornaamste oorzaken.

22

3.2.7 Orthostatische hypotensie

42 43

=> Orthostatische hypotensie is een verlaging van de bloeddruk wanneer men van een liggende houding tot zit of stand komt. De reflex die de bloeddruk op peil houdt bij het opstaan uit een zittende of liggende houding is verminderd. Vooral bij oudere mensen houdt deze hypotensie langer aan. Door de hypotensie treedt er duizeligheid en een versnelde hartslag op. Ten gevolge van deze duizeligheid kunnen ouderen vallen. Wanneer men langzaam opstaat uit een zittende houding kan dit probleem verholpen worden.

3.2.8 Fixatie 44

45

Fixatie is het gebruiken van middelen en maatregelen die de bewegingsvrijheid van de oudere beperken om hem/haar te beschermen tegen zichzelf of iemand in zijn omgeving. Men gaat opzettelijk verhinderen dat iemand zich vrij beweegt en de normale toegang tot zijn eigen lichaam heeft. De oudere is niet in staat om de fixatie materialen of behandelingsmethoden te verwijderen of aan te passen. Langdurige fixatie leidt tot lichamelijke achteruitgang, complicaties (zoals letsel)) en mortaliteit 46 . Ook vormt fixatie een inbreuk op de zelfstandigheid van de oudere. Uit een onderzoek onder 62 verpleeghuispatiënten blijkt dat het stoppen van nachtelijke fixatie (bedhekken en banden) niet leidt tot een hogere valincidentie47. Het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen als valpreventief middel wordt afgeraden. Ook werd er reeds opgemerkt dat wanneer we een persoon fixeren het gedrag van deze persoon veranderd. De persoon is veelal rustiger wanneer hij niet gefixeerd wordt.

Figuur 3 : een compleet fixatiegordel uit www.ergomove.com

42

Dr Naessens, dienst geriatrie, H hartziekenhuis Roeselare M, Cursus “vallen” Dewachtere D & Janssens A; pag 33-34 Waarom vallen ouderen, cahier ouderenzorg 44 Sint Jozef, centrum voor ouderenzorg. Diksmuide-Woumen., Uit cursus “vrijheidsbeperking, gestructureerd zoeken naar oplossingen en alternatieven” 45 Uit cursus rust en verzorgingstehuis Mariaburcht, Vzw Bejaardenzorg O.L.V. VAN 7 Ruiselede; procedure fixatie 05/10/’05 46 Evans LK, Strumpf NE, Allen Taylor SL, Capezutti E, Maislin G, Jacobsen B. A clinical trial to reduce restraints in nursing homes. J Am Geriatr Soc 1997; 45: 675-681. 47Capezuti E, Strumpf N, Evans L, Maislin G. Outcomes of nighttime physical restraint removal for serverly impaired nursing home residents. Am J of Alzheimer ‘s disease 1999; 14: 157- 164. 43

23

3.2.9 Medicatie 48

49 50

De bijwerking van bepaalde medicatie verhoogt de kans op een val. Met bijwerkingen bedoelt men de nadelige reacties die optreden na het gebruik van een geneesmiddel. Het zijn vooral de slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva en geneesmiddelen tegen een hoge bloeddruk die de kans verhogen op een val. Deze geneesmiddelen zorgen voor sufheid, evenwichtsproblemen en duizeligheid. Polifarmacie is een gekende risicofactor voor vallen. Dus wanneer we het aantal voorgeschreven en niet voorgeschreven geneesmiddelen van de oudere tellen en wanneer we hierbij concluderen dat de oudere per dag 4 of meer dan 4 geneesmiddelen inneemt, is er sprake van polifarmacie. Als ergotherapeut kunnen wij natuurlijk niet bepalen welke medicatie wel of niet mag ingenomen worden. Wel moeten we er de dokter op attent maken om regelmatig de medicatie te gaan herevalueren. Zeker wanneer de dementerende persoon en nieuw medicijn krijgt voorgeschreven.

3.2.10 Verminderd zicht en gehoor

51

- Zicht Een verminderd gezichtsvermogen verhoogt het risico op een val, maar meestal kan hier iets aan gedaan worden. Het veiliger maken van de omgeving van de oudere kan soms ongelukken voorkomen. Een verminderd gezichtsvermogen is meestal wel te verbeteren door een bril of door contactlenzen te dragen. Een verminderd gezichtsvermogen kan o.a. bijziendheid zijn, hierbij is wat men verder weg ziet minder scherp. Ook komt verziendheid regelmatig voor, hier ziet men wat dichtbij is minder goed. Deze verziendheid komt het vaakst voor bij ouderen. Als men minder goed ziet is de kans om te vallen groter. Zo kan men bijvoorbeeld een borstel of vuilnisemmer niet zien wanneer men in de gang wandelt.

Oogziektes: 52 53 -

Glaucoom is een oogziekte die zich kenmerkt door een aandoening van de oogzenuw. Dit wordt veroorzaakt door een toename van de druk in het oog. De te hoge druk knelt de bloedvoorziening van de oogzenuw en beschadigt zo de vezels van de oogzenuw.

-

Grijze staar of cataract is een vertroebeling van de ooglens, die een vermindering van het gezichtsvermogen veroorzaakt.

-

Diabetische retinopathie is een netvliesaandoening ten gevolge van diabetes mellitus. Deze aandoening is de voornaamste oorzaak van blindheid onder de actieve bevolking in de geïndustrialiseerde landen.

-

Maculadegeneratie is een slijtage van de gele vlek. Deze aandoening komt veel voor bij ouderen en leidt tot een achteruitgang van het gezichtsvermogen. Ook komt deze aandoening meestal op beide ogen voor.

-

Hemianopsie is de term voor halfzijdige blindheid. Bij hemianopsie is er een uitval van de helft van het gezichtsveld aan één of aan beide ogen.

48

Uit cursus: afbouw van benzodiazepines-implementatie in rusthuizen, M.V., verantwoordelijke bewonerszorg, SP,CRA 49 Uit cursus: woon en zorgcentrum : O.L.V. Gasthuis V.Z.W. Poperinge / Afbouw van slaapmedicatie 50 Dewachtere D en Janssens A ; pag 39 Waarom vallen ouderen, cahier ouderenzorg. 51 Nuyttens, L, Sem .3n Departement Hiepso, Uit de cursus: Ergotherapie en Geriatrische problematiek 52 Nuyttens, L, Sem .3n Departement Hiepso, Uit de cursus: Ergotherapie en Geriatrische problematiek 53 De Coninck, L “Goed gekeken, maar anders gezien.”; Cahier Ouderenzorg

24

- Gehoor 54 Gehoorverlies bij ouderen blijkt een belangrijk maatschappelijk probleem te zijn. Ook een verminderd gehoor vergroot de kans op een valpartij, zo kunnen schrikreacties een persoon doen vallen (bvb niet horen wanneer een begeleider op de bewoner afkomt en dan plots achter hem staat…). Een verminderd gehoor is meestal het gevolg van 3 factoren: - Presbyacousis (fysiologisch verouderingsproces); - Socioacousis ( vb Door het verkeerslawaai, luide muziek in café…); - Beroepsmatige blootstelling aan lawaai (vb: arbeider die veel gewerkt heeft met een drilboor).

3.2.11 Problemen met de Continentie 55 56 Het is belangrijk om urine-incontinentie te verhelpen en voorzorgsmaatregelen te nemen, want ook het hebben van urine-incontinentie is een risicofactor wat betreft vallen. Het is dus zo dat de persoon die incontinent is voor urine ongewenst urine verliest. Er zijn 3 belangrijk types; o.a.: urge-,stress- en overloopincontinentie. Zo treedt er spontaan urineverlies op bij het o.a. het niezen en lachen bij stress-incontinentie. Maar het is vooral de urge-incontinentie die van toepassing is bij valpreventie. Bij deze vorm heeft men onverwacht een niet te bedwingen drang om te plassen. De oudere wil in deze situatie dan zo vlug mogelijk het toilet bereiken en daardoor houdt hij geen rekening met bijvoorbeeld het te vlug opstaan, waardoor orthostatische hypotensie kan optreden; zijn evenwichtsgevoel en de omgeving zelf (het struikelen over bepaalde voorwerpen in de ruimte).

3.3 Besluit In dit hoofdstuk werden de belangrijkste oorzaken van valincidenten opgesomd. Wel moet er rekening gehouden worden met het feit dat al deze factoren veel meer kwaad kunnen aanrichten als ze samen werken. Zo kan een bepaalde persoon reeds suf zijn van slaapmedicatie, maar tegelijkertijd kan hij ook te kampen hebben met orthostatische hypotensie en een verstoord evenwichtsgevoel. Als daar dan nog eens bijkomt dat de persoon in kwestie ook leidt aan urge-incontinentie, is het wel duidelijk dat al deze factoren samen een veel groter gevaar vormen dan alle factoren apart. Hierdoor spelen wij, als ergotherapeut, een belangrijk rol. Doordat wij een holistische benadering hanteren, zullen we steeds kijken naar de verschillende oorzaken in hun onderlinge samenhang.

54

Nuyttens, L, Departement Hiepso, sem 3 Uit de cursus: Ergotherapie en Geriatrische problematiek Saeys, A.L. Huisarts en Wetenschap 1985, nr. 28, p. 19-21. Incontinentie bij bejaarden. 56 www.incontinentie.net 55

25

4. De houding van de ouderen na een val.57 58 Bij kinderen is vallen een veelvoorkomend feit, ook sportlui vallen enorm vaak, maar beiden ondervinden minder letsels en minder gevolgen van het vallen dan bejaarde mensen. Zoals eerder vermeld kunnen de gevolgen heel wat ernstiger zijn wanneer ouderen vallen en deze gevolgen spelen een grote invloed op hun verdere levenskwaliteit. De ouderen veroorzaken niet de meeste ongevallen, maar ze ondervinden er wel de meeste nadelige gevolgen van. In dit hoofdstuk zal ik de veranderingen van de houding van de ouderen na een val bestuderen.

Figuur 4

Velen denken dat wanneer ouderen vallen en er geen lichamelijk letsel aan overhouden, ze er goed vanaf komen. Deze gedachte ontstaat door het feit dat ze geen letsel hebben dat moet verzorgd worden en waar ze van moeten herstellen. Maar deze gedachte is niet correct, want wanneer een oudere valt, houdt men er veelal een psychisch letsel aan over. Zo spreek ik hier van het postfallsyndroom. Het post-fallsyndroom 59 ontstaat wanneer een persoon zijn normale activiteiten niet meer kan uitvoeren nadat hij gevallen is. En dit ondanks de afwezigheid van lichamelijke letsels. Door de angst om nog eens te vallen gaat de persoon zich isoleren en dus minder bewegen en daardoor zullen zijn gaan- en evenwichtscapaciteiten afzwakken. Essentieel is deze personen terug zelfvertrouwen geven en hen geleidelijk laten inzien dat de zelfstandige gang mogelijk is.

In deze situatie komt de oudere terecht in de “vicieuze cirkel van de valangst”. Men krijgt enorm veel schrik om nog eens te vallen en de oudere zal dan zelf strategieën zoeken om niet meer te vallen.

57

Uit: blijf op eigen benen staan, Vlaams instituut voor gezondheidspromotie cursus: valpreventie Dewachtere D & Janssens A; pag 59 Cahier ouderenzorg: waarom vallen ouderen 59 Dokter Naesens M; H. Hart Ziekenhuis Roeselare Cursus: Vallen; 58

26

Vicieuze cirkel van de valangst.60 Het ontstaan van deze vicieuze cirkel gaat als volgt: De oudere gaat minder bewegen, uit vrees om nog eens te vallen. Men denkt dat als men blijft zitten, of minder gaat bewegen, of minder activiteiten gaat doen, dat er dan minder kans is om te vallen. Maar passiviteit maakt de zaak alleen nog maar erger. Want hoe minder men beweegt hoe meer kans men heeft om te vallen. En zo zijn we aanbeland in de vicieuze cirkel!

Vicieuze cirkel ‘valangst’ (Brummel-Smith, 1989) Val Verhoogd valrisico

Verminderde reflexen

Contractuur

Angst om te vallen

Verminderde activiteiten

Verminderde conditie

Verlies van spiersterkte

Figuur 5 : Vicieuze cirkel van valangst door Brummel-Smtih, 1989 Door minder te bewegen, vermindert de conditie, alsook de sterkte van de spieren. De spieren werken minder en zijn dus minder sterk geworden. Ook in volume zijn ze verminderd. Het gevolg is dan dat men minder spiersterkte heeft en dus kan men zich ook minder makkelijk verplaatsen, en wordt men beperkt in wat men kan doen. Niet alleen de spieren en de activiteit verminderen. Als je de hele dag blijft zitten en nog weinig beweegt dan is het heel goed mogelijk dat men ook depressief wordt. Heel de dag in een zetel voor het raam zitten is al deprimerend op zich. Nog een ander gevolg is dat de oudere geen vertrouwen meer heeft in zijn eigen kunnen. Men gaat zichzelf zien als iemand die niet veel meer kan. En dus gaat het zelfvertrouwen sterk achteruit. Dit alles samen leidt ertoe dat de oudere bij een volgende activiteit uiteraard ook makkelijker zal vallen. Op deze manier levert de oudere voor zichzelf dus het bewijs dat hij terecht bang was om te vallen. Want hij valt toch maar weer opnieuw. En dan zal de oudere nog minder gaan bewegen. De cirkel is dus rond. Het is heel belangrijk om de oudere uit deze cirkel te halen. Dat is geen gemakkelijke taak. Toch kan het, door de oudere korte successen te laten ervaren met het bewegen. Belangrijk is dan dat de oudere aangepaste oefeningen doet om de spiersterkte terug aan te kweken.

60

Brummel-Smith, 1989, de vicieuze cirkel van valangst

27

5 Gevolgen

61 62

5.1 Inleiding

De gevolgen van vallen zijn te situeren op korte en op lange termijn.

Op korte termijn: Heupfracturen komen vooral voor op latere leeftijd en ontstaan vaak door een gewone val vanuit stand. Er werden ongeveer 16.000 personen met een heupfractuur opgenomen in het ziekenhuis in het jaar 2000, daarvan zijn er 4261 mannen en 12132 vrouwen. Van deze mensen overlijdt 11.1% van de mannen en 6.5% van de vrouwen tijdens de ziekenhuisopname en een jaar na het optreden van de heupfractuur is 33% van de mannen en 24% van de vrouwen overleden. Volgens het Letsel Informatie Systeem van 1998-2001 waren de meest voorkomende letsels onder de verpleeghuisbewoners: de breuken van handen en voeten (= 57%) en breuken van de heupbeenderen (= 34%). Het is gebleken dat onder de verpleeghuisbewoners het percentage van de botbreuken na een valpartij vele malen hoger is dan bij de zelfstandig wonende ouderen. Dit is vaak te wijten aan ondervoeding, fixatie en een verminderde mobiliteit.

Op lange termijn: Uit een onderzoek van het kenniscentrum valpreventie 63 is gebleken dat: een val na 8 maanden nog steeds duidelijk een invloed heeft op het sociale leven van de ouderen. Hieruit bleek dat 50% van de deelnemers aan het onderzoek na 2 maanden minder actief is, ze wandelen minder en doen minder actief mee met activiteiten. Na 8 maanden is nog steeds 23% van de deelnemers aan het onderzoek minder actief. Het is gebleken dat: door een valpartij de ouderen angstiger worden om terug te vallen en hierdoor zijn ze meer bezorgd en onzeker bij het uitvoeren van hun dagelijkse handelingen. Zo is 47% van de ouderen na 2 maanden achter de val meer onzeker, vooral bij het nemen van een bad of rechtstaan vanuit bed. Na 8 maanden na de val is nog steeds 31% onzeker.

61

AGS panel on falls prevention et al., J Am Geriatr Soc 2001; Masud & Morris, Age Ageing 2001; Tinetti, N Engl J Med 2003; Milisen et al., Tijdschr Gerontol Geriatr 2004; NVKG richtlijn, 2004; Kannus et al., Lancet 2005) 62 . Dr Mareen P Wertelaers A, Govaerts F. Aanbevelingen van de Wetenschappelijke Vereniging voor Huisartsen – Taakgroep Preventie 1999-2001: p 1-20 63 Onderzoek van het kenniscentrum voor valpreventie

28

5.2 Fysiek letsel

64 65 66 67

- Fracturen: De meest voorkomende valfracturen zijn de heupfracturen, fracturen van het onderste en het bovenste lidmaat en de bekkenfracturen; Bij 143 rusthuisbewoners hadden 41 mannen op 1000 en 58 vrouwen op 1000 een breuk.

- Gevolgen voor de mobiliteit: Vele ouderen verliezen hun stapfunctie door heupfracturen; De incidentie van heupfracturen is over de hele wereld 2x zo groot voor vrouwen ten opzichte van mannen. De heupfractuurincidentie is kleiner bij de niet blanke bevolking, dit is blijkbaar te wijten aan de sterk ontwikkelde bekkengordelspieren.

- Schedeltrauma: Dit kan variëren, van een buil tot beschadiging van de hersenen en omliggende weefsels. Vb: hersencontusio;

- Paratonie: Vaak zijn de spieren van mensen met dementie zo gespannen dat de dagelijkse verzorging een nachtmerrie wordt. Er is dan sprake van paratonie, een motorische stoornis die gekenmerkt wordt door een te hoge spierspanning. De weerstand tijdens het passief bewegen loopt uiteen, zonder dat de betrokkene dit kan beïnvloeden. Hierdoor komt het dat bewegen een probleem wordt en dat de kans op valpartijen vergroot wordt.

- Sterfte door complicaties: Het gebeurt té vaak dat letsels complicaties met zich meebrengen. Vooral als de oudere niet veel conditie heeft. Zo gebeurt het vaak dat wanneer men na een heupfractuur niet tijdig terug leert stappen, er steeds meer complicaties optreden. Na een lange bedlegerigheid kunnen problemen met de bloeddoorstroming en de ademhaling optreden, alsook infecties t.g.v. decubitis.

- “Lie time”: Men spreekt val Lie Time wanneer de dementerende persoon na een val niet meer zelfstandig kan rechtkomen en hiervoor hulp nodig heeft van derden. De persoon blijft meestal voor een lange tijd op de grond liggen, dit kan leiden tot onderkoeling, uitdroging en drukwonden.

64

Luukinen H Koski K Honkanen R en Kivela : Incidence of injury causing falls among older adults by place of residence : a population based study; J Am Geriatr Soc 1995 65 Kannus P Parkkari J Sievanen, H Heinonen, A Vuori, Ien Jarvinen : epidemiology of hip fractures, bone 1996 66 Cahier ouderenzorg: Waarom vallen ouderen?; Dave Dewachtere & Alex Janssens; pag 52-55 67 Hobbelen H, Artikel: Paratonie; een veelvoorkomende motorische stoornis bij dementie

29

5.3 Psychosociaal gevolg

68

Ouderen ondervinden angst, verlatenheid en vernedering door het feit dat men niet meer in staat is om zelfstandig overeind te komen na een val. Hierdoor kan de ernst van het fysiek letsel vermeerderen, want wanneer het te lang duurt voordat de oudere gevonden wordt, kunnen dorst, honger, lichamelijk en/of geestelijke uitputting een uiterst pijnlijke ervaring vormen. De personen uit de omgeving van de oudere houden steeds rekening met de zichtbare lichamelijke letsels, maar er moet ook rekening gehouden worden met de psychische letsels na een valpartij. Het is namelijk zo dat de oudere makkelijk verzeild raakt in de vicieuze cirkel van valangst (zie eerder) De angst om nogmaals te vallen heeft een enorme invloed op de levenskwaliteit van de oudere. Ook gebeurt het vaak dat een dementerende persoon verward is na een valpartij. Hierdoor vertoont hij vaak fugue-gedrag of dwaalt hij gewoon rond. Ook de sociale gevolgen zijn ernstig. De verzorging en opvang van ouderen die gevallen zijn vergt heel wat inzet van de naaste familiekring en professionele hulpverleners.

5.4 Economisch gevolg

69

70

71

Vallen heeft ook economische gevolgen. De kosten gekoppeld aan het vallen zijn zeer hoog: kosten van de directe medische verzorging, acute ziekenhuisverzorging en kosten van het woonen zorgcentrum, medicijnen, omgevingswijzigingen, … Er moet ook rekening gehouden worden met het feit dat vallen vaak een combinatie is van fragiliteit en multipathologie van de oudere en dat het daardoor moeilijk is om de ware kostprijs te berekenen.

Internationaal -

Toegenomen middelenbesteding

-

Een ziekenhuisopname t.g.v. vallen neemt 6x toe vanaf de leeftijd van 65 jaar;

-

Valletsels vormen de duurste categorie van alle trauma’s bij ouderen;

-

In 2001-2002 bedroeg de gemiddelde kost ten gevolge van een val in Finland 944€ voor RVTbewoners.

België -

Kostprijs voor een periode van 24 maanden na heupfractuur: € 18.400

-

Totale 2-jaarlijkse kostprijs (’96-’97): € 173 500 000 (Boonen e.a., 2000)

68

Onderzoek: Senioren en valincidenten; psychosociale gevolgen van een val op lange termijn; 01-2003-122004; uitvoerende: Consument en Veiligheid, Amsterdam 69 Incidenceand costs of falls and fall injuries among elderly in institutional care; Nurmi & Luthje; Scand J Prim Health Care 2002 70 Dewachtere D & Janssens A, pag 61 Waarom vallen ouderen, cahier ouderenzorg 71 Haentjes p Autier, P Barette? M en Boonen; The economic cost of hip fractures among elderly women. A one y ear prospective, Observational cohort study withmatched pair analysis. Belgian hip fracture Study group; J Bone Joint sURG Am 2001

30

Kostenplaatje voor de senior zelf

= Berekend a.d.h.v. de kosten van een vrouw met een gemiddelde leeftijd van 79,3 jaar die gehospitaliseerd werd ten gevolge van een heupfractuur: -

De hospitalisatie bedraagt 8817€ per jaar

-

De totale gemiddelde kost na een jaar hospitalisatie bedraagt (bij een heupfractuur) 12457€

-

De gemiddelde extrakost bedraagt 6751€

-

De grootste kosten worden opgeslorpt door rusthuisverblijf (31%), revalidatie (31%), hospitalisatie (16%) en kinesitherapie (14%)

5.5 Besluit De gevolgen van een valpartij zijn uiteenlopend, van enkele kneuzingen tot heupfracturen met de dood tot gevolg. In mijn besluit wil ik duidelijk maken dat er veel te weinig aandacht besteed wordt aan de psychosociale gevolgen na een valpartij. De personen in de omgeving van de oudere denken dat als het lichamelijk letsel hersteld is, de persoon terug in orde is… Maar dit klopt niet, ouderen ondervinden na een valpartij gevoelens van angst, verlatenheid en eenzaamheid. We moeten er dus voor zorgen dat de oudere alle aandacht krijgt die nodig is om zo terug een kwalitatief leven te kunnen leiden. Ook wij kunnen hier als ergotherapeut een steentje bijdragen, dit door de persoon succeservaringen te laten opdoen, vooral dan tijdens het bewegen.

31

6 Preventie en Zorg 6.1 Inleiding 72 73 74 Iedereen weet dat onze bevolking vergrijst, we worden met zijn allen alsmaar ouder. Op dit moment is 22% van de Belgische bevolking ouder dan 60! Ook de levensverwachting kent alsmaar hogere pieken. Maar een hogere levensverwachting brengt meer kwaaltjes met zich mee. In dit hoofdstuk bespreek ik de verschillende mogelijkheden om aan valpreventie te doen. Ook komen de risicofactoren nog eens aan bod, maar deze keer bespreek ik de mogelijke interventies die we kunnen hanteren in functie van deze risicofactoren. Op vlak van preventie onderscheiden we 4 verschillende stadia’s: Primordiale, primaire, secundaire en tertiaire.

6.2 Primordiale preventie 75 Dit betreft het sensibiliseren van de maatschappij. Het zijn vooral de massa mediacampagnes die als primordiale preventie worden benut. De BOEBS campagne(Blijf op eigen benen staan) is hier een mooi voorbeeld van. Educatie is een belangrijke factor bij valpreventieprojecten. Het bewustzijn over valpreventie bij de bevolking is in het algemeen en vooral bij de ouderen niet zo hoog. Men is er zich niet genoeg van bewust dat vallen bij ouderen een belangrijke doodsoorzaak is. Psycho-educatie geeft een antwoord aan de bewoner op drie belangrijke vragen: -

Wat is mijn beperking/probleem?

-

Hoe komt het dat ik die beperking heb?

-

Hoe word ik terug gezond?

Hier zullen we informatie geven omtrent vallen, valpreventie en dementie. Daarna zullen we informatie geven over de therapie die we willen starten, alsook de activiteiten die we willen hanteren. Ook zullen we de familie inlichten over het probleem en onze aanpak. Massamediacampagnes zijn nuttig voor het algemeen bewustzijn van de bevolking en als ondersteuning van lokale initiatieven. Lokale educatie-initiatieven hebben het meeste effect indien ze worden gegeven door ‘peereducators’, dus door andere ouderen met dezelfde leefwereld. De ouderen hebben meestal een groot aantal kennis en ervaringen en aan de hand van hun ervaringen kunnen ze anderen op de gevaren van valpartijen wijzen. Het opzetten van een systeem om ‘peereducators’ op te leiden is een belangrijke bijdrage aan valpreventie en heeft misschien ook wel het meeste effect… Het is niet evident om aan dementerende personen educatie aan te bieden. Dit omdat de persoon het hoogstwaarschijnlijk tot zal vergeten. Om dit probleem te vermijden is het noodzakelijk om educatie over valpreventie reeds toe te passen op jonge leeftijd. Maar toch probeer ik om dementerende personen aan te leren hoe ze correct uit bed horen te stappen of hoe ze terug zelfstandig kunnen rechtkomen na een val.

72

Uit de handleiding van het VIG: Een overzicht van effectieve strategieën voor valpreventie bij senioren” http://www.logoantwerpennoord.be/UserFiles/File/ongevallen/VALPREVENTIE 74 www.limburg.be/valpreventie 75 www.riziv.fgov.be 73

32

6.3 Primaire preventie 76 De primaire preventie houdt in dat we een val trachten te voorkomen bij personen die in het verleden nog niet gevallen zijn, door o.a. de omgeving veilig in te richten. Maar ook de bewustwording omtrent het belang van bewegen is een noodzaak, alsook de bewustwording van wat de risico’s en de gevolgen kunnen zijn van het vallen. Het doel van primaire preventie is : Ö Ö Ö

Zorgen voor een afname van het valrisico, door bvb. meer beweging te promoten in het W.Z.C., medicatie meer controleren,… Het bevorderen van voldoende beweging, door bijvoorbeeld wandelclubs of dansclubs op te richten in het W.Z.C. Het veilig maken van de kamer en de totale instelling waar de oudere verblijft, door antislipmatten te gebruiken, door het schoeisel van de bewoner te controleren, door de poetsdienst te wijzen op de gevaren van rondslingerend materiaal;…

6.4 Secundaire preventie 77 Met secundaire preventie wordt getracht om te voorkomen dat personen die in het verleden reeds gevallen zijn, nog eens vallen. De behandelingen hebben betrekking op het aanbieden van beweging of het aanpassen van de woning. Het doel van secundaire preventie is: => Het voorkomen van (nieuwe) valincidenten bij ouderen met een verhoogd valrisico.

6.5 Tertiaire preventie Tertiaire preventie is een vorm van zorg (=curatie). Hier trachten we complicaties te voorkomen en indien er zich complicaties voordoen, zullen we trachten te voorkomen dat de complicaties erger worden.

6.6 Multifactoriele interventies De meest effectieve interventies, zijn de multifactoriele interventies. Deze interventies zijn op meerdere risicofactoren tegelijkertijd gericht.. Zoals eerder vermeld is vallen het gevolg van meerdere factoren. Deze factoren werken meestal niet geïsoleerd van elkaar en hun onderlinge interactie heeft daardoor een veel sterkere impact op het vallen dan dat men elke factor apart gaat bekijken. Belangrijke factoren van valpreventie strategieën zijn onder andere beweging, aanpassingen van de kamer en omgeving en medicatiegebruik.

76

Health Evidence Network. What are the main risk factors for falls amongst older people and what are the most effective interventions to prevent these falls? How should interventions to prevent falls be implemented? WHO Regional Office for Europe. March 2004. 77 AGS panel on falls prevention et al., J Am Geriatr Soc 2001; Gillespie et al., Cochrane 2003; Tinetti, N Engl J Med 2003; NICE Guideline 2004; NVKG richtlijn, 2004; Chang et al., BMJ 2004; Kannus et al., Lancet 2005

33

6.7 Aanpakken van de risicofactoren 78 6.7.1. Gedragsfactoren 79 80 -

Het is onze taak als ergotherapeut om de oudere te wijzen op de gevaren die er vroeger niet waren, maar nu dus wel. De oudere moet beseffen dat hij niet meer de persoon is, die hij 20 jaar geleden was.

-

Educatie speelt hier een belangrijke rol. We moeten de oudere wijzen op alle mogelijke gevaren alsook welke invloed het dementeringsproces kan hebben op het valrisico.

-

Het is niet evident om dementerende personen aan te leren hoe ze bijvoorbeeld correct uit bed horen te stappen, vermits het geheugen te wensen over laat. Het is dan de taak van ons en van de verpleging om de dementerende persoon hier telkens op te wijzen wanneer we hem bijvoorbeeld ’s morgens gaan wakker maken. Ook probeerde ik om aan te tonen hoe men correct kan rechtstaan na een val, maar ook dit was haast onmogelijk om aan te leren.

-

We moeten aandacht besteden aan de lichaamstaal van de dementerende, via het gedrag probeert de dementerende soms iets duidelijk te maken

-

Het is aan ons als ergotherapeut om de ouderen te wijzen op de oorzaken en de gevolgen van het vallen en ze ook te informeren over de mogelijke preventiemaatregelen.

-

Ook moeten we als ergotherapeut wijzen op het nut van de hulpmiddelen en aanpassingen. We moeten die barrière verbreken (wat moeilijk is, vermits de oudere zich vastklampt aan gewoontes) en de oudere aantonen hoe zinvol alle aanpassingen en hulpmiddelen wel zijn en hoe deze hulpmiddelen en aanpassingen leiden tot een grotere zelfredzaamheid.

6.7.2. Omgevingsfactoren 81

82

Aanpassingen doen is een typische ergotherapeutische taak. Als ergotherapeut zullen we het W.Z.C. grondig onderzoeken. De ergotherapeut zal dan samen met de bewoner en zijn familie de situatie overlopen en zo zal hij alles zo veilig mogelijk trachten te maken. Wel moeten we rekening houden dat niet alles wat de ergotherapeut wil, zal worden gewijzigd! In de meeste W.Z.C. zitten er hoeken en kantjes die het risico op valpartijen vergroten. Het is daarom een goed idee om eens alle toegankelijkheden van het W.Z.C. grondig te overlopen om te zien wat er kan veranderd worden om ze zo veilig mogelijk te maken.

Hieronder vindt u een overzicht van mogelijke aanpassingen: De vloer -

83

Losliggende elektrische snoeren op de vloer moeten weggewerkt worden; Tapijten moeten vast aan de vloer bevestigd zijn of een antislip laag hebben. Opkrullende tapijten zijn een groot risico voor vallen;

78

Brochure Valpreventie: Wat je er zelf kan aan doen! Leuven: Logo Zuiderkempen en KU Leuven Uit: laat je niet strikken door een val; valpreventie voor 60+; inspiratiemap voor lokale bestuurders 2005 80 Uit de cursus: Valpreventie voor psychogeriatrische patiënten, Blijf Staan’ is een project van TNO Kwaliteit van Leven, ActiZ en Consument en Veiligheid. 81 Uit de patiëntenbrochure :” valpreventie, wat kan je er zelf aan doen.” Van het a.z. Vesalius 82 Dr Swinnen T, Pag 98 – 102, gezond ouder worden is de toekomst 83 Dr Swinnen T, pag. 99-100, Gezond ouder worden is de toekomst 79

34

-

-

Reinig de vloeren geregeld. Stof, kruimels, groentesnippers,… kunnen even gevaarlijk zijn voor het uitglijden als water; Laat niets op de vloer slingeren, vb tijdschriften,kranten, kleren,…; Indien men de matten niet wil wegdoen is een antisliplaag onder de matten handig; Overgangen van de ene soort vloerbedekking naar de andere geven problemen, zij worden door de demente oudere als barrière ervaren. Dus liefst moet door het gehele W.Z.C. één soort vloerbedekking worden gebruikt. Poets urine op de vloer zo snel mogelijk op.

De badkamer (Snoezelbad) 84 -

Voorzie antislipmatten in het bad Zorg ervoor dat de instap in bad of douche niet te moeilijk is, een instapbankje kan hulp bieden Zorg voor stevige handgrepen, ze zijn handig om recht te komen

De verlichting85 -

-

Het belang van verlichting wordt vaak onderschat omdat veel mensen denken dat ze de weg doorheen hun eigen kamer blindelings kennen. Tot ze struikelen over iets dat ze ergens op de grond hebben laten slingeren. Zorg daarom liefst voor een gelijkmatige, niet verblindende verlichten over heel de instelling.

Het toilet -

Zorgen dat de persoon gemakkelijk kan rechtstaan. Aan de zijmuren kunnen handgrepen worden bevestigd. Er kan een toiletverhoger worden geïnstalleerd om zich te helpen bij het rechtstaan, maar die moet dan wel goed vastzitten aan de toiletpot. Men kan ook een sokkel onder het toilet laten plaatsen om hoger te zitten, maar de voeten moeten altijd nog de grond raken. Ook een wc-rekje is handig om gemakkelijk te kunnen rechtstaan.

De keuken (indien deze toegankelijk is voor de bewoners of wanneer er een eigen keukentje voorzien is in de leefruimte) -

-

84 85

De keuken moet functioneel zijn ingericht. Het kan nuttig zijn om de voorwerpen te herschikken in de kasten. Wanneer bewoners helpen met de afwas is het noodzakelijk om het meest gebruikte materiaal (glazen, borden) op een goede hoogte te plaatsen. Voordat je een activiteit geeft is het handig om te controleren of de handvaten en de steel van de potten en pannen nog goed vastzitten. Indien er een bewoner helpt bij het afruimen is het gebruik van een roltafeltje soms nuttig om schotels of borden naar een andere kamer te brengen. Men vraagt best iemand om hulp wanneer men iets nodig heeft dat bovenop de kast staat. Zorgen dat de vloer niet te glad is. Loop nooit op een natte vloer! Droog indien nodig de vloer na het afwassen en ruim gemorste vloeistoffen op de vloer altijd onmiddellijk op! Zorgen dat de keuken voldoende verlicht is.

A.Z. Vesalius, Uit de patientenbrochure :” valpreventie, wat kan je er zelf aan doen.” Dr Swinnen, T, pag 99-100, Gezond ouder worden is de toekomst

35

De leefruimte -

Nagaan of de stoelen en zetels niet in de weg staan, men moet ongehinderd door de leefruimte kunnen lopen. De zetels mogen niet te laag zijn, omdat men er dan moeilijker uit kan. Verwijder eventuele obstakels en maak de doorgang vrij door de meubels langsheen de muren te plaatsen, zo kunnen ze dienst doen als steunpunt. Sluit laden en deuren goed af, zodat men nergens aan blijft haken. Rol loshangende kabels van tv, radio, … op, bundel ze of zet ze vast tegen de plinten. Want kabels op de vloer betekenen struikelgevaar! Berg zaken niet te hoog, noch te laag op! Binnendeuren openlaten overdag. Veel gebruikte voorwerpen moeten op een gemakkelijk te bereiken plaats opgeborgen worden (niet boven schouder, niet onder heup).

De slaapkamer -

Men hoort vanuit het bed gemakkelijk bij de lichtschakelaar te kunnen. Geen matten naast het bed, ofwel hoort men deze goed aan de vloer vast te hechten. Indien men beschikt over een telefoon, dient deze zo dicht mogelijk bij het bed te staan. Zorg voor een nachtlampje. Men neemt de slaapmiddelen pas in als men al in bed zit. Men zet alles wat men nodig heeft best al op het nachtkastje : glas water, bril, boeken … Alarmsignaal dat de verpleging waarschuwt wanneer de risicopersoon de slaapkamer verlaat. (vb: druksensor onder de mat of beter nog een sensor bij de deur)

De tuin -

Zorg ervoor dat het pad en de eventuele treden van en naar de instelling in goede staat zijn. Rondslingerend materiaal, losliggende tegels, woekerende planten … zijn zaken waarover men kan struikelen.

Schoeisel -

Als ergotherapeut geven we advies indien de ouderen risicohoudend schoeisel dragen, zoals pantoffels, die niet goed aansluiten of een hak hebben. Goed schoeisel is om de ganse voet gesloten en heeft een stevige zool met een klein hakje van max. 2,5 cm.

-

Bij voetproblemen wordt de bewoner doorverwezen naar een podoloog of orthopedische chirurg. Deze laatste geeft dan ook advies bij aanwezigheid van drukpunten en open wonden.

-

Goed schoeisel moet zowel binnenshuis als buitenshuis gedragen worden.

-

Slecht schoeisel geeft weinig steun en veroorzaakt gemakkelijk het vallen.

-

Goed schoeisel: een vaste, gesloten schoen (geen instekers). De schoenzool kan het best glad zijn langs de voorkant om zo haperen te voorkomen en stroef zijn aan de achterkant om zo het uitglijden te voorkomen.

-

Losse veters moeten steeds vermeden worden.

-

Schoeisel wordt aangepast aan de voeten van de gebruiker.

-

Het is noodzakelijk om regelmatig de zool na te kijken, want wanneer de zool is afgesleten, kan het minste vocht of gladheid een val veroorzaken.

36

Hulpmiddelen -

Stabiele WC-verhoger of wc-rekje Een personenalarmsysteem Looprekje Kruk Wandelstok Rolstoel voor verdere afstanden Antislipklevers Handgrepen Heupprotectoren Goede bril Grijper om iets op te rapen Op hoogte instelbaar bed Profiel om drempels weg te werken Goed schoeisel Fel contrasterende kleefstrips om drempels en treden te verduidelijken

6.7.3 Sociaal-economische factoren Er zal eerst moeten aandacht besteed worden aan de angst om opnieuw te vallen, indien we de sociale gevolgen willen aanpakken. Eenmaal deze angst is overwonnen zal de mobiliteit zich dan ook geleidelijk terug herstellen, ook de angst voor afhankelijkheid zal minderen eenmaal de valangst is overwonnen. En eenmaal de valangst is overwonnen zullen de ouderen uit hun sociaal isolement geraken. Ook horen we de oudere te stimuleren om deel te nemen aan sociale activiteiten zoals een kaarternamiddag, petanque,… Om de oudere uit zijn sociaal isolement te halen zijn voorzieningen en steun van de lokale gemeenschap voor de 65+ heel belangrijk.

6.7.4 Cognitie en emotie 86 Meestal hebben de cognitieve stoornissen een lichamelijke oorzaak die grondig moet aangepakt worden. Zo kan een persoon met bijvoorbeeld een beginnende incontinentie depressieve neigingen hebben, zonder dat de omgeving van de oudere weet hebben van de incontinentie. Het is belangrijk om als ergotherapeut niet alleen de oudere voorlichting te geven maar ook de familie van de oudere en zijn directe omgeving (o.a. het verzorgend personeel). Hier moet men zich dus vooral concentreren op de multidisciplinaire samenwerking in het woonen zorgcentrum. Mogelijke interventies kunnen zijn: -

86

Het wegnemen van de valangst door de activiteiten veiliger uit te voeren. Het aanleren hoe de oudere kan rechtkomen na een val. Gebruik maken van een personenalarm. Het gebruiken van loophulpmiddelen kunnen de valangst bij de oudere doen afnemen. Een aanpassing van de medicatie.

De Coninck, L, Uit de cursus: Zonder al te veel vallen en opstaan.

37

6.7.5 Verminderde mobiliteit en evenwicht 87

88 89

Men kan verschillende hulpmiddelen leren gebruiken waardoor bewegen toch weer haalbaar wordt, zoals gebruik maken van een wandelstok of looprek. Hierdoor vergroot de kans dat de valangst zal afnemen en de mobiliteit zal vergroten. De dementerende bewoner krijgt op die manier terug meer vertrouwen in zichzelf en de omgeving en hierdoor wordt hij opnieuw wat actiever. Het is ook hier onze taak om inlichtingen en advies te geven aan de bewoner en zijn familie. Hierbij kunnen we samen met de bewoner enkele richtlijnen overlopen i.v.m. lichaamsbeweging. Wanneer de bewoner geholpen kan worden met een hulpmiddel moeten we als ergotherapeut nagaan: -

Welk hulpmiddel het meest geschikt is voor de bewoner. Of de bewoner het hulpmiddel op de juiste manier gebruikt. Hoe hij de bewoner kan motiveren tot het gebruik van een hulpmiddel. Welke gegevens een rol spelen in het al dan niet gebruiken van een hulpmiddel (persoonlijke opvattingen of obstakels).

Het bewegen is één van de belangrijkste componenten in de interventies. Niet alle vormen van beweging zijn even geschikt om het vallen te voorkomen. Men moet voldoende aandacht besteden voor het onderhouden of vergroten van de spiersterkte, evenwicht en de uithouding. Maar men wordt niet beter door hard te zwoegen, maar wel van volhouden met een matige intensiteit. Enkel bij een volgehouden beweging kunnen langetermijneffecten optreden. Maar fysieke activiteit vanaf 40 jaar blijft de beste preventiestrategie om vallen te voorkomen op latere leeftijd; ondanks alle specifieke bewegingsinterventie strategieën voor ouderen. Dus het is zinvol om de bewegingsinterventies om vallen te voorkomen te richten op deze 2 doelgroepen. Enerzijds moet men zich dus rechtstreeks richten naar de ouderen, tai-chi is hiervoor uitermate geschikt. Tegelijkertijd moet men ook de fysieke activiteiten promoten bij de 40+! Hiervoor is het belangrijk dat men een activiteit volhoudt, zoals 1 of meerdere keren per week gaan wandelen, zitturnen, kine of dansen. Het is dan terug onze taak om bijvoorbeeld een dansclub samen te stellen en 1à2x per week samen komen om te dansen.

Figuur 6 : Zittend Bewegen uit www.elsevier.nl 87

MLM Receveur, Uit eindexamen opdracht afdeling Fysiotherapie hogeschool Utrecht juni 2006: Valrisico en de voornaamste oorzaken 88 De Coninck, L, Uit de cursus: Zonder al te veel vallen en opstaan. 89 Milisen, K Geeraerts A, Delbaere K en Dejaeger E ,pag 29-31, Valpreventie; Bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico.

38

6.7.6 Valangst 90 De methode om valangst aan te pakken richt zich vooral tot het veranderen van het gedrag, wat vaak moeilijk gaat bij ouderen, want ouderen houden er niet van om oude gewoontes te veranderen uit vrees dat hun hele leven zou veranderen. Meestal blijven deze veranderingen beperkt tot het aanpassen van kleine zaken, zoals het opruimen van spullen die in de weg liggen (tapijten, boeken, kastjes, stoelen,…). Zoals eerder vermeld komt valangst minder voor bij dementerende personen, dit omdat een dementerende persoon het voorval ’s anderdaags toch terug vergeten is. Wanneer er zichtbare schade berokkend wordt, zal de dementerende persoon zich dan toch vragen beginnen stellen over bvb die bepaalde buil op zijn gezicht en kan hij zo schrik krijgen om nogmaals te vallen. Er bestaan valcursussen die de ouderen trachten over hun valangst heen te helpen. De ouderen worden er geleerd hoe ze hun val zo goed mogelijk kunnen opvangen en hoe ze terug recht komen nadat ze gevallen zijn. Zo’n valcursus is een prima manier om ouderen uit hun isolement te halen. Ze ontmoeten tijdens de cursus mensen die dezelfde angst hebben.

6.7.7 Orthostatische hypotensie 91

92 93 94

Het is onze taak als ergotherapeut om voldoende advies en richtlijnen te geven aan zowel het multidisciplinair team als aan de bewoner. Zoals : -

-

-

Het nemen van voldoende lichaamsbeweging; Voordat men rechtstaat draait men eens met de enkels of de polsen, de handen dichtknijpen …; Eerst op de rand van het bed zitten, daarna de benen eventjes laten bengelen tot men voelt dat het hoofd niet meer draait, dan mag men opstaan. Bij een duizelig gevoel is het noodzakelijk dat men terug gaat gaan zitten of liggen; Hier is het dan de taak van het verplegend personeel om de bewoner op deze manier van rechtstaan te wijzen. Oppassen met medicatie. De werking van bepaalde geneesmiddelen kunnen orthostatische hypotensie veroorzaken; Voldoende zout innemen tijdens het eten en voldoende drinken (2 tot 2.5 liter per dag); Hete baden en warm vochtig weer vermijden om vasodilatatie95 te vermijden; Kleine maaltijden gebruiken zodat de bloeddruk door de verplaatsing van het bloed naar de darmen niet te snel daalt; Het trainen van de buik- en beenspieren is nuttig bij patiënten met problemen van de bloeddrukregeling, vermits bij aanspanning van deze spieren het bloed terug wordt gepompt naar het hart; Plotse bewegingen vermijden De hoofdeinden van het bed een beetje hoger plaatsen; Sommige mensen hebben baat bij het gebruik van strakke kousen(= TED-kousen) of een buikband, waardoor er minder bloed naar buik en benen kan zakken.

90

Van Laeken, M, Uit de cursus van het VIG; valpreventie bij ouderen. Uit de cursus “vallen” van Dr. Marc Naesens, dienst geriatrie, H hartziekenhuis Roeselare 92 Gezond ouder worden is de toekomst, pag 97-100 Door Dr Tony Swinnen 93 Uit de cursus: Zonder al te veel vallen en opstaan; Door Leen De Coninck 94 Valpreventie; Bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico; pag 39-40 Door Koen Milisen, Annelies Geeraerts, Kim Delbaere en Eddy Dejaeger 95 Vasodilatatie is het verwijden van de bloedvaten door de daar aanwezige spieren. 91

39

6.7.8 Fixatie96 Eerder hebben we reeds gezien welke risico’s er verbonden zijn aan vrijheidsbeperkende maatregelen. Ook zijn er een aantal voorwaarden verbonden aan fixatie en het beperken van fixatie, deze zijn: -

Fixatie steeds als laatste keuze gebruiken; Dagelijks evalueren over de nood aan fixatie; Bij het gebruik van fixatie is er nood aan een verhoogd toezicht; Voor men fixatie gebruikt moet men dit multidisciplinair beslissen, alsook met de familie van de bewoner; Het fixatiemateriaal moet regelmatig verwijderd worden, op vaste tijdstippen; De bewoner moet gerust gesteld worden door de warme zorg van een personeelslid; Er moet aandacht besteed worden aan hydratatie, comfort en sociale interactie.

6.7.9 Medicatie 97 Indien men deze factor zo goed mogelijk wil beperken is het essentieel om de oudere in te lichten over het belang van het innemen van zijn medicatie. Wanneer de oudere problemen ervaart bij het innemen van de medicatie is het noodzakelijk om de medicatie te mengen in de koffie of het eten van de oudere. Eerder vertelde ik dat er een groot risico bestaat voor polifarmacie, indien men meerdere geneesmiddelen moet gebruiken. In instellingen gebeurt het veelal dat de dementerende persoon een 7 tal (of meer) medicijnen moet innemen per dag. In deze situatie doet men er goed aan om de arts te vragen welke geneesmiddelen eventueel weggelaten kunnen worden.

6.7.10 Verminderd zicht

98 99

Onze taak als ergotherapeut is dat we moeten nagaan of al het mogelijke reeds is gebeurd. (heeft de oudere reeds een bril, of draagt hij lenzen; heeft men een operatieve behandeling gehad tegen bijvoorbeeld glaucoom of cataract; is de familie ingelicht over de noodzaak van een voldoende goed zicht) Ook is het onze taak om er op te letten dat de omgeving van de oudere wel voldoende is aangepast. Zo moet de omgeving voldoende verlicht zijn, men kan ook werken met kleuren en contrasten om de omgeving zo veilig mogelijk te maken (hier kan men bijvoorbeeld witte antislip klevers kleven op een zwarte trap) Als ergotherapeut moeten we er ook op toezien dat men de ogen tijdig laat controleren bij de oogarts, want het is gebleken dat de meeste problemen door een relatief simpele ingreep kunnen verholpen worden. Het is logisch dat personen, die minder goed zien, een groter risico hebben om te vallen. Men merkt minder snel op wanneer er iets in hun weg staat. Ook mag men nooit een bril gebruiken die niet van zichzelf is, omdat een bril aangepast is aan de noden van een bepaalde persoon. Ook is het een goed idee om minstens één keer per jaar naar de oogarts te gaan. Een veilige omgeving is essentieel als men minder goed ziet, zo moet er, zoals eerder vermeld, een goede verlichting aanwezig zijn, men moet gemakkelijk naar een schakelaar kunnen reiken via het bed, verwijderen van lage tafeltjes waar men over kan struikelen,…

96

Uit de cursus: “vrijheidsbeperking, gestructureerd zoeken naar oplossingen en alternatieven” St Jozef, centrum voor ouderenzorg, te Woumen- Diksmuide 97 Valpreventie; Bij thuiswonende ouderen met een verhoogd risico; pag 23 & 38; Door Koen milisen, Annelies Geeraerts, Kim Delbaere en Eddy Dejaeger 98 Waarom vallen ouderen, cahier ouderenzorg, Door Dave Dewachtere en Alex Janssens 99 Valpreventie; Bij thuiswonende ouderen met een verhoogd risico; pag 41; Door Koen milisen, Annelies Geeraerts, Kim Delbaere en Eddy Dejaeger

40

6.7.11 Continentie 100 Incontinentie moet behandeld worden. Men kan contact opnemen met de arts om het probleem te bespreken. Men kan de persoon in kwestie onderzoeken en behandelen. Misschien is het voor die persoon een grote stap, maar alleen door hulp te vragen kan men misschien van de incontinentieklachten afkomen. Bij urge-incontinentie is het belangrijk dat men de oudere leert inzien dat haastig naar het toilet lopen grote risico’s met zich mee brengt. Ook kan men hier verwijzen naar incontinentiemateriaal en sondes zodat men zich geruster voelt, ook mictietraining kan hier gunstig evolueren. Het is goed mogelijk dat men geneesmiddelen gebruikt, die als bijwerking nadelig op de blaasfunctie werken. Ook is het belangrijk dat er advies wordt gegeven omtrent bekkenbodemspieroefeningen, belangrijk is dan dat de oudere de oefeningen correct uitvoert. Het is belangrijk voor de dementerende persoon om veel te drinken, zo voorkomt hij infecties en dergelijke. Maar veelal gebeurt dit niet omdat de bewoner dan teveel naar het toilet zou moeten gaan. Hier is het dan terug onze taak om er op te letten dat de persoon gedurende de dag voldoende vocht opneemt.

6.8 Besluit In ieder puntje in hoofdstuk 6 is de rol van de ergotherapeut wel terug te vinden. Daardoor vind ik het een meerwaarde om als ergotherapeut te kunnen instaan om op vlak van valpreventie te kunnen handelen. Hier zie je terug de samenhang van de verschillende aspecten. Polifarmacie en incontinentie zijn 2 aparte aspecten, maar het kan gebeuren dat door de bijwerkingen van de polifarmacie er incontinentie ontstaat. Door het wegnemen van het betreffende geneesmiddel, kan zowel de polifarmacie als de incontinentie verdwijnen.

De multifactoriele interventies zijn van groot belang wat betreft valpreventie. Tijdens deze interventies houden we continu rekening met de samenhang tussen de verschillende factoren die het valrisico kunnen vergroten. Ook is het veel doeltreffender wanneer we deze interventies individueel kunnen gaan toepassen, want iedere persoon heeft andere behoeften wat betreft valpreventie. Tijdens mijn stage zal ik dan ook voornamelijk de bewoners individueel benaderen wat betreft mijn interventies op het gebied van valpreventie, hier zal ik dan vooral kijken naar de mobiliteit, het schoeisel, de omgevings- en gedragsfactoren, medicatie en de invloed van de cognitie.

100

www.seniorgezond.nl

41

7. Assesment i.v.m. valpreventie

101 102 103 104 105 106 107

7.1 Hoe selecteert men geschikte meetinstrumenten? Ö -

ze moeten volgende kenmerken bezitten : Ontwikkeld zijn om te worden gebruikt bij ouderen; Een minimum aan materiaal, tijd en geld vereisen; Beschreven staan in wetenschappelijke studies; Erkend zijn als betrouwbare instrumenten; Valide zijn voor wat je wenst te meten; Haalbaar zijn voor de ouderen.

7.2 Assessment Op vlak van valpreventie en dementie zijn vooral de testen die het evenwicht en de cognitie meten belangrijk. Onderstaande testen heb ik zelf uitgevoerd bij de risicopersonen in het W.Z.C. “De Meers”. Ö -

Evaluatie van het statisch evenwicht: Functional Reach test

Deze balanstest kan bij ouderen gebruikt worden om inzicht te krijgen in de mate van valrisico die ouderen lopen. Voor deze test hebben we een meetlint nodig van minimaal 1 meter, een stuk muur en wat plakband. Alvorens we de cliënt kunnen testen, wordt het meetlint horizontaal tegen de muur bevestigd op schouderhoogte van de cliënt. Met de tape geven we de positie aan van de voeten, zodat het topje van de schouder bij het begin van het meetlint komt. Als ergotherapeut zullen we de test eerst voortonen zodat de cliënt weet wat de bedoeling is. De cliënt moet erop geduid worden dat hij zich gedurende de test veilig moet blijven voelen bij het voorover reiken, om dit gevoel te versterken zal de begeleider zich voor de persoon plaatsen. De testpersoon moet met de voeten (zonder schoeisel) achter de vloermarkering staan met de schouder van de voorkeursarm vlak naast de muur. De muur wordt tijdens de test niet aangeraakt. Het topje van de schouder bevindt zich ongeveer bij het begin van het meetlint. Daarna brengt de testpersoon zijn arm rustig naar boven tot horizontale hoogte, de pink raakt het meetlint, dit is dan ook ons eerste meetpunt. De testpersoon buigt vervolgens frontaal voorover, de hielen blijven aan de grond en de voeten blijven op dezelfde plaats. De pink beweegt daarbij langs het meetlint naar voren, dit is ons tweede meetpunt. Indien de reikafstand (afstand tussen eerste en tweede meetpunt) 25 centimeter of minder bedraagt, is er meer risico op evenwichtsverlies. 101

Waarom vallen ouderen, cahier ouderenzorg; Dave Dewachtere en Alex Janssens Falls in older adults: assessment and intervention in Primary Car; Colon-Emeric; JCOM 2001 103 Making Geriatric assessment work: selecting useful measures; physical therapy 2001; Van Swaeringen 104 Cursus: Ergotherapie en geriatrische problematiek, Sem 3, L nuyttens 105 A Multifactorial approach to reducing injurious falls; King, MB en Tinetti; Clinics in Geriatr Med 1996 106 Meten is weten, gissen is missen; cahier ouderenzorg; pag 17-77 Door Maurits Vandewoude 107 Pepersack, T, college voor Geriatrie, Belgian Minimum Geriatric Screening Tools for Comprehensive Geriatric Assessment 102

42

-

Four Test Balance Scale

Bij deze test wordt er aan de oudere gevraagd om elk van de 4 posities van de test gedurende 10 seconden aan te nemen. Wanneer een bepaalde positie niet lukt, zullen we de volgende posities niet meer testen. Deze test wordt uitgevoerd zonder schoeisel en zonder hulpmiddel. De ergotherapeut mag de oudere helpen om de juiste positie aan te nemen, vervolgens moet de oudere aangeven wanneer hij klaar is om de test zonder hulp uit te voeren. Bij deze test is oefenen niet toegestaan, wel wordt er een stoel achter de oudere geplaatst. De test is niet geslaagd van zodra men één van de vier posities geen tien seconden kan aannemen. Zo kan de oudere bijvoorbeeld niet in de gevraagde positie blijven staan, of moet de ergotherapeut de oudere vastnemen om een val te voorkomen. Tijdens deze test is het belangrijk om de volgorde van de posities te bewaren. De posities zijn: • PARALLELLE STAND (voeten vlak naast elkaar) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. Ja / nee Indien ja, ga dan de semi-tandem stand na. • SEMI-TANDEM STAND (grote teen van de ene voet naast hiel van de andere) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. ja / nee Indien ja, ga dan de tandem stand na. • TANDEM STAND (hiel raakt teen andere voet en de voeten staan in een rechte lijn) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. ja / nee Indien ja, ga dan de stand op één been na. • STAND OP EEN BEEN (op één been staan) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. Ja / nee

Ö -

Evaluatie van het dynamisch evenwicht: Timed Get Up and Go Test

Om deze test uit te voeren met de bewoner op een stabiele stoel zitten met een rechte rugleuning. Er wordt hem gevraagd om op te staan, indien mogelijk zonder de armsteunen te gebruiken. Daarna moet de bewoner drie meter vooruit wandelen, zich draaien en terug naar de stoel wandleen om vervolgens opnieuw te draaien en te gaan zitten. De tijd die nodig is om deze handeling af te maken wordt gemeten. Wanneer de (kwetsbare) oudere108 deze handeling volbrengt tussen de 11 en de 20 seconden, scoort hij hier voldoende, wanneer de bewoner meer dan 20 seconden nodig heeft is de test mislukt.

Ö -

Evaluatie van de graad van hulpbehoevendheid: KATZ 109

De KATZ-schaal is een test dat bestaat uit een formulier met vier kolommen. Deze test beoordeeld clienten op hun zelfredzaamheid, zodat voor deze clienten de juiste hulp ter beschikking gesteld kan worden. de Katz-schaal beoordeeld de mate waarin een persoon zich nog zelfstandig kan wassen, kleden, verplaatsen, naar het toilet kan gaan, eten en de graad van continentie, verder bepaald de test nog hoe de client zich kan orienteren in tijd en plaats. De katz-schaal kun je op vier niveau’s scoren, deze gaat van kolom 1 dat staat voor volledig zelfredzaam tot kolom 4 voor volledige afhankelijkheid van anderen.

108 109

Bij de populatie van de gewoon ouder wordende mens hanteren we een criteria van 10 seconden. Zie bijlagen pag. 13 voor test

43

Ö -

Evaluatie van de cognitie: De Mini Mental State Examination 110

De Mini Mental State Evaluatie van Folstein geeft ons de kans om in tien minuten de cognitieve functies te onderzoeken. Deze situeren zich op vlak van orientatie, geheugen, concentratie, taal en praxis. Wanneer de score van de test onder de 24 op 30 ligt, bevestigt deze een cognitieve aantasting. De moeilijkheid ligt in het scheiden van een depressie of verwardheid van een toestand van dementie.

-

Kloktest 111

De kloktest wordt gebruikt als screening methode voor personen met een beginnend cognitief deficit. Met behulp van de kloktest onderzoeken we het geheugen, de concentratie en de ruimtelijke voorstelling. Deze test stelt geen diagnostische criteria vast en zijn waarde ligt hem eigenlijk in het herkennen van cliënten bij wie een verdere cognitieve evaluatie nuttig kan zijn. Hier moeten we wel rekening houden met de aanwezigheid van andere ziektetoestanden, zoals gezichts- of motorische stoornissen. Men maakt tijdens de test grotere fouten naarmate de cognitieve functies meer zijn aangetast, zoals de positie van de wijzers vergeten of fouten in de nummering van de cijfers. De test wordt het best samen gebruikt met andere instrumenten voor de evaluatie van de cognitieve functies.

Besluit Het afnemen van de testen was niet altijd even gemakkelijk. Het is zo dat het moeilijk is om aan een licht dementerende persoon de ganse test in één keer uit te leggen. Veelal waren ze verward en wisten ze uiteindelijk niet meer wat hen te doen stond. Ook was het heel moeilijk om uit te leggen waarom het noodzakelijk was om de testen af te nemen, men zag er vaak het nut niet van in en men wilde liever met rust gelaten worden. Bij het afnemen van de Functional Reach Test had ik de indruk dat de meeste testpersonen bang waren om voorover te vallen, hierdoor zijn mijn resultaten niet altijd correct. Ook bij het afnemen van de Four Test Balance Scale ondervond ik dit probleem. Vooral de laatste twee standen leverden problemen op, op het gebied van angst. Bij de Timed Get Up and Go test was iedereen gemotiveerd om mee te werken. Wel was het noodzakelijk dat ik tijdens de test verbale ondersteuning bood aan bepaalde bewoners. Veelal vergaten ze om terug te gaan zitten. In het W.Z.C. De Meers is het zo dat ze regelmatig de Katz-schaal invullen en deze wordt dan ook per bewoner regelmatig herevalueert. Ook ik evalueerde de Katz-schaal van mijn testpersonen en vertelde mijn bevindingen aan het team. De MMSE wordt dikwijls afgenomen in het W.Z.C., hierdoor ondervond ik dat bepaalde bewoners deze test heel goed kennen. Ook is het zo dat deze test best wordt afgenomen ’s morgens. Tijdens de dag krijgen de bewoners vaak te horen dat het vandaag bvb woensdag, de 7e mei is. De Kloktest kan ook het best individueel afgenomen worden, dit zodat de andere bewoners de testpersoon niet zouden kunnen beïnvloeden. De Kloktest leverde me waardevolle informatie op, ik was vaak verrast door het resultaat. Weinigen scoorden hier goed op. Over het algemeen valt het op dat de meeste bewoners slecht scoren op het gebied van evenwicht. Doordat evenwicht een belangrijke factor is op het gebied van valpreventie, is het noodzakelijk dat de bewoners gemotiveerd worden om wekelijks deel te nemen aan de turnclub en de bewegingsactiviteiten. Tijdens deze activiteiten komt het evenwicht vaak aan bod, alsook het op peil houden van de conditie.

110 111

Zie bijlagen pag. 10 – 11. voor uitwerking van de test. Zie bijlagen voor de procedure, pag. 12

44

8. Algemeen besluit

Met mijn theoretisch deel wilde ik wijzen op het belang van valpreventie in een woonen zorgcentrum. Ook de taak van de ergotherapeut staat er zorgvuldig in beschreven. Over de ganse lijn zie je wel weer waar de ergotherapeut zijn diensten kan aanbieden op het vlak van valpreventie. Mijn ondervindingen zijn dat we als ergotherapeut hier een grote rol in vervullen. Op vlak van het screenen van de risicofactoren zijn we een meerwaarde in het multidisciplinair team. Ergotherapeuten zijn ervaren in het afnemen van allerhande assessments en deze voerde ik dan ook vlijtig uit.. Eenmaal de risicofactoren werden vastgesteld is het dan de taak van het multidisciplinair team om deze risicofactoren weg te werken. Enkele voorbeelden hiervan zijn onder andere : het bevragen aan de dokter om de medicatie te evalueren en indien nodig te wijzigen, de ergotherapeut zorgt voor allerhande aanpassingen en de aankoop van hulpmiddelen, het personeel van de logistiek zorgt dat ze geen obstakels creeren, en het ganse team vult zorgvuldig de valregistratieformulieren in. Iedereen kan zijn bijdrage leveren en dit wordt dan ook wel gedaan. Uit de gegevens van het valregistratieformulier kon er geconcludeerd worden dat het klopt dat eenmaal een persoon gevallen is, hij meer kans heeft om in datzelfde jaar nog eens te vallen. Over een periode van 9 maanden (van 1augustus tot 1 mei) werden er 42 valincidenten geregistreerd en dit over een populatie van 46 bewoners. Het viel op dat het ook telkens terug dezelfde mensen waren die vielen. Op vlak van risicofactoren viel het mij vooral op dat het meestal om dezelfde factoren ging. Deze waren onder andere het uitglijden door een gladde vloer of slecht schoeisel, orthostatische hypotensie, verwardheid en allerhande gedragsfactoren. Ook hadden we te kampen met valangst. Dit ontstond toen de antislip matten aan het bed werden geplaatst van een bewoonster. Deze bewoonster was heel blij met haar mat en vertelde dit aan de andere bewoners, ze zei dat ze nu niet meer ging vallen. Hierdoor kwam het dat een bewoonster, die niet beschikte over een antislip mat, angst kreeg om alleen uit bed te stappen uit vrees om te vallen. In mijn praktisch deel komen er heel veel zaken terug die in mijn theoretisch deel terug te vinden zijn. Zo worden er 10 volgclienten besproken , die ik allemaal heb getest aan de hand van de reeds eerder besproken assessments. de keuze van mijn assessments werd bepaald door de in hoofdstuk drie besproken risicofactoren. Ook kan de taak van de ergotherapeut gemakkelijk terug gevonden worden doorheen mijn praktisch stuk.

45

Praktisch deel

46

Inleiding

Het praktisch deel bestaat uit een aantal onderdelen. Hier zal ik beginnen met het voorstellen van het nieuwe valregistratieformulier, die werd opgesteld door Eveline Westelynck, studente ergotherapie van de Artevelde hogeschool. Dit valregistratieformulier was essentieel voor het ontwikkelen van mijn eindwerk, dus daarom start ik hiermee. Het tweede onderdeel bestaat uit de outcome van het valregistratieformulier. Alle gegevens die bruikbaar waren voor mijn eindwerk, werden omgezet in statistieken. Deze statistieken spreken boekdelen wat betreft het vallen en zijn oorzaken en gevolgen. Het derde onderdeel bestaat uit mijn onderzoeken en interventies. Na het raadplegen van het valregistratieformulier kon ik een tiental bewoners aanwijzen als volgcliënt. Deze volgcliënten ondergingen een aantal assessments en met de resultaten komende uit deze assessments kon ik mijn interventies bepalen. In het vierde onderdeel evalueerde ik de kamers van de bewoners. Hier konden enkele gevaren worden vastgesteld. Ook worden er enkele aanpassingen en hulpmiddelen weergegeven. Het vijfde onderdeel bevat dan een powerpoint presentatie die ik gebruikte tijdens de familieraad in februari. Ook hield ik een presentatie voor de bewoners en in “De Kring”. De Kring is dan een groep waar alle directieleden en hoofdverpleegkundigen in zetelen. Als laatste onderdeel kan mijn flowchart worden teruggevonden. De flowchart is kort maar krachtig en kan door iedereen gemakkelijk worden gebruikt. Voor de flowchart zullen er geen verwijzingen terug kunnen gevonden worden, vermits deze flowchart door mij zelfstandig gemaakt werd, met de kennis die ik reeds had over valpreventie.

47

1 Valregistratieformulier Zoals eerder vermeld werd het valregistratieformulier niet opgesteld door mezelf, maar door Eveline Westelynck. Dit is een derdejaars studente ergotherapie van de Artevelde hogeschool te Gent. Zij schreef naar 100 verschillende woonen zorgcentra met de vraag of ze zou mogen beschikken over hun valregistratieformulier. Van de 100 instellingen kreeg ze 50 reacties terug. Aan de hand van de verkregen valregistratieformulieren, stelde ze een eigen valregistratieformulier op. Eenmaal het valregistratieformulier werd opgesteld, werd dit geëvalueerd door de hoofdverpleegkundige en kinesist. Na enkele wijzigingen stelden ze het valregistratieformulier voor aan de verschillende diensten binnen het W.Z.C. De Meers alsook aan de directie. Daarna hield ze rekening met hun opmerkingen en ontstond onderstaand formulier. Het is de bedoeling dat het valregistratieformulier in de toekomst zal verspreid worden over alle diensten binnen het W.Z.C. De Meers.

48

Schakelstraat 43 8790 Waregem

Naam bewoner:…………………………………………………. Kamernummer:………………………………………………… Leefgroep:……………………………….................................... Opname datum:………………………………………………….

Valregistratieformulier Datum van val: ……………………………………… Uur van val: …………………………………………. Plaats van val: Eigen kamer Lift Eigen badkamer Trap Leefruimte Therapieruimte (vb. voarploatse) Gang Buitenshuis/tuin Gezamenlijk toilet Restaurant Polyvalente zaal (Ierse berm) Andere: …………………………………………………………………………. Mogelijke oorzaken van val: - gerangschikt volgens activiteiten: Opstaan uit zetel/rolstoel/toilet/bed Voorover buigen (oprapen) Struikelen Uitglijden (vb.door plas water) Uitschuiven (vb. uit de zetel) Door knieën zakken Omslaan van voet Niet gebruiken van hulpmiddelen Verwijderen van fixatie Geen beroep doen op hulp bij transfer Wegloopgedrag Andere:……………………………

- gerangschikt volgens valrisico’s: Syncope (flauwvallen) Vermindering fysieke toestand Draaierigheid Medicatie(wijziging) Drempels/oneffenheden Slechte verlichting Slecht schoeisel Natte of gladde vloer Val veroorzaakt door derden Matten/geen vrije doorgang Verwardheid Andere: ………………………...

Ziekte of handicaps die een rol kunnen spelen bij de val: Hypertensie (bloeddrukverhoging) Orthostatische hypotensie (bloeddrukval) Diabetes Incontinentie Epilepsie Osteoporose Dementie/ Ziekte van Alzheimer

Doofheid Visusstoornissen (gezichtsstoornissen) Vroegere fracturen Psychiatrische problematiek Alcoholmisbruik Ziekte van Parkinson Andere:…………………………...

Zie ommezijde

49

Gevolgen van val: → Graad: Licht gevolg vb. blauwe plek Matig gevolg vb. kneuzing Ernstig gevolg vb. heupfractuur → Concreet: Verwonding thv……………………………… Bloedneus Breuken thv. ………………………………… Bewusteloosheid Pijn thv. ……………………………………... Angst Zwelling thv. ………………………………… Niets zichtbaar Sociaal isolement Andere: …………………………………………………………………………. Ondernomen stappen na een val: Familie gecontacteerd RX- name Arts gecontacteerd Steunverband aangelegd Bloeddruk genomen Glycemie genomen Polsfrequentie genomen Ziekenhuisopname Ijs gelegd Rust Verder gedaan waarmee men bezig was Medicatie toegediend: …………………………………………………………... …………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………... Andere: ………………………………………………………………………….

Ingevuld door:……………………………………….. Datum van registratie:………………

Alle gegevens ingevuld?? Beide kolommen steeds bekeken??

Opgesteld door Westelinck Evelyne Studente Ergotherapie, Artevelde hogeschool Gent

50

2 Outcome van het valregistratieformulier Op het gelijkvloers van het W.Z.C. De Meers zijn er 46 licht dementerende ouderen woonachtig. Van deze 46 bewoners werden er 42 valincidenten vastgesteld, gedurende een periode van 9 maanden . (van 1 augustus tot 1 mei) Het waren dan ook vaak dezelfde bewoners die steeds opnieuw vielen. De meeste valincidenten vonden plaats in de eigen kamer van de bewoner. Dit omdat de meeste valincidenten ’s nachts plaatsvonden. De bewoners vielen vooral door het uitglijden op een natte of gladde vloer en draaierigheid. Ook het vallen door het dragen van slecht schoeisel scoort hier hoog. De bewoners vielen vooral tijdens het opstaan uit bed en het uitglijden. Deze twee factoren werden dikwijls gecombineerd. Veelal draagt de bewoner geen schoeisel bij het uit bed komen of is hij gejaagd om naar het toilet te gaan en glijd zo uit. Ook is hij vaak heel draaierig doordat hij direct uit bed wil stappen. Een combinatie van deze factoren kan bijdragen tot een val. Meest voorkomende plaats van de val:

Plaats van val

Aantal

%

Eigen kamer

25

64

Leefruimte

5

13

Eigen badkamer

4

10

Drempel kamer – gang

3

8

Gang

1

3

Drempel kamer – gang

1

3

70 60 50 40 30 20 10 0

aantal g

g

an

an

er – l k Dr

em

pe

pe em Dr

g

g

l k

am

n

am

ba

er –

dk

G

an

g

er am

im ge

Le

ef ru Ei

Ei

ge

n

ka

m

er

te

%

51

Meest voorkomend valrisico:

Valrisico

Aantal

%

Natte of gladde vloer

16

35

Draaierigheid

10

22

Slecht schoeisel

7

15

Verwardheid

6

13

Vermindering fysieke toestand

4

9

Medicatie

3

7

40 30 20 10 aantal

ed

rin

g

M

fy

ic

e. .. si

ek

ar dh rw Ve

at ie

d ei

l is e oe ch

rm

in

Sl

de

ec

ht s

ie aa Dr

%

Ve

Na

tte

of

g

la d

de

r ig

v

he

lo e

r

id

0

52

Valrisico, gerangschikt volgens activiteit:

Activiteit

Aantal

%

Opstaan uit bed

20

42

Uitglijden

17

35

Opstaan van het toilet

6

13

Struikelen

2

4

Opstaan uit de zetel

1

2

Niet gebruiken van het hulpmiddel

1

2

Door de knieën zakken

1

2

50 40 30 20 10

aantal %

O

O

ps

ta a

O

n

ps

va

n

he

t t oi le S ps tr u t ta ik e Ni an et le u g n it eb d ru e ik e ze Do te n or l va d n e he kn t. . ie . en z ak ke n

en i jd

tg l Ui

ta a

n

ui

t b

ed

0

53

Valrisico: gerangschikt naar stoornis:

Stoornis

Aantal

%

Dementie

9

31

Orthostatische hypotensie (bloeddrukval)

6

21

Incontinentie

4

14

Hypertensie (bloeddrukverhoging)

4

14

Medicatie

3

10

Diabetes

2

7

Ziekte van Parkinson

1

3

35 30 25 20 15 10 5 0 ot e. pe co .. r te nt in ns en ie tie (b lo ed dr u. . M . ed ic at ie Zi D ek ia be te v te an s P ar k in so n In

Hy

h he st at is c rth o O

%

yp

De

m

en

tie

aantal

54

55

0

2

4

6

8

10

12

14

andere

eigen badkamer

eigen kamer

leefruimte

S om van s lecht s choeis el

S om van gladde vloer

S om van s truikelen

S om van niet gebruiken hulpmiddel

S om van P arkins on

S om van hypertens ie

S om van oms laan voet

S om van urge‐incontinentie

S om van ops taan zetel

S om van medicatie

S om van daling lich conditie

S om van orthos . Hypotens ie

S om van draaierigheid

S om van ops taan toilet

S om van uitglijden

S om van verwardheid

S om van ops taan uit bed

3 Interventies voor valpreventie in een woonen zorgcentrum 112

3.1 Vaststellen van de risicopersonen De bewoner is een risicopatiënt wanneer hij of zij: -

1 of meerdere keren gevallen is in het afgelopen half jaar; Het resultaat van de Timed Get up and go test meer is dan 20 secoden; Een ongelijkmatig of onevenwichtig gangpatroon vertoont tijdens de Get up and go test.

Dus: De bewoner is 1 of meerdere keren gevallen in het afgelopen half jaar: Ö

JA = 2e fase : evalueren van de risicofactoren

Ö

NEEN : Timed Get up and go test uitvoeren

=> Het resultaat is meer dan of gelijk aan 20 seconden = 2e fase => Er wordt een ongelijkmatig gangpatroon waargenomen = 2e fase => Wanneer geen van bovenstaande problemen wordt waargenomen is men geen risicopersoon

3.2 Evalueren van de risicofactoren

Ö Evalueren van het evenwicht en de mobiliteit 1) 2) 3)

Ö

Four Test Balance Scale 113 Timed Get up and go Test 114 Functional reach test115

Evalueren van de orthostatische hypotensie

Stellen van screenende vragen: -

Heeft u soms last van duizeligheid of draaierigheid? Heeft u dit bij het rechtstaan uit bed, stoel of de zetel?

ÖEvalueren van de continentie Bevragen aan het verzorgend / verplegend personeel (omdat dit té confronterend kan zijn naar de bewoner toe)

112

Zie bijlage voor uitwerking Rossiter-Fornoff, 1995; Gardner et al. 2001 114 Podsiadlo D Richardson S; Timed “up & go”; a test of basis functional mobility for frail elderly persons in journal of the American Geriatrics Society; 1991, 39, 142-148 115 Duncan et al; 1992 113

56

ÖEvalueren van het zicht 1) Stellen van screenende vragen: -

Zijn de ogen van de bewoner het afgelopen jaar gecontroleerd geweest door een oogarts? Draagt de bewoner een bril of lenzen en waarom? Ondervindt de bewoner problemen bij het lezen of tv kijken Testen aan de hand van het lezen van een krantenartikel of door foto’s te herkennen.

ÖEvalueren van de cognitie 1) Standardized Mini Mental State Examination (S MMSE) 116 2) Kloktest 117 ÖEvalueren van voeten en schoeisel 118 Onderstaande aandoeningen zijn tekens van slecht schoeisel: -

eeltknobbels teenafwijkingen ingegroeide nagels blaren zweren amputatie van tenen de aanwezigheid van drukpunten of open wonden

Kenmerken van risicohoudend schoeisel: onvast open aan de achterkant hoge hak gladde zool Ö Evalueren van de medicatie 119 -

• • • • •

welke medicatie gebruikt de bewoner? Wordt de medicatie soms geweigerd? Tel het aantal voorgeschreven en niet voorgeschreven geneesmiddelen dat de oudere per dag inneemt. Indien er dit 4 of meer verschillende zijn, is er sprake van polifarmacie. In deze situatie worden enkel de levensnoodzakelijke medicatie behouden of gezocht naar andere geneesmiddelen. Werd de medicatie recent gewijzigd? Er wordt nagegaan of de oudere één of meer van volgende typen risicovolle geneesmiddelen inneemt: Sedativa, vooral benzodiazepines Neuroleptica (vb. haloperidol,risperidon) Antidepressiva (vb. trazodonhydrochloride,fluoxetine) Digoxine (vb. digoxine, metildigoxine) Diuretica (vb. furosemide, amiloridehydrochloride, spironolacton)

116

Molloy DW Alemayehu E Roberts R. Reliability of a standardized minimental state examination compared with the traditional minimental state examination in american journal of psychiatry; 1991, 148, 102-105 117 Shulkman KI; Sheldledsky R, Silver IL; The challenge of time: clock drawing and cognitive function i nthe elderly, in international journal of geriatric psychiatry, 1986, 1, 135-140 118 Tinetti et al, 1988; NVKG Richtlijn 2004; Menz et al, 2006 119 Leipzig 1999; Tinetti 2003

57

Ö Evalueren van de omgevingsfactoren -

Ö -

Vind u dat er hier, in de instelling, risicovolle situaties aanwezig zijn, situaties die het risico om te vallen verhogen, bvb opstapjes, losliggende draden, opkrullende tapijten,…). Wanneer het is gebleken dat de persoon de vorige keer (keren) viel, door factoren in de omgeving, houden we zeker rekening met deze factoren. Ook ga ik als ergotherapeut zelf op zoek naar inefficiënte factoren die de omgeving onveilig maakt in de instelling.

Evalueren van het fixeren Fixatie krijgt hier geen aandacht, vermits De Meers streeft voor een fixatiearme instelling. Geen enkele bewoner waarmee ik samenwerkte werd gefixeerd.

Ö Evalueren van de graad van hulpbehoevendheid -

KATZ – Schaal

58

3.3 Interventies

120

Volgcliënt 1 1) Vaststellen van de risicopersoon

Naam bewoner: W.M. (LG 3) Geboortedatum: 20/08/1923 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 07/09/2006 Diagnose: Licht dementerend

Hoeveel keer is men gevallen het afgelopen half jaar?

6

Werd men opgenomen na een acuut valincident?

Wat is het resultaat van de Get up and go Test?

120

JA / NEE

21.52 seconden

Werd er tijdens de Get up and go test een ongelijkmatig of onevenwichtig gangpatroon waargenomen?

JA / NEE

Is deze persoon volgens bovenstaande gegevens een risicopersoon?

JA / NEE

Hier geef ik 1 voorbeeld, in bijlage zijn mijn 10 volgcliënten terug te vinden.

59

2) Evalueren van de risicofactoren Ö

Evenwicht en mobiliteit

21.52 Seconden Resultaat “Timed Get up and Go Test”

Problematisch? JA

/

NEE

Worden de 4 onderdelen elk gedurende 10 seconden uitgevoerd, zonder hulpmiddel en schoeisel? • Parallelle Stand (voeten vlak naast elkaar) JA / NEE • Semi-tandem stand (grote teen van de ene voet naast hiel van de andere) JA / NEE

Resultaat “Four Test Balance Scale”

• Tandem stand (hiel raakt teen andere voet en de voeten staan in een rechte lijn) JA / NEE • Stand op één been JA / NEE

Problematisch? JA /

NEE

19,3 Centimeter Resultaat “Functional reach Test” Problematisch? (< of = 25)

JA /

NEE

60

Ö

Orthostatische hypotensie

Aanwezigheid van duizeligheid of draaierigheid?

JA

/

Is die duizeligheid aanwezig bij het rechtstaan uit bed, stoel of de zetel?

JA

/ NEE

JA

/

Ö

Evalueren van het zicht

Is er het afgelopen jaar naar de oogarts geweest?

Draagt de bewoner een bril of lenzen?

Ondervindt de bewoner problemen bij het lezen of tv kijken?

Ö

NEE

NEE

JA (Leesbril) /

JA

/

NEE

NEE

Resultaat: Krantentitels lezen

1/3

Resultaat: Foto’s herkennen

2 /3

Evalueren van de cognitie

18 / 30 Uitslag van de S MMSE Problematisch? JA / NEE

3 /5 Uitslag van de kloktest Problematisch? JA /

NEE

61

Ö

Evalueren van de continentie

Is de bewoner incontinent?

JA / NEE

Moet de bewoner dikwijls onnodig lang wachten eer hij naar het toilet mag/kan?

JA / NEE

JA / Zijn er bepaalde factoren aanwezig waardoor de bewoner ’s nachts kan worden verhinderd om naar het toilet te kunnen gaan?

Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Orthostatische hypotensie Onvoldoende verlichting Obstakels Gladde vloer Niet gebruiken van het hulpmiddel Opstaan zonder schoeisel

Evalueren van de omgevingsfactoren

JA Werd er eerder al eens gevallen door factoren in de omgeving?

Ö

NEE

Indien JA, welke factoren? - Gladde vloer - Onvoldoende verlichting

JA Zijn er nog factoren aanwezig in de instelling die het vallen kunnen bevorderen?

/

/

NEE

Indien JA, welke factoren? - Gladde / Natte vloer - Struikelen over obstakels - Struikelen over drempels - Onvoldoende verlichting - Onvoldoende steunbaren

Evalueren van de gedragsfactoren op ADL vlak

Uitslag van de KATZ-schaal

0

A

B

C

D

62

Ö

Evalueren van de medicatie

Welke medicatie gebruikt de bewoner? -

1 Asaflow comp (sedert 31/10/2002) 1 Biocure vitamines (sedert 15/10/2003) 1 Evista comp (sedert 29/11/2002) 1 Steovit D3 comp (sedert 30/08/2002) 1 Lorazepam comp (sedert 04/01/2007) 1 x 3 ml neurobion AMP (sedert 12/01/2007)

Wordt de medicatie soms geweigerd?

JA / NEE

Werd de medicatie recent gewijzigd?

JA / NEE

JA / NEE Worden er 4 of meer dan 4 geneesmiddelen per dag gebruikt?

Indien ja, hoeveel ? 5 + 1 inspuiting

Wordt er gebruik gemaakt van: •

Sedativa, vooral benzodiazepines

•

Neuroleptica (vb. haloperidol,risperidon)

•

Antidepressiva (vb.razodonhydrochloride,fluoxetine)

•

Digoxine (vb. digoxine, metildigoxine)

•

Diuretica

Totaal : Problematisch?

Lorazepam

JA

/

NEE

63

Ö

Evalueren van voeten en schoeisel

Aanwezigheid van eeltknobbels?

JA

/

NEE

Aanwezigheid van teenafwijkingen?

JA

/

NEE

Aanwezigheid van ingegroeide nagels?

JA

/

NEE

Aanwezigheid van blaren?

JA

/

NEE

Aanwezigheid van zweren?

JA

/

NEE

Werd er reeds een teen geamputeerd?

JA

/

NEE

Aanwezigheid van drukpunten of open wonde

JA

/

NEE

Is het schoeisel onvast?

JA

/

NEE

Is het schoeisel open aan de achterkant?

JA

/

NEE

Heeft het schoeisel een hoge hak? (> 2,5 cm)

JA

/

NEE

Geen hak! Heeft het schoeisel een gladde zool?

JA

/

NEE


JA

/

NEE

64

3) Fase van Interventies



Continentie

Omgevingsfactoren

- M stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging… - Gebruik maken van haar hulpmiddel (rollator)

- De medicatie dient regelmatig gecontroleerd te worden door de arts. - We moeten M. erop duiden om langzaam te gaan - Aanwezigheid van voldoende rustplaatsen waarop M kan gaan rusten wanneer ze duizelig wordt. - M aantonen hoe ze correct kan rechtstaan uit bed. (eerst op de rand van het bed zitten, eventjes de benen laten bengelen, tot men voelt dat het hoofd niet meer draait. Dan mag men opstaan.

- Vermits M regelmatig ’s nachts naar het toilet moet, zorgen we ervoor dat er voldoende verlichting aanwezig is, dat M gemakkelijk aan haar hulpmiddel kan (rollator) en dat ze geen obstakels hoeft te overwinnen.

- Bij M was het noodzakelijk dat er een anti-slip mat kwam op de hoogte waar ze uit haar bed kwam, vermits het uitglijden wanneer ze uit bed komt, al meerdere keren de oorzaak van valpartijen was. - Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast) - Het bed dient steeds in laagstand te staan

65

- Voorkomen van een natte vloer - Zorgen voor voldoende verlichting - Voorkomen van obstakels - ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

Gedragsfactoren

Medicatie

Schoeisel

- we duiden M regelmatig op het belang van het gebruik van haar hulpmiddel

- Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van M duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. - We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

- ik schuur de zool af schuurpapier, zodat deze stroever wordt.

met wat

Besluit Bij M was het noodzakelijk om een antislip mat te plaatsen ter hoogte van waar ze uit bed komt. Aan de gegevens uit het valregistratieformulier kon vastgesteld worden dat M iedere keer viel tijdens het uit bed komen. Dit kwam doordat M nogal haastig was en zo geen gebruik maakte van haar loophulpmiddel. Deze factoren werden dan nog eens gecombineerd met draaierigheid. M was heel blij met haar antislip mat en heeft sedertdien nog niet gevallen. Ook schuurde ik haar schoenzool af met schuurpapier. M draagt goed schoeisel, maar had enkel een gladde zool. Door deze af te schuren, werd de zool wat ruwer en ontstond er minder gevaar. Ook moet M telkens geduid worden op het feit dat ze niet te haastig mag zijn. Ze kan nog vlot wandelen en doet dit dan ook, af en toe zelfs zonder loophulpmiddel. Het is dan de taak van de verpleging om M hier steeds op te duiden.

66

4. Evaluatie van de kamers

Inleiding Uit de valregistratieformulieren kon ik halen dat de meeste bewoners vielen in hun eigen kamer. Dit zette me aan om eens grondig de kamers van de bewoners te gaan evalueren op vlak van val gevaar. Onderstaande gegevens stelde ik voor aan Dhr. Luc Nuyttens van de technische dienst van het W.Z.C. De Meers. Nu ze beschikken over deze gegevens kunnen ze er eventueel gebruik van maken bij het realiseren van een nieuwbouwproject. Ook stelde ik deze gegevens voor aan Mevr. Ann Herpels, directrice Intramurale Zorg van het W.Z.C. De Meers, dankzij deze gegevens kon ik beschikken over een budget om enkele aanpassingen door te voeren.

-

Vloer

Ö De overgang van de vloer – zwarte tegels – parket in de kamer van de bewoners is vrij verwarrend. Dit vormt telkens een ander niveau van vloer voor de bewoner, die hij telkens aarzelend moet overwinnen. Ö Bij een aantal bewoners liggen er nog tapijtjes. Er werd gewezen op de gevaren, maar veelal hebben die tapijtjes een emotionele waarde en vertikt men om deze weg te leggen. Deze kan men in de toekomst (wanneer dit nog eens voorkomt) voorzien van een antislip laag. Ö In de badkamer is de vloer behoorlijk nat na wassituaties. Het is dan de taak van de verzorgenden om ervoor te zorgen dat de vloer terug droog is, wanneer ze de kamer verlaten. Ö De parket vloer wordt ook veel opgeboend, hierdoor wordt de vloer nog gladder. Ö Er is een klein drempeltje tussen de overgang van het parket naar de zwarte tegels, alsook naar de kamer en de gang. Deze kunnen we wegwerken met een profieltje. In de thuiszorgwinkel kost zo’n profiel 146€. In de winkel Brico heb ik profieltjes aangekocht voor 8euro per stuk. Ö Bij sommige bewoners is het noodzakelijk dat er gebruik wordt gemaakt van antislipmateriaal. Dit dan vooral bij het uit bed komen, omdat dit al veel ongevallen heeft veroorzaakt. In de thuiszorgwinkel beschikt men over antislipklevers. Er is een minimum aan drempels, het antislipmateriaal wordt gewoon aan de vloer gekleefd. Het enige nadeel is dat het zou kunnen vuil worden na enkele poetsbeurten van de vloer. De prijs komt aan 47€ voor 2 meter en 20 cm breed of 206.99€ voor 9 meter en 40 centimeter breed. Per kamer zouden we 1 meter nodig hebben. Ik kocht 2 meter aan van 40 centimeter breedte en 58€ kostprijs, om dit antislipmateriaal te testen in 2 kamers. Indien blijkt dat de werking van dit antislipmateriaal positief is, kan men in de toekomst nog meerdere meters aankopen. Ook beschikte ik over 3 antislipmatten, maar vermits deze de vloer schade berokkenden, werden deze matten verwijderd.

67

-

Muur

Ö De stopcontacten zitten behoorlijk laag (50 cm. van de vloer), hierdoor moet de bewoner zich behoorlijk diep bukken, wanneer hij het stopcontact wil gebruiken. Ö Het licht zit behoorlijk ver van het hoofd en de schouders bij het liggen in bed. Het is haast noodzakelijk dat de bewoner eerst moet rechtkomen in bed alvorens hij het licht kan aanschakelen. Dit kan men in de toekomst, bij het plaatsen van een nieuw gebouw, eventueel oplossen door gebruik te maken van een touwtje ter hoogte van het hoofd. Ö De lichtschakelaars bij het binnenkomen zijn goed geplaatst, al zou het misschien beter zijn om naamkaartjes op de schakelaars te bevestigen, want velen weten niet welke schakelaar ze moeten gebruiken. Ö De draad van de alarmbel slingerde bij vele bewoners gewoon op de grond, wat dan terug een groot valrisico te weeg brengt. Maar hier moeten we dan eerder de gedragsfactoren aanpakken van de bewoner, vermits de verpleging de draad steeds mooi oprolt en uit de weg legt. Ö Een tip naar de toekomst toe: Verlichting met een dimmer of sensoren, bij het rechtstaan uit bed gaat er dan automatisch een licht aan.

-

Meubilair

Ö Bepaalde bewoners beschikken over nachtkastjes op wieltjes, die niet beschikken over een rem. Dit is terug een heel gevaarlijke situatie, vermits vele bewoners houvast zoeken aan het nachtkastje. De oplossing is hier dan het bevestigen van een rem op het nachtkastje of gewoon een nieuw stevig nachtkastje aanschaffen. Ö Stoelen dienen op een vaste plaats en tegen de muur geplaatst te worden en niet in het middelpunt van de kamer. Ö Kleren in de kast leggen en niet laten rondslingeren op een stoel (deze vallen dan op de grond en daar kan men dan over uitglijden). Ö Zetels hanteren met voldoende hoge armsteunen, zodat het wat gemakkelijker wordt om uit te stappen. Ö Zetels hanteren met een groen – rood licht (groen= ik mag gaan liggen; rood= ik moet rechtstaan) zodat de bewoner weet op welke knop hij moet drukken om recht te staan. Want het gebeurt vaak dat de bewoner uit zijn zetel glijd doordat hij mis duwt op een knopje.

Ö Bed dient steeds in laagstand te staan, zodat de persoon er gemakkelijk kan uitstappen! Dit is dan terug een aandachtspunt naar de verpleging/verzorging en ons toe en werd vermeld op de teamvergadering.

-

Badkamer

Ö steunbaren aan de ene kant van het toilet zijn aanwezig en er wordt dan ook gebruik van gemaakt. Ö steunbaren aan de andere kant van het toilet zijn niet aanwezig en dienen er toch te zijn! Financieel is dan niet haalbaar. De handgreep dient vanuit de vloer te komen, vermits de muur niet stevig genoeg is om nog een handgreep te hanteren. Zo’n handgreep bedraagt dan 117,37€.

68

Ö Sommige kamers beschikken over een douchestoel dicht bij de lavabo. Er zijn kamers die hier niet over beschikken, toch is dit noodzakelijk bij bepaalde personen. Velen zoeken rust op het toilet, maar dit staat te ver van de lavabo. Ook dit is niet haalbaar, aangezien de muren geen extra gewicht meer aankunnen. Een oplossing is dan om bij die mensen gewoon een stoel te plaatsen tijdens wassituaties. Ö In de badkamer beschikken we ook terug over een gladde vloer. Maar hier werden er nog geen valincidenten vastgesteld. Wanneer dit in de toekomst wel zou gebeuren kan ook hier gewerkt worden met antislip materiaal. Ö Kasten op reikhoogte (zijn te hoog, de bovenste kast is zelfs niet toegankelijk, alsook de bovenste laden van de onderste kast) Dus al het noodzakelijke materiaal wordt in de benedenkast geplaatst. Ö De wc is te laag (kan niet meer verhoogd worden, ook niet met een brilverhoger, aangezien het toilet geen standaardmode!) Hiervoor werd een wc-rekje (96.73€ in de thuiszorgwinkel) aangekocht.

69

5. Voorstelling van het project Inleiding Om mijn eindwerk voor te stellen aan zowel hetganse team als de familieleden van de bewoners maakte ik gebruik van enkele powerpoint presentaties. De eerste powerpoint presentatie vond plaats op 4 februari tijdens een teamvergadering. Daar vertelde ik, samen met Eveline Westelynck wie we waren en wat we kwamen doen. We maakten duidelijk hoe noodzakelijk valpreventie nu eigenlijk wel is en we vertelden wat we allemaal van plan waren op de afdeling. Deze presentatie werd goed ervaren door het ganse team en zo waren ze ook al voorbereid op mijn komst. De tweede presentatie vond plaats op het einde van februari, tijdens de familieraad. Tijdens die presentatie maakte ik duidelijk wat ik kwam doen en gaf ik enkele tips mee omtrent goed schoeisel en de noodzaak van een goed zicht. De familie van de bewoners was heel geinteresseerd en gaf mij zelf enkele wetenswaardigheden over hun familieleden. De derde presentatie hield ik in De Kring. De Kring is een groep van personen die bestaat uit de directie, waaronder Mevr. Ann Herpels en Dhr. Bart Landsheere. Ook waren alle hoofdverpleegkundigen hierop aanwezig. De laatste presentatie hield ik voor de rusthuis bewoners zelf. Bij de populatie van licht dementerende ouderen hield ik geen presentatie, omdat dit toch niet zo nuttig was. Tijdens die presentatie liet ik enkele zelfgemaakte filmpjes zien, waar je goed kan zien wat een gevaarlijke situatie is en wat je hieraan kunt doen. De filmpjes warden gemaakt met de hulp van een licht dementerende persoon en Mevr. Linda Nuyttens, waarvoor dank.

Hieronder is de powerpoint presentatie te vinden die ik hield op de familieraad. De andere presentaties voeg ik hier niet toe, vermits de inhoud van de presentaties over gans mijn eindwerk terug te vinden is.

Wist u dat? Richtlijn omtrent Valpreventie bij senioren binnen een Woon- en Zorgcentra

K Bij 65+ een val de 6e doodsoorzaak is K Bij de 75+ vallen met letsels reeds opgelopen is tot de belangrijkste doodsoorzaak; K Eenmaal gevallen er 60-70% kans is dat men in dat jaar nog eens valt

Loyson Debby

K Men een risicopersoon is, indien men in het verleden reeds gevallen heeft

70

Wist u dat?

Visie Vallen en de letsels die men daarbij oploopt hebben een

grote invloed op de kwaliteit van leven van de senior.

K 33% van de senioren met een heupfractuur als gevolg

van een val,sterft binnen het jaar. K Slechts 20% van de valincidenten aan de huisarts

gemeld wordt.

Een val heeft gevolgen op: ⇒ Lichamelijk vlak (letsels vb heupfractuur) ⇒ Psychisch vlak (valangst) ⇒ Sociaal vlak (isolatie, vermindering van deelname aan het sociaal

K Bij 65+ vrouwen dubbel zo vaak vallen als mannen

⇒

leven) economisch vlak.(hoge ziekenhuis kosten)

K De lichamelijke conditie heel belangrijk is, zo kunnen

mensen eerder vallen door een verminderde conditie en ongezond eten.

Doelstellingen Waarom is valpreventie nu belangrijk? ⇒ Om te voorkomen dat de bewoners vallen

Door de vergrijzing kunnen in de toekomst meer en meer

ouderen vallen. Valpartijen voorkomen is dus belangrijk.

Doelstellingen ⇒ Om het fysisch welzijn te bevorderen (voorkomen van breuken,

ziekenhuis opname,…) ⇒ Om veranderingen in de omgeving te creeëren op vlak van

veiligheid

⇒ Om te voorkomen dat de bewoners opnieuw vallen ⇒ Om het psychologisch en sociaal welzijn te

bevorderen (Voorkomen van valangst, depressie, isolement,...)

Feiten in De Meers op living 1,2 & 3 Living 1,2 en 3 omvatten 46 bewoners Van 1 augustus 2007 tot 10 maart 2008 (+/-7 maanden)

werden er 35 valincidenten geregistreerd! Daarom niet van 35 verschillende bewoners. Hier komt het

voor dat eenzelfde persoon meermaals valt! We moeten ook rekening houden dat deze gegevens

misschien niet correct zijn. Het kan gebeuren dat een persoon valt en zelfstandig terug kan rechtkomen zonder letsels, en dit dan ook niet meldt.

Feiten in De Meers op living 1,2 & 3 Van de 35 registraties, werden er 28 geregistreerd in de

kamer van de bewoner! Het meest voorkomend tijdstip van vallen is ‘s avonds en ‘s

nachts (van +/- 20u-05u) Van de 35 personen, vallen er 24 personen doordat ze

uitglijden (bij het rechtstaan uit bed of bij het maken van de overgang kamer-gang-badkamer. De oorzaak ligt hier aan o.a de gladde vloer en/of slecht schoeisel! Draaierigheid komt frequent voor! (+/- 23 )

71

Feiten in De Meers op living 1,2 & 3

Struikelen ⇒ De kamer obstakelvrij maken

De meeste mensen vallen doordat ze: ⇒ Geen tapijtjes!

⇒ Struikelen ⇒ Uitglijden ⇒ Opstaan vanuit hun bed of toilet

⇒ Het zicht regelmatig controleren! ⇒ Goed schoeisel dragen! ⇒ Drempeltje tussen parket en tegels wordt weggewerkt met

een profiel!

Uitglijden ⇒ Goed schoeisel dragen! (eventueel de zool

afschuren met schuurpapier) ⇒ Het zicht regelmatig controleren! ⇒ Gladde vloer voorkomen! (anti-slip mat!) ⇒ Geen obstakels op de vloer laten liggen (tapijtjes,

kleren,…)

Vallen wanneer men opstaat uit bed ⇒ Een anti-slipmat leggen waar men rechtkomt uit bed ⇒ Het bed dient steeds in laagstand te staan! ⇒ Gebruiken van verlichting! ⇒ Schoeisel aantrekken! ⇒ Maak steeds gebruik van uw hulpmiddel! ⇒ Stapsgewijs recht te komen : - Eerst op de rand van het bed zitten - De benen eventjes laten bengelen tot men voelt dat

het hoofd niet meer draait - Nu mag men opstaan

Vallen wanneer men opstaat van het toilet

Wat is nu goed schoeisel?

⇒ Gebruik de steunbaren aan het toilet!

Goed schoeisel is om de ganse voet gesloten

⇒ Maak gebruik van een wc-verhoger ⇒ Maak steeds gebruik van uw hulpmiddel!

Goed schoeisel heeft een stevige zool

⇒ Kom stapsgewijs recht:

Goed schoeisel heeft een klein hakje van max 2,5 cm

(ouderen vallen achterwaarts, een hakje vermijd dit!) - Zet de knieën goed recht - Leun een beetje voorover - Sta recht

Losse veters moeten steeds vermeden worden! (liefst

velcro)

72

Wat is nu goed schoeisel?

Zicht Het zicht is heel belangrijk!

De schoenzool kan het best glad zijn aan de voorkant, om zo

het haperen te voorkomen en stroef zijn aan de achterkant, om zo het uitglijden te voorkomen.

Het gebeurd te vaak dat de bewoner een bepaald opstakel te laat

ziet en erover valt! Eigenlijk is het noodzakelijk om 1 x per jaar naar de oogarts te gaan,

De zool moet regelmatig nagekeken worden, want wanneer de

zool is afgesleten, kan het minste vocht of gladheid een val veroorzaken

om de brilsterkte/het oogvermogen en dergelijke te herevalueren Ook moet er steeds voldoende goede verlichting aanwezig zijn,

zeker wanneer de bewoner urge-incontinent is Het zicht kan ook zelf getest worden

Wat wordt er nu reeds verricht? We testen regelmatig : -

Bedankt om te …

De mobiliteit en het evenwicht Voeten en schoeisel Cognitie Graad van hulpbehoevendheid Het zicht De medicatie De aanwezigheid van orthostatische hypotensie /Bloeddrukval De omgeving wordt aangepast, met het oog op een valvrije instelling

Besluit Zoals eerder vermeld werd de presentatie op de familieraad goed ontvangen. De familieleden waren heel geinteresseerd en gaven mij enkele wetenswaardigheden over hun familieleden mee. Zo vertelden ze me dat het eenvoudig was om goed schoeisel aante kopen, maar dat het minder eenvoudig is om de bewoner het nieuwe schoeisel te laten dragen. Veelal willen ze hun oude schoeisel niet vervangen en dus zijn we soms genoodzaakt om het oude schoeisel mee te geven met familie, zodat de bewoner geen andere oplossing heeft dan het nieuwe schoeisel te dragen. Ook gaven ze me de tip om een oogarts enkele keren per jaar te laten komen naar het W.Z.C. Dit gegeven stelde ik voor tijdens mijn presentatie op De Kring. In het algemeen ben ik heel tevreden over mijn presentaties en denk ik wel dat ze heel nuttig zijn, zowel voor de bewoners, voor hun familie als voor het personeel en directie.

73

6. Flowchart Mijn flowchart werd opgesteld na een vraag van de hoofdverpleegster van het W.Z.C. De Meers. Ze gaf mij de opdracht dat de flowchart kort maar krachtig moest zijn en dat het door iedereen zou kunnen worden gebruikt. Een korte flowchart zal ook veel vlugger worden gelezen dan een lange en ingewikkelde flowchart. Mijn flowchart werd opgesteld door logisch te denken en mijn kennis omtrent valpreventie samen te vatten. Het is vanzelfsprekend dat wannneer een persoon gevallen is, men eerst de nodige zorg moet toepassen. Dit kan zowel rust zijn, of de bloeddruk meten, wonden verzorgen,… Als tweede stap moeten we steeds het valregistratieformulier invullen. Het valregistratieformulier kan door iedereen van het team ingevuld worden. Het is wel noodzakelijk dat het direct na de val gebeurt, zodat er geen kostbare informatie verloren kan gaan. De derde stap is dan om het valincident te melden tijdens de dagelijkse overdracht. Wanneer het valincident ‘s avonds gebeurde, dient de begeleidende persoon het valincident te noteren in het dagboek. De vierde stap is geen noodzaak. Wanneer de val letsels opleverd dient de dokter verwittigd te worden. Wanneer de dokter verwittigd wordt, dient ook de familie te worden verwittigen. Wanneer de val geen zichtbare gevolgen heeft, kan het valincident gemeld worden aan de familie wanneer deze op bezoek komen. De vijfde stap betreft het controleren van enkele zaken, die kunnen voorvallen wanneer een bewoner uitglijdt, struikelt over draaierig wordt. Deze stap is noodzakelijk alvorens men kan beginnen werken aan de interventies. De zesde en laatste stap is dan de fase van interventies. In de flowchart staan er enkele algemene tips naar aanpassingen of hulpmiddelen vermeld.

74

Wat te doen na een val?

De nodige zorg toe dienen

Invullen van het valregistratieformulier

Het valincident dient steeds gemeld te worden tijdens de dagelijkse overdracht of noteren in het dagboek! Eventueel de arts of familie verwittigen, naargelang de ernst van de val.

Controleren van:

Bij draaierigheid controleren van:

Bij uitglijden controleren van: -

-

het schoeisel het correct gebruik van het hulpmiddel de kamer de vloer de leefruimte

-

De medicatie De bloeddruk Polsfrequentie nemen Glycemie controle Alcoholgebruik-

Bij struikelen controleren van:

-

Obstakels in de kamer of de leefruimte en deze dan ook verwijderen

INTERVENTIES

Uitglijden: Opstaan uit bed of zetel: • • • • •

een antislip mat leggen ter hoogte van waar men uit bed stapt; het bed dient steeds in laagstand te staan; steeds schoeisel aantrekken bij het uit bed komen; hulpmiddel dient binnen handbereik te staan; steeds gebruik maken van verlichting.

Opstaan van het toilet: •

•

gebruiken van een wcrekje (vragen aan Linda Nuyttens)

•

gebruiken van een antislip mat (vragen aan Linda Nuyttens)

•

aanpassen van het schoeisel (eventueel de zool afschuren met schuurpapier)

•

voorkomen van een natte vloer

hulpmiddel steeds binnen handbereik plaatsen

Struikelen: •

indien men valt over een klein drempeltje, maken we gebruik van een profieltje (door de technische dienst te plaatsen! Vragen aan Linda Nuyttens)

•

obstakels verhinderen

75

7. Algemeen Besluit Alvorens ik begon met de stage, nam ik deel aan een teamvergadering. Daar maakte ik via een powerpoint presentatie duidelijk waarover mijn eindwerk handelde en hoe noodzakelijk valpreventie nu eigenlijk wel is… Van 1 augustus 2007 tot 1 mei 2008 (9maanden), werden er 42 valincidenten geregistreerd. Dit over een populatie van 46 bewoners die voornamelijk bestaat uit licht dementerende ouderen. De valincidenten vonden hoofdzakelijk plaats in de eigen kamer van de bewoner. (27 valincidenten). Vervolgens vonden er nog valincidenten plaats in de leefruimte zelf (5), de gang (2) en de drempel tussen de gang en de kamer en de badkamer (3). De valincidenten vonden voornamelijk plaats tussen: 23-24u 4 -6u 10-12u De voornaamste oorzaken van de valincidenten waren vooral het uitglijden, struikelen, opstaan uit bed en het opstaan van het toilet. Ook het vallen over een drempeltje en het niet gebruiken van het hulpmiddel kwamen voor. Het dragen van slecht schoeisel en de aanwezigheid van draaierigheid vormden ook belangrijke oorzaken. De gevolgen van de val waren wat uiteenlopend. In 23 gevallen was er niets zichtbaar, in 18 gevallen was er verwonding en pijn aanwezig. In 2 gevallen vond er een heupfractuur plaats, waarvan 1 iemand is overleden. Mijn betrachting was om de vele valincidenten in de toekomst te voorkomen. Dit door eerst te onderzoeken wat de voornaamste valoorzaken waren en deze dan te behandelen. Dankzij Mevrouw Herpels beschikte ik over een budget, waardoor ik enkele hulpmiddelen kon aankopen. Tijdens de familieraad promootte ik het belang van goed schoeisel. De familie toonde interesse en kort daarop droegen enkele bewoners dan ook daadwerkelijk ander en voornamelijk goed schoeisel. Bij bewoners die beschikten over schoeisel met een gladde zool, schuurde ik de zool wat af met schuurpapier. Ook het belang van een bezoek aan de oogarts promootte ik die avond. Daar werd tot nu toe nog niet op gereageerd. Wel trachtte ik om de oogarts enkele keren per jaar op consultatie te laten komen naar het WZC zelf, zodat de dementerende bewoners de instelling niet hoeven te verlaten. Tijdens het bezoek aan de thuiszorgwinkel werd ik vergezeld door Linda Nuyttens, zo moest ik mij niet druk maken over de financiën. Daar kocht ik antislip materiaal aan, die ik plaatste aan het bed van de bewoner, waar hij/zij uit bed komt. Dit voorkomt dan het uitglijden wanneer men rechtstaat uit bed. Vervolgens kreeg ik nog 3 andere antislip matten van Mevrouw Herpels die ik dan ook ter hoogte van het bed legde, maar vermits deze schade berokkenden aan de vloer, moest ik deze matten verwijderen. Ook kocht ik enkele profieltjes aan, die ervoor zorgden dat het drempeltje in de kamer van enkele bewoners werd weggewerkt. Een wc-rekje werd eveneens aangekocht, waardoor het wat gemakkelijker werd voor sommige bewoners om recht te staan van het toilet. Vermits de toiletten behoorlijk laag zijn, bewees dit wcrekje zijn nut. Het was immers niet mogelijk om een wc-verhoger aan te kopen, vermits de toiletten geen standaardmodel zijn. Op vlak van het medicatiegebruik was het noodzakelijk dat hier eens grondig geëvalueerd werd door verscheidene dokters. Ik maakte de hoofdverpleegster, Françoise Hondekijn, er attent op dat er toch

76

wel veel medicatie werd voorgeschreven en hoe deze medicatie elkaar kon beïnvloeden. De hoofdverpleegster maakte er dan direct werd van om met deze gegevens naar de verscheidene dokters te stappen. Toen merkte ik wel dat er hier en daar wel wat medicatie werd afgebouwd. Ook werd er een flowchart opgesteld, die kan gebruikt worden door onder andere het verplegend personeel. Daar staan nog enkele richtlijnen in die het verplegend personeel kan toepassen, waaronder de stand van het bed (dient steeds in laagstand te staan), de aanwezigheid van voldoende verlichting, het controleren van het sociaal, de bloeddruk regelmatig meten,… Het was mijn betrachting om de bewoners aan te leren hoe men correct kan rechtkomen na een val. Maar dit is haast onmogelijk bij dementerende ouderen. De verschillende stappen bieden te veel informatie en dit onthouden ze dan ook niet. Wel gaf ik enkele tips en gevaren mee tijdens de familieraad en ook zijn deze tips terug te vinden in mijn flowchart. Ik vind dat ik met dit eindwerk heel wat bereikt heb. Voor ik aan de stage begon, beschikte men over een valregistratieformulier die bijna nooit werd ingevuld. Nu wordt dit telkens ingevuld, het is haast een automatisme geworden. Naast een ingevuld valregistratieformulier, beschikt de instelling nu ook over informatie hoe ze de nieuwbouw valvriendelijker kunnen oprichten. Ook beschikt het personeel over een flowchart die ze kunnen raadplegen wanneer het hen niet duidelijk is wat ze kunnen doen na een valincident. Vervolgens kende de dienst ook heel wat wijzigingen dankzij de interventies. Zo is het schoeisel aangepast waar het nodig was, ook ondergingen de bewoners enkele onderzoeken, die het personeel gemakkelijk kan herhalen. Antislip matten, een wc-rekje en profieltjes werden aangekocht en gebruikt.

77

8. Bronvermelding Ö

Dewachtere, D, Janssens, A, Waarom vallen ouderen? Een zoektocht naar antwoorden en oplossingen; cahier ouderenzorg.

Ö

Dr. Louis, A, Evaluatie van de geriatrische patient.

Ö

Rix, P, Comfortzorg, cahier ouderenzorg.

Ö

Vandewoude, M, Meten is weten, gissen is missen.

Ö

Van Audenhove, Ch, Lammertyn, F, De zorg voor dementerende ouderen in Vlaanderen, realisaties, knelpunten en voorstellen.

Ö

De Cock, L, Antwoorden op al uw vragen over dementie.

Ö

Dekeveser, M, Ouder worden is een kunst.

Ö

Dr. Pot, H, Ouderen, hoe kwetsbaar. Over ziekten, kwalen en gebreken.

Ö

Dr. Swinnen, T, Gezond ouder worden is de toekomst .

Ö

Dargent, G, Gezond ouder worden, Gids voor de actieve senioren.

Ö

Bundinx, F, De Lepeleire, J, Yltieff, M, Zorg voor dementerenden in België. 100 vragen en antwoorden op basis van het Qualidem-onderzoek.

Ö

De Coninck, L, 2008, Ergotherapie in de gerontologie.

Ö

Nuyttens, L, Cursus Ergotherapie en Geriatrische problematiek, semester 3.

Ö

De Coninck, L, Met vallen en opstaan.

Ö

Pepersack, T, college voor Geriatrie, Belgian Minimum Geriatric Screening Tools for Comprehensive Geriatric Assessment

Ö

Milisen, K, Geeraerts, A, Delbaere, K, Dejaeger, E, Valpreventie; Bij thuiswonende ouderen met verhoogd risico

Ö

1994, Diagnostic and Statistical Manual (DSM IV), American Psychiatric Association

Ö

R. Lord, S, Sherrington, C, Hylton, B, Menz, J, Falls in Older People: Risk Factors and Strategies for Prevention, second edition, Cambridge University

Ö

Masud, Morris, Tideiskaar, Geriatrics, 1989, Baldwin et al, J Gerontol Nurys 1996, Age Ageing 2001

Ö

Tinetti, N Engl J Med 2003, NVKG richtlijn, 2004, Milisen et al, tijdschrift Gerontol Geriatrie 2004

Ö

Uitvoerende: Consument en Veiligheid, Amsterdam Onderzoek: Senioren en valincidenten; psychosociale gevolgen van een val op lange termijn; 01/2003-12/2004

Ö

Van Laeken, M, Van Aerschot V, Vallen?? Gezond kan dat niet zijn!!!

Ö

Dr. Naesens M, dienst geriatrie, H hartziekenhuis Roeselare, Cursus: “vallen”.

78

Ö

Van Laeken, M, Blijf op eigen benen staan; BOEBS; Initiatiefvoorstel ’06-’08, Deel 1: oorzaken en gevolgen van vallen.

Ö

Vernooij-Dassen, M, Van Der Plaats, A, Hogeling, J, Zorgen voor dementerende ouderen thuis; een handleiding voor de verzorgende beroepen.

Ö

MLM Receveur ; Eindexamen opdracht afdeling Fysiotherapie Hogeschool Utrecht juni 2006: Valrisico en de voornaamste oorzaken.

Ö

W.Z.C. Sint Jozef, centrum voor ouderenzorg, Diksmuide-Woumen, Vrijheidsbeperking, gestructureerd zoeken naar oplossingen en alternatieven.

Ö

Rust en verzorgingstehuis Mariaburchts, Vzw bejaardenzorg O.L.V / Ruiselede, Cursus: Procedure Fixatie 05/10/2005

Ö

Evans LK, Strumpf NE, Allen Taylor SL, Cappezutti E, Maislin G, Jacobsen B , A clinical trial to reduce restraints in nursing homes.

Ö

Cappezutti E, Strumpf N, Evans L, Maislin G. Outcomes of nighttime physical restraint removal for serverly impaired nursing home residents.

Ö

W.Z.C. : OLV Gasthuis VZW Poperinge, Afbouw van benzodiazepines-implementatie in rusthuizen, Afbouw van slaapmedicatie.

Ö

Van Laeken, M, Stafmedewerker Ongevallenpreventie in de privé-sfeer, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Veerle Stevens, Stafmedewerker Wetenschappelijke Ondersteuning, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie. Cursus: “Gezondheidspromotie en levenskwaliteit. Oeps, boebs!! Blijf op eigen benen staan, hoe leven toevoegen aan jaren.”.

Ö

WHO Regional Office for Europe. March 2004.Health Evidence Network. What are the main risk factors for falls amongst older people and what are the most effective interventions to prevent these falls? How should interventions to prevent falls be implemented?

Ö

St. Jozef, centrum voor ouderenzorg, te Woumen-Diksmuide , Evaluatiekaart “Vallen”.

Ö

J Am Geriatr Soc 2001; Gillespie et al., Cochrane 2003; Tinetti, N Engl J Med 2003; NICE Guideline 2004; NVKG richtlijn, 2004; Chang et al., BMJ 2004; Kannus et al., Lancet 2005, AGS panel on falls prevention et al.,

Ö

Dr. Pelemans, W, dienst Geriatrie, U.Z. Leuven. Uit de cursus: vallen bij ouderen.

Ö

A.Z. Vesalius; Uit de patientenbrochure :” valpreventie, wat kan je er zelf aan doen.”

Ö

Document ‘Hoe rechtkomen na een val?’ ontworpen door de wetenschappelijke werkgroep “Uniforme Aanpak Valpreventie Vlaanderen” 2006

Ö

Van Laeken, M, Uit de cursus van het VIG; valpreventie bij ouderen.

Ö

St Jozef, centrum voor ouderenzorg, te Woumen- Diksmuide; Uit “vrijheidsbeperking, gestructureerd zoeken naar oplossingen en alternatieven”

Ö

Brummel-Smith, 1989, de vicieuze cirkel van valangst.

Ö

Fam Pract. 2004 Feb;21(1):107-13., Tai Chi Chuan in older adults: a systematic review.

Ö

De site van UMC Utrecht : programma valpreventie en cognitie

Ö

http://www.geestelijke-gezondheid.be/dementie.html

Ö


de

Cursus:

cursus:

79

Ö

www.ergotherapie.be

Ö

www.ergotherapie-online.nl

Ö

www.valpreventie.be

Ö

www.ocmw-oudenburg.be/index.php?id=77

Ö

www.rivm.nl WHO collaborating centre for the FIC in the Netherlands

Ö


Ö

http://www.geestelijke-gezondheid.be/dementie.html

Ö

www.dementie.be

Ö

www.incontinentie.net

Ö

www.logoantwerpennoord.be /UserFiles/File/ongevallen/VALPREVENTIE

Ö

www.limburg.be/valpreventie

80

81

82


VALPREVENTIE BIJ LICHT DEMENTERENDE OUDEREN IN EEN WOONEN ZORGCENTRUM BIJLAGEN





2


VALPREVENTIE BIJ LICHT DEMENTERENDE OUDEREN IN EEN WOONEN ZORGCENTRUM BIJLAGEN





3

Inhoudstafel

Inhoudstafel ............................................................................................................................. 4 Bijlagen .................................................................................................................................... 5 1 Het ICF-schema ................................................................................................................ 6 2 Interventies voor valpreventie in een woonen zorgcentrum............................................ 8 2.1 Vaststellen van de risicopersonen ................................................................................. 8 2.2 Evalueren van de risicofactoren ..................................................................................... 8 2.3 Interventies ................................................................................................................. 14 2.3.1 Volgcliënt 1.......................................................................................................... 14 2.3.2 Volgcliënt 2.......................................................................................................... 22 2.3.3 Volgcliënt 3.......................................................................................................... 30 2.3.4 Volgcliënt 4.......................................................................................................... 38 2.3.5 Volgcliënt 5.......................................................................................................... 45 2.3.6 Volgcliënt 6.......................................................................................................... 52 2.3.7 Volgcliënt 7.......................................................................................................... 60 2.3.8 Volgcliënt 8.......................................................................................................... 68 2.3.9 Volgcliënt 9.......................................................................................................... 76 2.3.10 Volgcliënt 10........................................................................................................ 82

4

Bijlagen

5

1 Het ICF-schema

Ziekte / Aandoening

Functies / Anatomische eigenschappen (stoornissen)

Activiteiten (beperkingen)

Externe factoren

Participatie (participatie problemen)

Persoonlijke factoren

Figuur 2: schema van “The International Classification of Functioning, Disability and Health”. (ICF) 1 2 3

1. Functies / anatomische eigenschappen Ù stoornissen 1.1 Onder functies verstaan we de fysiologische en mentale eigenschappen van het menselijk organisme; 1.2 Onder anatomische eigenschappen verstaan we de positie, de aanwezigheid, de vorm en de continuïteit van de onderdelen van het menselijk lichaam; 1.3 Onder stoornissen verstaan we de afwijkingen in, of het verlies van functies of anatomische eigenschappen .

1

Voordracht van Dr. Yvonne Heerdekens, lid van het ICF-team gehouden te Brussel op 2 juni 2005

2

Ergotherapie en geriatrische problematiek, sem3; Cursus door L Nuyttens; pag 91 Uit Grondslagen van de Ergotherapie; Door: Astrid Kinébanian en Mieke Le Granse; pag 199-200; 213-214; 420-422 3

6

2. Activiteiten Ù beperkingen 2.1 Onder activiteiten verstaan we dat het onderdelen zijn van iemands handelen; 2.2 Onder beperkingen verstaan we de moeilijkheden die iemand ondervindt bij het uitvoeren van activiteiten.

3. Participatie Ù participatie problemen 3.1 Onder participatie verstaan we iemands deelname aan het maatschappelijk leven; 3.2 Onder participatieproblemen verstaan we de problemen die iemand ondervindt met het deelnemen aan het maatschappelijk leven.

4. Externe (omgevings-) factoren en persoonlijke factoren De ‘omgevingsfactoren’ en ‘persoonlijke factoren’ betreffen de factoren die samen de complete achtergrond van iemands leven vormen. 4.1 Onder de persoonlijke factoren verstaan we iemands individuele achtergrond, dit kan gaan over het geslacht, de leeftijd, de sociale achtergrond, de opleiding, het beroep, de ervaringen, het karakter, de levensstijl; 4.2 Onder de externe of omgevingsfactoren verstaan we iemands fysieke en sociale omgeving, dit kan dan gaan om de persoonlijke omgeving, de sociale normen, de cultuur, de bebouwde omgeving, de natuur, de politieke factoren.

7

2 Interventies voor valpreventie in een woonen zorgcentrum

2.1 Vaststellen van de risicopersonen De bewoner is een risicopatiënt wanneer hij of zij: -

1 of meerdere keren gevallen is in het afgelopen half jaar; Het resultaat van de Timed Get up and go test meer is dan 20 secoden; Een ongelijkmatig of onevenwichtig gangpatroon vertoont tijdens de Get up and go test.

Dus: De bewoner is 1 of meerdere keren gevallen in het afgelopen half jaar: Ö

JA = 2e fase : evalueren van de risicofactoren;

Ö

NEEN : Timed Get up and go test uitvoeren.

=> Het resultaat is meer dan of gelijk aan 20 seconden = 2e fase => Er wordt een ongelijkmatig gangpatroon waargenomen = 2e fase => Wanneer geen van bovenstaande problemen wordt waargenomen is men geen risicopersoon.

2.2 Evalueren van de risicofactoren

Ö Evalueren van het evenwicht en de mobiliteit 1)

Four Test Balance Scale 4

Procedure: -

Er wordt aan de oudere gevraagd om elk van de 4 posities van de Four Test Balance Scale gedurende 10 seconden aan te nemen.

-

Voor de 4e positie (unipodale stand) mag de oudere zelf kiezen op welk been hij wil staan.

• PARALLELLE STAND (voeten vlak naast elkaar) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. Ja / nee Indien ja, ga dan de semi-tandem stand na.

• SEMI-TANDEM STAND (grote teen van de ene voet naast hiel van de andere) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. ja / nee Indien ja, ga dan de tandem stand na.

• TANDEM STAND (hiel raakt teen andere voet en de voeten staan in een rechte lijn) 4

Rossiter-Fornoff, 1995; Gardner et al. 2001

8

Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. ja / nee Indien ja, ga dan de stand op één been na. • STAND OP EEN BEEN (op één been staan) Oudere kan evenwicht 10 seconden behouden. Ja / nee -

-

Deze test wordt uitgevoerd zonder hulpmiddel en zonder schoeisel. De ergotherapeut mag de oudere helpen om de juiste positie aan te nemen, vervolgens moet de oudere aangeven wanneer hij klaar is om de test zonder hulp uit te voeren (oefenen is NIET toegestaan, er wordt wel een stoel achter de oudere geplaatst. De test is niet geslaagd van zodra men één van de 4 posities geen 10 seconden kan aannemen (de oudere kan bvb niet in de gevraagde positie blijven staan, de hulpverlener moet de oudere vastnemen om een val te voorkomen of de oudere raakt de muur, tafel of stoel om het evenwicht te behouden); Tijdens deze test is het belangrijk dat de volgorde van de posities bewaard blijft.

2)

Timed Get up and go Test 5

Procedure: -

De bewoner zit op een stabiele stoel met rechte rugleuning. Er wordt hem gevraagd om op te staan, indien mogelijk zonder de armsteunen te gebruiken. Daarna vraagt men hem om 3 meter vooruit te wandelen, zich om te draaien en terug naar de stoel te wandelen, zich opnieuw te draaien en te gaan zitten. De tijd die nodig is om de oefening af te maken wordt gemeten.

Normaal: wanneer de test wordt uitgevoerd in minder dan 10 seconden. Kwetsbare ouderen: Tussen de 11 en 20 seconden. Wanneer er verdere evaluatie wordt vereist: Meer dan 20 seconden.

3)

Functional reach test6

Benodigdheden: lintmeter, horizontaal tegen de muur op schouderhoogte Procedure: Ö

De bewoner neemt plaats naast de lintmeter en houdt de arm het dichtst tegen de muur met gebalde vuist horizontaal met de lintmeter. Deze test wordt uitgevoerd zonder hulpmiddel en zonder schoeisel. De oudere reikt zo ver mogelijk voorwaarts zonder het evenwicht te verliezen. De test is niet geslaagd wanneer de reikafstand 25 centimeter of minder bedraagt.

Evalueren van de orthostatische hypotensie

Stellen van screenende vragen: -

Heeft u soms last van duizeligheid of draaierigheid? Heeft u dit bij het rechtstaan uit bed, stoel of de zetel?

ÖEvalueren van de continentie

5

Podsiadlo D Richardson S; Timed “up & go”; a test of basis functional mobility for frail elderly persons in journal of the American Geriatrics Society; 1991, 39, 142-148 6 Duncan et al; 1992

9

Bevragen aan het verzorgend / verplegend personeel (omdat dit té confronterend kan zijn naar de bewoner toe) ÖEvalueren van het zicht 1) Stellen van screenende vragen: -

Zijn de ogen van de bewoner het afgelopen jaar gecontroleerd geweest door een oogarts? Draagt de bewoner een bril of lenzen en waarom? Ondervindt de bewoner problemen bij het lezen of tv kijken? Testen a.d.h.v. het lezen van een krantenartikel of door foto’s te herkennen.

2) Procedure 7: Ö Ö Ö Ö Ö Ö Ö

Krant lezen van 3 verschillende titels (1e vet en groot gedrukt; 2e ietsje kleiner gedrukt, 3e klein lettertype) wanneer de bewoner gebruik maakt van een bril, doen we de test eerst zonder bril, wanneer dit niet gaat, voeren we deze test uit met bril. Wanneer de eerste titel correct wordt gelezen, gaan we over naar de 2e titel, wanneer dit niet het geval is, stoppen we de test. Score = … / 3 Foto’s Hiervoor tonen we 3 foto’s, 1 van de huidige koning, 1 van de huidige koningin en 1 van de huidige paus. De test wordt hier ook terug eerst uitgevoerd zonder bril, wanneer dit niet gaat, gebruiken we de bril. Score= … / 3

ÖEvalueren van de cognitie 1) Standardized Mini Mental State Examination (S MMSE) 8 1. a) b) c) d) e) …./5

Oriëntatie in de tijd (Geef 10 seconden voor elk antwoord) Welk jaar is het nu? Welk seizoen is het nu? Welke maand is het nu? Welke datum is het vandaag? Welke dag van de week is het vandaag?

2. a) b) c) d) e) …./5

oriëntatie in de ruimte in welk land zijn we? In welke provincie zijn we? In welke stad/ gemeente zijn we? Hoe heet deze instelling? Op welke verdieping bevinden we ons nu?

3.

Geheugen

7

Wintermeeting 2008; Cursaal Oostende Molloy DW Alemayehu E Roberts R. Reliability of a standardized minimental state examination compared with the traditional minimental state examination in american journal of psychiatry; 1991, 148, 102-105 8

10

Ik ga drie woorden zeggen, die u zo dadelijk moet herhalen. Onthoud ze want ik zal ze binnen enkele minuten opnieuw vragen. (de drie woorden worden traag gezegd met één seconde interval) APPEL TAFEL BOEK ZETEL TULP EEND Wilt u die woorden eens herhalen? (één punt voor elke correct herhaling bij de eerste poging) …/3 Geef 20 seconden de tijd. Wanneer de drie woorden niet helemaal werden herhaald, moet de reeks opnieuw worden opgezegd tot de patiënt ze allemaal kan nazeggen. Noteer het aantal pogingen dat nodig is om de volledige reeks te doen herhalen? (Met een max van 5 pogingen) 4. Speel het spel DORST (er mag hulp gegeven worden om het woord correct te spellen) zeg dan: Spel het woord nu van achteren naar voren. Geef 30 seconden tijd en noteer 1 punt voor elke correcte letter. Wanneer de patiënt het woord niet kon spellen op de normale manier, zelfs niet met hulp, noteer dan 0 …/5 5. Vraag de drie woorden, die daarnet werden gegeven, weer op te noemen. Geef 1 punt per goed antwoord en laat daarvoor tien seconden de tijd. …/3 6. Wijs een polshorloge aan en vraag de patiënt om het te benoemen (noteer 1 punt voor (pols)horloge of uurwerk en aanvaard geen klok of tijd) …./1 7. Wijs een potlood aan en vraag de patiënt om het te benoemen (noteer 1 punt voor potlood, aanvaard geen pen of stylo) …/1 8. Laat de volgende zin herhalen: Nu eens dit en dan weer dat (1punt wanneer de complete zin exact is) …/1 9. Zeg: Lees dit en doe wat erop staat = laat een kaartje lezen met daarop op in duidelijke letters: SLUIT UW OGEN. Wanneer de patiënt alleen de tekst leest, mag u de opdracht herhalen tot driemaal toe. Laat tien seconden de tijd en scoor één punt alleen wanneer de patiënt de ogen sluit. Het al dan niet hardop lezen is van geen belang. …/1 10. Vraag of de patiënt links of rechtshandig is. De taak wordt zodanig aangepast dat hij moet uitgevoerd worden met de niet dominante hand. Neem een papiertje, laat het aan de patiënt zien en zeg: Wilt u dit papiertje pakken met uw rechter of linkerhand, vouw het eenmaal in twee en leg het op de vloer. …/3 => 1punt wanneer hij het papier neemt met de correcte hand => 1punt wanneer hij het in twee vouwt => 1punt wanneer hij het op de vloer legt 11. Geef de patiënt een pen en papier en vraag hem: Wilt u voor mij een volledige zin opschrijven? Geef 30 seconden tijd en noteer één punt wanneer de zin een onderwerp en een lijdend voorwerp heeft. Spellingsfouten zijn niet belangrijk. …/1 12. Geef de patiënt een pen, papier en een figuur en vraag hem: wilt u voor mij de figuur natekenen? De patiënt mag verschillende pogingen ondernemen tot hij de pen teruggeeft of stopt. De maximale tijd is beperkt tot 1 minuut. Noteer 1 punt voor een goede kopie. De twee vijfhoeken moeten elkaar snijden en de intersectie moet een vierzijdige figuur vormen. …/1 Totale score: ……/ 30

2) Kloktest 9 Procedure: 9

Shulkman KI; Sheldledsky R, Silver IL; The challenge of time: clock drawing and cognitive function i nthe elderly, in international journal of geriatric psychiatry, 1986, 1, 135-140

11

-

Er wordt aan de bewoner gevraagd om een uurwerk te tekenen en de cijfers die de uren aanduiden op de correcte plaats te zetten. Wanneer dat gebeurd is, wordt er gevraagd om de wijzers van het uurwerk zo te tekenen dat ze 11u10 of 08u20 aanwijzen.

-

Score: -

1punt voor het trekken van een gesloten cirkel; 1punt voor het correct plaatsen van de cijfers die de uren aangeven; 1punt voor de aanwezigheid van alle 12 cijfers; 1punt voor de aanwezigheid van de wijzers; 1 punt voor het correct weergegeven van het gevraagde uur.

ÖEvalueren van voeten en schoeisel 10 Onderstaande aandoeningen zijn tekens van slecht schoeisel: -

eeltknobbels teenafwijkingen ingegroeide nagels blaren zweren amputatie van tenen de aanwezigheid van drukpunten of open wonden

Kenmerken van risicohoudend schoeisel: -

onvast open aan de achterkant hoge hak gladde zool

Ö Evalueren van de medicatie 11 -

-

welke medicatie gebruikt de bewoner? Wordt de medicatie soms geweigerd? Tel het aantal voorgeschreven en niet voorgeschreven geneesmiddelen dat de oudere per dag inneemt. Indien er dit 4 of meer verschillende zijn, is er sprake van polifarmacie. In deze situatie worden enkel de levensnoodzakelijke medicatie behouden of gezocht naar andere geneesmiddelen. Werd de medicatie recent gewijzigd? Er wordt nagegaan of de oudere één of meer van volgende typen risicovolle geneesmiddelen inneemt: • • • • •

Sedativa, vooral benzodiazepines Neuroleptica (vb. haloperidol,risperidon) Antidepressiva (vb. trazodonhydrochloride,fluoxetine) Digoxine (vb. digoxine, metildigoxine) Diuretica (vb. furosemide, amiloridehydrochloride, spironolacton)

Ö Evalueren van de omgevingsfactoren -

10 11

Vind u dat er hier, in de instelling, risicovolle situaties aanwezig zijn, situaties die het risico om te vallen verhogen, bvb opstapjes, losliggende draden, opkrullende tapijten,…).

Tinetti et al, 1988; NVKG Richtlijn 2004; Menz et al, 2006 Leipzig 1999; Tinetti 2003

12

-

Wanneer het is gebleken dat de persoon de vorige keer (keren) viel, door factoren in de omgeving, houden we zeker rekening met deze factoren. Ook ga ik als ergotherapeut zelf op zoek naar inefficiënte factoren die de omgeving onveilig maakt in de instelling.

-

Ö

Evalueren van het fixeren -

Fixatie krijgt hier geen aandacht, vermits De Meers streeft voor een fixatie-arme instelling. Geen enkele bewoner waarmee ik samenwerkte werd gefixeerd.

Ö Evalueren van de graad van hulpbehoevendheid -

KATZ – Schaal CRITERIUM

Score

1

2

3

4

kan zichzelf helemaal wassen zonder enige hulp

heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te wassen boven of onder de gordel

heeft gedeeltelijk hulp nodig om zich te wassen zowel boven als onder de gordel

moet volledig worden geholpen om zich te wassen zowel boven als onder de gordel

kan zich helemaal aan- en uitkleden zonder enige hulp

heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te kleden boven of onder de gordel (zonder rekening te houden met de veters)

heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te kleden zowel boven als onder de gordel

moet volledig worden geholpen om zich te kleden zowel boven als onder de gordel

is zelfstandig voor de transfer en kan zich volledig zelfstandig verplaatsen zonder mechanisch(e) hulpmiddel(en) of hulp van derden

is zelfstandig voor de transfer en voor zijn verplaatsingen, mits het gebruik van mechanisch(e) hulpmiddel(en) (kruk(ken), rolstoel,…)

heeft volstrekte hulp van derden nodig voor minstens één van de transfers en/of zijn verplaatsingen

is bedlegerig of zit in een rolstoel en is volledig afhankelijk van anderen om zich te verplaatsen

TOILETBEZOEK

kan alleen naar het toilet gaan, zich kleden en zich reinigen

heeft gedeeltelijk hulp nodig van derden om naar het toilet te gaan of zich te kleden of zich te reinigen

moet volledig worden geholpen om naar het toilet te gaan en/of zich te kleden en/of zich te reinigen

moet volledig worden geholpen om naar het toilet/toiletstoel te gaan en om zich te kleden en om zich te reinigen

CONTINENTIE

is continent voor urine en faeces

is accidenteel incontinent voor urine of faeces (inclusief blaassonde of kunstaars)

is incontinent voor urine (inclusief mictietraining) of voor faeces

is incontinent voor urine en faeces

ETEN

kan alleen eten en drinken

heeft vooraf hulp nodig om te eten of te drinken

heeft gedeeltelijk hulp nodig tijdens het eten of drinken

de patiënt is volledig afhankelijk om te eten of te drinken

ZICH WASSEN

ZICH KLEDEN

TRANSFER en VERPLAATSINGEN

CRITERIUM

Score

1

2

TIJD

geen probleem

nu en zelden probleem

PLAATS

geen probleem

nu en zelden probleem

3

4

5

dan,

bijna elke dag probleem

volledig gedesoriënteerd

niet meer te testen omwille van zijn gevorderde toestand

dan,

bijna elke dag probleem

volledig gedesoriënteerd

niet meer te testen omwille van zijn gevorderde toestand

Op basis van bovenstaande evaluatie wordt : categorie O categorie A

categorie B categorie C categorie Cdement

13

2.3 Interventies

2.3.1 Volgcliënt 1 1) Vaststellen van de risicopersoon

Naam bewoner: W.M. (LG 3) Geboortedatum: 20/08/1923 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 07/09/2006 Diagnose: Licht dementerend




6

JA / NEE

21.52 seconden


JA / NEE


JA / NEE

14

2)

Evalueren van de risicofactoren

Ö


21.52 Seconden Resultaat “Timed Get up and Go Test” Problematisch? JA

/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

15

Ö

Ö



JA

/


JA

/ NEE

JA

/





Ö

NEE

NEE

JA (Leesbril) /

JA

/

NEE

NEE


1/3


2 /3




NEE

16

Ö



JA / NEE


JA / NEE


Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Orthostatische hypotensie Onvoldoende verlichting Obstakels Gladde vloer Niet gebruiken van het hulpmiddel Opstaan zonder schoeisel



Ö

NEE

Indien JA, welke factoren? Gladde vloer Onvoldoende verlichting


/

/

NEE

Indien JA, welke factoren? Gladde / Natte vloer Struikelen over obstakels Struikelen over drempels Onvoldoende verlichting Onvoldoende steunbaren



0

A

B

C

D

17

Ö



1 Asaflow comp (sedert 31/10/2002) 1 Biocure vitamines (sedert 15/10/2003) 1 Evista comp (sedert 29/11/2002) 1 Steovit D3 comp (sedert 30/08/2002) 1 Lorazepam comp (sedert 04/01/2007) 1 x 3 ml neurobion AMP (sedert 12/01/2007)


JA / NEE


JA / NEE


Indien ja, hoeveel ? 5 + 1 inspuiting

Wordt er gebruik gemaakt van: • Sedativa, vooral benzodiazepines

Lorazepam

• Neuroleptica (vb. haloperidol,risperidon) • Antidepressiva (vb.razodonhydrochloride,fluoxetine) • Digoxine (vb. digoxine, metildigoxine) • Diuretica


JA

/

NEE

18

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Aanwezigheid van drukpunten of open wonden?

JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Geen hak! Heeft het schoeisel een gladde zool?

JA

/

NEE


JA

/

NEE

19


Evenwicht en mobiliteit -

-


-

M stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging… Gebruik maken van haar hulpmiddel (rollator)

De medicatie dient regelmatig gecontroleerd te worden samen met de arts. We moeten M. erop duiden om langzaam te gaan. Zorg voor voldoende rustplaatsen (regelmatig plaatsen van een stoel e.d.) waarop M kan gaan rusten wanneer ze duizelig wordt. M aantonen hoe ze correct kan rechtstaan uit bed. (eerst op de rand van het bed zitten, eventjes de benen laten bengelen, tot men voelt dat het hoofd niet meer draait. Dan mag men opstaan.

-

Vermits M regelmatig ’s nachts naar het toilet moet, zorgen we ervoor dat er voldoende verlichting aanwezig is, dat M gemakkelijk aan haar hulpmiddel kan (rollator) en dat ze geen obstakels hoeft te overwinnen.

-

Bij M was het noodzakelijk dat er een anti-slip mat kwam op de hoogte waar ze uit haar bed komt, vermits het uitglijden wanneer ze uit bed komt, al meerdere keren de oorzaak van valpartijen was. Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan Het bed dient steeds in laagstand te staan Voorkomen van een natte vloer

Continentie

Omgevingsfactoren

-

20

Gedragsfactoren

-

Zorgen voor voldoende verlichting Voorkomen van obstakels ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

-

we duiden M regelmatig op het belang van het gebruik van haar hulpmiddel

-

Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van M duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

Medicatie -

Schoeisel

ik schuurde de zool af schuurpapier, zodat deze stroever werd.

met wat

21

2.3.2 Volgcliënt 2

1) Vaststellen van de risicopersoon

Naam bewoner:

D.G. (LG 2)

Geboortedatum: 05/02/1925 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 03/12/2007 Diagnose: Licht dementerend




5

JA / NEE

23.38 seconden


JA / NEE


JA / NEE

22

2)


Ö


23.38 Seconden Resultaat “Timed Get up and Go Test Problematisch? JA

/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

23

Ö

Ö



JA

/


JA

/ NEE

JA

/





Ö

NEE

NEE

JA Leesbril /

JA

/

NEE

NEE


1/3


2 /3




NEE

24

Ö



JA / NEE


JA / NEE


Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Onvoldoende verlichting Gladde vloer Obstakels Orthostatische hypotensie Opstaan zonder schoeisel



Ö

NEE

Indien JA, welke factoren? Slecht schoeisel Gladde vloer


/

/

NEE




0

A

B

C

D

25

Ö



1 Prolopa (sedert 24/01/2008) 1 ebixa (11/12/20071 Aacifemine (11/12/2007) ½ Burinex (11/12/2007) 1 sipralexa (11/12/2007) 1 Forlax (11/12/2007) 1 Prolopa (24/01/2008) ½ Nestrolan (28/02/2008)


JA / NEE


JA / NEE

Worden er 4 of meer dan 4 geneesmiddelen per dag gebruikt?

JA / NEE Indien ja, hoeveel ? 8


Sedativa, vooral benzodiazepines (vb. lormetazepam, bromazepam, oxazepam, lorazepam, dikaliumchlorazepaat, alprazolam)

•


•

Antidepressiva (vb.razodonhydrochloride,fluoxetine,citalopram, sertraline, amitripyline

•


•

Diuretica


Nestrolan

/ Sipralexa

/ Burinex / Forlax

JA

/

NEE

26

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA / NEE Geen hak!

Heeft het schoeisel een gladde zool?

JA

/

NEE


JA

/

NEE

27



- G stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging en aan de dagelijkse activiteiten.


- De medicatie dient regelmatig gecontroleerd te worden samen met de arts. - We moeten G. erop duiden om langzaam te gaan - Zorg voor voldoende rustplaatsen (regelmatig plaatsen van een stoel e.d.) waarop G kan gaan rusten wanneer ze duizelig wordt. - G aantonen hoe ze correct kan rechtstaan uit bed. (eerst op de rand van het bed zitten, eventjes de benen laten bengelen, tot men voelt dat het hoofd niet meer draait. Dan mag men opstaan.

Cognitie

- We helpen G om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen G de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. - Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten - Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)

Omgevingsfactoren

- Drempel tussen gang en kamer werd weggewerkt a.d.h.v. een profiel. - Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast) - Het bed dient steeds in laagstand te staan - Voorkomen van een natte vloer - Zorgen voor voldoende verlichting - Voorkomen van obstakels - ’s Morgens tijdens de ADL dienen

28

alle benodigdheden handbereik te zijn.

Medicatie

Schoeisel

binnen

- Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van G duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. - We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

- Tijdens de familieraad werd uitgelegd wat goed schoeisel nu eigenlijk is. het is dan de taak van de familie om goed schoeisel aan te kopen. Indien er nog vragen zijn, mag de familie dit gerust bevragen. Er werd inmiddels ander en beter schoeisel aangekocht.

29

2.3.3 Volgcliënt 3


Naam bewoner: L.J. (LG 2) Geboortedatum: 01/04/1923 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 13/06/2006 Diagnose: Licht dementerend




1

JA / NEE

17.26 seconden


JA / NEE


JA / NEE

30

2)


Ö


17.26 Seconden Resultaat “Timed Get up and Go Test Problematisch? JA

/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

31

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



1 /3


0 /3




NEE

32

Ö



JA / NEE


JA / NEE


Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Onvoldoende verlichting Gladde vloer Obstakels Opstaan zonder schoeisel



Ö

NEE

Indien JA, welke factoren? Gladde vloer


/

/

NEE




0

A

B

Cd

D

33

Ö


Welke medicatie gebruikt de bewoner?

-

1 Befact Forte (13/06/2007) 1 Exelan caps (13/06/2007) 1 Urfadyn PL( 14/02/2008) 1 Aacefemine (15/06/2007) 1 Asaflow (13/06/2007) 1 Bisoprolol (13/06/2007) 1 Moviol (13/06/2007) ½ Zocor (5/10/2007) 1 zyprexa (13/06/2007) ½ Buronil (25/01/2008) 1 Artelac collyre (oogdruppels) (06/07/2007)


JA / NEE


JA / NEE


Indien ja, hoeveel? 11


Sedativa, vooral benzodiazepines

/

•


/

•

Antidepressiva (vb.razodonhydrochloride,fluoxetine)

/

•


•

Diuretica


/ Urfadeyn / Burinol

JA

/

NEE

34

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA / NEE Geen hak!


JA

/

NEE


JA

/

NEE

35



Zicht

Continentie

Cognitie

Omgevingsfactoren

- J stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging en aan de dagelijkse activiteiten.

- De familie motiveren om met J naar de oogarts te gaan en dit liefst 1 keer per jaar. - Voorstel indienen om de oogarts enkele keren per jaar op consultatie te laten komen naar De Meers.

- Analyseren van de toiletbehoefte van J. (hoe vaak moet J naar het toilet, hoe groot is de afstand bed-toilet) - Maken van een toiletschema (om de 1,2 à 3 uur J aansporen om naar het toilet te gaan

- We helpen J om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen G de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. - Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten - Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)

- Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast) - Het bed dient steeds in laagstand te staan - Voorkomen van een natte vloer - Zorgen voor voldoende verlichting - Voorkomen van obstakels - ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

36

Gedragsfactoren

Medicatie

Schoeisel

- Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van G duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. - We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

- Tijdens de familieraad werd uitgelegd wat goed schoeisel nu eigenlijk is. het is dan de taak van de familie om goed schoeisel aan te kopen. Indien er nog vragen zijn, mag de familie dit gerust bevragen. Er werd inmiddels ander en beter schoeisel aangekocht.

- De familie werd tijdens de familieraad aangespoord om goed schoeisel aan te kopen. - De zool van het huidige schoeisel wordt afgeschuurd.

37

2.3.4.Volgcliënt 4


Naam bewoner: C.M. Geboortedatum: 17/07/1921 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 18/03/2006 Diagnose: Licht dementerend






2

JA / NEE

12.65 seconde

JA / NEE Struikelt

JA / NEE

38

2)


Ö


12.65 Seconden Resultaat “Timed Get up and Go Test Problematisch? JA / Struikelt

NEE




Problematisch? JA /

NEE

21.2 Centimeter Resultaat “Functional reach Test” Problematisch? (< of = 25)

JA /

NEE

39

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



1 /3


0 /3



1/5 Uitslag van de kloktest Problematisch? JA /

NEE

40

Ö



JA / NEE


JA / NEE

Zijn er bepaalde factoren aanwezig waardoor de bewoner ’s nachts kan worden verhinderd om naar het toilet te kunnen gaan?

JA /

Zo ja; Welke: -

Ö

NEE




Ö

NEE



/

/

NEE




0

A

B

C

D

41

Ö



-

1 Bisoprolol (06/04/2005) ½ Burinex (05/07/2007) 1 Lisinopril (05/07/2007) 1 Redomex (11/02/2005) 1 Zolpidem (06/04/2005)


JA / NEE


JA / NEE


JA / NEE Indien ja, hoeveel? 5



Zolpidem

•


Redomex

•

Antidepressiva (vb.razodonhydrochloride,fluoxetine,citalopram ,sertraline, amitripyline

•


•

Diuretica


/

Lisinopril Burinex

JA

/

NEE

42

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

43


-

M stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging en aan de dagelijkse activiteiten

-

De familie stimuleren om 1 keer per jaar naar de oogarts te gaan (tijdens familieraad)

-

We helpen M om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen M de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)


Zicht

Cognitie

-

-

-

Omgevingsfactoren

-

Medicatie

-

Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast) Het bed dient steeds in laagstand te staan Voorkomen van een natte vloer Zorgen voor voldoende verlichting Voorkomen van obstakels ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van G duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

44

2.3.5 Volgcliënt 5


Naam bewoner: V.M. (LG 2) Geboortedatum: 19/04/1925 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 08/02/208 Diagnose: Licht dementerend

0






JA / NEE

13.40 seconden

JA / NEE Struikelt vaak

JA / NEE

45

2)


Ö



/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

46

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



2 /3


1/3




NEE

47

Ö



JA / NEE


JA / NEE

JA / Zijn er bepaalde factoren aanwezig waardoor de bewoner ’s nachts kan worden verhinderd om naar het toilet te kunnen gaan? (onvoldoende verlichting, fixatie)

Ö

NEE

Zo ja; Welke: -




Ö

NEE

Indien JA, welke factoren? /


/

/

NEE




0

A

B

C

D

48

Ö



-

1 Exelon (08/02/2008) ½ Risperdal (08/02/2008) 1 Pravastatine (08/02/2008) 1 Tritace (08/02/208) 1 Vasexten (08/02/2008) 1 Allopurinol (08/02/2008) 1 Cardioaspirine (08/02/2008)


JA / NEE


JA / NEE





•


•


/

•


/

•

Diuretica

/


/

Risperdal

JA

/

NEE

49

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

50


-

M stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging en aan de dagelijkse activiteiten

-

De familie stimuleren om 1 keer per jaar naar de oogarts te gaan (tijdens familieraad) Voorstel indienen om de oogarts enkele keren per jaar op consultatie te laten komen naar De Meers


Zicht -

-

Cognitie

-

-

Omgevingsfactoren

-

-

Medicatie -

We helpen M om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen M de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)


Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van G duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

51

2.3.6 Volgcliënt 6


Naam bewoner: D.A. (LG 1) Geboortedatum: 01/08/1923 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 29/09/2003 Diagnose: Licht dementerend/Ziekte van Alzheimer/Depressie




1

JA / NEE

1.33.13 seconden


JA / NEE


JA / NEE

52

2)


Ö


1.33.13 Seconden Resultaat “Timed Get up and Go Test” Problematisch? JA

/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

53

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



1 /3


1 /3




NEE

54

Ö



JA / NEE


JA / NEE


Ö

NEE

Zo ja; Welke: -




Ö

NEE



/

/

NEE




0

A

B

Cd

D

55

Ö



-

1 Amlodipine (23/08/2007) 1 Furosemide (27/11/2003) 1 omnibionta integral (18/10/2005) 1 zyprexa (06/06/2002) 1 prothiaden (06/06/2002) ½ simvastatine (18/10/2005) 1 x 1ml normoglaucon (06/06/2002)


JA / NEE


JA / NEE





•


/

•


/

•


/

•

Diuretica


Prothiaden

Furosemide

JA

/

NEE

56

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

57


-

A stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging…

-

De familie stimuleren om 1 keer per jaar naar de oogarts te gaan (tijdens familieraad) Voorstel indienen om de oogarts enkele keren per jaar op consultatie te laten komen naar De Meers.


Zicht

-

Continentie

-

De toiletbehoefte van A analyseren Maken van een toiletschema

-

We helpen A om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen A de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)

Cognitie -

-

Omgevingsfactoren -

Plaatsen van een anti-slipmat op de hoogte waar A uit bed komt. Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast) Het bed dient steeds in laagstand te staan Voorkomen van een natte vloer Zorgen voor voldoende verlichting Voorkomen van obstakels ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

58

-

Medicatie -

Schoeisel -

Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van A duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

ik schuur de zool af met schuurpapier, zodat deze wat stroever wordt. De familie van A heeft ook reeds nieuw en goed schoeisel aangekocht.

59

2.3.7 Volgcliënt 7


Naam bewoner: L.A. (LG 1) Geboortedatum: 20/08/1925 Datum van vandaag: 03/03/2008 Opnamedatum: 22/02/2008 Diagnose: Licht dementerend


0


/


27.35 seconden


JA / NEE


JA / NEE

60

2)


Ö



/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

61

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



1 /3


0 /3




NEE

62

Ö



JA / NEE


JA / NEE


Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Onvoldoende verlichting Gladde vloer Orthostatische hypotensie Opstaan zonder schoeisel



/

NEE

Indien JA, welke factoren? -

Ö

NEE



/

Gladde / Natte vloer Struikelen over obstakels Struikelen over drempels Onvoldoende verlichting Onvoldoende steunbaren



0

A

B

C

D

63

Ö



-

½ Risperdal (22/02/2008) ½ Aldactazine (22/02/2008) 1 Aspirine (29/02/2008) 1 Pariet (22/02/2008) 1 Aricept (23/02/2008) ½ Carvedilol (22/02/2008) ¼ Theralene (22/02/2008) 1 Urfadeyn (22/02/2008)


JA / NEE


JA / NEE





•


•


/

•


/

•

Diuretica


/

Risperdal/Theralene

Aldactazine/Urfadeyn

JA

/

NEE

64

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

65


-

stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging en de dagelijkse activiteiten.

-

De medicatie dient regelmatig gecontroleerd te worden samen met de arts. We moeten M. erop duiden om langzaam te gaan Zorg voor voldoende rustplaatsen (regelmatig plaatsen van een stoel e.d.) waarop M kan gaan rusten wanneer ze duizelig wordt. M aantonen hoe ze correct kan rechtstaan uit bed. (eerst op de rand van het bed zitten, eventjes de benen laten bengelen, tot men voelt dat het hoofd niet meer draait. Dan mag men opstaan.



-

-

Cognitie

-

-

Omgevingsfactoren -

We helpen A om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen A de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)


66

-

Medicatie -

-

Schoeisel

Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van A duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase. De medicatie van A werd afgebouwd, maar hierdoor ondervond men veel problemen op cognitief vlak. Hierdoor werd de medicatie terug opgebouwd.

Tijdens de familieraad duidde ik op het belang van goed schoeisel en legde ik dan ook uit wat goed schoeisel nu eigenlijk is. De familie beloofde om goed schoeisel aan te kopen en deed dit dan ook.

67

2.3.8 Volgcliënt 8

1) Vaststellen van de risicopersoon Naam bewoner: V.E. (LG 1) Geboortedatum: 17/09/1918 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 07/09/2006 Diagnose: Licht dementerend Ziekte van Menière 12: Het klinisch beeld van de ziekte van Menière kenmerkt zich door ten minste twee periodes van draaiduizeligheid die langer dan 20 minuten duren, gedocumenteerde gehoorsdaling en aanwezigheid van gesuis, gefluit of drukgevoel in het oor waar de gehoorsdaling zich voordoet. De ziekte van Menière is het gevolg van het optreden van een overdruk van het vocht (endolymfe) in het binnenoor (cochlea) door te veel productie of te weinig opname van dit binnenoorvocht. Men noemt dit met de wetenschappelijke term ‘hydrops endolymfaticus’.




1

JA / NEE

25.33 seconden


JA / NEE


JA / NEE

12

www.meniere.be www.nko.uza.be

68

2)


Ö



/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

69

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



1/3


2 /3




NEE

70

Ö



JA / NEE


JA / NEE

JA / Zijn er bepaalde factoren aanwezig waardoor de bewoner ’s nachts wordt verhinderd om naar het toilet te kunnen gaan? (onvoldoende verlichting, fixatie)

Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Gladde vloer Onvoldoende verlichting Orthostatische hypotensie Opstaan zonder schoeisel



Ö

NEE



/

/

NEE




0

A

B

C

D

71

Ö



-

1 Betahistine (08/10/2003 1 Bio-ijzer nutridoses (30/01/2007) ½ Leponex (16/11/2004) 1x5dr Lysanxia (18/11/2003)


JA / NEE


JA / NEE





/

•


/

•


/

•


/

•

Diuretica


Lysanxia

JA

/

NEE

72

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

73


Evenwicht en mobiliteit -

-


-

-

E stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging… Zorgen voor voldoende rustplaatsen, zodat E kan plaatsnemen in een zetel, wanneer ze voelt dat ze haar evenwicht zou kunnen verliezen.

De medicatie dient regelmatig gecontroleerd te worden samen met de arts. We moeten E. erop duiden om langzaam te gaan Zorg voor voldoende rustplaatsen (regelmatig plaatsen van een stoel e.d.) waarop E kan gaan rusten wanneer ze duizelig wordt. E aantonen hoe ze correct kan rechtstaan uit bed. (eerst op de rand van het bed zitten, eventjes de benen laten bengelen, tot men voelt dat het hoofd niet meer draait. Dan mag men opstaan.

Zicht

-

De familie stimuleren om 1 keer per jaar naar de oogarts te gaan (tijdens familieraad) Voorstel indienen om de oogarts enkele keren per jaar op consultatie te laten komen naar De Meers.

Continentie

-

De toiletbehoefte van E analyseren Maken van een toiletschema

-

We helpen E om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen E de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit.

Cognitie

74

-

-

-

Omgevingsfactoren

-

-

Medicatie

-

Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)

Plaatsen van een antislipmat op de hoogte waar E uit bed komt. Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast) Het bed dient steeds in laagstand te staan Voorkomen van een natte vloer Zorgen voor voldoende verlichting Voorkomen van obstakels ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van E duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

75

2.3.9 Volgcliënt 9


Naam bewoner: L.G. (LG 1) (Gestorven op 20/03/2008) Geboortedatum: 16/12/1924 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 17/04/2007 Diagnose: Licht dementerend




4

JA / NEE

21.12 seconden


JA / NEE


JA / NEE

76

2)


Ö



/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

77

Ö



JA

/


JA

/ NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

Ö

Ö

NEE



3 /3


3/3




NEE

78

Ö



JA / NEE


JA / NEE


Ö

NEE

Zo ja; Welke: -

Gladde vloer Onvoldoende verlichting Orthostatische hyoptensie Niet gebruiken van het hulpmiddel Opstaan zonder schoeisel



Ö

NEE

Indien JA, welke factoren? Overgang kamer- gang Gladde vloer Vallen over obstakels (peignor)


/

/

NEE




0

A

B

C

D

79

Ö



-

1 Aldactazine (17/04/2007) 1 Cordarone (17/04/2007) 1 Lisinopril (14/11/2007) 1 Dafalgan Forte (18/05/2007) 1 Citalopram (28/11/2007) ½ Lanoxin (25/04/2007) 1 Oxybutynine (17/04/2007) 2/3 Lormetazepam (17/04/2007) 1x2ml Bisolvon (28/02/2008) 1x10 dr Ventolin (28/02/2008) 1x10dr Atrovent aero (28/02/2008) 1x0.5g Daktarin Gel (03/03/2008)


JA / NEE


JA / NEE




JA

/

NEE

80

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

3) Fase van Interventies Deze bewoner is overleden.

81

2.3.10 Volgcliënt 10 1) Vaststellen van de risicopersoon

Naam bewoner: L.MJ. (LG 1) Geboortedatum: 31/12/1921 Datum van vandaag: 21/02/2008 Opnamedatum: 02/09/2004 Diagnose: Licht dementerend


0


/


29.52 seconden


JA / NEE


JA / NEE

82

2)


Ö



/

NEE




Problematisch? JA /

NEE


JA /

NEE

83

Ö

Ö



JA

/


JA

/ NEE

JA

/





Ö

NEE

NEE

JA / NEE Ze heeft er één, maar draagt hem nooit JA

/

NEE


2 /3


3 /3




NEE

84

Ö



JA / NEE


JA / NEE

Zijn er bepaalde factoren aanwezig waardoor de bewoner ’s nachts kan worden verhinderd om naar het toilet te kunnen gaan? (onvoldoende verlichting, fixatie)

JA /

Zo ja; Welke: -

Ö

NEE

onvoldoende verlichting opstaan zonder schoeisel orthostatische hypotensie niet gebruiken van het hulpmiddel



Ö

NEE



/

/

NEE




0

A

B

Cd

D

85

Ö



-

1 Isoten (04/07/2005) 1 Lasix (04/07/2005) 1 Zocor (04/07/2005) ½ Movicol (26/08/2005) ¼ Marevan (03/10/207) 1 Lanoxin (04/07/2005) 1 Steovit (26/08/2005)


JA / NEE


JA / NEE


JA / NEE Indien ja, hoeveel? 7



/

•


/

•


/

•


•

Diuretica


Lanoxin Lasix

JA

/

NEE

86

Ö



JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE


JA

/

NEE

87


-


-

-

Orthostatische hypotensie -

Continentie -

-

Cognitie -

-

Omgevingsfactoren

MJ stimuleren om deel te nemen aan activiteiten zoals het zitturnen, de wekelijkse beweging… Zorgen voor voldoende rustplaatsen, zodat MJ kan plaatsnemen in een zetel, wanneer ze voelt dat ze haar evenwicht zou kunnen verliezen.

De medicatie dient regelmatig gecontroleerd te worden samen met de arts. We moeten MJ. erop duiden om langzaam te gaan Zorg voor voldoende rustplaatsen (regelmatig plaatsen van een stoel e.d.) waarop MJ kan gaan rusten wanneer ze duizelig wordt. E aantonen hoe ze correct kan rechtstaan uit bed. (eerst op de rand van het bed zitten, eventjes de benen laten bengelen, tot men voelt dat het hoofd niet meer draait. Dan mag men opstaan.

De toiletbehoefte van MJ analyseren Maken van een toiletschema

We helpen MJ om zich te oriënteren in de omgeving. We leggen MJ de inrichting van de slaapkamer en leefruimte uit. Gebruik fixatie slechts als laatste redmiddel, het gebruik van fixatie kan verwardheid vergroten Er dient ’s nachts regelmatige controle te zijn (dwaalgedrag)

Alle beweegbare materialen dienen op de rem te staan (bed, zetel, nachtkast)

88

-

-

Medicatie

-

Het bed dient steeds in laagstand te staan Voorkomen van een natte vloer Zorgen voor voldoende verlichting Voorkomen van obstakels ’s Morgens tijdens de ADL dienen alle benodigdheden binnen handbereik te zijn.

Mijn taak op vlak van medicatie is de dokter van MJ duiden op het aantal medicaties die ze gebruikt en of dit wel nog nodig is. We dienen ook steeds alert te zijn op bijwerkingen zoals sufheid, stijfheid, verwardheid, duizeligheid en orthostase.

89

90

91

HOWEST departement Hiepso

Recommend Documents