seizoen 10/11
E DEDUCATIEVE U C A T I E V E BIJLAGE BIJLAGE
HIJ HEEFT STIJL
popmuziek
1
seizoen 10/1 1
“Hij heeft stijl” neemt je mee op een muzikale rollercoaster doorheen verschillende muzikale stijlen. Lennaert Maes (Lenny en de Wespen) is de deskundige gids op je reis van klassiek over dixieland, van jazz naar blues, via country, reggae, latin, salsa en tango naar wereld- en experimentele muziek. Op z’n eigen, verfrissende manier laat hij je zien dat hedendaagse popmuziek misschien wel minder hedendaags is dan je denkt! In deze bijlage vind je al het nodige om de leerlingen voor te bereiden op het muzikale bezoek. Achtergrondinformatie, tips en opdrachten helpen je om hen klaar te stomen voor de voorstelling. Niet alle genres en muziekstijlen komen aan bod, want dat zijn er onnoemelijk veel. We lichten er de belangrijkste uit die een link hebben met de hedendaagse popmuziek. Veel plezier ermee!
2
DANCE Je hoeft geen Einstein te zijn om te weten dat de term “dance” gewoon “dans” betekent, een lichamelijke en puur menselijke vorm van expressie door gebaren, lichaamsbeweging en mimiek. Oorspronkelijk had dans, net als muziek, een culturele en religieuze betekenis. Mensen dansten om de goden te bezweren en aanroepen, denk maar aan regendansen, liefdesdansen, rouwdansen of dierendansen… Een hele tijd later, zo’n 3.000 jaar geleden, ontstonden in het oude Griekenland de eerste groepsdansen: de rij-dans (bijna letterlijk “line-dance”). Ook vandaag wordt de dansstijl nog beoefend. Nog zoveel jaren later, in de middeleeuwen, ontwikkelde zich de ballade, wat “een dichterlijk danslied met refrein” betekent. Daarvan komt het fenomeen “ballo”. Een ballo of bal is een happening waarin groepsdans en individuele dans zich afwisselen.
3
In de achttiende eeuw was vooral de wals erg populair. De dans werd verboden door de kerk, die hem beschouwde als een “vuile dans”. Voor het ontstaan van de wals, raakten danspartners elkaar bijna niet aan. Dat was bij het walsen wel anders en daar was de paus niet mee opgezet. De wals kende een echte bloeiperiode ten tijde van de Weense componist Johan Strauss. Maar ook vandaag vinden sommige muzikanten inspiratie in het genre, denk maar aan “Ik hou van u” van onze eigen Noordkaap. In de twintigste eeuw moesten de klassiekere dansstijlen en genres een beetje aan populariteit inboeten en kregen ze concurrentie van Latijns-Amerikaanse, meer exotische dansen als de passo doble, de rumba en, niet te vergeten, de tango. Nog iets later deden dansen als de slow fox, de foxtrot, de jive, de twist, de rock‘n-roll, tot zelfs een genre dat “the funky chicken” genoemd werd hun intrede. Een genre dat we in ons dance-verhaal zeker niet mogen vergeten is de jazz. Vandaag associëren we het genre niet meer echt met dansen, maar oorspronkelijk was jazz wel degelijk uiterst dansbaar. Over de oorsprong van de naam “jazz” bestaat heel wat onduidelijkheid. Een verklaring zegt dat de zwarte slaven in de zuidelijke staten van Amerika hun eigen muziek gingen spelen en die simpelweg “just music” noemden. In hun eigen, verbasterde versie van het Engels werd dat al snel “jazz music” of “gewoon muziek”. Volgens een andere verklaring moeten we de oorsprong van de term zoeken in het woord “jizz”, een vulgair Engels woord voor “sperma”. Hoewel misschien ongeloofwaardig, muziek en dan vooral dansmuziek krijgt wel vaker een naam die verwijst naar seks. Zo betekende “rock-‘n-roll” platweg “neuken” en verwijst “funk” naar de geur die je ruikt wanneer twee mensen seks gehad hebben. 4
Lennaert Maes
5
HEDENDAAGSE DANCE MUZIEK Of het nu trance, euro, techno, hardcore, tectonic, new beat of jumpstyle is, dance in al z’n vormen is een Europese uitvinding. Begin jaren zeventig zette de toen gloednieuwe muziekelektronica, zoals synths en drumcomputers, een groep als Kraftwerk aan om futuristische, avant-garde dansmuziek te maken. De Duitsers worden dan ook vandaag nog altijd gezien als de pioniers van de dance. Hun muziek kende heel wat navolging en evolueerde in de jaren tachtig tot een populair genre, waarvan Depeche Mode een van de vaandeldragers was. Al gauw volgden ook de discotheken. Eind jaren tachtig, begin jaren negentig moest de disco op de dansvloer stilaan plaats maken voor dance. Vandaag de dag is dance, in al z’n verschillende gedaanten, nog altijd een van de populairste muziekgenres ter wereld.
REGGAE Reggae is het exportproduct bij uitstek van Jamaica. Jamaica is een eiland dat exact tussen Noord- en ZuidAmerika in ligt en die ligging laat zich ook horen in de reggae muziek. Reggae vertoont immers invloeden van zowel Noord- als Zuid-Amerika. In z’n meest oorspronkelijke vorm heette reggae , een kruising tussen calypso uit het Zuiden en bigband muziek uit het Noorden. In de jaren vijftig van de vorige eeuw ging reggae zich vermengen met rock-‘n-roll, wat in de jaren zestig resulteerde in ska. Ook vandaag kennen we ska nog als een snellere vorm van reggae. Ska evolueerde – en vertraagde – dan weer naar rocksteady, een genre dat op zijn beurt weer vertraagde en veranderde in roots reggae, kortweg reggae. Ook in België sloeg het genre aan, denk maar aan nummers als “Stapelgek op jou” van Raymond van het Groenewoud. 6
7
R&B Heel wat muziekliefhebbers beweren dat de hedendaagse muziek vooral voortkomt uit vooroorlogse, Amerikaanse en bovendien zwarte blues. Eind jaren vijftig begon de zwarte bevolking in de Verenigde Staten een snellere versie te spelen van hun oerblues. Ze noemden het “R&B” of “rhythm and blues”. De blanke Amerikaanse muziekindustrie zag wel iets in het nieuwe genre en doopte het om tot “rock-‘n-roll”. Echo’s van die vroege rock‘n-roll vind je vandaag de dag zelfs nog terug in de hitlijsten, denk bijvoorbeeld aan “Jungle Drum” van Emiliana Torrini. Maar ook de zwarte R&B bleef bestaan en waaide in de jaren zestig over naar Engeland en het Europese vastenland, en met succes. Als tegenreactie op het succes van het genre gingen heel wat R&B-artiesten van het eerste uur net tragere muziek maken, vaak met goed uitgedokterde vocals en backing vocals. Na een lange stilte steekt R&B de laatste jaren weer de kop op, zij het dan aangevuld met allerlei snufjes uit de dance-scene: computers, synths, samples, vocoders en drummachines.
POP Terwijl rock-‘n-roll in de Verenigde Staten geleidelijk aan aan populariteit moest inboeten, imiteerden Britse muziekgroepjes in de jaren zestig nog volop hun R&B-helden. Een van de groepjes die er plaatselijk succes mee oogstten, was The Beatles. Wat in het begin niet meer was dan een opvallende boysband, groeide na enkele jaren uit tot de grootste en meest succesvolle popgroep die de wereld ooit zou kennen. Sterker nog, na de split
8
The Beatles
in 1970 werd het viertal de muzikale standaard en referentie bij uitstek. Britse popmuziek werd in de jaren zestig gemakshalve “The British Wave” genoemd. Begin jaren negentig maakte die term plaats voor het hipper klinkende “Britpop”. Twee britpopbands die The Beatles soms schaamteloos, maar wel smaakvol kopieerden waren Blur en Oasis. Blur ken je misschien van het nummer “Country House” of “Girls & Boys”. De zanger van Blur, Damon Albarn, kan je vandaag de dag nog horen als stem van de hiphop-dance act Gorillaz. Oasis ken je ongetwijfeld nog van wereldhit “Wonderwall”.
METAL In 1969 vermoordde de rechtse hippiegoeroe en sekteleider Charles Manson onder meer de zwangere actrice Sharon Tate. Met bloed van z’n slachtoffers schreef hij op de muren en koelkasten van hun woningen de woorden “pigs” of “varkens” en “helter skelter”, wat “chaos” betekent, maar ook de naam is van een glijbaanachtige kermisattractie. In de rechtszaal beweerde Manson later de verpersoonlijking te zijn van de duivel. De Amerikaanse zanger Marilyn Manson liet zich door deze figuur inspireren voor z’n artiestennaam. “Helter Skelter” is ook de titel van een nummer van The Beatles uit 1968. Het wordt door muziekkenners vaak beschouwd als het allereerste metalnummers. 9
OPDRACHTEN VOOR ACHTERAF Dance
1. 2. 3. 4. 5.
Waar ontstond de eerste vorm van line-dancing? Waarom vond de paus de wals oorspronkelijk een onfatsoenlijke dans? Welke Weense componist maakte de wals mee populair? Waar vindt de term “jazz” zijn oorsprong? Welke Duitse formatie was erg vernieuwend in de jaren zeventig en geldt vandaag nog altijd als pionier op vlak van dance?
Reggae
Vul in:
Bob Marley – Doe Maar – Calypso – ska – roots reggae – rocksteady – mento (2x) Jamaica – bigband muziek Reggae ontstond op (1). Dat eiland ligt tussen Noord- en Zuid-Amerika en de muziek in het land werd dan ook door beide continenten beïnvloed. De oervorm van reggae heet (2) en is een kruising tussen (3) uit Latijns-Amerika en (4) uit Noord-Amerika. Vanaf eind de jaren vijftig versnelde (5) tot (6). In de jaren zestig vertraagde die stijl tot (7) die dan weer tot (8) vertraagde. De bekendste artiest in het genre heette (9). Ook bij ons had reggae een grote invloed. Zonder ska en reggaemuziek zou een band als (10) bijvoorbeeld niet bestaan hebben. 1 2
5 6
3 4
7 8
9 10 10 10
Rhythm ’n blues
Blues is ontstaan in Noord-Amerika. Toch is er in die oorspronkelijke bluesmuziek een duidelijke link met Afrika. Hoe komt dat? Pop
The Beatles gelden ook vandaag nog altijd als de meest invloedrijke popgroep. Toch was hen een carrière van minder dan (1) jaar samen beschoren. Thuisstad van The Beatles was (2). Twee bands die zich duidelijk lieten inspireren door “the fab four” en elkaar in de jaren negentig stevig beconcurreerden zijn (3) en (4). 1 2
3 4
11
OPLOSSINGEN Dance
1. 2. 3. 4. 5.
Het oude Griekenland Omdat de danspartners te dicht tegen elkaar aan dansten Johan Strauss “Just music”, verbasterd tot “juzz” of “jazz music” Kraftwerk
Reggae
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Jamaica Mento Calypso Big band Mento Ska Rocksteady Roots reggae Bob Marley Doe Maar
12
Rhythm ’n blues
1.
De slaven van de Amerikanen kwamen uit Afrika en brachten hun muziekcultuur mee naar de Verenigde Staten.
Pop
1. 2. 3. 4.
10 jaar Liverpool Blur Oasis
Deelnemers Music Live
TIPS VOOR NA OF VOOR DE VOORSTELLING! Kijk samen met de leerlingen naar de film “Scent of a Woman”, met Al Pacino in de rol van een blinde kolonel op rust met een voorliefde voor tango. Misschien kan je er ook wat tangolessen aan koppelen. Organiseer eens een DJ-sessie in de klas, bouw een vrij klaslokaal voor een middagje om tot discotheek. Maak tijdens de middagpauze radio op school. Elke dag van de week kan je wijden aan een ander muziekgenre. Ga met de leerlingen naar een balletvoorstelling. Maak van de turnles één keer per maand dansles. Leer de leerlingen dan de basispassen van verschillende dansen aan. Laat de kinderen hun lievelingsmuziek meebrengen en om beurten opzetten, bijvoorbeeld tijdens de les plastische opvoeding. De leerlingen kunnen tekeningen maken bij de muziek die die dag op staat.
14
EDUCATIEVE BIJLAGE Deze educatieve bijlage is een uitgave van Jeugd en Muziek Vlaanderen Redactie: Axl Peleman, Elke Van der Velde Vormgeving: Marleen De Maeseneer Verantwoordelijke uitgever: Roel Vanhoeck Baron Hortastraat 13 - 1000 Brussel Tel. 02/507 84 53 - Fax 02/507 84 37
[email protected] www.jeugdenmuziek.be
