Hoofdstuk 2 Digitale transformatie, blijft er wel werk over?

Hoofdstuk 2 Digitale transformatie, blijft er wel werk over?

Theoretische inleiding Het digitaliseren van advocatenpraktijken is al jaren gaande. Cliënten bestanden staan niet op schrift in een kast, maar er is een online systeem. Documenten staan op computers of tablets en staan niet meer (uitsluitend) op papier. Automatiseren gaat een stap verder. Daarbij worden bepaalde processen en handelingen verricht door een computer en niet meer door een mens. U zoekt bijvoorbeeld bij koffieapparaten en op enig moment popt er een reclame op van een merk met de suggestie of dat ook niet iets voor u is. Dat is het gevolg van automatisering. Digitalisering kan zeer prettig zijn voor uw praktijkvoering, automatisering kan bedreigend zijn. Bij de zogenoemde ‘ReInvent Law’-congressen komen op initiatief van twee hoogleraren van de Michigan State University sprekers samen die allemaal reageren op het thema law+technology+design+delivery. Steeds weten zij zeer vooraanstaande, innovatieve sprekers te vinden die allen op hun eigen manier een bijdrage proberen te leveren aan de modernisering van de juridische praktijk. Uit die congressen wordt de rol van technologie in de juridische wereld zeer duidelijk. Christ’l Dullaert ging – ter verdieping van haar Yoga in je Toga-boek – naar het ReInvent Law-congres in New York (februari 2014) en Londen (juni 2014) en publiceerde over wat de advocatuur in Nederland kan leren van deze congressen.1 De meeste voorbeelden van sprekers gaan over de mogelijkheden van automatiseren in de advocatenpraktijk. Het is aan te bevelen blogs of verslagen over deze congressen ter inspiratie eens te lezen. Zoals wij hiervoor al aangaven, somt Richard Susskind in zijn boek Tomorrow’s Lawyers2 de drie drivers for change op, met informatietechnologie 1 Verslagen zijn te vinden op Advocatie.nl. 2 Richard Susskind, Tomorrow’s lawyers, t.a.p., p. 11.

39

DeNieuweAdvocaat.indd 39

13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

( automatisering) als een van de drie belangrijke drivers. In 2020 – citeert hij Kurzweil, ‘heeft de gemiddelde pc dezelfde capaciteit als de menselijke hersenen en in 2050 heeft een pc meer capaciteit dan de hele mensheid bij elkaar’. Dit alles wordt verklaard door de Wet van Moore: de capaciteitsgroei van computers is exponentieel. Dat wil grofweg zeggen dat iedere twee jaar de processorsnelheid van een pc verdubbelt. Het is dus gerechtvaardigd dat iedere advocaat (of in zijn algemeenheid iedere professional) zichzelf de vraag stelt: kan een computer (mijn werk) straks sneller of is het denkbaar dat mijn werk vrijwel geheel overgenomen wordt door een pc? Die vraag is misschien moeilijk te beantwoorden omdat het zo moeilijk is voor te stellen wat een pc straks allemaal meer en beter kan. Om uw voorstellingsvermogen te activeren, helpt het soms om ‘achteruit’ te kijken. Toen wij in 2006 de ondernemende advocaat schreven, bestond Facebook nog niet. Inmiddels zijn er wereldwijd 1,19 miljard gebruikers. Zo snel kan het gaan. Echt anders wordt de juridische wereld als niet alleen bestaand werk gedigitaliseerd wordt, maar wanneer in een automatiseringsproces de mogelijkheden van technologie en innovatie samengaan. Dan ontstaan zogenoemde ‘ontwrichtende technologieën’. Denk aan Airbnb en de Uber-taxi. De bestaande taxicentrales worden totaal ontwricht door deze innovatieve toepassingen. Airbnb verandert de toeristenindustrie en in Amsterdam dreigt de binnenstad één groot particulier verhuurbedrijf te worden. In zijn algemeenheid kan alles geautomatiseerd worden wat een logisch ‘van A naar B’-proces volgt. Een schaakspel is een goed voorbeeld. De allereerste schaakcomputer was natuurlijk niet perfect. Kasparov kon het in het begin nog winnen van een computer. Maar al spoedig veranderde dat en werd ook Kasparov verslagen door de computer. De vraag ‘kan een computer het sneller’ is in feite het antwoord op de vraag ‘kan mijn werk geautomatiseerd worden?’. Een voorbeeld van een ontwrichtende technologie voor juristen is de zogenoemde embedded technology; ofwel ingebedde juridische kennis. U voert gegevens in en u kunt eigenlijk geen fouten maken omdat het systeem dat zelf corrigeert. Denk aan patience spelen op uw pc. Het systeem corrigeert zelf de ‘fout’ gelegde kaarten. Naast mogelijkheden rond automatiseren van bijvoorbeeld contractmanagement staat de advocatuur nog het nodige te wachten met predictive technology. Steeds meer en beter zal voorspeld kunnen worden wat uitspraken van rechters zullen zijn.

40


13-07-15 12:38

DIGITALE TRANSFORMATIE, BLIJFT ER WEL WERK OVER?

Het is dus zeer belangrijk dat advocaten goed zicht hebben op wat technologie en vooral automatisering kunnen gaan doen. Het in-house hebben van een ict-manager om je systemen te digitaliseren is prima, maar er is meer dan dat nodig om een visie voor de toekomst van een kantoor te ontwikkelen. In 2012 schreef de aba in haar Model over Professional Responsibility dat: ‘to maintain the requisite knowledge and skill (to competently practice law) a lawyer should keep abreast of changes in law and its practice, including the benefits and risks associated with relevant technology, engage in continuing study etc.’ Kortom: kennis van technologie, zowel van de voor- als de nadelen, horen bij de kennis van een goede advocaat. De toekomstige advocaat moet dus weten hoe hij grote hoeveelheden informatie managet in bijvoorbeeld een procedure of onderzoek. Een goede litigator weet wat metadata zijn en begrijpt wat het Watson-programma van ibm voor zijn praktijk betekent. Het onderwijs bij rechtenfaculteiten zal hierop aangepast moeten worden. In de vs zijn daar al goede voorbeelden van te vinden.3 Maar goed, op 52 staten in de vs zijn er tien Law Schools te vinden die bijzondere programma’s hebben. Ook daar is het dus nog niet veel. The Iron Tech Lawyer, een competitie georganiseerd door de George Washington Law School is er een mooi voorbeeld van. Daarbij strijden rechtenstudenten om het creëren van de beste app. Bij de Michigan State University Law School zijn Daniel Katz en Renee Newman Knaake de initiatiefnemers van de ReInvent Law-congressen en op deze rechtenfaculteit geeft men vakken als E-discovery, Entrepreneurial Lawyering, Legal Information Engineering en Legal Analytics. Ten slotte, wat vinden belangrijke cliënten van de advocatuur, de general counsel? In ieder geval is het zo dat een kwart van Nederlandse general counsel veel van de mogelijkheden van technologie verwachten. In het bijzonder denken zij dan aan de mogelijkheden van contractmanagement en 3

Law Practice, s pecial edition august 2014, p. 45 e.v. Teaching the Technology of Practice, p. 45.

41


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

corporate datamanagement. Begin februari 2015 hield Harm Bavinck van Effacts een presentatie in de rai over smartcontracts. Vele bedrijfsjuristen in de zaal waren zeer geïnteresseerd. Daarnaast organiseren general counsel meer ‘in house’, om minder externe kosten te hoeven maken. In dit hoofdstuk wordt deze positie van de general counsel ook aangetroffen in het interview met Marc-Henry Chamay van Allen & Overy. Hij geeft aan dat de houding van de general counsel de laatste jaren dramatisch gewijzigd is. Waar zij eerst niet zo voor allerlei nieuwe soorten dienstverlening waren, staan zij nu (vaak als gevolg van bezuinigingsdruk) vooraan bij innovaties. De general counsel van kia4 wacht niet af wat de advocatuur doet. Hij laat advocatenkantoren waarmee hij samen zou werken eerst een technologietest doen. Degene die deze test niet haalt, hoe briljant ook als advocaat/jurist, valt buiten de boot, want zij zorgen voor vertraging in processen. In dit hoofdstuk geeft Rob Ameerun aan dat hij meent dat een dergelijke test heel reëel is. Technologie en automatiseringsmogelijkheden raken dus rechtstreeks uw praktijk en u wordt geacht daarvan op de hoogte te zijn en het liefst het voortouw te nemen bij innovaties waar uw cliënten van kunnen profiteren. U bent gewaarschuwd! Voor dit hoofdstuk interviewden we Marc-Henri Chamay, Global head of e-business van Allen & Overy. Bijzonder is dat hij de enige non-lawyer is die in het bestuur van Allen & Overy zit en al baanbrekende veranderingen binnen Allen & Overy heeft gerealiseerd. Verder Rob Ameerun, al jaren actief als zelfstandig ict-consultant en in het verleden onder andere werkzaam als it Director Benelux bij Clifford Chance. Ook interviewden wij onze medeauteur Juriaan Mensch over de invloed van bitcoins op in ieder geval het verdienmodel van de advocatuur. Maar hij spreekt ook over de ‘blockchain’ en adviseert u deze techniek te begrijpen. Ten slotte Pieter van der Hoeven, oud dla-advocaat en samen met programmeur Bram Fokke oprichter van Clocktimizer. Met het systeem van Clocktimizer kunnen kantoren goede prognoses maken voor fixed fees en meer inzicht krijgen in het ‘opbreken’ van zaken in bepaalde segmenten.

4

Lees meer over de technologietest van D. Casey Flaherty. Could you pass this in-house counsels tech test? (www.abajournal.com).

42


13-07-15 12:38


Interview met Marc-Henri Chamay Global head of e-business van Allen & Overy

‘Lawyers need to become more creative in their use of technology.’

Marc-Henri Chamay is Allen & Overy’s innovator’s dilemma personified. Some even call him a disrupter, whenever the Magic Circle firm’s affiliate Derivative Services he heads manages to deliver clients a cheaper and better service than traditional lawyering can. However, his position within the firm he’s served for over 13 years is uncontested, as he’s the only known partner-level non-lawyer in the Magic Circle. Chamay understands what technology can, and cannot do. You’ve been at Allen & Overy for thirteen years. A lot has changed since you started.

‘The clients have changed dramatically. We started Derivative Services in 2002. At the time I was trying to convince people of seeing us as an alternative to what they were doing. Before the financial crisis broke out, we had 40 clients, big institutions. Now we have more than 200. It has completely changed. They have passed the point where they ask themselves if we are something they would even consider. The attitude of clients has changed dramatically in the past five years.’ Lawyers themselves, are they the late adopters that we often hear they are?

‘Law firms have been quite good at adopting certain types of technology. If you look at the type of systems we are using, they are very sophisticated. Dedicated systems around document filing and sharing, use of communication technology. We are pretty much at the edge there.’

43


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

But have lawyers also developed their own technology in strategic ways fast enough?

‘I wouldn’t say technology itself has been lagging, the use of tech has been lagging. Technology has become heavily commoditized, which wasn’t the case when I joined Allen & Overy. You don’t need your own technology anymore. There’s even too much of it around. The question becomes then: what are you going to adopt? So I think lawyers need to become more creative in their use of technology. ‘Where tech now starts to play an enormous role, is in the organization of the work. Look at big transactions. Now it is possible to break up the p rojects and hand selected work out to low-cost providers. As a non-lawyer I see it as a project, which needs certain resources. Firms are not yet very sophisticated in that area: using tools to do resource planning, to manage and coordinate, collaborate electronically around a matter. Those tools have been in place for years and are now quite mature. But just now are we seeing lawyers adopting these applications. I believe that is the biggest theme: the segmentation of transactions. That is dramatically changing the legal world.’ Emerging tech, like machine learning, big data crunching and prediction services. Is that already having a disruptive influence?

‘The business I run, Derivative Services, is kind of a disruption business. What we’ve been talking about so far is how law firms organize themselves around low-cost providers to organize the work better. But predictive, smart search to guess what is in the documents, I see all those things as part of the same story.’ ‘So when we say we segment the transaction, having cheaper people do some of that stuff is part of it, offshore, or near shore. But now some of those tasks can be replaced by technology and disappear completely. We should expect more and more complex tasks to be handled by technology in the future’. Better and cheaper than humans for the run-off-the-mill work?

‘Every company in the world, like banks, will have a number of ongoing legal questions, which are not one-off events, like a M&A deal or litigation. Take the financial markets: when a bank is investing money in the stock exchange for clients or directly for them, if you pass certain percentages, like owning more that 5 percent of a company, then you need to disclose that to the stock exchange.’

44


13-07-15 12:38


‘Those rules change, but are the same for every bank and asset manager or investor who trades around the world. The traditional way of doing things is: the banks have teams that hire law firms ask for the rules for particular countries. That has to be constantly updated, and so they come back.’ ‘Together with a group of large financial institutions we’ve created a standard database of these rules around the world. It provides very detailed answers to the most common queries people are interested in. Now we sell that whole database to the client for a fixed fee. For example: a bank in London used to spend 800.000 pounds, in London alone, for advice on a particular topic. We sold a database to them for 50.000 pounds per year.’ Is this an innovator’s dilemma, cannibalizing the A&O business model?

‘This is a common concern for people who worry about change! But to be fair, at A&O not so much. I don’t think it is hurting Allen & Overy, because we are a firm that has always strived to move away from areas that are becoming standardized, towards the higher-end work. But I think we are eating away market share from other firms that operate in this area, because we’re altering how in-house departments source information and manage recurring legal issues.’ Is the timespan for work, from being bespoke to becoming commoditized, shrinking because of technology?

‘A very important question is: why is commoditization not happening more quickly? There are three factors I think. One is the human factor. The right legal talent within firms has not been diverted enough into commoditization. Commoditization also requires a combination of new skills, for example business management, web technology, product development, process management, sales and so on. Such skills are often not available in law firms and lawyers have generally little exposure to such activities. Look at the Magic Circle, I am the only non-lawyer partner equivalent. Law firms will need to attract people who can set up businesses using new technologies and processes.’ ‘The second is: commoditization is an investment cycle. Which is something lawyers are not used to. Look at the investment cycle of a law firm, what is it? Opening an office, expanding a practice or doing some lateral hires. To commoditize an area you need to make a substantial investment to create the service before you can sell it to the first client. There is then no

45


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

guarantee that it will sell well. The people getting into the uk legal sector now, like private equity, have considerable experience with such investment models. I believe that this is going to change law firms.’ ‘The third is that law firms only see a portion of the work done in house. So the right way to start is talk to the in house lawyers and ask: what do you need, because we only see a snapshot of what you do. From my experience, it is important to start with a blank sheet of paper when designing a service in collaboration with clients. Recycling existing content or services will often lead to failure as the result is not sufficiently tailored to the needs of the clients.’ ‘One last comment on why commodification doesn’t happen faster. You haven’t heard me say technology. It’s really all those other factors. What legal technology will affect the relationship with the clients most?

‘Where I see the future is that we’ll be developing applications for the end-user on the clients end, providing new options for the in-house departments. Because if you are a financial institution trying to market complex services, the Legal and Compliance department can quickly become a bottleneck if the demand is high. An application configured by Legal and Compliance, aimed directly at the end-user, could solve this problem. Those are the things we are working on.’ So what do firms need to do, if technology cannot give decisive strategic advantages so much?

‘Firms have not yet been saying: I am going to start a new business to tackle a new legal need. From my experience, having worked in other companies, you need that startup mentality and bring the innovation outside. Because changing the entire law firm is almost impossible. So start something separate, provided with the right funding, and get it off the ground.’ ‘There are a few firms doing things like creating low-cost operations to serve their existing clients. But we’re also seeing lots of new players. Five to ten years from now some law firms will have made the necessary changes and others will have missed it completely. Also some of the newcomers will have died.’

46


13-07-15 12:38


Interview met Rob Ameerun Zelfstandig ict consultant

‘De advocaten worden gedwongen om effectiever en efficiënter te werken en precies daar komt automatisering en technologie in beeld.’

Rob Ameerun is al jaren actief als zelfstandig ict-consultant en was in het verleden onder andere werkzaam als it Director Benelux bij Clifford Chance. Weten advocaten in Nederland hoe belangrijk technologie is?

‘Ik ben geneigd te zeggen dat dit wel in toenemende mate het geval is, maar nog niet genoeg. Natuurlijk kan je in het algemeen stellen dat de jongere advocaat het belang van automatisering meer inziet vergeleken met een advocaat die zijn pensioengerechtigde leeftijd nadert. Toch word ik ook wel eens aangenaam verrast in dit opzicht.’ ‘Advocaten weten misschien ergens wel dat technologie belangrijk is, maar de gehele beroepsgroep heeft de laatste decennia nauwelijks ingrijpende veranderingen ondergaan in het businessmodel. Natuurlijk, we hebben de opkomst van het internet gezien en de introductie van e-mail, maar dat heeft niet echt een effect gehad op hoe een advocatenkantoor werkt en hoe het geld binnenkomt.’ ‘De crisis heeft daar wel degelijk een effect op gehad. Iedereen gaat bewuster om met geld en budgetten. Ook de cliënten van advocatenkantoren. Zij dringen dus aan op lagere facturen waardoor de advocaat minder in rekening kan brengen. Het gevolg is dat de advocatuur gedwongen wordt om

47


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

effectiever en efficiënter te werken en precies daar komt automatisering en technologie in beeld.’ Is de technologietest van D. Casey Flaherty (kia) een terechte test voor de advocatuur?

‘Tja, het merendeel van de advocaten zal dit ontkennen, terwijl cliënten het wel degelijk terecht vinden. En eerlijk gezegd vind ik dat ook. De test bepaalt de basisvaardigheden van een advocaat en is dus niet geschreven voor technologienerds. Een gemiddelde advocaat zou de test in een uur moeten kunnen volbrengen. Van de eerste paar advocatenkantoren die Flaherty aan de test onderworp, was niemand in staat om de test in de daarvoor gestelde tijd te voltooien. Dit geeft dus aan dat de cliënt betaalt voor de (technische) onkunde van een advocaat. Heel begrijpelijk dat de cliënt dat niet wil doen. Hij betaalt immers voor de juridische kennis (vaak per uur) en wil niet dat er uren verspild worden door de advocaat met het zoeken naar een precedent in het knowhow-systeem of dat er veel tijd verloren gaat met de opmaak van een document.’ ‘De test is zelfs zo populair aan het worden dat er al opleidingsinstituten bezig zijn om de test te standaardiseren en geschikt te maken voor iedereen die de test wil doen.’ Waar maak jij je zorgen om ten aanzien van dit onderwerp?

‘Eigenlijk maak ik me hier helemaal geen zorgen om. Het is namelijk de cliënt die ervoor zal zorgen dat de advocaat voldoende kennis heeft van de systemen waarin hij moet werken. Goed, in de ideale wereld zou het andersom moeten zijn, maar we hebben in het verleden al vaak genoeg gezien dat veranderingen in de advocatuur teweeg worden gebracht door cliënten en niet door advocaten zelf.’ Waar zie jij de kansen?

‘De kansen zitten precies daar, bij advocatenkantoren die niet wachten op cliënten om met ideeën en voorstellen te komen, maar bij kantoren die dit proactief zelf oppakken en hun cliënten verrassen met nieuwe manieren voor bijvoorbeeld communiceren en samenwerken, met innovatieve nieuwe beloningsstructuren, enzovoort. En dat zal snel genoeg gebeuren. Cliënten stappen steeds makkelijker over naar andere juridische dienstverleners en de trend die door de hema (notariële diensten) en Deloitte (juridische diensten) is ingezet, zal dit alleen maar versterken en versnellen.

48


13-07-15 12:38


Advocatenkantoren moeten hun antwoord al op de plank hebben liggen, klaar om uit te voeren. Anders kan het wel eens te laat zijn.’ Wat vind je in Nederland een mooi voorbeeld van innovatie?

Vooropgesteld, innovatie staat in mijn optiek niet gelijk aan het introduceren van nieuwe software of systemen. Er zijn (misschien nog wel belangrijkere) innovaties nodig op het gebied van Alternative Fee Arrangements (afa’s) en businessmodellen. Maar goed, ondanks dat er al een tijd over gesproken wordt, is de introductie van Cloud Computing nog steeds een mooie innovatie. Waarom? Omdat kleine advocatenkantoren die de stap durven te maken naar de Cloud in staat worden gesteld om te werken met dezelfde tools die de Magic Circle en andere grote kantoren al tientallen jaren hebben. Er ontstaat dus een gelijk speelveld, gelijke kansen voor iedereen en dat maakt de markt toegankelijker en eerlijker.’

49


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Interview met Juriaan Mensch Freelance schrijver en juridisch journalist

‘Maar kijk vooral bij Bitcoin en begin met leren over wat de onderliggende technologie, de blockchain, voor je kan betekenen en hoe je zelf smart contracts kunt inzetten.’ Van het alternatieve digitale betaalmiddel Bitcoin hebben de meeste advocaten inmiddels wel gehoord. Maar van de technologie waarop de cryptocurrency Bitcoin gebouwd is – de Blockchain – misschien nog niet. Elke advocaat zou goed moeten snappen wat de betekenis en mogelijke impact van deze technologie is. Veel is nog beweging, maar voor advocaten is het belangrijk nu al te beginnen met nadenken over de gevolgen, gevaren en kansen die dit biedt. Het ‘decentralized web’ komt eraan. Wat is Bitcoin?

‘Bitcoin is een digitaal betaalmiddel dat geen tussenpersoon nodig heeft om van eigenaar te wisselen. Eigenlijk is het net als cash geld dat direct van persoon tot persoon wisselt. Uiteraard zijn we meestal niet fysiek op dezelfde plek aanwezig, dus hebben we trusted third parties, zoals banken, PayPal, Western Union of creditcardmaatschappijen nodig om de transacties voor ons uit te voeren. Traag, inefficiënt en duur. De meest heldere analogie voor Bitcoin is misschien wel e-mail voor geld. Waar vroeger de postbode nodig was om post te bezorgen, sturen we dat nu direct naar de inbox van de ontvanger. Nu kan dat ook met geld in de vorm van Bitcoin.’ ‘Bitcoin is ook niet gekoppeld aan een land. Het is daarom ook veilig in de zin dat een overheid geen invloed heeft op de waardering van de munt, door bijvoorbeeld de geldpersen aan te zetten en zo te kunnen devalueren. Het totale aantal Bitcoin staat vast en verandert nooit.’

50


13-07-15 12:38


En wat is de Blockchain?

‘Bitcoin is eigenlijk maar de eerste applicatie die gebouwd is op de Blockchain, een technologie die zogenoemde trustless transactions mogelijk maakt, door gebruik van een decentrale openbare boekhouding en stevige encryptie tegen fraude. Waar boekhoudingen nu niet openbaar zijn, vaak in handen van privépersonen of organisaties, zijn op de Blockchain wél alle transacties volledig openbaar voor iedereen. Iedere eigenaar met Bitcoin op de Blockchain moet het eens zijn dat een bepaalde transactie heeft plaatsgevonden, en dus weten wie de Bitcoin in bezit heeft, anders is de boekhouding incompleet. In feite is het een protocol voor gedecentraliseerde consensus, openbaar en zeer veilig.’ ‘De openbaarheid is gelijk een punt van kritiek op Bitcoin: te weinig privacy. Je gebruikersnaam waaronder je een Bitcoin wallet opent, kan wel een alias zijn. Dus je identiteit kun je nog enigszins afschermen, de transacties zelf niet. Verder is niemand eigenaar van de Blockchain, dus iedereen kan zijn eigen applicaties op het fundament van de Blockchain bouwen. Dat gebeurt nu ook. Er zijn partijen die hun eigen Blockchain bouwen en eigen alternatieve digitale munten uitgeven.’ Dus het is het decentrale aspect wat vernieuwend is?

‘Inderdaad. We hebben de afgelopen jaren een beweging naar centrale oplossingen gehad: cloud computing. Dat had grote voordelen. Maar mensen beginnen zich steeds ongemakkelijker te voelen bij de concentratie van macht. Denk aan het gebruik van onze data door bedrijven als Facebook of Google. Banken die of omvallen, of Too Big to Fail zijn, of onze eigen spionerende overheden. Kun je ze wel vertrouwen?’ ‘En die zijn ook kwetsbaar. Die partijen zijn door de centrale structuur een single point of failure in termen van veiligheid. We horen steeds vaker van hacks, beveiligings- en datalekken. Grote databases met informatie over ons die gestolen wordt. Denk aan het DigiNotar-DigiD-veiligheidslek. Of je cloud provider gaat failliet, je bank wordt gehackt. Dan heb je een probleem. Overheden houden ook lang niet altijd woord. Kortom, het vertrouwen in trusted third parties neemt af en Blockchain, Bitcoin en de grotere beweging van het decentrale web is een antwoord daarop.’ Waarom is deze technologie zo belangrijk voor advocaten om te begrijpen?

‘In theorie kan elke commerciële handeling op het internet decentraal worden geregeld zonder controlerende en uitvoerende autoriteiten. Potentieel

51


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

zijn de maatschappelijke gevolgen dus groot. Hoe we zaken doen, kan radicaal veranderen door peer-to-peer handel. Transactiekosten voor digitale producten kunnen in theorie ook bijna naar nul. Maar voor transacties is in potentie straks ook geen notaris meer nodig. Nu is er nog niet veel van te merken, maar dat gaat de komende jaren snel veranderen, denken velen.’ ‘Allereerst zijn het de cliënten van advocaten die deze technologie zelf zullen inzetten, of er het snelst door geraakt worden, zoals de financiële partijen die betalingsverkeer regelen. Op het moment van schrijven, eind 2014, zijn alle legal departments van grote financiële instellingen aan het onderzoeken wat Bitcoin en Blockchain voor kansen en uitdagingen biedt. Advocaten gaan hier binnenkort vragen over krijgen van hun cliënten. De vraag: wel of geen Bitcoin accepteren, is nu al een prangende kwestie voor ondernemers.’ ‘Daarnaast zijn het de advocaten en notarissen zelf die geraakt worden, of zelf met de mogelijkheden aan de slag kunnen. Uiteraard is de markt voor de juridische vraagstukken die cryptocurrency als Bitcoin en andere apps op de Blockchain opwerpen, ook groeiende. Dat raakt vele rechtsgebieden.’ Wat zijn mogelijke toepassingen die voor advocaten interessant zijn?

’Smart contracts zijn zeer interessant. Die kunnen onafhankelijk op de Blockchain bestaan, en als de condities voor uitvoering bereikt zijn, dan voert het contract – een testament bijvoorbeeld – zichzelf uit. In theorie is zo’n contract onbreekbaar, want in code en dus zonder ambiguïteit van interpretatie van de juridische taal. Want een computer doet precies wat je zegt dat hij moet doen. Als X, dan Y, altijd. Het mooie eraan is dat alle partijen een smart contract vooraf ook kunnen stress-testen. Dat scheelt gekibbel achteraf en potentieel ook vele rechtszaken.’ ‘Ook de bewijsvoering in rechtszaken met een financiële component wordt veel eenvoudiger. Of audits in het algemeen. Een reden waarom de business van accountants wordt geraakt. De informatie, wie wat deed op welk moment, is volledig openbaar en zeer toegankelijk. Dus de noodzaak voor specialistische financiële kennis neemt af. Ook advocaten die audits doen, zullen dit merken.’ ‘Met name voor financiële producten zijn de mogelijkheden enorm, omdat een smart contract zichzelf uitvoert, zich kan updaten of communiceren

52


13-07-15 12:38


met andere smart contracts. In feite zijn dat dao’s ofwel Decentralized Autonomous Organizations, die kunnen betalen, handelen en controleren.’ ‘Er zijn in de City in London nu start-ups om de grootbanken geïnteresseerd te krijgen om financiële derivaten voortaan als smart contracts te verkopen. Vooraf ingebouwde compliance, effectieve monitoring, en financial reporting. Daar zullen veel counsel zeer blij mee zijn. Fijn als een aandeel zelf aan de bel trekt als regels voor disclosure naar regulators toe relevant worden.’ ‘Of governance, dat wordt door de volledig transparante manier van decentrale besluitvorming makkelijker gemaakt. Stemmen kan straks veilig digitaal. Denk aan aandeelhoudersvergaderingen, waarbij men fysiek aanwezig moet zijn. Dat wordt overbodig zo, of kan volledig worden geautomatiseerd.’ ‘Ook voor de consumentenmarkt zijn er gevolgen. Is de eigenaar van een zelfbesturende auto een wanbetaler? Dan kan een smart contract deze gemiste betalingen registreren, de auto op afstand uitschakelen tot er weer betaald wordt, of zelf laten terugrijden naar de dealer. Voor de Internet-ofThings heeft het potentieel ook grote impact. Leuk voor gerechtsdeurwaarders en verzekeraars.’ Is het handig voor advocaten om betalingen in Bitcoin te accepteren?

‘Veel is nog onduidelijk. Of de Orde het goed vindt bijvoorbeeld. Strafrechtadvocaat Peter Plasman was de eerste die openlijk Bitcoin als betaalmiddel accepteerde. De Orde worstelde ermee.’ ‘Niet vreemd ook dat een strafrechtadvocaat dat als eerste deed, omdat Bitcoin ook veel in het illegale circuit wordt gebruikt. Voor drugshandel over het internet bijvoorbeeld. Als je ook bereid ben om de schommeling in waarde te accepteren, dan is dat ook prima. De koers van Bitcoin is zeer volatiel geweest en het is nog niet duidelijk of de Bitcoin ook echt mainstream wordt. De kans bestaat zelfs dat de waarde van Bitcoin nog naar nul zakt. Daarnaast worstelen de regulators in verschillende landen nog met het fenomeen en worden er zeer uiteenlopende perspectieven op ontwikkeld. Die veranderen nu nog met de dag.’ ‘Maar kijk vooral voorbij Bitcoin, en begin met leren over wat de onderliggende technologie, de Blockchain, voor je kan betekenen. En hoe je zelf smart contracts kun inzetten of hoe het mogelijk je business raakt.’

53


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Interview met Pieter van der Hoeven Oud dla-advocaat en samen met

programmeur Bram Fokke oprichter van Clocktimizer

‘Fee quotes maken zorgde altijd voor buikpijn. En ik was niet de enige voor wie dat gold.’

‘Fee quotes maken zorgde altijd voor buikpijn. En ik was niet de enige voor wie dat gold.’ Daar wilde Pieter van der Hoeven, voormalig advocaat, graag verandering in brengen. Samen met Bram Fokke, het technische brein achter hun start-up Clocktimizer, maakt hij financiële informatie van advocatenkantoren op zeer visuele wijze inzichtelijk. Clocktimizer levert software die advocaten helpt om data-driven decisions te nemen. Daarmee wordt de financiële kant van de advocatuur niet meer een stressfactor, maar een creatieve uitdaging. Waar kwam het idee vandaan?

‘Ik merkte dat ik steeds vaker de vraag kreeg om vaste prijzen te rekenen voor bepaalde werkzaamheden. Het gebrek aan informatie dat ik had, zorgde vaak voor buikpijn als de zaak meer werk kostte dan vooraf ingeschat. De eis van cliënten om bij iedere zaak een kostenplaatje te presenteren, is voor mij de reden geweest om te zoeken naar een effectievere manier om dit te doen.’ Je signaleerde een probleem en zocht naar een oplossing. Ontstaan kansen door problemen op te lossen?

‘Dat denk ik wel. Dat geldt zowel voor ons als start-up, maar ook voor advocatenkantoren. Je kan wachten tot je de ideale kans spot, maar je kan ook zelf een probleem aangrijpen om daar een oplossing voor te zoeken. Bij het zoeken naar die oplossing kom je vaak ook op nieuwe ideeën.’

54


13-07-15 12:38


‘In mijn geval wilde ik twee zaken met elkaar vergelijken op een niveau van werkzaamheden. Wat kostte de koopovereenkomst nou in de ene zaak en wat in de andere? Het kostte me dagen prutsen in Excel om daar een goed beeld van te krijgen. Ja, als iedereen nou netjes een tijdcode zou invoeren, dan was dat vast makkelijker geweest. Maar vaak gebeurt dat niet.’ ‘Zo kwam ik samen met Bram op het idee om de computer deze analyse te laten doen. Dat kan Clocktimizer zonder dat je eerst je data moet opbouwen met de juiste tijdcodes. Uit deze analyses kwamen ook de kansen voor de advocatuur naar voren. Met de onderverdeling in werkzaamheden kun je bijvoorbeeld heel nauwkeurig de voortgang van een dossier bijhouden.’ ‘Daarnaast kan je gemakkelijk vergelijkbare zaken vinden en naast elkaar leggen, ook al heb je zelf niet op die zaken gewerkt. Een van de kansen die wij op basis van deze analyses zien, is dat je inzichtelijk kunt maken hoe teams samenwerken. Wij hebben dat gevisualiseerd met een social graph. Wij geloven dat deze voorbeelden slechts het topje van de ijsberg van inzichten zijn.’ Komen kansen alleen maar voort uit technische ontwikkelingen?

‘Nee, dat zeker niet. Kansen komen juist voor een heel groot deel vanuit de veranderende markt. Als je cliënten vragen om meer inzicht, dan kan je dat negeren en 20 procent korting op je factuur geven, iedere keer weer. Maar als je die vraag ziet als een kans om betere service te verlenen, dan zorg je dat je aan de onderliggende vraag tegemoet komt: de behoefte aan informatie. Dat heeft in beginsel niks te maken met techniek, al kan de techniek je wel helpen om een dergelijke kans te benutten.’ Hoe staan kantoren tegenover cloud-oplossingen?

‘We zien de cloud niet als een doel op zich, maar als een middel om tot betere dienstverlening te komen. Uiteindelijk sluiten wij aan bij de oplossing die het beste past. Grote kantoren hosten al hun software onsite en dat zal in de nabije toekomst ook wel zo blijven.’ ‘We merken wel dat kleinere kantoren veelal de overstap naar cloud-based software maken. Die ontwikkeling biedt kansen op het gebied van eenvoudiger beheer, koppelingen tussen verschillende pakketten en natuurlijk uitgebreidere analyses.’

55


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Wat zien jullie zelf als kansen in de juridische sector?

‘Wat ons opvalt, is dat er een wereld te winnen is in de advocatuur met big data-analyses. Je hoort natuurlijk al van het voorspellen van uitkomsten van juridische procedures in Amerika. Dat is de juridische kant. In de financiële en communicatieve kant van het vak is big data-analyse nog relatief onbekend. Terwijl juist daar enorme slagen te maken zijn. Transparantie over de kosten van je zaken zou gemeengoed moeten zijn. Dat is het nu echter nog niet. Daar ligt een kans van jewelste.’ ‘Sommige advocaten vinden big data eng klinken. Meten is immers weten en dat kan natuurlijk confronterend zijn. Niemand vindt het leuk als blijkt dat hij of zij op bepaalde vlakken onder doet voor een ander. Maar je kop in het zand steken is nooit de oplossing.’ ‘We noemen het nu big data-analyse, maar wat mij betreft praten we over het beschikbaar maken van managementinformatie. Informatie die de juridische sector al veel eerder had moeten hebben. We bevinden ons in een tijdperk waarin van alles en nog wat geanalyseerd wordt. Dat we juist nu (beter) inzicht in het werk van een advocaat proberen te krijgen, is een logisch gevolg van het feit dat de juridische sector lange tijd vrijwel achteraan heeft gelopen bij technologische ontwikkelingen. Door nu samen met de cliënt te zoeken naar de juiste informatie om aan het gevraagde inzicht in kosten te voldoen, kun je voorop lopen in deze trend.’ Hoe kun je met data-analyse nieuwe kansen vinden?

‘Bijzonder aan de advocatuur is dat advocaten over het algemeen goed bijhouden waar ze mee bezig zijn. Daarom heeft ieder kantoor met hun urenregistratie een schat aan data. Wij zien dat als een goudmijn aan informatie die erop wacht om ontgonnen te worden. In die urenregistratie zit heel veel informatie verstopt: wie werkt waaraan, in welke volgorde gebeurt dat, hoeveel tijd kost dat en wat levert dat op?’ ‘De meeste urenpakketten hebben wel een soort analysemodule waar grafiekjes uit komen rollen. Maar die modules zijn vaak zo ingewikkeld dat ze in de praktijk onbruikbaar zijn om structureel mee te kunnen sturen. Onze missie is om een modern dashboard te leveren met een beperkt aantal visualisaties die antwoorden geven op vragen die dagelijks voorbij komen in ieder advocatenkantoor: wat kost een bepaalde procedure? Wat kosten de afzonderlijke onderdelen van een overnametraject? Waarin verschilt het

56


13-07-15 12:38


ene dossier van het andere? Wie heeft het meeste tijd besteed aan het opstellen van de dagvaarding in een dossier?’ ‘Antwoorden op deze en andere vragen zitten verstopt in de urenregistratie. Wie daarin goud wil vinden, moet gewoon beginnen met graven.’ Zien advocaten nieuwe ontwikkelingen niet vaker als een bedreiging in plaats van een kans?

‘Als ze dat nog steeds doen, dan heb je daar wel een oorzaak te pakken waarom de advocatuur achter loopt qua innovatie. Ik ben van mening dat wie zich afsluit voor veranderingen, gegarandeerd wordt ingehaald door degenen die veranderingen wel omarmen. De laatste groep ziet namelijk in dat iedere ontwikkeling naast bedreigingen in ieder geval ook kansen biedt.’ Is een toenemende vraag naar transparantie over de tarieven van een advocaat een bedreiging of een kans?

‘Ook hier geldt natuurlijk weer dat de gevraagde transparantie zaken aan het licht kan brengen waar niet iedere advocaat op zit te wachten. Voor de groep advocaten die hier bang voor is, geldt misschien nog wel meer dat ze hier proactief in moeten zijn.’ ‘Als je niet zelf je kosten inzichtelijk maakt, gaat je cliënt dat straks zelf doen. En als die niet tevreden is, ben je te laat. Dan gaat de cliënt gegarandeerd shoppen.’

57


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Nabeschouwing en tips Susskind noemt in zijn boek Tomorrow’s Lawyers, it een van de drie grootste drivers for change. Dat gecombineerd met de More for Less-druk die vooral uit de hoek van de general counsel komt, maakt dat men steeds meer op zoek is naar goedkopere juridische diensten en kennis delen. Als het internet dit op een goede, toegankelijke manier biedt, eventueel via aanbieders als Legal Zoom en Cooperative Legal Services, dan zullen consumenten de eersten zijn die overstag gaan. Maar ook bedrijven zoeken alternatieven en zijn dus geïnteresseerd in bijvoorbeeld smart contracts; contracten die zichzelf als het ware aansturen. Stel, je bent een groot bedrijf als Heineken en je hebt duizenden pachtcontracten lopen, dan is het gemakkelijk als deze contracten vanzelf ‘piepen’ bij het einde van een termijn of wanneer het moment voor een verhoging is aangebroken. Dat scheelt enorm veel bemensing. De Nederlandse Weagree werkt nauw met asml samen om voor dit bedrijf deze contractbeheersing te realiseren. Daarnaast ontstaan ook mogelijkheden rond predictive technologie. Er komen systemen die beter kunnen inschatten hoe juridische procedures verlopen of hoe een rechter waarschijnlijk zal beslissen. En dan zijn er nog programma’s rond big data die het mogelijk maken bijvoorbeeld grote hoeveelheden bewijsmateriaal, e-mails en andere bestanden te controleren. Grotere kantoren richten zich de laatste jaren toenemend op investigations, grote onderzoeken als bijvoorbeeld bij de Libor-affaire. Bij dit onderzoekswerk komt ook veel big data-kennis kijken. Kantoren moeten in toenemende mate fixed fee quotes afgeven en programma’s als die van Clocktimizer (zie het interview met Pieter van der Hoeven) kunnen hen daar bij helpen. Met een dergelijk programma is er een betere analyse te maken van de hoeveelheid en soorten uren die aan bijvoorbeeld een overname worden besteed. Kantoren zullen door al deze ontwikkelingen ander soort personeel nodig hebben. Een goede it-manager alleen is niet genoeg, maar te denken is ook aan de the legal technologist of de legal procesanalyst.5 Tot nu toe heb je 5 Susskind, Tomorrow’s lawyers, t.a.p. p. 111 e.v.

58


13-07-15 12:38


binnen een kantoor een jurist en een it’er die met elkaar moeten zien te communiceren. De legal technologist is beiden in één persoon. De legal procesanalyst is degene die een bepaalde zaak heeft gedetermineerd in deeltaken en belast is met de toedeling van werk binnen het kantoor, opdat de werkzaamheden op de meest efficiënte manier behandeld worden. Kleine kantoren zullen zich deze staffuncties niet kunnen permitteren, maar wellicht komen er ‘jurist-technologie zzp’ers’ die kleinere kantoren op deze issues kunnen bijstaan. Maar misschien gaan zzp’ers zich ook wel op dit soort onderwerpen verenigen en samen kennis op it-gebied inkopen.

1.

2. 3. 4. 5.

6.

7.

8.

Samenvattend, er gebeurt heel veel op it-gebied wat invloed heeft op de juridische markt en op de dienstverlening van juristen. Het is essentieel als advocaat of als advocatenkantoor dit onderwerp op uw agenda te zetten. De volgende vragen en opdrachten zijn relevant en kunnen dienen als inspiratie: Hoe zijn uw eigen it-skills? De general counsel van Kia doet een it-test bij de advocaten die met kia willen werken. Zou u slagen voor een dergelijke test? Kunt u contractmanagement aanbieden aan uw general counsel? En zo ja, hoe ziet dat er uit? Weet u hoe smart contracts werken? Kunt u iets dergelijks proactief aanbieden aan uw cliënten? Bent u wel eens naar een ict-congres geweest? In Nederland of daarbuiten? Pak een A4 en ontwerp uw eigen advocatenkantoor met een wat Chamay noemt start-up mentality. Wat kunt u van dit kantoor-nieuwe-stijl nu al gaan toepassen en wat over een jaar? Advocaat Plasman accepteert bitcoins. Zou u dat (op den duur) ook willen doen? Wat zou dat u kunnen brengen? Misschien moet u eerst dit lezen: http://www.vanheusden.com/bitcoins/. Het Watson-programma van ibm kan antwoord geven op gesproken vragen. De Watson-computer heeft zelfs meegedaan aan een tv-quiz. Probeer te begrijpen wat het programma kan doen. Zou het een voor- of een nadeel zijn voor uw praktijk? Lees de interessante tips die staan in een special van de Oklahoma Bar, Navigating the Changing Legal Landscape van Jim Calloway: http://www. okbar.org/members/BarJournal/archive2014/NovArchive14.aspx.

59


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

9. Lees dit artikel uit Advocatie http://www.advocatie.nl/house-bij-asml-0. asml werkt met een systeem van Weagree (Willem Wiggers) om gemakkelijk contracten te kunnen opstellen. 10. Volg op Twitter @codexstanford. Deze divisie van de Stanford Law School doet onderzoek naar Legal Technology er organiseert congressen over dit onderwerp. Nederlander Harm Bavinck is een van de fellows bij dit project. Ook kunt u op Twitter @berkmancenter volgen. Dit is een instituut bij Harvard dat zich bezighoudt met ‘internet and society’. Zo blijft u goed op de hoogte van het laatste nieuws. 11. Bekijk deze video met highlights van de eerste Iron Tech Lawyer-competitie bij de George Washington Law School: http://www.youtube.com/ watch?v=ipVpjtoeyA8.

60


13-07-15 12:38

Hoofdstuk 2 Digitale transformatie, blijft er wel werk over?

Recommend Documents