Hoe blijf je mentaal fit?

Hoe blijf je mentaal fit? Themadag (pre)dialyserenden en getransplanteerden (West‐Nederland), Leiden 31‐10‐2015

Prof.dr. Huub A.M. Middelkoop Klinisch neuropsycholoog, LUMC en UL FSW LUMC NEUROLOGIE NEUROPSYCHOLOGIE

Geestelijke / psychische gezondheid 1/2

•

Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken (WHO 1948)

•

Geestelijke gezondheid is niet hetzelfde als het ontbreken van een psychische stoornis. Mensen hebben ook positieve kenmerken nodig zoals doorzettingsvermogen, hoop, optimisme, positief denken, kunnen genieten, zelfvertrouwen, autonomie, regie.

•

WHO: geen officiele definitie van geestelijke gezondheid wegens subjectiviteit, (culturele) contextafhankelijkheid en verschillen tussen theoretische concepten.

•

Onderscheid naar psychische klacht, stoornis, beperking en handicap.

•

Ruim veertig procent van de Nederlanders krijgt in het leven te maken met een psychische aandoening. Psychische stoornissen komen voor bij jong en oud en kunnen een enorme impact hebben, ook op familieleden, vrienden of collega’s. De maatschappelijke impact is groot.

2

Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?

Hygieia, de godin van de gezondheid

Psychische gezondheid 2/2 Psychisch gezonde mensen ervaren welzijn, autonomie en competentie Volgens de WHO hebben psychisch gezonde personen een subjectieve beleving van welzijn, autonomie, competentie. Ze voelen zich in staat de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken. Psychisch ongezonde mensen hebben last van psychische klachten of zelfs van psychische stoornissen. Psychisch gezond, psychische klachten of stoornissen? Bij een optimale psychische gezondheid is er sprake van succesvol functioneren wat resulteert in productieve activiteiten, bevredigende relaties met anderen en de mogelijkheid tot aanpassen en omgaan met tegenslagen. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring, zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn onder andere dementie, schizofrenie, angst, depressie, angststoornissen, stoornissen in het middelengebruik en verstandelijke handicap. Voorkomen van psychische klachten als indicatie van psychische gezondheid In de praktijk wordt psychische gezondheid vaak gezien als de mate waarin psychische klachten afwezig zijn. De mate waarin psychische klachten vóórkomen in de bevolking geven dan een indicatie van de psychische gezondheid van de bevolking. Het vóórkomen van psychische klachten kan met verschillende vragenlijsten worden gemeten. Schattingen van de omvang van psychische ongezondheid in de bevolking verschillen sterk per gebruikte vragenlijst. Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid

3


Psychische klachten  Aandacht / concentratie Vergeetachtig / gedesorienteerd  Multi‐tasking Traag in denken en handelen  Organiseren en anticiperen Overzichtsverlies Woordvindproblemen  Lezen, schrijven, rekenen  Klussen, aankleden, koken Karakterverandering Angstig, somber, depressief, apatisch, ontremd, prikkelbaar (Mentaal) moe

4


Psychische stoornissen 1/2 (Bewustzijns‐, sensibiliteits‐, motorische autonome functiestoornissen)

Psychische stoornissen • Cognitief • amnesie •

stoornis in: orientatie, inprenten, onthouden of herinneren

•

stoornis van productie en begrip van gesproken / geschreven taal

• afasie • agnosie •

gestoorde herkennen van prikkels (voorwerpen, gezichten, personen, geuren, melodie)

• apraxie •

stoornis van vaardigheden; klussen, aankleden, bedienen apparaten

• gestoord executief functioneren •

Stoornissen in multitasken/schakelen, werkgeheugen, abstraheren, plannen, uitvoeren, checken, overzicht, regulatie van (sociaal) gedrag, doelbewust handelen

• Non‐cognitief: emotie en gedrag • angst, depressie • apathie, ontremming • wanen, hallucinaties • karakterstoornis/verandering

5


Psychische stoornissen 2/2 (Bewustzijns‐, sensibiliteits‐, motorische autonome functiestoornissen)

Psychische stoornissen • Cognitief • amnesie •

stoornis in: orientatie, inprenten, onthouden of herinneren

•

stoornis van productie en begrip van gesproken / geschreven taal

• afasie • agnosie •

gestoorde herkennen van prikkels (voorwerpen, gezichten, personen, geuren, melodie)

• apraxie •

stoornis van vaardigheden; klussen, aankleden, bedienen apparaten

• gestoord executief functioneren •

Stoornissen in multitasken/schakelen, werkgeheugen, abstraheren, plannen, uitvoeren, checken, overzicht, regulatie van (sociaal) gedrag, doelbewust handelen

• Non‐cognitief: emotie en gedrag • angst, depressie • apathie, ontremming • wanen, hallucinaties • karakterstoornis/verandering

6


Intermezzo: hersen‐gedrag relaties: MRI frenologie 1/2

7


Intermezzo: hersen‐gedrag relaties: MRI frenologie 2/2

Correlatie mediotemporale atrofie & geheugenprestatie: r = ‐0.45, p<0.05* (spectrum cognitief gezonde ouderen tot patienten met lichte en matig ernstige Alzheimer‐type dementie) (*PhD thesis Prof. Wiesje van der Flier, LUMC)

8 Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?

Hoe meten we mentale functies? Subjectief Objectief

observatie vragenlijst tests

Kunt u goed voor uzelf opkomen? Doe de Assertiviteitstest Hoeveel risico loopt u op een burn‐out? Doe de Burn‐out risicotest Gaat u goed met problemen om? Doe de Copingtest Hoe energiek en vitaal bent u? Doe de Energie‐ en vitaliteitstest Wat voor een type bent u op uw werk? Doe de Persoonlijkheidstest Hoe goed kunt u met anderen omgaan? Doe de Sociale vaardighedentest Gezonde stress of te veel stress? Doe de Stresstest

9


Klacht, stoornis, beperking en handicap

Oorzaak psychische klachten en stoornissen

•

•

aangeboren, aanleg

•

verworven: ziekte (behandeling) en/of beschadiging

•

mentale en/of fysieke overbelasting/stress

•

vaak combinatie van genetische kwetsbaarheid en omgevingsfactoren

•

Diagnose en behandeling door (huis)arts, psycholoog of psychiater

•

Stoornis: klacht moet gepaard gaan met significante afname van het functioneren (thuis, studie, werk) ten opzichte van eerder niveau van functioneren; er moet dus sprake zijn van beperkingen/handicaps op vaardigheids‐ en/of participatie niveau

•

Voorbeelden

10

•

chronische nieraandoening

> moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie

•

status na herseninfarct


•

partner



Chronische ziekte: issues impact en coping CONSEQUENTIES (CHRONISCHE) ZIEKTE: PRAKTISCH + EMOTIONEEL

11

•

Gezond > patient en mantelzorger

•

verlies van: gezondheid, autonomie, regie, perspectief, zelfbeeld, werk, relatie etc.

•

verlieservaring: onbegrip/ontkenning, angst/boosheid/verdriet, depressie, acceptatie

•

verandering rol en positie in relatie, gezin, werk en sociaal netwerk

•

gelijkwaardigheid veranderd

•

Keuzestress

•

verhoogd risico op (reactieve) psychische stoornis indien geen adequate adaptatie aan veranderingen

•

Dilemma’s

•

zelf doen of uitbesteden (autonomie, regie, zelfsturing)

•

kunnen en willen

•

problemen en/of uitdagingen

•

uitdagen vs. frustreren

•

overvragen en ondervragen

•

vertellen/delen of niet vertellen, met wie, hoe en wanneer?

•

toen vs. nu (verwachtingen). Zingeving


Hoe wordt en blijf je mentaal fit? •

•

12

Uitgangspunten •

Chronische ziekte: tobsport of toch vooral topsport?

•

Mens sana in copore sano

•

Trainingsonderdelen: combinatie conditie, techniek en strategie (waarom, wat, wanneer, waar, hoelang, met en/of voor wie?)

•

Inzet afhankelijk van belastbaarheid / vermogen, met haalbare doelen

•

Dagelijkse training gericht op gezonde leefstijl met bewegen, verbeteren (hersen)doorbloeding en ‘hersengymnastiek’

•

Dagelijks leven biedt de beste mogelijkheden voor hersengymnastiek

Tips voor een gezond brein (Scherder, Swaab en Middelkoop) •

Installeer zorgnetwerk (geeft rust)

•

Slim energiebeheer

•

Wandel elke dag

•

Vermijd schade (lichamelijk én psychisch)

•

Daag jezelf uit

•

Leer dansen

•

Eet korstjes

•

Zoek extra licht

•

Breinspelletjes?

•

http://www.gezondheidsnet.nl/hersenen‐en‐geheugen/train‐je‐hersenen‐met‐apps


Hoe blijf je mentaal fit?

Vragen?

13

• Geestelijke gezondheid is niet hetzelfde als het ontbreken van een psychische stoornis. Mensen hebben ook positieve kenmerken nodig zoals doorzettingsvermogen, hoop, optimisme, positief denken, kunnen genieten, zelfvertrouwen, autonomie, regie.


Hoe blijf je mentaal fit?

Recommend Documents