HOOFDSTUK 15
Transformatie ‘Verdriet bereidt je voor op vreugde. Het veegt alles met geweld je huis uit, zodat nieuwe vreugde de ruimte kan vinden om binnen te treden. Het schudt de dorre bladeren van de takken van je hart, zodat er fris groen blad kan groeien. Het trekt de verrotte wortels uit, zodat de nieuwe wortels die eronder liggen ruimte krijgen om te groeien. Wat voor verdriet er ook loskomt uit je hart, er zullen veel betere dingen voor in de plaats komen.’ Rumi
Er is geen enkele reden dat herstel van een periode van psychische ellende zou moeten betekenen dat je terug moet naar waar je daarvoor was. We leren en ontwikkelen ons door elke ervaring die we in het leven hebben en dat zou ook moeten gelden voor een psychische aandoening. Ik geloof zelfs dat dergelijke ervaringen zo diep kunnen ingrijpen dat ze kunnen dienen als een energiebron die je, als hij eenmaal op de juiste manier is geka282
|
Behandeling en transformatie
naliseerd, naar het ontwaken kan stuwen. Dit is voor mij misschien wel een van de belangrijkste aspecten van het rad van ontwaken uit dit hele boek. Hoewel de krachten die je naar ontwaken door bewustzijn brengen, (tegen de klok in) inzicht en grondig werken aan jezelf vergen – en de krachten die je in de tegenovergestelde richting duwen verband houden met trauma, drugs en misbruik – kan een psychische aandoening je naar mijn mening ook een vliegende start bieden op weg naar ontwaken. Als de ervaringen op de juiste manier worden gebruikt, kunnen ze een zeer krachtige inzet voor het zelfwerk genereren die de reis naar ontwaken daarna flink versnelt. En hetzelfde geldt voor ons allemaal, of we nu aan een psychische ziekte geleden hebben of niet. Ieder moment van teleurstelling, pijn of wanhoop bevat een kiem van energie die, mits op de juiste manier gekanaliseerd, als brandstof kan dienen voor de voortdurende reis naar ontwaken. Er doet zich een soort slingereffect voor, in de zin dat als je hoger met de klok mee naar boven bent gereisd, je meer snelheid zult hebben als je de andere kant op gaat, naar het ontwaken toe. In de loop van de tijd kunnen we voelen hoe het ego en het hele egoparadigma dat het met zich meebrengt, langzaam krimpt, in een reeks van steeds vaker voorkomende ontwakingservaringen, waarbij we steeds beter beseffen dat we niet slechts zijn wat we kunnen zien, aanraken, horen, ruiken, proeven of denken. Het onzichtbare deel van ons is zo veel dieper dan het deel dat we met onze denkende geest verwerken. Zolang we een fysiek lichaam hebben, zullen we natuurlijk nooit van Transformatie
|
283
ons ego afkomen, maar in de loop van de tijd wordt de ego-bril die we dragen een veel minder substantieel deel van ons. We voelen ons op holistischer wijze in harmonie met de diepere lagen van onszelf, en dus komt het ego-deel steeds minder centraal te staan. Dit schenkt ons een gelukkiger, minder schadelijk en meer tevreden bestaan op alle vlakken, en een dergelijke transformatie is even belangrijk voor ons als individu als voor de samenleving en zelfs de gehele mensheid. Ons ego is zowel een zegen als een vloek. Het stelt ons in staat om de wereld en ook onszelf te waarderen op manieren die anders niet mogelijk zouden zijn. Het menselijk ego is veel groter dan dat van alle andere soorten. Dieren hebben wel een gevoel van ‘ik’, maar veel kleiner dan wij. Ervaringen die wij dagelijks hebben zijn bij andere soorten veel minder helder of bestaan zelfs niet eens. Je hoeft alleen maar te zien hoe een dier reageert als het zichzelf in de spiegel ziet: in de meeste gevallen weet het niet dat het naar iets kijkt dat het ‘ik’ zou kunnen noemen. Als gevolg daarvan zijn dagelijkse problemen waar wij mee worstelen in het leven van de dieren geheel afwezig. Zorgen als ‘ik vind mezelf lelijk’ komen bij geen enkele andere soort voor. Deze sterke egobril heeft ons de mogelijkheid gegeven de natuur voor onze doelen in te zetten en technologie te ontwikkelen op een ongekende manier. Maar we hebben hier ook een prijs voor moeten betalen, namelijk een te sterke gehechtheid aan het ego, die samenhangt met een gevoel van onthechting (en dus geen echte onthechting) aan het deel van ons dat dieper ligt dan dat. In 284
|
Behandeling en transformatie
de jaren dat ik mensen met psychische aandoeningen behandelde, ben ik me gaan realiseren dat we in zekere zin allemaal aan een vorm van geestesziekte lijden. Mijn naam daarvoor is egofilie – liefde voor het ego. Door die ziekte trekken we de illusie van het ego tot het uiterste door, waarbij we persoonlijk en materieel gewin boven al het andere plaatsen en status en succes najagen alsof dat het enige is wat ertoe doet, terwijl we intussen geloven dat het volmaakte leven waarop we wachten vlak om de hoek ligt. Paradoxaal genoeg zijn we als gevolg hiervan steeds minder tevreden. Als een druggebruiker die verslaafd is aan heroïne zijn we verslaafd geraakt aan ons ego en hunkeren we voortdurend naar de volgende oppervlakkige fix, terwijl we intussen volkomen blind zijn voor het spoor van vernieling dat het achterlaat. Als gevolg daarvan zitten we gevangen in een kringloop van consumptie en consumentisme die ons hele voortbestaan als soort bedreigt. Maar zelfs terwijl het klimaat jaar na jaar merkbaar begint te veranderen en de voorspelde stijging van het zeeniveau al binnen onze eigen levensspanne zichtbaar wordt, blijven we schaamteloos doorgaan met onze egogedreven gewoontes. Het goede nieuws is dat het leven altijd zal blijven bestaan. Maar het slechte nieuws is dat dit misschien niet voor ons mensen geldt. Het is aan ons of de levensvorm die ‘mens’ heet zal blijven bestaan, en de sleutel is dat we opnieuw moeten leren wat we diep vanbinnen altijd al geweten hebben. Namelijk dat dit ego dat we denken te zijn slechts één laag van de werkelijkheid is, en niet alles. Het is meer zoiets als de buitenlaag van een Transformatie
|
285
luchtbel, en niet bestendiger of steviger dan deze. Het is belangrijk, waardevol, mooi en waard om te bezitten, maar het is niet ons hele einde en begin. Daarom moeten we, omwille van onze soort, naar een steeds diepere verbinding met de eindeloze lagen van onszelf toewerken. Op het ene niveau bestaan we op de manier waarop we denken, maar op het andere helemaal niet. Op dat niveau is elke op zichzelf staande gedachte of entiteit volkomen denkbeeldig. Als we willen overleven, moeten we in beide werelden leven. Wie een psychose ervaart, raakt losgekoppeld van deze wereld, terwijl de rest van ons losgekoppeld raakt van ons diepere zelf. In sommige opzichten zijn beide een vorm van waandenkbeelden. Eenieder van ons heeft dus een rol te spelen in de re-integratie van het zijn. Jouw eigen reis zal die van de wereld weerspiegelen. Dit lijkt voor het ego misschien nergens op te slaan, maar dat betekent niet dat het niet waar is. Ons ego behoort ons te dienen, in plaats van andersom. En als we ontwaken, zullen we beseffen dat we dat ook kunnen doen: de maskers van ons ego vormen, dragen en verwisselen alsof het kledingstukken zijn om daarmee aan de behoeften van het moment tegemoet te komen. We doen dat toch al de hele tijd, alleen dan vanwege de behoeften van het ego en niet vanwege de behoeften van onze eigen diepere realiteit. Wanneer we bij vrienden zijn, neemt ons ego een bepaalde vorm en oriëntatie aan, en die is anders dan wanneer we bij familie of collega’s zijn. Tijdens het ontwaken raken we ons steeds meer bewust van dit proces en gaan we het dus meer beheersen, worden we flexibeler en daardoor ope286
|
Behandeling en transformatie
ner. Op deze manier kunnen we voorkomen dat we vast komen te zitten in ideeën, religieuze overtuigingen, voorkeuren en vooroordelen en kunnen we onze energie richten op wat belangrijk is voor ons, en op de vraag hoe we ons leven kunnen gebruiken om anderen en zelfs de hele schepping te dienen. Net als ons ego moeten onze overtuigingen, ideeën en karaktertrekken ten dienste staan van onze doelen, en niet andersom. Om dit te bereiken moeten we alert zijn op de altijd op de loer liggende invloed van de denkende geest. Ik ben me er altijd bewust van dat mijn gedachten – hoe indrukwekkend ze soms ook lijken – het gevaar met zich meebrengen me een doodlopende weg in te sturen. Ze kunnen me net zo goed helpen als hinderen. Daarom werk ik voortdurend aan mijn relatie met mijn denkende geest, en probeer ik steeds vaardiger te worden in de manier waarop ik hem inzet. Een dharmaleraar gebruikte ooit de analogie van een blinde en licht demente hond van een familielid, die altijd op hen afrende en naar hun voeten blafte. Ze hadden er een liefdevolle relatie mee, maar moesten het beest een groot deel van de tijd ook op zijn plaats houden. Dit is de relatie, spiegelde ze ons voor, die we met onze denkende geest zouden moeten hebben. Onze denkende geest en de manier waarop die al onze gewaarwordingen verwerkt, moet worden gezien, gehoord en ervaren, maar moet altijd met een korreltje zout worden genomen. En dit geldt ook, zoals ik in het begin al zei, voor alles wat je in dit boek hebt gelezen. De inzichten die ik hier heb gepresenteerd zijn bedoeld om Transformatie
|
287
vele mensen – in alle delen van de cirkel – te helpen op hun reis naar ontwaken, maar moeten ook beschouwd worden als een beperkte, onvolledige blik op de diepere onderliggende realiteit. Want zoals bij alle verbale hulpmiddelen het geval is, blijft ook dit een poging om de heerschappij van het denken uit te dagen vanuit het denken zelf. Als gevolg daarvan zullen teksten als deze, al kunnen ze van grote waarde zijn, op zichzelf nooit genoeg zijn. Wat cruciaal is, is oefening. Zoals ik al eerder heb gezegd kan geen enkele verbale omschrijving van het oefenen van mindfulness er ooit recht aan doen. We weten allemaal dat praktische vaardigheden zoals fietsen of voetballen niet uit een boek geleerd kunnen worden en hetzelfde geldt voor mindfulness, maar dan vijftig keer zo sterk, omdat het de meest praktische vaardigheid is van allemaal. Het is het enige wat ieder mens op elk moment kan doen, en dat is de reden dat het ook het meest vrijwillige is dat we kunnen doen. Het verlangen om regelmatig te oefenen komt van binnenuit. En indien en wanneer je dat verlangen voelt, zijn er vele wegen beschikbaar als je leidraad. Mindful Moment Training is er een van. Mijn doel bij het ontwikkelen daarvan was om deze op alle vlakken zo toegankelijk mogelijk te maken. Daarom is de training ook gratis online beschikbaar. Hij begint met een hele korte geleide meditatie met wat directe instructies en gaat daarna een paar fases dieper om de luisteraar te helpen er een gewoonte van te maken. Ik heb ook wat tips gegeven over de manier waarop je van daaruit verder kunt gaan, als je rustig aan langer wilt gaan oefenen. 288
|
Behandeling en transformatie
Dus als je zelf nog niet mediteert en je je klaar voelt om ermee te beginnen, ben je van harte welkom op www.1mindfulmoment.com; je kunt zo vaak terug komen als je wilt. Voor wie interesse heeft in een verdere verkenning van het spirituele rijk door middel van mindfulness en vergelijkbare oefeningen wil ik ook Awakening Workshops gaan geven. Daar zal enig direct mindfulnessonderricht worden gegeven, plus wat andere oefeningen die het bereiken van een steeds dieper ontwaken mogelijk helpen maken. Details over organisatie of boekingen zijn te vinden op mijn website (www.russellrazzaque.com). Daar staat ook een link naar de website van een non-profitorganisatie die ik onlangs heb opgericht, de Delphi Foundation (www.delphifoundation.com). Het doel van de Foundation is innovatieve behandelingen te ontwikkelen voor ernstige psychische ziekten, en momenteel werken we aan een pakket van tamelijk intensieve psychologische behandelingen met een element van mindfulness erin. Mijn doel is om te laten zien dat een dergelijke interventie op langere termijn mogelijk veel effectiever is dan de huidige behandelmethoden in het voorkomen van een terugval in een ernstige aandoening, zoals een bipolaire stoornis of een psychose. De Foundation drijft op donaties en heeft als uiteindelijk doel zo veel bewijs voor de werking van deze behandelingen te verzamelen dat ze uiteindelijk door alle organisaties voor gezondheidszorg ter wereld als standaardinterventies zullen worden aangenomen. We zijn trouwens altijd op zoek naar hulp voor de Foundation, Transformatie
|
289
of het nu organisatorisch, onderzoeksondersteunend of in de fondsenwerving is. Het onderliggende doel van al deze projecten is om de reis van mensen in alle delen van de cirkel mogelijk te maken, en bij te dragen aan ontwaken in het besef dat er helemaal geen cirkel is. In werkelijkheid is er alleen dat ene punt in het midden dat wij allen zijn, ook al laat onze geest ons meestal iets anders denken. Een van de belangrijkste middelen om deze illusie door te prikken is vertrouwen. Mijn eerste dharmaleraar, Leela Sarti, leerde me dat als we onze aandacht werkelijk op dit moment richten, het volgende moment wel voor zichzelf zal zorgen, hoe bang we nu misschien ook zijn voor de toekomst. Door volledig op te gaan in het nu, en in alles wat dat te bieden heeft, komen we langzaam maar zeker weer in aanraking met wie we werkelijk zijn. En terwijl we vertrouwen in onszelf ontwikkelen, leren we ook het universum te vertrouwen en groeien we in het besef dat de twee in wezen een en dezelfde zijn. En zo vervangen we langzaam de paranoia die kenmerkend is voor de denkende geest – en die in zo veel wereldbeelden en relaties doordringt – door wat wel omschreven is als pronoia, namelijk het weten dat het universum in werkelijkheid samenspant ten gunste van ons. Als ik ergens in geloof, is het dat. En voor mij is dit besef de essentie van ontwaken. Dus met wat voor ellende of verwarring het leven je ook confronteert, weet dat het om een goede reden gebeurt: je bent ingestort zodat je kon ontwaken. Je bent verdwaald zodat je jezelf weer kon vinden. 290
|
Behandeling en transformatie
Dankwoord
Ieder boek is een evolutie. De ideeën achter dit boek hebben zich ongeveer een jaar lang ontwikkeld terwijl ik er week in, week uit mee speelde in mijn hoofd. Van fundamenteel belang daarbij waren enkele gewaardeerde collega’s, met wie ik van tijd tot tijd over de ideeën kon sparren. Hoe vaker ik de dingen met hen besprak, hoe concreter mijn ideeën werden. Ik sta diep bij hen in het krijt, met name voor de open denkwijze en het open hart waarmee ze alles aanhoorden wat ik te zeggen had, inclusief mijn persoonlijke ervaringen die ik ook met hen deelde. De belangrijkste van hen is dr. Emmanuel Okoro. We hebben een aantal jaren samengewerkt en onderzoek gedaan, en zijn onmiddellijke enthousiasme voor het materiaal dat ik hem liet zien heeft me in hoge mate geholpen om het vorm te geven. Dr. Diana Anchescu droeg haar eigen wijsheid bij aan mijn overwegingen, en dankzij alle discussies die we hebben gehad ben ik nu nog dankbaarder dan ik al was om haar als mijn leidinggevende te hebben. Het kenmerkende enthousiasme en de oprechte openheid waarmee dr. Ben Smith – hoofd psychologie in de organisatie waar ik werk – het materiaal ontving motiveerde me ook om de volgende stappen te zetten, en ik geniet nog altijd van onze voortdurende
|
291
