Zo is Nederland weer op gang te krijgen
Het vernieuwingsprogramma van Zakenkabinet 2010 De politiek heeft in deze crisistijd een slappe houding en een intellectuele leegte die zij slechts met ambtelijke werkgroepen probeert te vullen. Een Zakenkabinet kan de verstarring in Den Haag doorbreken, op basis van een vernieuwingsagenda die denktank Prospect heeft geformuleerd. Nederland loopt vast. Het landsbestuur lijdt aan verstarring en een schokkend gebrek aan ideeën Onder druk van de economische crisis verlamt het nationale bestuurlijke en politieke apparaat, terwijl dat juist nu krachtig moet handelen. De verzorgingsstaat mist inmiddels elk toekomstperspectief, tweederde van de Nederlanders maakt zich zorgen over de samenleving, grote uitdagingen op gebied van economie, klimaat en energie eisen een strategisch antwoord. Intussen loopt de staatsschuld verder op. En wat doet ‘Den Haag’, het bolwerk van bestuur en politiek in Nederland? Stilstaan en navelstaren. Als antwoord op de crisis is er hooguit is er gekibbel met vakbonden over verhoging van de AOW-leeftijd, spoeddebatten over de koopzondag en behoud van de aanrechtsubsidie voor huisvrouwen. Terwijl deze scharniertijd vraagt om fundamentele vernieuwing en visionair leiderschap, komt het kabinet niet verder dan het instellen van 19 ambtelijke werkgroepen die de toekomst van het land gaan bepalen. Deze stap is het feitelijke failliet van de politiek. Vanwege de crisis en verstarring stelt denktank Prospect, een onafhankelijk platform voor twintigers en dertigers, het Zakenkabinet 2010 in. Prospect wil dat een zakenkabinet de Haagse politiek en overheid drastisch hervormt en dat Nederland het zo noodzakelijke perspectief op de toekomst terugkrijgt. Zowel online als fysiek hebben 140 leden van de netwerkgeneratie meegebouwd aan een vernieuwingsprogramma voor dit Zakenkabinet. Van themakeuze tot prioriteiten is het hele bouwproces open source geweest, transparant en door de gebruikers gestuurd. Zij laten thema’s als bonussen, immigratie en identiteit links liggen. Hoog op de agenda staan duurzaamheid en economie, hervorming van het nationale bestuur, onderwijs en innovatie, sociale verhoudingen en de verhouding tussen generaties. Het Zakenkabinet vindt vasthouden aan de verzorgingsstaat niet belangrijk, wel het creëren van een vrije, open en dynamische houding, een sprankelende innovatieeconomie met plaats voor ontplooiing en excellentie, goed en levenslang onderwijs. De netwerkgeneratie wil oud worden in een land zonder cynisme en vol inspiratie. Een Nederland dat niet aan elkaar hangt van belangenclubs en overheden, maar van sociaal actieve burgers en bedrijven. Risico nemen is gaaf, krampachtig vasthouden aan collectiviteiten is suf. De overheid beperkt zich in haar sturing van de samenleving tot een beperkt aantal terreinen. 1. Duurzaamheid Het belangrijkste onderwerp van het Zakenkabinet is onze leefomgeving. Die wordt – zo is inmiddels wel duidelijk – op termijn ernstig bedreigd. Daarom is een fundamentele omslag komen in groen denken en handelen. Een mogelijke inspirator is het succes van de LED-lamp: een product dat niet alleen goed is voor het milieu, maar ook goed voor de portemonnee en het oog. Over dertig jaar kan de wereld volgens de Scientific American zijn energie halen uit wind, water en zon. In de periode die nodig is om deze technologieën te optimaliseren, zijn gas en nucleaire bronnen een tijdelijke oplossing. Kolencentrales mogen niet worden gebouwd. In nauwe samenwerking met het bedrijfsleven wordt in Nederland een smart grid (slim stroomnet) aangelegd, alsmede een feed-in systeem naar Duits model
(energieproducenten krijgen twintig jaar lang een vaste prijs, betaald uit een opslag op elektriciteitsrekeningen). Het Zakenkabinet wil de mogelijkheid verkennen tot het instellen van een energieplan voor verbruikers. Vergelijkbaar met een belbundel krijgen zij een vaste hoeveelheid energie. Een hoger verbruik leidt tot een hogere rekening, omgekeerd wordt een korting gegeven of kan het resterende ‘tegoed’ op een marktplaats voor energie worden verhandeld. Dit systeem is commercieel aantrekkelijk en leidt tot bewustwording bij de consument. Het nieuwe duurzaamheidbeleid gaat uit van een heldere regelgeving, het zichtbaar maken van duurzame keuzes (zoals energielabels), het leveren van financiële prikkels waar nodig (bijvoorbeeld een vleestaks of een belasting op CO2), het voorschrijven van doelen in plaats van middelen. Daarnaast heeft de overheid een voorbeeldfunctie te vervullen met duurzaam inkopen en het stimuleren van nieuwe technieken als elektrisch vervoer door ze als eerste te gebruiken. Verder wordt het emissie- en adaptatiefonds uitgebreid voor andere ‘probleemstoffen’ dan CO2, om beschadiging van de natuur en leefomgeving een prijs te geven. De slechtste alternatieven van producten (en diensten) worden verboden of belast. Normen worden vastgesteld op basis van de best beschikbare technieken, zoals in Japan reeds het geval is. 2. Overheid en politiek Om het vastgelopen nationale bestuur enigszins vlot te trekken, zijn concrete stappen nodig, geen enorme structuurwijzigingen. Het Zakenkabinet wil naar een bescheiden en transparante overheid die op hoofdlijnen stuurt. Het bedrijfsleven wordt betrokken bij de oplossing van problemen. Verantwoordelijkheid komt te liggen bij de mensen die de besluiten ook kunnen uitvoeren. Het Zakenkabinet vraagt een constructieve houding van de politiek; dit betekent focus op de lange termijn, luisteren naar alle spelers in de samenleving. Politici zijn vertegenwoordigers; van een belang, van mensen of van een ideologie. Kamerdebatten gaan alleen over de hoofdlijnen van het beleid, de voorzitter van het parlement ziet daar (met extra bevoegdheden) op toe. Na afloop van het Zakenkabinet (in 2011 of 2012) bepaalt de bevolking in rechtstreekse verkiezingen wie het land moet leiden. De overheid speelt in het kielzog van oplettende politici snel in op maatschappelijke veranderingen, waar mogelijk open source en flexibel. We kunnen veel leren van Estland. In de voormalige Sovjetstaat zijn ministerraadbesluiten binnen 30 seconden online en kunnen burgers actief meepraten en –denken. Ook president Obama maakt zijn Administration opener en toegankelijker, waarom zouden wij dat niet kunnen? Voor het maken en uitvoeren van beleid wordt structureel de expertise van externe partijen gemobiliseerd en ingeschakeld. Naar voorbeeld van Google krijgen beleidsambtenaren twintig procent van hun tijd vrij voor innovatie, nieuwe projecten, oriëntatie en persoonlijke ontwikkeling. Elke minister krijgt gratis een werkgroep van Prospect aangeboden. Politieke en bestuurlijke lagen worden herzien en waar mogelijk geschrapt – het land is te klein om op zoveel niveaus bestuurlijk actief te zijn. Verder zijn maatschappelijke organisaties nog te veel afhankelijk van overheidssubsidies, zij zullen door financiering vanuit bedrijfsleven en samenleving los moeten komen te staan van de staat. Zodat ze vrijuit hun rol kunnen spelen en het publiek debat aan te jagen – zonder belangenverstrengeling.
3. Onderwijs Goed en levenslang onderwijs is, volgens de leden van het Zakenkabinet, cruciaal. Om individuele leertrajecten mogelijk te maken moet het onderwijsstelsel overgaan op een volledig andere structuur. Of beter gezegd, het stelsel moet van een structuur naar een proces. Want er is één ding dat het onderwijs in Nederland echt mist – en dat is ambitie. Na de afbraak van het slagschip dat Onderwijs heet kunnen we het leren anno 2010 op een schone lei vormgeven. Onderwijs kan bijvoorbeeld op zowel het streven naar economische vooruitgang als maatschappelijke vooruitgang gebaseerd worden. Individuele leertrajecten komen dan om de hoek kijken, maar ook het streven naar excellentie. De manager maakt plaats voor de praktijkexperts: onderwijzers en leerlingen zelf. De onderwijzer kan optreden als een facilitator, waarbij elementen als sport, muziek en kunst een integraal onderdeel vormen van het ontwikkeltraject van een leerling. De basisaanname van het Zakenkabinet is dat ieder mens zich wil ontwikkelen en ontplooien. De belangrijkste vaardigheden voor de 21ste eeuw zijn het overbrengen van waarden, zelfregie, leren te leren, leren te ontwikkelen. De inhoud volgt wel uit de relatie met de praktijk. We kunnen immers niet bedenken wat de benodigde vaardigheden in de toekomst zijn. De kwaliteit van het onderwijs – met name het beroeps- en het hoger onderwijs – zou enorm gebaat zijn bij gerichte investeringen van het bedrijfsleven. Op drie voorwaarden: de onderwijsdirecteur/decaan is eindverantwoordelijke over het budget, gerichte investeringen worden gekoppeld aan een vrij besteedbaar budget, en er is volledige transparantie over de sponsoring van onderzoeken en instellingen. 4. Innovatie We leven in de tijd van de triple crunch: de combinatie van de financiële crisis, klimaatscrisis en (aankomende) energiecrisis. Daarnaast stijgen publieke uitgaven aan onderwijs, zorg, milieu en mobiliteit sneller dan de economische groei kan bijbenen. Innovatie is dus harder nodig dan ooit, vooral om strategische hervormingen (systeemveranderingen) mogelijk te maken. Anders zijn de verworvenheden van vandaag niet houdbaar. Nederland wordt een proeftuin voor wonen en werken onder de zeespiegel (duurzaam en klimaatbestendig bouwen, buitendijks wonen, kunstmatige eilanden voor de kust. Deze expertise kan vervolgens door Nederlandse bedrijven over de hele wereld worden ingezet. De aanleg en het onderhoud van deze proeftuin wordt gezien de huidige economische omstandigheden moeilijk getrokken door de private en financiële sector. Daarom moet de overheid het goede voorbeeld geven, door bij de eigen investeringen uitsluitend te kiezen voor nieuwe, duurzame en innovatieve oplossingen. Ook zal het Zakenkabinet de wet- en regelgeving zodanig aanpassen dat proeftuinen mogelijk worden. Een aantal urgentiegebieden wordt tot regelvrije zones gebombardeerd. De vrijheid die innovatie nodig heeft moet een institutionele plek krijgen, net als eigen verantwoordelijkheid. Ook in het bedrijfsleven krijgen mensen meer ruimte om hun creativiteit in te vullen. Naast de regelvrije zones introduceert het Zakenkabinet een houdbaarheidsdatum aan iedere nieuwe regel of wet. De geldigheid eindigt na een bepaalde periode en moet handmatig worden verlengd. 5. Economie en ondernemerschap In de 21ste eeuw staat in de economie niet geld en de internationale concurrentieslag centraal, maar vooral de ‘zachte’ waarden van onze collectieve bedrijvigheid als zingeving, authenticiteit, ontplooiing en vertrouwen. Liberaal kapitalisme blijft het uitgangspunt van de internationale economie, wel vindt een fundamentele verschuiving plaats naar maatschappelijk bewust ondernemen. Private partijen worden steeds meer afgerekend op geld (profit), hun invloed op mensen (people) en het milieu (planet).
Het Zakenkabinet stelt zich zeer terughoudend op in het economisch beleid en wil vooral faciliteren, niet sturen. Zo komt er een vertrouwenswijzer tussen bedrijven en consumenten. In de Nieuwe Economie bestaat een andere manier van samenwerken: organische netwerken met branchevreemde samenwerkingsvormen. Snelle contacten, losse verbanden, een focus op de kerncompetenties en de rest uitbesteden. Vertrouwen is daarbij de sleutel, niet alleen tussen aanbieder en gebruiker, maar ook onderling bij ondernemers (van multinationals tot zzp-ers). Een transparant ratingsysteem kan goed helpen om het door de crisis aangetaste vertrouwen terug te winnen. Zeker in de financiële sector. Op de arbeidsmarkt vindt een fundamentele shift plaats: steeds meer mensen werken niet in loondienst, maar als zelfstandig ondernemer of freelancer. De rechtsposities van werkenden lopen daardoor verder uiteen. Het is vanzelfsprekend dat het Zakenkabinet het evenwicht daarin weer terugbrengt. Werknemers, zzp-ers en ondernemers hebben grote behoefte aan een eerlijk en transparant speelveld op de arbeidsmarkt. In het structurele overleg tussen overheid en samenleving ontbreekt structureel het geluid van jongeren, vrouwen, allochtonen en freelancers. Deze groepen ‘arbeidsleveranciers’ zijn niet georganiseerd, in tegenstelling tot de blanke mannelijke vijftigers die de vakbonden domineren. Daarom moet het oude vakbonds- en werkgeversmodel worden opgeheven. De polder van de toekomst heeft onder meer een online systeem voor het in kaart brengen van individuele voorkeuren. 6. Sociale cohesie en generaties Valt de samenleving uit elkaar? Versplintert de sociale cohesie onder druk van globalisering, individualisering en vergrijzing? Een meerderheid van de Nederlanders denkt van wel. Volgens het Zakenkabinet ligt de sleutel tot verandering bij de burgers, niet bij de overheid. Daarom is eigen initiatief hard nodig; iedereen ondernemer van zijn leven is het uitgangspunt! Het onderlinge contact van vrienden, buren, collega’s en in (toevalige) netwerken is meer waard dan de gemiddelde integratienota. Het wegvallen van oude maatschappelijke structuren geeft ons de kans nieuwe systemen ervoor in de plaats te brengen. Kijkend naar de toekomst heeft het Zakenkabinet een mooi uitzicht. Deze generatie zeurt niet zoveel en is in staat om bezieling terug te brengen, daar waar apathie lijkt te heersen. Zij gaat liever zelf concreet aan de slag met verbetering van de samenleving dan tientjeslid te worden van versleten maatschappelijke clubs. Vanzelfsprekend gaat de overgang van een topdown maatschappelijk middenveld naar een subsidieloze civil society met horten en stoten gepaard. Niet alleen omdat de zittende macht mondjesmaat ruimte laat voor vernieuwing, maar ook omdat de netwerkgeneratie niet altijd effectief is met haar nadruk op flexibele verbanden, pragmatisme en de wens tot snelheid. De vernieuwing van de instelling tussen burger en overheid, maar ook tussen burgers onderling is work in progress. De leden van het Zakenkabinet vinden het ideaal van de verzorgingsstaat niet cruciaal voor de toekomst. De opbouw van een nieuwe samenleving moet echter niet ten koste gaan van generaties die hun hele leven in of voor de verzorgingsstaat hebben gewerkt. Zij zouden ons niettemin de ruimte moeten geven – en wij geven hen de toekomst waaraan zij hebben gebouwd. Naar 2010 Dit vernieuwingsprogramma is het resultaat van collectieve (online) denkkracht door de netwerkgeneratie. Het Zakenkabinet 2010 heeft een duidelijke agenda opgeleverd om Nederland weer op gang te krijgen, het is nu aan de macht om te reageren op onze voorstellen. De meest kansrijke daarvan zal Prospect de komende maanden – in een open en toegankelijk proces – verder uitwerken. Zij zullen begin 2010 het licht zien.
Ruim voordat de 19 bureaucratische denktanks van het kabinet hun stapels rapporten zullen afleveren aan het Binnenhof. Joop Hazenberg, Farid Tabarki en Pepijn van Dijk zijn teamleden van denktank Prospect.
Wilt u meer informatie over Joop Hazenberg? Neem contact op met Speakers Academy®. Telefoon: +31 (0) 10 – 433 33 22 of per e-mail:
[email protected]
