HITLER IS DOOD
PERSINFO
1
HITLER IS DEAD, I REPEAT, ADOLF HITLER IS DEAD Hitler is dood. Zijn voornaamste secondanten Goebbels en Himmler hebben zich van het leven beroofd. Goering en Speer vallen al snel in handen van het Westen. De As van het Kwaad is overwonnen, de wereld ligt in puin. Er moet aan een opkuis begonnen worden, en schuldigen moeten worden gestraft. Op het Proces van Neurenberg, dat van 20 november 1945 tot 1 oktober 1946 plaatsvindt, worden de 24 belangrijkste kopstukken van het nazi-regime uit WO II voor het gerecht gebracht. De verdachten staan terecht voor samenzwering, misdaden tegen de vrede, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven. NEURENBERG IN PUIN De keuze voor Neurenberg als locatie voor het tribunaal was niet toevallig: deze stad stond symbool voor de Duitse nationaal-socialistische partijdagen, de jaarlijkse propagandahoogdagen van de nazi’s. Maar in 1945 ligt Neurenberg in puin. De honderden internationale medewerkers aan het proces vinden onderdak in het Grand Hotel, waar feestjes in schril contrast staan met de harde oorlogsrealiteit die binnen de rechtbankmuren besproken wordt. Na de spanning van de oorlog en de vele maanden van onthouding, heeft de sfeer iets buitengewoon losbandigs. Er wordt gefeest, gedronken, gevrijd. Sommige getuigen zeggen dat de seksuele revolutie al in Neurenberg in 1945 plaatsvond. JONG VERSUS OUD, GOED VERSUS KWAAD Hitler is dood speelt zich af tegen deze achtergrond van een stad in puin, voor en tijdens het proces. Niet de beroemde nazi-kopstukken als Goering en Speer, maar de jonge garde vervult de echte hoofdrol. Conflicten ontstaan, zekerheden worden onderuitgehaald. De verschillende standpunten van zowel aanklagers en beklaagden bieden een weergave van de complexiteit van het proces. Hoe bestraf je een genocide waaraan een groot deel van de bevolking medeplichtig is, terwijl je die bevolking tegelijkertijd terug hoop wil geven op heropbouw en een democratische toekomst? Wat betekent schuld? Het zijn problemen en discussies die op het scherp van de snee worden gevoerd door de jonge geallieerde medewerkers in Neurenberg. Zij vertegenwoordigen de huidige generatie, die voort moet met de puinhopen van de oorlog. De generatie die zich afvraagt hoe het verder moet met de wereld, na de holocaust en de A-bom. Hoe moeten we verder? Welk standpunt moeten we innemen? Hoe relatief is de tegenstelling tussen dader en slachtoffer? De nazi-kopstukken hebben hun leven achter zich en alleen nog de dood voor ogen. Zij vertegenwoordigen een verleden dat niet voorbijgaat. Maar de jonge geallieerden moeten zich ter plaatse, tussen de ruïnes van de stad, een houding aanmeten ten opzichte van wat gebeurd is en wat nog komen zal. Bijna de volledige staf van het tribunaal, alsook de aanwezige pers, heeft de oorlog als militair meegemaakt. Nu proberen ze samen een moraal te ontwikkelen voor de toekomst. Al brengt dat henzelf en hun land in nauwe schoentjes. De getuigenissen van de beklaagden brengen namelijk de clichébeelden van nazi-Duitsland en de onfeilbare positie van de geallieerden aan het wankelen. Je krijgt een inkijk in ‘de mechanismen van het Kwaad’: Hoe zijn de voorwaarden vervuld geraakt waardoor de holocaust kon ontstaan? En hoe heeft het ‘Westen’ gewoon toegekeken…? Niet alleen tussen de geallieerden, maar ook tussen de beklaagden onderling ontstaan intussen spanningen en meningsverschillen. Want de overlevingsstrategie van de één, betekent het doodvonnis voor de ander.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
2
JURIDISCHE ERFENIS Het internationale oorlogstribunaal van Neurenberg was baanbrekend: voor het eerst in de wereldgeschiedenis werden leiders van een genocide veroordeeld door een internationaal tribunaal. Het proces werd geleid door de VS, de Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, maar kwam niet zonder slag of stoot tot stand. Waarop moest de rechtbank zich beroepen? Internationale rechtspraak bestond op dat moment nog niet. Veel van de in Neurenberg gehanteerde principes zijn nu in verdragen vastgelegd en maken het mogelijk een internationaal tribunaal op te richten wanneer er sprake is van misdaden tegen de mensheid. Toch werd het Neurenbergtribunaal tot de jaren ‘70-‘80 beschouwd als een flop. Pas in de jaren ’90 kwam een vervolg op het tribunaal, toen het diende als voorbeeld voor het Internationale Strafgerechtshof in Den Haag, Arusha, International Criminal Court. Het proces van Neurenberg wordt ook beschouwd als de basis van het Internationaal Strafrecht en vormde een aanzet voor de Universele Verklaring van Rechten van de Mens.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
3
PERSONAGES / BIOGRAFIEËN AANKLAGERS Edith Berger Journaliste (Sara Vertongen)
Het personage Edith Berger is gebaseerd op een aantal historische vrouwen, zoals Martha Gellhorn, Rebecca West, Elsa Triolet en Hannah Arendt. Vrouwen met heldere meningen en een scherpe pen. Rebecca West werd tijdens het Neurenbergproces de minnares van de Amerikaanse rechter, Francis Biddle wat een inspiratiebron vormde voor de relatie tussen West en Berger.
Rebecca Goldensohn Gerechtspsychiater (Janne Desmet)
Gerechtspsychiater Leon Goldensohn leverde de stof voor het personage Goldensohn. Goldensohns joodse afkomst is geïnspireerd op het historische gegeven dat Duitsers en joden die in de dertiger jaren het land waren ontvlucht naar Zwitserland of de VS, nu terugkeerden om zich vrijwillig ten dienste te stellen van het tribunaal.
Robert Jackson Procureur-generaal (Maarten Ketels)
Hoewel dit personage de naam draagt van het historische personage Robert Jackson, Amerikaans rechter in het Hooggerechtshof en hoofdaanklager in Neurenberg, is Robert Jackson in Hitler is Dood geen getrouwe historische representatie van de man. Het personage is gebaseerd op enkele aanklagers in de Neurenbergprocessen (Robert Jackson, David Maxwell-Fyfe,…).
Roderick ‘Dodd’ West Aanklager (Pieter Genard)
Ook het personage West is een samensmelting van een aantal medewerkers aan het tribunaal, zoals David Maxwell-Fyfe, Rudenko en de Amerikaanse hulpaanklager Thomas Dodd, die zeer scherp uit de hoek kon komen. Verdere inspiratiebronnen voor West waren enkele jongere officieren die ‘onder de wapens’ werden gehouden en als jurist aan de slag moesten, zoals Adrian Fisher en de 29-jarige Airey Neave, die onvoorbereid de aanklacht moest overhandigen.
BEKLAAGDEN Hermann Goering Reichsmarschall (Rik Van Uffelen)
- strop
HITLER IS DOOD
Goering bekleedde in het Derde Rijk de post van Reichsmarchall, een functie die speciaal voor hem door Hitler in het leven werd geroepen. Hij organiseerde de Gestapo en richtte de Luftwaffe op voor een aanvalsoorlog. Burgerbombardementen en het terroriseren van bezet Europa, alsook de plundering van Europese kunstcollecties kunnen op zijn rekening geschreven worden. Goering was ook betrokken bij de vervolging en onteigening van de joden in Duitsland en Europa. In Neurenberg viel Goering, afgekickt van zijn morfineverslaving, vooral op door de manipulatie van zijn medebeklaagden en zijn gebrek aan wroeging. Goering (‘dikke Hermann’) werd veroordeeld tot de strop, maar slaagde erin een cyaankalicapsule binnen te smokkelen. Hij pleegde zelfmoord enkele uren voor zijn ophanging.
PERSINFO
4
Joachim von Ribbentrop Minister van Buitenlandse Zaken (Jos Geens)
- strop Albert Speer Minister van Bewapening (Kris Cuppens)
- 20 jaar
Franz Von Papen Vice-kanselier (Dirk Buyse)
- vrij
HITLER IS DOOD
Von Ribbentrop was SS-Obergruppenführer, en van 1938 tot 1945 een trouwe en volgzame minister van Buitenlandse Zaken onder Hitler. Een van zijn belangrijkste wapenfeiten was het non-agressieverdrag dat hij in 1939 met Stalin afsloot, het zogenaamde Molotov-Ribbentrop-pact. Hierdoor gesteund kon Duitsland in de nazomer van 1939 ongestoord Polen binnenvallen en nam de Tweede Wereldoorlog een aanvang. Ribbentrop nam ook deel aan plannen om Tsjechoslowakije aan te vallen en pleitte voor het neerschieten van Amerikaanse en Britse vliegtuigen boven nazi-Duitsland. Verder speelde hij een grote rol bij de ‘endlösung’. Ondanks zijn belangrijke positie en zijn oorlogszuchtige uitspraken was Ribbentrops invloed niet bijzonder groot. In Neurenberg veranderde Ribbentrop in een zielig figuur. Selectieve amnesie was zijn strategie om minder prettige waarheden te omzeilen. Hij werd ter dood veroordeeld en opgehangen. Speer was architect van opleiding, en oorspronkelijk niet bijzonder geïnteresseerd in politiek. Na een aantal jaren als Hitlers huisarchitect, werd hij benoemd tot rijksminister voor Bewapening en Munitie. Speer gebruikte zijn fenomenale organisatietalent voor de reorganisatie van de productie van wapens en munitie en wist zo de productie in 1944 tot een viervoud te brengen van die van 1942. Tegen het einde van de oorlog weigerde hij echter Hitlers bevelen in verband met de tactiek van de verschroeide aarde nog langer uit te voeren. Toch vloog Speer, die Berlijn al was ontvlucht, op 24 april 1945 speciaal terug om in de bunker naast de Rijkskanselarij afscheid van zijn Führer te kunnen nemen. In Neurenberg werd Speer veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf. Op 1 oktober 1966 kwam hij vrij. Speer schreef nog enkele boeken over het Derde Rijk, en stierf in 1981. Enkele weken na Speers dood doken bezwarende documenten op waaruit bleek dat Speers rol in de deportatie van de joden toch groter was dan vermoed. In Neurenberg hadden deze documenten hem tot de strop kunnen brengen. Von Papen was een reactionair katholieke Duits politicus en diplomaat ten tijde van de Weimarrepubliek en het Derde Rijk. Zijn politiek heeft ertoe bijgedragen dat Adolf Hitler aan de macht kwam. Von Papen wist de tegenstribbelende Von Hindenburg over te halen Hitler toch tot rijkskanselier te benoemen. Von Papen werd vice-rijkskanselier. Al gauw echter namen de nazi’s de macht in de regering over en werden Von Papen en zijn andere conservatieve regeringsleden buiten spel gezet. Von Papen werd ambassadeur in Oostenrijk en Turkije. Hoewel hij wist dat Hitler tot twee keer toe van plan was hem te liquideren, bleef Von Papen het Derde Rijk als diplomaat vertegenwoordigen tot de ineenstorting in 1945. Hij werd vrijgesproken tijdens de processen van Neurenberg. Door een Duitse denazificatierechtbank werd hij tot acht jaar gevangenisstraf veroordeeld, maar hij kwam al vrij in 1949. Von Papen stierf in 1969 op 90-jarige leeftijd.
PERSINFO
5
Hjalmar Schacht Minister van Economische Zaken (Warre Borgmans)
- vrij
Julius Streicher Pulpuitgever (Warre Borgmans)
- strop
Schacht werd in 1933 door Hitler aangesteld als president-directeur van de Reichsbank. In 1934 werd hij minister van Economische Zaken. Hij leverde Hitler de financiële mogelijkheid om te bewapenen en oorlog te voeren. Hoewel hij, na conflicten met de Führer, al gauw ontslag nam als minister en president-directeur, werd hij in 1939 wel aangesteld als minister zonder portefeuille. Wat slechts Schacht en de Amerikanen wisten, was dat hij sinds de jaren ’30 ook als spion voor de VS had gewerkt. Zo had hij de Amerikanen er onder meer van op de hoogte gebracht dat Hitler de Sovjetunie zou binnenvallen. De VS hadden hun bondgenoot daarvan echter niet op de hoogte gebracht. Na de aanslag op Hitler in juli 1944, werd Schacht opgepakt. Tot april 1945 verbleef hij in een concentratiekamp. Schacht werd vrijgesproken op het proces van Neurenberg. In de jaren vijftig was hij financieel adviseur van de Indonesische en Egyptische regeringen. Van 1953 tot 1963 leidde hij een eigen bank. Hij stierf in 1970 op 93-jarige leeftijd. Streicher was de uitgever van het antisemitische pulpblaadje ‘Der Stürmer’ en stond in binnen- en buitenland bekend als de belangrijkste jodenvervolger van de partij. In zijn artikels werden de joden op hysterische wijze van alle mogelijke misdaden (tegen het Duitse volk) beschuldigd, zoals perversie, bedrog, uitbuiting, samenzwering en verraad. De jood werd door Streicher bestempeld als een seksueel wellustig en verworden wezen, voortdurend erop uit om het Duitse volk te bezoedelen. Bovendien vormden volgens hem de joden een doodsbedreiging voor het Arische ras omdat door ‘gemengde’ huwelijken de bloedzuiverheid van het Duitse nageslacht werd aangetast. Streicher leidde de boycot van joden in 1933 en was verantwoordelijk voor de verwoesting van de synagoge in Neurenberg in 1938. Zijn diepgewortelde geperverteerde jodenhaat en seksuele obsessie riep bij geallieerden én medenazi’s felle haatgevoelens op. Streicher werd in Neurenberg ter dood veroordeeld.
GETUIGEN Dieter Wisliceny Adjunct van Eichmann (allen)
Dieter Wisliceny was medewerker van Eichmann, verantwoordelijk voor de deportatie van Slovaakse, Hongaarse en Griekse joden. In 1948 werd hij geëxecuteerd in Slovakije.
Franz Blaha Overlevende (Dirk Buyse)
Franz Blaha werd als gevangene in Dachau gedwongen secties en medische experimenten uit te voeren.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
6
MUZIKANTEN SCHROOTHOOPROMANTIEK De drie trouwe Braakland/ZheBilding-muzikanten, Rudy Trouvé, Geert Waegeman en Gerrit Valckenaers, leveren geen half werk. Zij componeerden hun muziek speciaal voor deze voorstelling, op basis van de thematiek van de Neurenbergprocessen. Historische films, boeken en geluidsfragmenten waren hun inspiratie als vertrekpunt. TYPMACHINES, KOGELHULZEN, BOEM BOEM BOEM Rudy Trouvé werd geïnspireerd door de administratieve kant van het proces. Met een typmachine probeert hij de sfeer in Neurenberg te schetsen, waar vertalers, verslaggevers en journalisten non-stop in de weer waren. Ook het plechtstatige van de Duitse kamerorkest- en barokmuziek vond hij passen bij Hitler is Dood, al klinkt de muziek een tikkeltje moderner op zijn synthesizer. Daarnaast vormen geluidsmanipulatie, gezoem, hoge fluitjes en melodica een typische Trouvésound. Geert Waegeman valt meteen op op scène, gezeten achter een aantal kogelhulzen: “Uit de Eerste Wereldoorlog, gekocht op het Vossenplein”. Met kogelhulzen, rhythm box, synthesizer en percussie schept hij wat hij een “gedeconstrueerd muzikaal landschap” noemt, af en toe bewust ‘out of tune’. Gerrit Valckenaers baseert zich op Duitse muziek uit heden en verleden. Wagner, die als componist in het Derde Rijk geaccepteerd werd, inspireerde hem met het ritme van een arbeidsthema en met ‘Der Ring des Niebelungen’, op z’n Valckenaers hernieuwd als muziekdoosmuziek. Van een getuige die de nazi-legerkorpsen beschreef (“ununterbrochen boem boem boem”), maakte Gerrit een sample. Bovendien hanteert hij een bijna volledig Duits instrumentarium. Op e-bay kocht hij een Duits klokkenspel mét afschroefbare adelaar en een ‘zither’ (snaarinstrument, vooral gebruikt in typisch Duitse heimatmuziek) uit –jawelNeurenberg. Gerrit speelt ook op de klarinet, een instrument dat door J. Christoph Denner in Neurenberg werd uitgevonden. De verbazing hierover hoeft niet zo groot te zijn, zo blijkt: in Neurenberg was namelijk een gilde van muziekinstrumentenbouwers. Toch speelt Gerrit als vanouds ook op zijn eigen zelfgemaakte, originele instrumenten, bestaande uit een bak water, hout, wat schroot, een speelgoedtrommel en boekensteunen van de Brico. SCHROOTHOOPROMANTIEK De drie muzikanten trokken na hun individuele experimenteerperiode samen de studio in, en zo ontstond, in interactie met de tekst, de uiteindelijke muziek voor de voorstelling. “We vertrekken van een concept, en dan gooien we het overboord. Of toch een beetje”, aldus Geert. “De muziek is minimalistischer dan anders. Als uitgangspunt hadden we veel meer beats, maar dat is te opdringerig. De tekst is hier geen poëzie, de inhoud is erg belangrijk. Het publiek moet luisteren naar wat er gezegd wordt. Dat doen wij ook, en zo proberen we, met onze muziek, het geheel mee te maken.” In de voorstelling zoeken de verschillende ritmes en instrumenten elkaar, in constante interactie met elkaar én met de tekst. De klankwereld die zo opgeroepen wordt, refereert aan de tijd waarin de Neurenbergprocessen plaatsvonden. Geïnspireerd op het Duitse muzikale erfgoed, creëren de muzikanten een soort van elektronica die refereert aan Krautrock, een experimentele Duitse stijl.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
7
Hun muziek bevat ook verwijzingen naar de ‘dodekafonie’, een compositietechniek waarbij alle 12 tonen van de octaaf gelijkwaardig worden gebruikt. Door de nazi’s werd deze atonale bevreemdende muziek als ‘ontaard’ aanzien en veroordeeld. De deconstructie en desintegratie van muzikale structuren lopen voor hen parallel met de thematiek van de voorstelling: “Wij maken wereldjes die een link hebben met een gebombardeerd landschap.” Volgens Rudy Trouvé werkt de muziek sfeerscheppend, ondersteunend en versterkend bij de voorstelling: “Het publiek vormt een beeld in haar hoofd door de klanken die wij creëren.” Voor de muzikanten is hun muziek geslaagd als de luisteraar, als het ware op een onbewust niveau, de invloed van de muziek ondergaat zonder dat de muziek de overhand neemt. “Maar wie goed luistert, kan vanalles horen”, aldus Geert Waegeman. “Op het eerste gezicht is de muziek ruw, onafgewerkt, maar als je tussen de regels luistert, kan je schone dingskes horen, kleine melodietjes die wel hoop geven. Onze muziek is eigenlijk … schroothoopromantiek.”
HITLER IS DOOD
PERSINFO
8
EN WAT NA HET PROCES? TERWIJL DE STROP HUN WACHTTE… 16 oktober 1946 Vanmorgen werd beklaagde Goering dood aangestroffen in zijn cel. ‘Unser Hermann’, zoals Hermann Goering ook wel werd genoemd, was veroordeeld tot de strop. Eerder al verzocht Goering, net als Jodl, het tribunaal al om als militair te worden terechtgesteld met de kogel. Hun verzoek werd afgewezen. Onderzoek wijst uit dat Goering twee uur voor de executie zelfmoord pleegde door middel van een cyaankalicapsule. Die zou naar binnen gesmokkeld zijn door een Amerikaanse cipier, al blijven de meningen hierover nog verdeeld. DOOFT U ALSTUBLIEFT UW SIGARET De eerste die vandaag werd opgehangen, was dus niet, zoals verwacht, Hermann Goering, maar Joachim Von Ribbentrop. Hoewel het officiële rapport luidt dat de terechtstelling ‘vlekkeloos’ verliep, stelden getuigen ter plaatse vast dat Ribbentrop twintig minuten luid kreunend in de lucht bungelde. Ten slotte kroop de beul onder het schavot en trok het koord strakker aan. Een getuigenis: “Toen Ribbentrop en Keitel aan hun stroppen hingen, moest er noodgedwongen een pauze worden ingelast. Er werd gevraagd of de aanwezigen mochten roken. Bijna iedereen van de 30 aanwezigen stak daarop een sigaret op. Toen de dood werd vastgesteld, riep de commandant: ‘De man is dood. Dooft u alstublieft uw sigaret, gentlemen.’” Ook Streicher veroorzaakte heel wat commotie. Zijn terechtstelling werd een macaber tafereel met veel gekrijs en geschreeuw. Aanwezigen bevestigen dat zijn laatste woorden waren: “Adèle, mijn lieve vrouw.” HAASTWERK EN KLASSEJUSTITIE In juridische en militaire kringen wordt verdeeld gereageerd op het vonnis. Het tribunaal krijgt de kritiek ‘haastwerk’ te hebben geleverd én een klassejustitie te hebben ingesteld. Commentaar komt vooral op het feit dat vulgaire figuren als Streicher en Sauckel tot de strop veroordeeld werden, terwijl veel zwaarder belaste mannen als Speer en Schacht er met veel lichtere straffen of zelfs de vrijspraak vanaf kwamen. Ook de doodsvonnissen van de generaals Keitel en Jodl worden in vraag gesteld, vooral omdat de opperbevelhebbers van de zeemacht, Raeder en Doenitz (die overigens door Hitler tot de ‘nieuwe’ Führer was benoemd) slechts gevangenisstraffen kregen. Jodls echtgenote zal vermoedelijk een rehabilitatieprocedure starten. Tot slot worden ook bij de veroordeling van Streicher vraagtekens geplaatst. Het is namelijk niet vast te stellen dat de man schuldig is aan de vier punten uit de aanklacht. Pulpuitgever en pornofan Streicher had geen (politieke) invloed en was tijdens de oorlog niet meer actief. Nvdr: Hoofdaanklager Robert Jackson was niet beschikbaar voor commentaar. Hij keerde al enkele dagen geleden terug naar de States om zijn post als Supreme Court Justice, de hoogste magistraat in de VS, weer op te nemen.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
9
BEGRIPPENLIJST Anschluss:
annexatie van Oostenrijk door nazi-Duitsland in 1938
Conventie van Genève:
verdragen geformuleerd in Genève die de rechtsregels bepalen ten tijde van een gewapend conflict. Het eerste Verdrag van Genève (1864) bevat 10 artikelen met als doel de medische en menselijke zorg voor gewonde soldaten op het slagveld te verbeteren, het tweede (1906) betreft de verbetering van het lot der gewonden, zieken en schipbreukelingen van de strijdkrachten ter zee, het derde (1929) de behandeling van krijgsgevangenen. In 1949 - na de Neurenbergprocessen – werd een vierde Verdrag ontwikkeld betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd en werden de vier Verdragen samengevoegd. Verder werd aan elk van de Verdragen een artikel toegevoegd dat voorschrijft waaraan partijen zich moeten houden bij een niet-internationaal gewapend conflict. In 1951 werd aan het Verdrag een vijfde luik toegevoegd over de status van vluchtelingen.
Bormann:
Reichsleiter (partijorganisator), schatkistbewaarder van de partij, partijsecretaris en privésecretaris van Hitler: een van de machtigste mannen van het Derde Rijk
Churchill:
premier van het Verenigd Koninkrijk tijdens WO II
Dachau:
het eerste grootschalig opgezette concentratiekamp in nazi-Duitsland, geopend in 1933 in de buurt van de Zuid-Duitse stad Dachau (bij München); diende als voorbeeld voor vele andere kampen
Eichmann:
was belast met de logistieke organisatie van de Endlösung: het vervoer van de deportaties. Na de oorlog wist hij uit de handen van de geallieerden te blijven, maar in 1960 werd hij in Argentinië ontvoerd, in Israël berecht en ten slotte geëxecuteerd als één van de laatste grote misdadigers van het nazi-regime.
Endlösung:
letterlijk ‘de definitieve oplossing’ van het jodenvraagstuk; deze term voor (en de uitvoering van) de systematische uitroeiing van de joden in vernietigingskampen werd besproken op de Wannseeconferentie
Gestapo (Geheime Staatspolizei):
de politieke of geheime staatspolitie in nazi-Duitsland (1933 - 1945)
GI:
galvanized iron; populaire bijnaam voor leden van het Amerikaanse leger
Goebbels:
Duits politicus en publicist; minister van Openbare Voorlichting en Propaganda van Hitler: zeer invloedrijk kopstuk van het nazi-regime, pleegde zelfmoord na Hitler
Himmler:
hoofd van de SS en een van de leiders van de NSDAP; gezien als hoofdverantwoordelijke van de holocaust; pleegde zelfmoord voor hij ondervraagd of berecht kon worden
HITLER IS DOOD
PERSINFO
10
Kristallnacht:
de eerste grootschalig georganiseerde pogrom van het nazi-regime. In de nacht van 9 op 10 november 1938 werden winkels vernield, synagogen in brand gestoken en meer dan 25.000 joden gearresteerd en naar concentratiekampen gebracht.
Luftwaffe:
Duitse luchtmacht
Majdaneck:
concentratie- en vernietigingskamp in Lublin in Oost-Polen; het eerste grote concentratiekamp dat door de geallieerden werd bevrijd
Nacht der lange messen:
nacht van 30 juni 1934, waarin Hitler zijn positie binnen het regime verstevigde door zich, met behulp van de SS en de Gestapo, van politieke tegenstanders te ontdoen
Pour le mérite:
onderscheiding toegekend aan verdienstelijke personen (militair/ burgerlijk)
Pogrom:
vervolging van joodse minderheid
RAF:
Royal Air Force, de luchtmacht van het Verenigd Koninkrijk
SS’er:
lid van de SS, Schutzstaffel, een paramilitaire organisatie onder leiding van Himmler die behoorde tot de Duitse nazi-partij, de NSDAP. De SS’ers stonden niet alleen in voor bescherming van de partij-elite, maar ook voor de bewaking van de concentratiekampen en de Einsatzgruppen, verantwoordelijk voor vele van de gruwelen onder het nazi-regime. De SS wordt gezien als de meest wrede tak van de nazi-organisatie en is in de processen van Neurenberg formeel bestempeld als criminele organisatie.
Talmoed:
belangrijkste boek binnen het jodendom, na de Tenach. De talmoed bevat de commentaren van belangrijke rabbijnen en andere schriftgeleerden op de Tenach, veelal in de vorm van discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaald standpunt.
Veemgericht:
rechtbank die in het verborgene werkt en zonder dat de verdachte dat weet een vonnis uitspreekt. Voor een veemgericht bestaat geen mogelijkheid om zich te verdedigen.
Verdrag van Versailles:
een van de vijf vredesverdragen waarmee WO I formeel werd beëindigd. Het Verdrag, afgesloten in 1919 tussen Duitsland en de Entente (bondgenootschappen tussen landen die in WO I tegenover Duitsland en Oostenrijk-Hongarije stonden), bestond uit 440 artikelen in 15 delen en was het eerste grote verdrag waarvan de officiële tekst zowel in het Engels als in het Frans was opgesteld. Door het Verdrag verloor Duitsland, afgezien van koloniën, meer dan 1/7 van haar grondgebied, wat gepaard ging met een enorme economische schade door het verlies van delfstoffen en landbouwproducten.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
11
Vierjarenplan:
Duits economisch plan gericht op alle sectoren van de economie, waarbij de vastgestelde productiedoelen in 4 jaar gehaald moeten worden. In 1936 benoemde Hitler Goering tot Commissaris voor het vierjarenplan: op vier jaar tijd moest de Duitse economie klaar zijn voor de oorlog.
Von Richthofen squadron:
eskader van Duitse elitevliegers, oorspronkelijk onder bevel van Manfred von Richthofen (“de rode baron”), de beroemdste gevechtspiloot van WO I (hij slaagde erin 80 vijandelijke vliegtuigen naar beneden te halen). Na Von Richthofens dood aan het einde van de oorlog werd ‘Richthofens Flying Circus’ overgenomen door Goering.
Weimarrepubliek:
officieuze benaming voor het (instabiele) Duitse Rijk, geruïneerd door WO I en het Verdrag van Versailles, in de periode van 1918 tot 1933. De Weimarrepubliek was de eerste poging om een democratisch regime te installeren na jaren van keizerlijk gezag.
Zionist:
aanhanger van het zionisme; een internationale beweging en ideologie die een joods thuisland of joodse staat in Palestina (het Bijbelse Israël) ondersteunt
HITLER IS DOOD
PERSINFO
12
WIST JE DAT Hoe Streicher in Neurenberg terechtkwam. Streicher vermomde zich na WO II als kunstenaar. De vermomde Streicher werd door een joodse Amerikaanse majoor van de 101ste luchtmachtdivisie herkend en gearresteerd, toen de majoor onschuldig opmerkte dat hij vond dat de oude kunstenaar wel wat op Streicher leek en Streicher hypernerveus en behoorlijk dom reageerde met 'Hoe heeft u me herkend?!' Uit een intelligentietest bleek dat Schacht (IQ 143) de meest intelligente van de beklaagden was, Streicher de domste (IQ 106). Een journalist kreeg de kamersleutel van Kamer 102 in het Grand Hotel. Die kamer bleek niet meer te bestaan: achter de kamerdeur gaapte een groot gat. De vorm van rechtspraak op het proces was niet evident: Britten en Amerikanen (conflictmodel) hadden totaal andere juridische tradities dan het continent (inquisitoir systeem). Dit zorgde soms voor problemen. Zo vroeg de Sovjetrechter Nikitchenko in Neurenberg tijdens een van de laatste voorbereidende vergaderingen ontsteld: “Wat bedoelt men in het Engels met ‘kruisverhoor’?” De laatste maaltijd van de beklaagden bestond uit varkensvlees uit blik, tomaten- en aardappelsalade, een pannenkoek en koffie. Vele bekende mensen waren aanwezig op het proces: John Steinbeck, John Dos Passos, Ernest Hemingway, Ilya Ehrenburg, Alfred Döblin, Willy Brandt, Martha Gellhorn, Erika Mann, Markus Wolf,… Journalisten zaten met parelmoeren toneelkijkers, zwarte legerveldkijkers en zonnebrillen (tegen het felle licht) in de rechtszaal. Beklaagde Hess reageerde als volgt op de film over de concentratiekampen: “Eindelijk eens iets interessants. Tot nu toe heb ik me stierlijk zitten vervelen. Ik mag geen boek meer meenemen naar de rechtszaal. Vandaag viel er tenminste wat te zien!” Von Papen keek na de eerste 2 à 3 minuten niet meer naar het doek. Schacht weigerde de film te bekijken omdat hij onder de ogen van het publiek wel eens misselijk zou kunnen worden. Hij zei verder: “Ik hoef dat niet te zien. Ik heb zelf 2 weken lang in een concentratiekamp geleden.” Zijn verdediger zei dat hij niet langer naar het witte doek had gekeken dan strikt nodig was om niet uit zijn rol te vallen. Goering las in de rechtszaal Beierse romans, waarmee hij blijk gaf van zijn desinteresse in het proces. Hij zou eens gezegd hebben: “Ik denk dat ik morgen maar blijf liggen. De rechtszaak is op het moment niet zo boeiend.” Goerings reactie op de Russische film over wreedheden in Oekraïne en Wit-Rusland: “Iedereen kan zo’n film maken, de Russen hebben zeker opnamen van graven, doden en executies uit de tijd van hun eigen revolutie gebruikt!” Tijdens het Stalinbewind vielen 20 miljoen doden.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
13
Geen van de beklaagden werd specifiek beschuldigd van vervolging van en moord op de joden. Termen als ‘genocide’ en ‘holocaust’ werden pas later gangbaar. Negerofficieren mochten ten tijde van Neurenberg geen bevel voeren over blanke troepen. De Russische rechter Nikitchenko liet vermelden dat hij het niét eens was met de definitieve vonnissen: hij ging niet akkoord met de vrijlatingen en pleitte voor de doodstraf van Hess. De misdaden van de geallieerden werden niet berecht in het proces, al waren ze ook niet min. Tijdens de bevrijdingsoorlog werden burgerdoelen gebombardeerd om het Duitse moreel onderuit te halen (moral bombing). ‘Bomber Harris’ (de ‘Butcher), die in WO II als luchtmaarschalk het commando over de Engelse bommenwerpers voerde en doelbewust burgerbevolking platbombardeerde ipv militaire/logistieke doelen uit te schakelen, werd na de oorlog in de adel verheven tot baron Sir Arthur Harris. Amerikaanse kranten (die de scoop wilden over Goerings terechtstelling) kopten ’s morgens al met ‘Goering opgehangen’, voor ze van zijn zelfmoord hoorden. Speer stierf in een hotel in Londen, in de armen van zijn veel jongere minnares. Enkele weken na Speers dood doken documenten op waaruit bleek dat Speers rol in de deportatie van de joden toch groter was dan vermoed. Als deze documenten tijdens de Neurenbergprocessen al boven water waren gekomen, hadden ze hem de kop gekost. Von Papen werd bij zijn vrijlating door niemand opgewacht en moest nog drie weken in Neurenberg wachten vooraleer zijn zoon hem kwam ophalen. Goerings beeldschone dochtertje Edda, destijds 11 jaar, probeerde jaren na zijn terechtstelling tevergeefs het ministerpensioen van haar vader te claimen van de Duitse staat. Ze is nu nog steeds een leading lady van het Duitse neonazisme. Van Speers bouwwerken in Berlijn blijven enkel nog een paar straatlantaarns over. In Neurenberg staan op het terrein van de Parteitagen nog een paar gebouwen overeind. Schacht suggereerde de naam ‘Iran’ als nieuwe naam voor Perzië.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
14
PERSFOTO’S
Persfoto 1 © Stef Depover
Persfoto 2 © Stef Depover
Persfoto 3 © Stef Depover
Als u een van bovenstaande foto’s in hoge resolutie wenst te ontvangen, mail dan naar
[email protected].
HITLER IS DOOD
PERSINFO
15
INFO CREDITS tekst & regie muziek spel scenografie kostuums research & dramaturgie techniek foto’s affiche
Stijn Devillé Rudy Trouvé, Geert Waegeman en Gerrit Valckenaers Warre Borgmans, Dirk Buyse, Kris Cuppens, Janne Desmet, Jos Geens, Pieter Genard, Maarten Ketels, Sara Vertongen en Rik Van Uffelen Stef Depover Anna Seniow Els Theunis en Ruth Mariën Thomas Verachtert, Bas Banen en Stefan De Reese Stephan Vanfleteren
PRAKTISCH SPEELDATA IN ’t ARSENAAL VR 6 + ZA 7 + ZO 8 (matinee) NOVEMBER | 20u15, matinee om 15u ‘t ARSENAAL, Hanswijkstraat 63 – 2800 Mechelen | ingang langs het Dijlepad, kant Kruidtuin INFO/RESERVEREN: tickets: 13/10/8 € | 015 42 25 44 + www.tarsenaal.be OP REIS IN VLAANDEREN EN NEDERLAND: MA 9 NOVEMBER T/M ZA 19 DECEMBER | speellijst zie www.tarsenaal.be
HITLER IS DOOD
PERSINFO
16
BRONNEN Originele notulen van de rechtbank: Avalon Project van Yale University Voorafgaande verhoren: De Verhoren. De nazi-elite ondervraagd (Richard Overy) Terwijl de strop hun wachtte. Dagboek van de Amerikaanse gevangenispsycholoog in Neurenberg 1945-1946 (Gustave M.Gilbert) Neurenberggesprekken (Robert Gellately, naar Leon Goldensohn) Speer. Een biografie. (Joachim Fest) Onbeantwoorbare Vragen (Joachim Fest) Hitlers laatste dagen (Joachim Fest) Nuremberg. A personal record of the trial of the major nazi war criminals (Airy Neave) Het Proces van Neurenberg (Steffen Radlmaier) Het Proces van de Eeuw (Bradley F.Smith) The Nuremberg Legacy (Norbert Ehrenfreund) Eichmann in Jerusalem (Hannah Arendt) LTI. De taal van het derde rijk (Viktor Klemperer) Hitler 1889-1936, Hoogmoed (Hubris) (Ian Kershaw) Hitler 1936-1945, Vergelding (Nemesis)(Ian Kershaw) In Europa (Geert Mak) De Brand (Jörg Friedrich) Commandant of Auschwitz (Rudolf Hoess) Backing Hitler (Robert Gellately) De ogen van Miljoenen (Martha Gellhorn) Albert Speer. Verstrikt in de waarheid (Gitta Sereny)
HITLER IS DOOD
PERSINFO
17
