foto: jeroen musch rotterdam
m a a rt 2 0 1 2
b o om va n een fl at wo o n to r en h at ert, nijmeg en
De Nijmeegse Vogelaarwijk Hatert ondergaat sinds enkele jaren een forse facelift. Een van de belangrijkste blikvangers is onlangs opgeleverd: een woontoren van dertien verdiepingen met
foto: jeroen musch rotterdam
cumaru gevels en bilinga/aluminium balkons in de vorm van bladeren.
De Nijmeegse wijk Hatert, grotendeels opgebouwd in de
Puberpunker Nadat verschillende architecten hun
jaren 1950, verdient qua architectuur geen schoonheids-
ideeën voor deze centrumlocatie hadden geopperd, ging
prijs. Laagbouwwoningen met platte daken wisselen elkaar
de keuze uiteindelijk naar 24H > architecture uit Rotter-
af met rechthoekige flatgebouwen. Bovendien behoort
dam. Architect Boris Zeisser vertelt dat zijn bureau
Hatert tot een van de veertig probleemwijken van Neder-
destijds aan de gemeente en de twee corporaties had
land die volgens voormalig minister Vogelaar van Wonen,
uitgelegd dat het de saaiheid en de kleurloosheid van de
Wijken en Integratie een forse opknapbeurt nodig hebben.
wijk wilde doorbreken met een markant gebouw. ‘Wij
Inmiddels is daar hard aan gewerkt door de gemeente en
hadden een plaatje getekend van een puberpunker met
de woningcorporaties Talis en Portaal. Er is veel gesloopt,
een hanenkam. Het gebouw moest contrasterend zijn om
waarvoor gevarieerde nieuwbouw in de plaats is gekomen.
de boel daar op te schudden. Dit extreme en beetje eigen-
Als kers op de taart werd september vorig jaar centraal in
wijze verhaal sprak hun kennelijk aan, waarna we ons plan
de wijk een bijzondere woontoren opgeleverd, die fier als
verder mochten uitwerken.’ Zeisser licht toe dat 24H >
een soort boom boven de rest van de bebouwing uitsteekt.
architecture bekend staat om de karaktervolle en eigen-
Dat was ook de opzet: het gebouw moest de kroon vormen
zinnige gebouwen die het bureau wereldwijd heeft
van het opbloeiende Hatert.
gerealiseerd; zie bijvoorbeeld Rijkswaterstaat-kantoor Assen in nummer 8/2011.
De opzet: de woontoren moest de kroon
Rendierhuiden Het architectenbureau werd in 2001
vormen van de opbloeiende wijk Hatert.
opgericht door Zeisser en architecte Maartje Lammers.
het houtblad
35
m a a rt 2 0 1 2
foto’s: jeroen musch rotterdam
het houtblad
36
Hoezo wilde balkons?
De balkonplaten lopen in strakke banen door over de gevel: niet met gaatjes maar met dichte bolletjes, tegen vochtophoping op de hsbelementen erachter.
tekening: 24 h > architecture rotterdam
Plattegrond vijfde verdieping (vier woningen).
architects, maar ze wilden gezamenlijk de sprong in het
bouw, dat geheel is bekleed met cumaru delen, telt 72
diepe wagen. Hun eerste project was een zomerhuisje in
huurappartementen en op de begane grond 570 m2
het Zweedse Årjäng. Aan een beek in het bos en aan de
kantoor- en overlegruimte voor bovengenoemde instel-
rand van een meer vonden ze een vissershutje dat ze
lingen. Voor ieder appartement is een parkeerplaats in de
gezamenlijk met vrienden compleet gingen verbouwen
afgesloten parkeergarage voor de ingang van het gebouw.
en uitbreiden. ‘We hebben het helemaal van hout ge-
Het dak daarvan is ingericht als openbare groene ruimte.
maakt en het hangt deels boven een waterval. Het dak is
Om een globale indruk te krijgen van de gebouwindeling,
van western red cedar shingles en binnen hebben we het
laat Zeisser een tekening zien van een etage. ‘De platte-
bekleed met rendierhuiden. Het is organisch gebouwd,
grond is heel simpel. Iedere laag heeft vier appartemen-
geheel volgens het gedachtegoed van mijn grote voor-
ten. Op de vier hoeken van
beeld, de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright.’
het gebouw zitten balkons. Deze zijn zo gesitueerd, dat
m a a rt 2 0 1 2
overduidelijk zien. Het dertien verdiepingen hoge ge-
37
het houtblad
Beiden werkten daarvoor bij Erick van Egeraat associated
alle bewoners van de zon kunnen genieten. Dat was een
Art d’eco Het project in Zweden kreeg, mede dankzij
ingewikkeld, maar belangrijk puzzelwerkje. Een balkon
de prachtige foto’s van een Duitse architectuurfotograaf,
heeft weinig zin als dat altijd in de schaduw ligt.’
wereldwijd media-aandacht. Dit leverde het Rotterdamse bureau allerlei exotische opdrachten op. Als voorbeeld
Kogelharde houtsoort Met een beetje fantasie doet
noemt Zeisser een gebouw met speelruimten en een
de toren denken aan een enorme woudreus. Immers,
bibliotheek voor kinderen in een eco-resort in Thailand.
vanaf de eerste etage zijn de gevels grotendeels bekleed
‘De eigenaar wilde iets bijzonders voor deze doelgroep.
met FSC-gecertificeerde cumaru delen. Zeisser omschrijft
We hebben een enorm gebouw van bamboe op vier
cumaru als een kogelharde houtsoort die heel geleidelijk
poten ontworpen, dat refereert aan een manta, een grote
en prachtig vergrijst en verder geen onderhoud vergt.
roggensoort. Ook dat project kreeg veel publiciteit.’ Inmiddels heeft 24H > architecture vele woningen, scholen en kantoorgebouwen ontworpen. Zeisser constateert dat de meeste ontwerpen zijn geïnspireerd op de natuur.
e e n p l a at j e va n e e n puberpunker met hanenkam
Als woordspeling op een bekende kunststroming noemt hij de stijl van zijn bureau art d’eco. ‘Bij ons vormen architectuur en ecologie een eenheid. We willen onze
Alleen de begane grond is voorzien van een grijze glazen
gebouwen niet alleen technisch zo duurzaam mogelijk
gevel, waarin wel een houtstructuur is geëtst. ‘Zo krijgt
bouwen, maar ook laten zien dat duurzaamheid is toege-
de plint een andere boodschap,’ merkt de architect op
past. Het materiaalgebruik speelt daarbij een belangrijke
tijdens de rondleiding. ‘Veel opdrachtgevers willen
rol; hout is daar een mooi voorbeeld van.’
trouwens beneden ook liever geen hout vanwege brandgevaar. Ze zijn bang dat vandalen het aansteken.’ De ver-
Geen concessies Het oorspronkelijke plan voor de
ticale cumaru planken zijn gepotdekseld, zodat inregenen
woontoren in Hatert bestond uit een mix van huur- en
bij de naden is uitgesloten. Opvallend is dat niet alle plan-
koopwoningen, met in de plint kantoorruimten voor
ken evenwijdig aan elkaar zitten. Verspreid over de gevel
woon-, zorg- en welzijnsorganisaties. Boven in in de
bevinden zich overal scheef geplaatste exemplaren. Ook
hanenkam zouden de koopwoningen komen. Echter, de
is iedere plank aan de voorzijde iets afgeschuind en zijn er
eerste bouwcrisis meldde zich aan en 24H > architecture
achttien verschillende breedtes tot 140 mm. Achterliggen-
moest de plannen aanpassen met alleen nog plaats voor
de bedoeling is zo een baststructuur te suggereren.
huureenheden. Het nieuwe ontwerp kreeg een totaal ander, maar eveneens eigenzinnig karakter. Zeisser bena-
Hsb-elementen Achter de houten gevels zit hoofdza-
drukt dat er absoluut geen concessies, ook niet vanuit de
kelijk beton. Hoogbouw geheel in hout is bouwtechnisch
opdrachtgever, zijn gedaan, maar dat een andere strategie
nogal ingewikkeld, onder meer vanwege de brandvoor-
is gevolgd om toch tot een woontoren te komen die aan
schriften. ‘Bovendien heeft Nederland nog geen traditie
de wijk extra cachet geeft.
in houthoogbouw. Bouwers willen vooral tunnelen. Ook hier heeft bouwonderneming Giesbers-Wijchen het
Balkons met zon Dat het is gelukt met minder geld
gietbouw-tunnelsysteem toegepast. De open koppen
een karakteristiek ontwerp te maken, laat de woontoren
van het betonnen geraamte zijn vervolgens ingevuld met
■ ■ ■
m a a rt 2 0 1 2 het houtblad
38
Hoekdetail.
foto’s: jeroen musch rotterdam
tekening: 24h > architecture rotterdam
De balkons hebben ogenschijnlijk allemaal verschillende vormen, maar dat is gezichtsbedrog.
Ondanks minder geld is een karakteristiek gebouw ontstaan.
hsb-elementen, een eenvoudige en snelle methode van
voeliger dan beton en door die spleten kunnen vuil en re-
bouwen.’ De cumaru delen op de betonnen constructie
genwater naar beneden vallen. Maar hout is veel zachter
en hsb-elementen worden per etage alleen onderbroken
en warmer dan beton. Het past ook beter bij een blad.
door ramen en schuifdeuren naar de balkons. Deze zijn
Vandaar dat we uiteindelijk toch op hout zijn uitgekomen.’
maken, maar Portaal koos voor dit metaal, omdat het
Gaatjes en bolletjes De balustrades van de balkons
onderhoudsvrij zou zijn. Wel is hij blij dat de deuren en
zijn van 3 mm dikke aluminium platen. Hout was ook
kozijnen groenbruin zijn geanodiseerd, waardoor in de
mogelijk, maar het metallic gepoedercoate aluminium
nabije toekomst de kleuren van het vergrijzende hout en
zorgt voor meer contrast, waardoor het gebouw extra
het behandelde aluminium mooi zullen harmoniëren.
voor het voetlicht wordt gebracht. Om de licht glooiende
m a a rt 2 0 1 2
alle van aluminium. Liever had Zeisser ze van hout laten
39
‘Bladeren’ Niet alleen het houten uiterlijk van de
lijken, zijn ze allemaal in afwijkende patronen geperfo-
woontoren is opmerkelijk, dit geldt ook voor de vormge-
reerd, waarbij ook de gaatjes in diameter variëren.
ving van de balkons. 24H > architecture koos voor een
In totaal gaat het om 318 verschillende panelen, die elk
bladvorm, die uitstekend past bij de houten ‘stam’ van het
een code meekregen. Tevoren zijn echte bladeren als
gebouw. De balkons hebben ogenschijnlijk allemaal ver-
uitgangsmateriaal genomen, waarvan foto’s met de com-
schillende vormen, maar dit organische beeld is gezichts-
puter zijn bewerkt. De aluminium balkonplaten lopen in
bedrog. De architect heeft voor repetitie gekozen zodat
strakke banen door over de gevel. Aldaar zitten er geen
het houtblad
aluminium platen zoveel mogelijk op bladeren te laten
het construeren van de balkons ook financieel haalbaar was. Wel worden de balkons gemiddeld met het klimmen van de verdiepingen groter, waardoor de bewoners bovenin met meer dan 20 m2 de meeste buitenruimte
‘ d e c o n s t r u c t e u r h e e f t nachten wakker gelegen’
hebben. Daar is uiteraard ook het uitzicht over stad en Hatertse vennen het mooist. Dat de bladeren naar boven toe steeds verder uitkragen, heeft ook een dramatisch
gaatjes in, maar bolletjes in reliëfdruk. Door gaatjes zou
effect, vindt Zeisser.
vochtophoping de hsb-elementen erachter te zwaar belasten. De staalconstructie van ieder balkon is eerst op de
Bilinga vlonders De hoofdconstructie van ieder bal-
bouwplaats in elkaar gezet en daarna ter positie getakeld
kon is staal. De subspanten, die om de 60 cm zijn aange-
en bevestigd aan ingestorte isokorven als koudebrugon-
bracht, zijn van bilinga, eveneens FSC-gecertificeerd.
derbreking. Het grootste balkon, dat 3,5 m uitkraagt,
Deze hebben niet alleen een constructieve functie, maar
hangt aan liefst 14 isokorven.
moeten tevens de nerven van een blad voorstellen. Boven op deze subspanten zijn bilanga planken (34 x 140 mm)
Nachten wakker Om beschadiging te voorkomen, zijn
als vlonder met roestvaststalen schroeven gemonteerd.
de bilinga vloerdelen en de aluminium balustrades pas
Tussen de planken, die vanwege de forse dikte niet zullen
daarna gemonteerd. Om dit te realiseren, werd de steiger-
kromtrekken, zit telkens een opening van ongeveer 5 mm,
constructie fors verbreed. Zeisser: ‘Dit was echt een
zodat ze bij vochtig weer kunnen uitzetten. Alleen bij de
gigantische constructieve klus, waarvan de constructeur
gevel zitten drie delen tegen elkaar aan om brandoverslag
zeker nachten heeft wakker gelegen.’ •
te minimaliseren. ‘Over deze keuze hebben we met Portaal nog een discussie gehad. Hout is onderhoudsge-
john ekkelboom
Locatie: Cort van der Lindenstraat-Thorbeckestraat Nijmegen Opdrachtgever: Portaal Vastgoedontwikkeling Veenendaal (portaal.nl) Ontwerp: 24H > architecture Rotterdam (24h.eu); Boris Zeisser, Maartje Lammers Constructeur: Adams Bouwadviesbureau Druten (adamsbouwadviesbureau.nl) Aannemer: Giesbers-Wijchen Wijchen (giesberswijchen.nl) Cumaru gevelhout: Jongeneel Projecten Breda (jongeneelprojecten.nl) Bilinga dekdelen: Aquamar Lemmer (aquamar-bv.nl) Hsb-elementen: Verhoeven Timmerfabriek Nederland Venray (verhoeven.nl) Bouwperiode: Maart 2010 - september 2011 Bouwkosten: € 12,5 miljoen
■ ■ ■
