België
Vlaamse jongeren: ze hangen rond in de stad, ze werken hun buren op de zenuwen, ze strippen voor de webcam, ze molesteren al eens een bushokje. ‘De samenleving reageert daar totaal verkeerd op’, zeggen jeugdtherapeuten Lut Celie en Ingrid De Jonghe. ‘Met pillen, bijvoorbeeld, of een GAS-boete. Terwijl we eigenlijk de onderliggende problemen zouden moeten aanpakken.’ D OOR AN N P E U T E M AN E N JE R OE N Z U A L L A E RT , F O T O ’ S F I L I P NA U DT S
DE JEUGD VAN TEGENWOORDIG
‘Ik geloof niet dat jongeren meer ondeugende streken uithalen dan vroeger. Maar de feiten worden driester en de overtreders jonger’
H
onderden kinderen en jongeren zijn de voorbije jaren bij hen langs geweest. Omdat ze op school gepest werden, niet konden aarden in hun gebricoleerde gezin, depressief waren, van een brug wilden springen zelfs. Psychotherapeute Lut Celie sprak urenlang met hen in het therapeutisch centrum De Bleekweide in Gent. Gedragstherapeute en voormalig jeugdadvocate Ingrid De Jonghe zag hen in Antwerpen bij TEJO, een organisatie die eerstelijnshulp biedt aan tieners met problemen. Allebei zijn ze ervan overtuigd dat er wel degelijk iets aan de hand is met de Vlaamse jongeren. Alleen zijn we het verleerd om hun signalen te lezen. ‘We moeten verder willen kijken’, zegt Lut Celie. ‘Als een jongen de hele tijd dwarsligt, de22
8 J A N UA RI 2014
WWW. KNA CK .BE
pressief is of allerlei streken uithaalt, wijst dat meestal op een veel dieper probleem.’ Verboden te leren leven
Wat tot in de jaren zestig normaal jongensgedrag heette – zoals in de dakgoot lopen – wordt nu als abnormaal gezien. De maatschappij is veranderd, en niet de jongen. (De Standaard, 21/09/13) Ingrid De Jonghe: Het staat buiten kijf dat de samenleving minder tolerant is geworden. Vroeger fabriceerden jongetjes op het platteland raketten en niemand die daar wat van zei – dat heb ik toch van mijn man gehoord. (lacht) Tegenwoordig stappen mensen al naar de rechter als de buurkinderen te luidruchtig zijn. Soms moet dan worden afgesproken tot hoe laat ze in de tuin mogen spelen. Dat gaat toch ver?
Ik geloof niet dat jongeren meer ondeugende streken uithalen dan vroeger. Maar een klein deel van hen begaat wat we ‘als misdrijf omschreven feiten’ noemen. Alleen worden die feiten driester en worden de overtreders jonger. Soms zijn die pas elf of twaalf. Sommigen van die kinderen zijn op die leeftijd al zo zwaar beschadigd door wat ze hebben meegemaakt of door de gezinnen waar ze uit komen dat ze niets meer te verliezen hebben. Lut Celie: Er is dus echt wel iets aan de hand. Jongeren geven ontzettend veel signalen, maar wij weten vaak niet meer hoe we ze moeten decoderen.
De Jonghe: Veel volwassenen hebben dan ook al zo veel met hun eigen leven te stellen dat ze er niet meer toe komen om naar jongeren te luisteren en ze de nodige pedagogische ruimte te geven. Celie: Nochtans is het ontzettend belangrijk dat we onderzoeken wat er achter hun gedrag zit. Als een jongere dingen doet die niet door de beugel kunnen of als hij erg depressief is, wijst dat op een onderliggend probleem. De Jonghe: Volwassenen denken soms dat kinderen en jongeren enorm veerkrachtig zijn, maar dat is zeker niet altijd zo. Elke week komen bij
TEJO jongens en meisjes met zware psychische problemen over de vloer – soms zijn ze zelfs suïcidaal – en dat gaat in stijgende lijn. Celie: Onze samenleving is de voorbije tien jaar dan ook ingrijpend veranderd, en dat heeft een grote impact op kinderen en jongeren. Er komt tegenwoordig zo veel op hen af, vooral via de media. Daardoor is het voor jongeren veel moeilijker geworden om op
te groeien en ondertussen hun eigen identiteit te vinden. De Jonghe: Ze krijgen ook de ruimte niet meer om te experimenteren: om verliefd te worden op een metier, van dingen te leren houden, te dromen, fouten te maken ook. Nochtans hebben ze dat echt nodig. Volwassenen hebben daarbij vooral een voorbeeldfunctie en jongeren moeten ook met al hun vragen bij hen terechtkunnen. Celie: Alleen zijn veel volwassenen zelf de weg kwijt. Ze zien hun kinderen in de weer met een smartphone en Facebook, horen van vriendjes die tot vijf uur ’s ochtends mogen uitgaan en weten niet meer waar ze de grens moeten trekken. Daardoor is het voor veel kinderen niet duidelijk wat wel mag en wat niet. Ook al omdat steeds meer gezinnen uiteenvallen, wat voor alle betrokkenen ongelooflijk veel emotionele stress meebrengt. Ik zie soms kinderen bij wie het verdriet tot in hun keel zit en die met hun woede geen blijf weten. Hun ouders hebben vaak geen idee hoe ze daarmee om moeten gaan. Vorige week nog sprak ik met een nogal afwezige vader en zijn dochter. Zij verweet hem dat hij er nooit was op de momenten dat zij hem nodig had en hij begon dat meteen te weerleggen. Hij bleef maar herhalen dat hij er niet altijd kon zijn omdat hij keihard moest werken. ‘Zie je wel! Je hóórt mij niet!’ was haar reactie. De Jonghe: Dat is een heel herkenbaar verhaal. Vorig jaar rond deze tijd kreeg ik een jongen over de vloer die zo kwaad was dat hij zijn vuisten kapot had geslagen. Zijn broer had zelfmoord gepleegd en dat maakte hem woedend. Tijdens ons gesprek bleek dat die twee broers het erg moeilijk hadden met de omgangsregeling na de scheiding van hun ouders – een probleem waar we heel veel mee worden geconfronteerd. Jongeren kunnen echt gek worden van de aanhoudende spanningen tussen hun vader en moeder. Celie: Hou je maar eens staande als de bodem van onder je voeten wordt weggeslagen. Kinderen zijn flexibel, zegt men dan. Maar elk kind dat een scheiding meemaakt, moet daar emotioneel van bekomen. Ook in twee huizen met wisselende leefsituaties wonen, vergt veel van hen. Omdat de meeste ouders die situatie zelf niet hebben meegemaakt, onderschatten ze dat dikwijls. W W W . K NA C K . BE
8 J AN U AR I 20 14
23
België
chische problemen hebDe Jonghe: Sommigen ben die hen echt blokkevan mijn studenten, die ren, kunnen sommigen toch bijna volwassen nergens terecht. zijn, vertellen me dat zij Celie: De vraag is hoe nog altijd moeilijke, we zulke situaties kunnen soms hatelijke boodvoorkomen. Vandaag zitschappen tussen hun INGRID DE JONGHE ten veel mensen, zowel bij vader en moeder moe1956: geboren in Lier justitie als in de hulpverten overbrengen. Vaak lening, nog vast in wat ik hebben die het gevoel Opleiding: rechten, ‘het oude denken’ noem. dat alles boven hun criminologie, pedagogie en psychologie. Als kinderen feiten plehoofd gebeurt en dat er niet naar hen wordt ge- 1986: start permanentie voor gen, vinden ze dat onaanjeugdadvocaten aan de vaardbaar en willen ze dat luisterd. Antwerpse balie. gedrag in de kiem smoren Celie: Dat is natuurdoor straffen uit te delen. lijk de kern van het pro- 2009: richt TEJO op, een van vrijwilligers Dus krijgen ze een GASbleem. Een tijd geleden organisatie die kortdurende psychotheboete of een andere sancging ik spreken op een rapeutische hulp aanbieden tie. Uiteindelijk verandert middelbare school. Plots voor jongeren. er dan niets. We zouden stak een meisje heel rus- Doceert: Jeugd- en straftig haar vinger op. ‘Zou- recht aan de Artesis Plantijn toch creatievere voorstellen moeten kunnen beden wij ook een beetje Hogeschool in Antwerpen. denken dan boetes uituitleg mogen geven?’ Boeken: Jeugd-en vroeg ze. Met die sim- strafrecht. Kritische zoektocht schrijven? pele vraag legde ze de doorheen federale en vinger op de wonde: decretale wetgeving, getoetst Verboden jezelf te zijn jongeren hebben het ge- aan de praktijk (2009), Naar schatting 28.565 voel dat er constant over Toveren met jongeren in Vlaamse kinderen en jonhen en ook over hen woelige tijden (2013). geren jonger dan 25 heen wordt gepraat ternemen antidepressiva, zo wijl zijzelf – over wie het uiteindelijk blijkt uit onderzoek van de Christegaat – niet worden gehoord. lijke Mutualiteit (CM). Dat is 1,3 De Jonghe: Zelfs als ze zware psy- procent van de jongeren. De kans dat
De jeugd van tegenwoordig
een jongere een antidepressivum inneemt, stijgt met de leeftijd. CM vindt dat er meer moet worden ingezet op de geestelijke gezondheidszorg. (Gazet van Antwerpen, 26/10/12) Celie: Van onthaalouders hoor ik dat er nu ook al peuters zijn die medicijnen slikken om rustiger te worden. (zucht) Het komt altijd weer op hetzelfde neer: men probeert de symptomen te onderdrukken en negeert ondertussen het onderliggende probleem. Dat geldt niet alleen voor leerlingen die op school niet kunnen stilzitten, maar ook voor kinderen met zware psychische problemen. Snijdt een meisje van acht in haar armen omdat ze denkt dat haar papa haar niet meer graag ziet, dan krijgt ze een hele lijst met diagnoses: depressie, gedragsstoornis, concentratiestoornis en ga zo maar door. Want dat is de oplossing die men vandaag heeft voor jongeren met problemen: ze worden in een hokje gestopt. In Vlaanderen zijn er trouwens wel erg veel centra waar ouders hun kind kunnen laten diagnosticeren. De Jonghe: Te veel zelfs. Celie: Dat denk ik ook, ja. Bij de Bleekweide proberen wij net om geen diagnose te stellen. We kijken naar het signaal dat een jongere geeft en proberen uit te zoeken wat erachter zit. Ik
in cijfers
12% 7,5%
van de jongens en
(Bron: Sensoa, JOP, VRIND, Mios (Universiteit Antwerpen), HBSC)
Eerste kus:
12 jaar
Eerste vrijpartij:
15,2 jaar
27%
heeft ooit deelgenomen aan een leerlingenraad of –parlement.
43%
van de jongens en
40%
van de meisjes hebben ooit gerookt.*
van de meisjes hebben tegen hun 6e middelbaar minstens een jaar vertraging opgelopen.
12,5% ontbijt nooit.*
44%
drinkt elke dag minstens een keer frisdrank.*
42,5%
geeft aan dat ze niet geïnteresseerd zijn in politiek.***
10%
van de jongeren leeft onder de armoedegrens.**
ben ervan overtuigd dat we op die manier veel verder komen dan als we hem of haar eerst een label zouden opplakken. Elk kind dat hier binnenkomt, zou in zo’n diagnostisch centrum de een of andere stoornis blijken te hebben. Terwijl het echte probleem vaak hun leefsituatie is, zoals pesterijen op school of de omgangsregeling met hun ouders. De Jonghe: Maar voor alle duidelijkheid: als hun vader en moeder niet gescheiden zijn, wil dat nog niet zeggen dat alles perfect is. Veel ouders hebben nog amper tijd voor hun kinderen. Nu wordt wel vaak gezegd dat quality time belangrijker is dan kwantiteit, maar dat geloof ik niet. Zo heb ik jaren geleden een meisje begeleid dat haar moeder elke dag tussen vier uur en kwart over vier kon spreken. Meer en meer ouders kampen met dat probleem: ze hebben een drukke job en ook nog een gevuld sociaal leven. Tijd om gewoon rustig bij elkaar te zijn en waarden zoals vriendschap, loyauteit en respect door te geven is er amper nog. Celie: Ouders moeten zich dan ook afvragen of ze nog wel verbinding hebben met hun kind. Dat heeft voor een groot stuk te maken met de sfeer die in huis hangt. Een kind kan er bij-
voorbeeld ook van genieten als het er- met al hun kwaliteiten en talenten. gens zit te spelen terwijl zijn moeder in Hun ouders hebben hoge verwachtinde keuken staat te koken. Alleen heb- gen van hen, en de media houden hen ben meer en meer ouders ook geen tijd dag na dag een ideaalbeeld voor. Heel voor hun kinderen als ze thuis zijn. moeilijk om te midden daarvan je eigen identiteit te vinden. Dat Vaak rinkelt hun gsm zie je vaak bij jongeren dan constant en moeten die een zelfmoordpoging ze ook nog tien e-mails hebben ondernomen: beantwoorden. hun identiteit is niet goed De Jonghe: Ik ken dan ontwikkeld. ook kinderen die zich De Jonghe: Vandaar ernstig zorgen maken ook dat ze zich soms aan over vader of moeder hun omgeving proberen omdat die zo veel werkt. aan te passen. Zo herinner Zelf worden ze ook meeik me een veertienjarige gesleurd in de stress van LUT CELIE jongen die het allemaal zo’n gezin: ze hebben 1958: geboren in Gent niet meer zag zitten omhuiswerk, huishoude- 1991: richt Koester op, dat hij zwaar werd gelijke taken, allerlei sociale een project voor pest. Hij vertelde me dat activiteiten. Daar worden thuisbegeleiding van hij alles al had veranderd: ze soms echt moe van. jonge kankerpatiënten. zijn kapsel, zijn kleren, Weet je wat jongeren me Opleiding: integratief zijn hobby. Hij was zelfs vaak vertellen? Dat ze psychotherapeut aan de zich leeg voelen vanbin- Academie voor Integratieve minder gaan studeren. Maar toch hielden de pesnen en niet weten wat ze Psychologie in Gent. terijen niet op. eigenlijk op de wereld 2009: richt De Bleekweide op, waar kinderen, jongeren Celie: Inderdaad. We komen doen. volwassenen in mogen de groepsdruk onCelie: Dat zie ik ook en verliessituaties (rouw of der jongeren niet onderveel. Volgens mij komt trauma) therapie kunnen schatten. Hoe sterker ze dat doordat veel jonge krijgen. hun identiteit ontwikmensen vandaag de kans Boeken: Het kleine sterven keld hebben, hoe beter ze niet meer krijgen om te (1998), Luister nu eens naar daartegen bestand zijn. worden wie ze echt zijn, mij! (2008), Anders kijken naar kinderen en jongeren (2013).
93% 39,5% 6,5%
noemt zichzelf een racist.
vindt het te gevaarlijk om kinderen alleen op straat te laten.
6%
heeft al eens deelgenomen aan een staking.
45%
steunt goede doelen.
76%
is tevreden met de relatie met zijn familie.
3%
zegt minstens een keer per week gepest te worden.
59%
vindt dat de straten de voorbije jaren onveiliger zijn geworden.
89%
heeft minstens één onlineprofiel.****
heeft internet.
99%
heeft een gsm.
54%
checkt dagelijks zijn onlineprofiel.****
16%
aanvaardt ieder onlinevriendschapsverzoek.****
CIJFERS GELDEN VOOR DE LEEFTIJDSCATEGORIE VAN 12 TOT 30 JAAR, TENZIJ WAAR ANDERS AANGEGEVEN. * 15- EN 16-JARIGEN - ** VAN 0 TOT 17 JAAR *** VAN 14 TOT 25 JAAR - **** VAN 14 TOT 19 JAAR.
W W W . K N A C K . BE
8 J AN U AR I 2 0 14
25
België
Dan zullen ze makkelijker nee zeggen als hen bijvoorbeeld een joint onder de neus wordt gehouden. Het is dus van het grootste belang dat jongeren in hun opvoeding leren dat het oké is om zichzelf te zijn. Anders krijg je op den duur problemen. Zo vertelde een meisje me onlangs dat ze altijd braaf was geweest omdat ze hoopte dat ze dan liever gezien zou worden. Maar ondertussen was ze bijna zeventien en wist ze eigenlijk niet wie ze was. Dat is heel gevaarlijk. Komen er nog complicaties bij, dan dreigt zo’n meisje een probleemgeval te worden. Verboden offline te zijn
Volgens onderzoek van Sensoa geeft een op de vijf jongeren toe dat ze online al eens intieme delen hebben getoond, al dan niet met hun gezicht erbij. Maar laten we vooral niet vergeten, zegt Bart Degryse, vormingsmedewerker bij Sensoa, dat het internet jongeren vooral positieve ervaringen oplevert. (Humo, 10/12/13)
LUT CELIE EN INGRID DE JONGHE ‘Jongeren hebben het gevoel dat er constant over hen en ook over hen heen wordt gepraat.’
dat ook zal doen. Opdat de anderen toch maar niet zouden denken dat zij het niet durft. Het is schrikbarend hoeveel meisjes vandaag geen idee meer hebben van wat op dat vlak kan en wat niet. Zeker als ze nog niet ver staan in hun persoonlijke ontwikkeling zijn Celie: Sociale media zorgen natuurze vaak niet weerbaar genoeg om nee lijk voor een overdonderende stroom te zeggen. Ik heb al veel meisjes ontaan prikkels en indrukken. Ze reiken moet die dingen hebben gedaan of lajongeren voorbeelden aan die vaak ten doen die ze helemaal niet wilden en ideaalbeelden zijn, en dat kan voor waar ze nu spijt van hebben. grote verwarring zorgen. Volwassenen De Jonghe: Waarschijnlijk zit ook zouden kinderen dan ook moeten leren het drinkgedrag daar voor iets tussen. omgaan met sociale media, maar dat We merken dat jongeren steeds vroegebeurt te weinig. ger gaan drinken en drugs gebruiken De Jonghe: Veel jongeren beschouomdat ze daar op school of in de jeugdwen hun smartphone tegenwoordig beweging mee in contact koecht als een digitaal vriendje dat men. Ik ben er zeker van dat ze altijd bij zich hebben. Zo kun‘Er wordt vaak gezegd dat ook dat grensoverschrijnen ze op elk moment van de dend gedrag stimuleert. dag berichten versturen om zich quality time met je kinderen Celie: Bovendien kijkt minder alleen te voelen. Maar belangrijker is dan kwantiteit, meer dan tachtig procent telefoontjes beantwoorden ze maar dat geloof ik niet.’ van de mannen weleens niet meer: dat directe contact naar porno. Daardoor ontvinden ze te confronterend. staat het idee dat meisjes en vrouwen Celie: Ja, die smartphone is een soort voor iets wat ze nog niet hebben geaan bepaalde fysieke eisen moeten betweede ik geworden. Echt normaal is leerd. antwoorden en zich ook op een beDe Jonghe: Meer en meer jongeren dat toch niet. Niet dat de volwassenen paalde manier horen te gedragen. De nu met z’n allen een vermanend vin- vragen trouwens zelf om hulp: ze wildruk om hun fysieke integriteit op te gertje moeten opsteken, maar we moe- len weten hoe ze hun computer het geven is soms erg groot. ten wel onze verantwoordelijkheid op- verstandigst kunnen gebruiken. De Jonghe: Ondertussen gooien ze Celie: Het gevaar is natuurlijk dat nemen. Dat geldt trouwens ook voor ook vlot hun hele privéleven op het incomputerverslaving, waarvan we nu communiceren met een scherm ertusternet. Omdat ze anders niemand hebook bij ons de eerste gevallen zien op- sen het contact erg makkelijk maakt. ben om hun verhalen aan te vertellen, duiken. Soms studeren jongeren niet Op zich is dat een goeie zaak, maar wellicht. Want daar komt het altijd meer en geven ze ook al hun sociale daardoor worden er ook sneller grenweer op neer: problemen in de relatie activiteiten op om toch maar achter zen overschreden. Vertelt een meisje met hun ouders, hun broers en zussen, dat ze haar T-shirt al eens heeft uitgehun computer te kunnen zitten. hun vrienden. En niemand, niemand De Jonghe: Kinderen hebben ook op trokken voor de webcam, dan bestaat die naar hen wil luisteren. steeds jongere leeftijd toegang tot het de kans dat een van haar vriendinnen 26
8 J A N UA RI 2014
WWW. KNA CK .BE
internet. Dat kan verrijkend zijn, maar het is ook gevaarlijk als ze daarin niet genoeg worden ondersteund. Jongeren moeten gaandeweg meer verantwoordelijkheid krijgen en zo met het internet leren omgaan. Celie: We kunnen hen de sociale media in elk geval niet meer afnemen. Angst is trouwens nooit een goede raadgever. (glimlacht) Veel ouders zijn dan ook op zoek. Op ouderavonden hoor ik altijd dezelfde vraag: ‘Hoe moet ik mijn kinderen met sociale media laten omgaan?’ Een pasklaar antwoord is er natuurlijk niet. Ik kan ze alleen de raad geven om hun kinderen geen verantwoordelijkheid te geven
