Hoofdstuk 1 Het beestje bij de naam Wat gebeurt er precies? In dit hoofdstuk wil ik graag stilstaan bij geweld en misbruik en wat het precies is. We hebben hier allemaal onze eigen ideeën over. Schelden, slaan en schoppen en verkrachten zijn de meest herkenbare handelingen in dit kader. Er gebeurt echter veel meer. Er gebeuren heel veel dingen die veel genuanceerder liggen, die moeilijk als geweld of misbruik te herkennen zijn. Vrouwen (ik zal regelmatig vrouwen zeggen, waar ik ook mannen bedoel, maar de grote meerderheid van de slachtoffers is vrouwen) die niet geslagen worden of anderszins opvallend mishandeld of misbruikt worden, zijn minstens zo erg getraumatiseerd. Er is bij die vrouwen vaak meer verwarring. Er gebeurt toch eigenlijk niets ergs? Hij doet toch niet echt iets? Omdat deze slachtoffers vaak moeite hebben aan te wijzen wat er precies gebeurt, twijfelen ze nog meer aan zichzelf en is het nog moeilijker om het te vertellen. Als je het zelf maar amper gelooft, hoe moet je dan verwachten dat de ander het gelooft? Hoe ongelooflijk het ook klinkt, vrouwen die geslagen, geschopt of anderszins fysiek mishandeld worden, zijn ook in de war of het misschien zo hoort, hun eigen schuld is of zijn bang voor hoe andere mensen ernaar kijken. Geweld is in veel gevallen veel heftiger dan wij ons voorstellen, in elkaar slaan kan soms de hele nacht doorgaan of steeds opnieuw beginnen. Omdat ik helderheid wil verschaffen over misbruik en geweld heb ik gekozen om via de afbeelding op de pagina hiervoor het beestje gewoon bij de naam te noemen. Ik hoop dat je er even rustig voor gaat zitten en kunt laten bezinken wat het allemaal precies inhoudt. Er gebeuren 2
namelijk afschuwelijke dingen! Daders zijn soms zo creatief en geslepen, daar kunnen we ons maar amper een voorstelling bij maken. Waarom plaats ik seksueel misbruik en huiselijk geweld onder één noemer? De gevolgen zijn in grote lijnen hetzelfde en er gebeuren gelijksoortige dingen als het gaat om macht en dwang. Daarnaast zie je dat binnen mishandelingsrelaties ook vaak sprake is van seksueel misbruik. Een vrouw wordt misschien niet letterlijk verkracht, maar tegenstribbelen is vaak geen optie want dan wordt ze met geweld gedwongen. Dus vrouwen laten het in veel gevallen maar gewoon gebeuren. Soms zoeken ze het ook zelf op, dan hebben ze het maar gehad. Hoeven ze daar vanavond niet meer over in te zitten. Veel vrouwen in gewelddadige relaties vinden het makkelijker om over het geweld te praten en vaak vertellen ze pas later over het misbruik of seks tegen hun wil. Misbruik levert nog meer schaamte op dan mishandeling. Seksualiteit is natuurlijk een intiem en persoonlijk thema. Bij mijn cliënten zie ik steeds terug dat misbruik als nog intenser en afschuwelijker wordt ervaren dan mishandeling. In iedere situatie waar iemand slachtoffer wordt van seksueel misbruik of huiselijk geweld is er sprake van machtsmisbruik. Een dader kiest altijd een slachtoffer dat zwakker is. Een kind, een vrouw en vooral iemand met een kwetsbare plek. Een kwetsbare plek kan zo simpel zijn als verlegenheid van een kind, onzekerheid, behoefte aan aandacht, graag een gezin willen. Soms is er iets meer aan de hand. Mensen die eerder te maken hebben gehad met verwaarlozing, misbruik of geweld, maar ook kinderen uit gebroken gezinnen worden makkelijker slachtoffer. De macht wordt misbruikt en hoe groter die macht wordt, hoe vrijer een dader zich voelt om steeds 3
verder te gaan, extremere dingen te doen. Tegelijkertijd voelt een slachtoffer zich steeds kleiner worden naarmate grenzen verlegd worden. Een slachtoffer gaat aan zichzelf twijfelen, denkt negatiever over zichzelf en kan denken dat de ander gelijk heeft of het recht heeft om dit te doen omdat hij of zij zich minderwaardig is gaan voelen. Hoe groter de dader zich voelt en hoe kleiner het slachtoffer zich voelt, hoe extremer mishandeling kan worden…
Ik voel me minder dan een hondendrol. Zowel bij huiselijk geweld als misbruik is er sprake van dwang. Het slachtoffer wordt gedwongen de meest uiteenlopende dingen te doen of te laten; geld verdienen terwijl partner lekker thuis zit, familie niet meer opzoeken, seks te hebben, regels te volgen om hem te laten zien hoeveel ze van hem houdt etc. Dit soort dingen kunnen extreem ver gaan en absurde vormen aannemen. Dwang kan op vele manieren plaatsvinden. Met geweld, dreigend, lief en overtuigend, door het slachtoffer nare consequenties voor te houden, uit te dagen, te drogeren of heel charmant te verleiden waarbij het slachtoffer niet door heeft hoe ver dit zal gaan. Soms stemt een slachtoffer in met iets en voelt pas halverwege of achteraf dat er iets niet klopt of het gaat veel verder en een nee wordt dan niet meer geaccepteerd. Verhaal van Kim (23 jaar) Om te beginnen, ik kom uit een zwaargelovig gezin met negen kinderen.Wij hadden geen tv en mochten geen lange broeken aan en geen make-up op. Ik ben de tweede oudste van de kinderen, het 4
5
oudste meisje. Mijn vader had een eigen bedrijf, dus was altijd bezig met werken.We zagen hem alleen tijdens het eten en op zondag. Mijn moeder deed eigenlijk alles alleen, wat heel zwaar was met negen kinderen, daarom stortte ze regelmatig in en moest ze weer naar een psychiatrisch ziekenhuis.Wij moesten dan overal naar toe, ooms en tantes .Toen ik twaalf werd gingen mijn ouders scheiden wat ik niet zag aankomen. Ik bleef bij mijn moeder, samen met mijn broertje dat toen drie maanden oud was.We gingen in een andere stad wonen en mijn moeder kreeg daar een huis. Ik ging daar naar de eerste klas en zou om het weekend naar mijn vader gaan. Ik ben één keer geweest en toen ik de tweede keer wou gaan, belde hij mij op en zei alleen: ‘Ik wil je nooit meer zien’ en toen hing hij op. Ik wist niet waarom en tot op de dag van vandaag weet ik nog steeds niet waarom. In dat jaar ging het slecht op school, ik deed niks aan mijn huiswerk en was heel opstandig. Mijn moeder gaf mij geen aandacht, ze had het zelf al moeilijk genoeg. Ze was zeven kinderen kwijt die ze niet meer mocht zien van mijn vader en waar ze zelf ook niet voor kon zorgen met een uitkering. Ik ging tot diep in de nacht naar buiten waar mijn moeder niks van zei, ze negeerde me. Ik kwam alleen thuis om te eten en voor de rest was ik altijd buiten. Ik heb in die tijd ook een zelfmoordpoging gedaan omdat ik het gevoel had dat er niemand om mij gaf. Toen ik net veertien was, leerde ik mijn ex kennen. Hij woonde tegenover ons en ik kwam hem een keer tegen in de stad. Hij gaf me zoveel aandacht, dat voelde goed. Ik zag hem steeds vaker, maar wel in het geheim omdat hij zestien jaar ouder was dan ik en ik wist dat mijn moeder dat niet goed vond. Maar ze kwam er toch achter omdat ik steeds vaker naar hem toe ging en ik mijn vrienden liet zitten. Zij hadden dat tegen mijn moeder gezegd.Van mijn moeder moest ik het uitmaken wat ik helemaal niet wilde. Ik luisterde niet. Ik was mijn 6
vrienden toen kwijt omdat mijn ex ook niet meer wou dat ik met hen omging, dus dat deed ik.Toen ik op een avond tegen mijn ex zei dat het al laat was en naar huis moest, zei hij: ‘vanavond ga je niet naar huis, ik wil dat je bij mij blijft’. Dus dat deed ik. Daarna is hij naar mijn moeder gegaan en hij zei: ‘ze blijft nu bij mij’ en ik trok bij hem in. De eerste tijd had ik geen contact met mijn moeder, maar toen ben ik naar haar toe gegaan en vanaf die tijd kwam ik weer bij haar. Ze kon mij toch niet bij hem weghouden, ik luisterde naar niemand. Seksueel misbruik en huiselijk geweld bevatten zowel platvloerse grove handelingen als ook uitgekiende en goed doordachte strategieën. Eén strategie komt steeds naar voren; het slachtoffer isoleren. Daders verbieden vriendschappen en familiebezoek en zorgen er op die manier langzaam maar zeker voor dat het slachtoffer nergens meer naartoe kan. Dat mechanisme geeft heel veel macht en ruimte aan de dader om zijn gang te gaan. Het slachtoffer is dan letterlijk overgeleverd aan de dader. Daarom ook dit boek, in de hoop dat dierbaren die iets doorhebben zich niet te makkelijk aan de kant laten zetten, maar een deur open houden zodat een slachtoffer nog ergens naartoe kan. Als je niet meer bij familie of vrienden terecht kan, keer je je als slachtoffer gemakkelijk weer tot de dader of een andere dader. We zijn vaak in de veronderstelling dat de klappen of verkrachting het ergste zijn. Het is goed om te beseffen dat de klappen niet de hele dag vallen, maar de dreiging is er altijd. Die dreiging wordt door veel slachtoffers als het meest vreselijke ervaren. Een slachtoffer weet nooit wanneer er iets gaat gebeuren en wat de dader gaat doen. Afschuwelijk is ook dat een slachtoffer nooit precies weet wat ze verkeerd gedaan heeft, alles kan een reden zijn voor de dader om boos te worden, een zucht 7
of oogopslag is genoeg. Als je niet weet wat je verkeerd doet, ben je dus machteloos omdat je het niet kunt voorkomen, het niet ‘goed’ kunt doen. In sommige gezinnen worden kinderen slachtoffer van huiselijk geweld op een genuanceerdere manier. Moeder heeft bijvoorbeeld psychische problemen en is daardoor onberekenbaar, ook al bedoelt ze het misschien niet zo. Of de ouders gaan scheiden en een kind neemt de rol van de partner op zich en doet bijvoorbeeld het hele huishouden op jonge leeftijd. In zulke gevallen is er vaak sprake van onwetendheid of onbewust handelen, helaas zijn de gevolgen even ernstig.
8
Tenslotte wil ik aankaarten dat veel slachtoffers zich niet bewust zijn dat ze slachtoffer zijn. Ze zijn in de war, proberen te overleven, maar het woord slachtoffer komt niet bij de meeste mensen op. Daarnaast heeft het woord slachtoffer een negatieve lading gekregen; het gaat vaak over de slachtofferrol, slachtoffergedrag. Dit zorgt ervoor dat veel slachtoffers geen slachtoffer willen zijn of willen heten. Natuurlijk zijn er mensen die gaan hangen in hun ellende, maar dat geldt voor een kleine groep. Je bent slachtoffer als je iets ernstigs overkomt, zoals je ook slachtoffer van een auto-ongeluk kunt worden. Als je loopt, ben je voetganger. Als je iets naars overkomt, ben je slachtoffer. Zo simpel is het. Het zegt niets over de mens die je bent of hoe je met je ervaring omgaat.
9
