achtergrond
hoezo met pensioen? Al zijn ze de 65 al ruim gepasseerd, sommige ondernemers weten van geen ophouden. Simpelweg omdat ze hun werk nog veel te leuk vinden. Maar geldt dat ook voor de werknemers in hun bedrijf? Tekst: Frank den Hoed, foto’s: Jeroen Poortvliet
18
FORUM #14/21.07.11
Een goede gezondheid is één voorwaarde om langer door te (kunnen) werken. Maar zeker zo belangrijk is plezier in het werk. Voor werknemers die nu er nog even niet aan moet denken: de boodschap van ondernemers die zelf al ruim over de pensioenleeftijd heen zijn, is helder. Het is gewoon een kwestie van wennen. Het werk zelf is er door de moderne techniek al helemaal klaar voor. Dat kan nog niet worden gezegd van de regelgeving, stellen ondernemers. De regels rond loondoorbetaling bij ziekte bijvoorbeeld wennen nooit. Ouderen mogen zich misschien niet zo vaak ziek melden, als het wél gebeurt zijn het vaak serieuze problemen. En de kosten daarvan worden nu wel heel eenzijdig afgewenteld op de werkgever. Een ander heikel punt is de vergaande ontslagbescherming van ouderen. Als de overheid het serieus meent met het aan de slag helpen en houden van ouderen, moet ze daar nog eens heel goed naar kijken, is de boodschap van de ‘oude knarren’. ‘Want je wordt gewoon gezonder oud door te blijven werken.’
naam Frans van der Loo leeftijd 74 bedrijf Van der Loo activiteit vastgoed en detailhandel aantal medewerkers 120 50-plussers 10
‘Ouderen zijn gemotiveerder’ ‘Als je iets met tegenzin doet, houd je het niet vol. Ik heb nooit gedacht: hoe lang nog of hoeveel dagen moet ik nog? Het scheelt wel dat ik een eigen bedrijf heb. Als ik elders in een dienstbetrekking zou werken, zou het misschien anders liggen. Belangrijkste is dat je nog nieuwe ideeën hebt. Dat prikkelt wel.’ Hij voelt zichzelf nog steeds kruidenier. Maar er zijn andere dingen waarmee Frans van der Loo zich in z’n werkzame leven heeft beziggehouden. Onder meer de exploitatie van een aantal hema-winkels en het beheer en de exploitatie van onroerend goed. Op z’n 18e begon hij met werken. Dit jaar wordt hij 75. En hij doet z’n werk nog steeds met veel plezier. Hij is ervan overtuigd dat dit de reden is dat hij er nog steeds voor gaat. Hij herinnert zich iemand die alweer even met de vut was en toch weer terugkwam in de supermarkt. Om gelijk toe te geven dat het wel een bijzonder geval betrof. ‘Als mensen een
19
meer dan normale belangstelling hebben, zelfstandig iets kunnen doen, en gewaardeerd worden om wat ze doen, motiveert dat wel om langer door te gaan. Die teruggekeerde vutter is daarvan een goed voorbeeld.’ Ouderen zouden vaker ziek zijn enzovoorts. Maar Van der Loo bestrijdt dat. ‘Die vooroordelen kloppen absoluut niet. Ik durf zelfs te beweren dat het tegenovergestelde opgaat. Ouderen zijn over het algemeen gemotiveerder en daardoor minder snel geneigd zich ziek te melden. Daarbij hoeven ouderen bijvoorbeeld bijna nooit bij te komen van een zwaar weekend. Bij jongeren is dat wel anders.’ Verhoging van de pensioenleeftijd is een kwestie van wennen. Maar hij verwacht niet dat het problemen hoeft op te leveren. Zeker ook omdat de mensen de keuze hebben: wat eerder weg met wat minder geld of doorgaan en meer pensioen opbouwen. ‘De huidige generatie heeft meestal nog wel wat achter de hand om
FORUM #14/21.07.11
eerder stoppen mogelijk te maken: een eigen huis, spaargeld. En ook dat scheelt.’ Zelf zou hij met een gerust hart 65-plussers aannemen. ‘Waarom niet? Het ligt meer aan de motivatie van de desbetreffende man of vrouw en hoe hij of zij zich opstelt dan aan de leeftijd. Oudere mensen hebben een groot voordeel: zij kunnen een voorbeeldrol spelen voor jongeren, bijvoorbeeld bij de omgang met klanten. We hebben hier een mevrouw gehad. Nou, die was de moeder voor alle jongelui die hier werkten.’ Lichamelijke arbeid kan voor ouderen misschien zwaarder uitpakken. Maar daar staat volgens hem tegenover dat je conditie beter blijft, dat je gezonder oud wordt door gewoon te blijven werken. Iemand die stopt moet met fitness en dergelijke z’n conditie op peil houden, bij iemand die werkt gaat dat als vanzelf. ‘Ik heb een werknemer gehad die op z’n 80ste stopte met werken. Die man zei later dat hij dat nooit had moeten doen, want daarna was hij snel achteruit gegaan.’
achtergrond
Langer doorwerken
Percentage bedrijven waar: geen enkele pensioengerechtigde werknemer doorwerkt 20% of minder na 65 doorwerkt meer dan 20% van de pensioengerechtigde werknemers doorwerkt
awvn
Doorwerken na je 65ste is nu nog geen gewoonte voor iedereen …
cbs
maar weinig populair is. Bij 51 procent van de bedrijven komt doorwerken na het behalen van de pensioengerechtigde leeftijd helemaal niet voor, terwijl bij 46 procent van de bedrijven minder dan 20 procent van de pensioengerechtigde medewerkers doorwerkt. En dat ligt doorgaans niet aan werkgevers: bijna driekwart van de medewerkers voelt er zelf niets voor om langer door te (moeten) gaan. Het aantal werkende 65-plussers stijgt overigens wel, blijkt uit cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs) vorige week bekend maakte. In 2006 ging nog maar 16 procent van alle werknemers op of na zijn 65ste met pensioen, nu ligt dat percentage op 27 procent. Dat ligt overigens ook wel aan wijziging van wet- en regelgeving, om vervroegd pensioen in te perken, zegt het cbs.
Met pensioen op je 65ste is in Nederland nu nog heel gewoon. Maar met de steeds verder oprukkende vergrijzing kan dat niet anders dan problemen gaan opleveren. Staan nu nog vier werkenden tegenover één gepensioneerde, over een jaar of dertig zal de verhouding rond 2:1 liggen. Tenzij wordt ingegrepen. Het pensioenakkoord dat kabinet, werkgevers en werknemers op 10 juni sloten, vormt een deel van de oplossing. Het dient twee doelen: toekomstbestendig maken van het pensioenstelsel en ouderen langer aan de slag houden. Tot de fnv het akkoord heeft voorgelegd aan de leden, blijft het nog spannend of het pensioenakkoord ook wordt uitgevoerd. Maar dan gaat de pensioenleeftijd in 2020 in elk geval omhoog naar 66; vijf jaar later komt er nog een jaartje bij. Minister Kamp van Sociale Zaken kondigde begin juli alvast een pakket maatregelen aan om het doorwerken van ouderen te stimuleren, het zogenoemde Vitaliteitspakket. Dat pakket is deels een uitwerking van de afspraken over ouderenparticipatie, die het kabinet, werkgevers en werknemers in het pensioenakkoord maakten. Dat steuntje in de rug kan geen kwaad, want uit onderzoek van werkgeversvereniging awvn blijkt dat doorwerken na 65 nu nog
… maar als de gemiddelde pensioenleeftijd net zo hard blijft stijgen als de afgelopen vier jaar, is doorwerken tot je 67ste over een jaar of acht al heel normaal
51 %
Aantal met pensioen (linkeras) Gemiddelde pensioenleeftijd (rechteras)
46 %
x 1000 75
3% 0
10
20
30
40
50
60
70
80
Redenen om niet door te werken na 65 volgens werkgevers wens bestaat niet bij medewerkers
73 %
draagt niet bij aan de productiviteit
2% 5%
kosten te hoog
wordt binnen het bedrijf niet toegestaan 9 % anders 11 % 0
10
20
30
40
50
60
70
FORUM #14/21.07.11
65
70
64
65
63
60
62
55
61
50
60
45
59
80
Bron: Onderzoek werkgeversorganisatie AWVN onder 65 werkgevers met 0 tot 500 werknemers
20
jaar
58 40 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
naam Henk Wanders leeftijd 70 bedrijf Wanders Groep, Netterden activiteit onder meer fabricage haarden, mobiele chalets aantal medewerkers 160 50-plussers meer dan 40
‘De stress moet er af’ De mens wordt ouder, leeft anders, gezonder. Dat levert toch al gauw een paar jaar ‘tijdwinst’ op. Je maakt na je pensionering dus meer jaren gebruik van je eigen fitheid. En dat moet wél door anderen worden opgebracht. Alleen al daarom vindt Henk Wanders vervroegde pensionering niet meer van deze tijd. ‘Ik denk dat je gemakkelijk tot je 67ste kunt werken. Alleen moet de stress van het werk er af.’ Over het presteren van ouderen heeft hij geen klagen. ‘Ouderen zijn meestal wat sluwer, wat slimmer, pakken hun werk beter aan. Een kwestie van vakmanschap.’ Hij heeft zelf het liefst een mix van medewerkers uit verschillende leeftijdscategorieën. ‘Teveel jongeren in bedrijf is niet goed. Dat leidt maar tot baldadigheid.’ Voor ouderen ziet hij ook een coachende rol weggelegd. ‘Jongeren willen vaak niet graag met hun vader en moeder praten, maar wel met een oudere collega.’ Hij vindt het onterecht dat in de discussie over langer doorwerken het verschil tussen werkge-
21
vers en werknemers wordt geaccentueerd. Hij trekt de parallel met het gezinsleven. ‘De een heeft een kleine familie, de ander een grote familie. Daar ben je als ouders verantwoordelijk voor. Voor een ondernemer geldt precies hetzelfde. Neem je je verantwoordelijkheid niet, dan slaag je niet. Een ondernemer doet het voor het gewin, maar ook voor het gezin. Voor een werknemer is dat niet anders.’ Langer doorwerken is een kwestie van wennen, denkt Wanders. ‘Tien jaar geleden nog sprak iedereen over met 55 jaar met pensioen gaan. En nou moeten ze ineens denken over langer doorwerken.’ Of mensen het lang volhouden, is voor een deel een kwestie van mentaliteit. ‘Ik heb mensen in dienst gehad die op hun 65ste tegen hun zin de aow in moesten. Medewerkers waarvan ik dacht: jammer dat ze weggaan. Maar ik heb ook wel eens mensen in dienst gehad die graag zo snel mogelijk wilden stoppen.’ Zwaar werk is niet meer nodig. Wijzend op een mede-
FORUM #14/21.07.11
werker die – rechtop staand – met een schroefschieter vloerdelen vastzet: ‘Voor alles zijn er hulpmiddelen. Als je die dan ook inzet, presteert een medewerker ook beter.’ Belangrijk vindt hij de aandacht voor medische zorg. ‘Als iemand wat mankeert, stuur je ’m naar de beste dokter om ‘m beter te maken. Dat kost misschien in eerste instantie wat meer, maar uiteindelijk ben je goedkoper uit.’ Hij denkt er serieus over na om alle medewerkers van zijn bedrijf een total body scan aan te bieden. ‘Het kost twee dagen en een medewerker weet hoe hij er voor staat. Als er wat aan de hand is, kunnen ze er wat aan laten doen. Waardoor ze gelukkiger, plezieriger leven. Ik zie er het voordeel van, maar sommige medewerkers zullen aan het idee moeten wennen.’
achtergrond
naam Piet van Dijk leeftijd 75 bedrijf Van Dijk, Maasland activiteit grond-, weg- en waterbouw aantal medewerkers 100 50-plussers 45
‘Laat ouderen expertise overdragen’ Langer doorwerken hoeft geen enkel probleem op te leveren, zegt Piet van Dijk. De Westlandse ondernemer is het levende bewijs van zijn eigen stelling. Op z’n 75e is hij nog steeds actief in het familiebedrijf. En met veel plezier. ‘Ik zie er niets in om de hele dag op een golfbaan te staan.’ Zwaar werk bestaat in de grond-, weg- en waterbouw bijna niet meer. ‘Neem stratenmakers. Zij waren vroeger rond hun 55ste versleten. Maar onder meer dankzij de mechanisatie van het werk en het gebruik van lichtere materialen, kunnen ze hun werk probleemloos tot hun 65ste volhouden. En nog wel langer ook.’ Ook in het administratieve werk is er veel veranderd. ‘De jongeren zijn opgegroeid met computers; zij kunnen nieuwe ontwikkelingen veel gemakkelijker volgen dan mijn generatie.’ Mensen die er geen plezier meer in hebben, moeten na veertig jaar werken met pensioen kunnen gaan. Maar mensen die het wél leuk vinden, moeten de kans krijgen om langer door
22
te werken. ‘Al was het maar om hun expertise over te dragen op jongeren.’ Ouderen aannemen is een ander verhaal. ‘Ze mankeren niet zo snel wat, maar als ze ziek worden, is het vaak ook goed raak. En dan ben je als werkgever wél twee jaar verantwoordelijk voor de loondoorbetaling. Zoiets is voor een mkb-bedrijf onbetaalbaar. Die regeling moet dus op de helling.’ Hij vindt zijn eigen positie onvergelijkbaar met die van de medewerkers van het bedrijf. ‘Ik ben emotioneel verbonden met dit bedrijf. Ik heb het nog elke dag naar mijn zin en ik loop m’n zoon niet in de weg. En hij zegt: ‘Blijf nog maar.’ Dat kan ook: ik heb mijn eigen werk.’ Hij is ervan overtuigd dat hij probleemloos de eindverantwoordelijkheid had kunnen houden. ‘Maar het gaat mijn zoon veel gemakkelijker af.’ Het is volgens hem de kunst het werk zo in te richten dat ouderen gemakkelijker en met meer plezier de eindstreep halen. Bijvoorbeeld door ze qua werktijden te faciliteren. Maar ook door
FORUM #14/21.07.11
de inhoud van het werk aan te passen. Hij is een goed voorbeeld van iemand die op die manier fluitend ruim over de pensioenleeftijd gaat. ‘Ik ben zelf alleen nog bezig met innovatie, vernieuwing en met het leggen van contacten.’ Ouderen zouden ook meer gebruik moeten maken van de mogelijkheden die de moderne tijd heeft te bieden. Maar Van Dijk merkt dat veel generatiegenoten daar anders over denken. Om duidelijk te krijgen wat social media voor zijn bedrijf kunnen betekenen, heeft hij zich aangemeld voor een cursus waarin hem de fijne kneepjes van LinkedIn, Facebook en Twitter worden bijgebracht. ‘M’n zoon was toen hij het hoorde direct enthousiast. Hij gaat er nu ook naar toe!’
