Het tuinenboekje Hoe maken we de Tielse tuinen groener?
gemeente T i e l
Heeft u net de sleutel gekregen van uw nieuwe huis of appartement? Heeft u plannen om uw tuin te veranderen? Zoekt u naar een manier om uw tuin of balkon mooier en groener te maken? Ziet u op tegen het onderhoud in uw tuin of op uw balkon? Vindt u dat uw straat wel wat groener mag, in plaats van alleen maar blik en bakstenen? Om u te helpen bij deze vragen heeft de gemeente in dit boekje praktische tips beschreven hoe u uw tuin of balkon groener kunt maken. Het is onmogelijk om in zo’n klein boekje complete informatie te geven: iedere situatie is immers verschillend en vraagt weer om andere creatieve oplossingen. Laat dit boekje u op weg helpen. De gemeente Tiel heeft veel plannen hoe Tiel groener te maken. De meeste van deze plannen gaan over het openbaar groen. Bomen worden beschermd in de Bomenverordening en jaarlijks worden vele stukjes openbaar groen opgeknapt. Omdat de beschikbare ruimte voor openbaar groen steeds meer onder druk staat van nieuwbouw, parkeerplaatsen, en dergelijke, wordt het belang van de particuliere tuin en het balkon voor het Tielse groen steeds groter. De laatste jaren zie je dat het groen in tuinen vervangen wordt door grind en bestrating. Dat is jammer, want juist de tuinen kunnen bijdragen aan een groener Tiel. Waarom meer groen in de tuin? Bomen en planten zijn goed voor onze gezondheid en verfraaien de woonomgeving. Ze leveren zuurstof, geven schaduw op hete dagen en beschutting tegen regen en wind. Daarnaast nemen ze stof op uit de lucht, zodat de lucht schoner wordt. En een woonstraat met mooie bomen en planten levert een fleurig straatbeeld op. Want wie kijkt er nou graag naar alleen bakstenen en geparkeerde auto’s? 2
Bomen en planten zijn onmisbaar voor het leven van vele soorten vogels, vlinders en bijen. Dit geldt niet alleen voor bomen en planten in natuurgebieden, maar ook bij u in de tuin. En die bezoekers in de tuin maken de tuin boeiender en zijn erg leerzaam voor kinderen. Een tuin krijgt nóg meer waarde voor dieren als er water aanwezig is. Dit kan in de vorm van een vogeldrinkbak of vijver. Tenslotte helpt een groene tuin bij het tegengaan van wateroverlast. In een tuin met veel bestrating kan het water niet weg, waardoor bij grote buien het rioolstelsel overbelast raakt. Een groene tuin werkt als een spons: door tijdens regen het water op te nemen en bij droog weer het water te verdampen hoeft er geen water te worden afgevoerd naar de riolering.
Tenslotte draagt een mooi ingerichte en onderhouden tuin of balkon bij aan de waarde van uw woning. Aanleg van een groene tuin Maak een goed plan voor de aanleg van uw groene tuin. Zo kan worden voorkomen dat een groene tuin in de toekomst problemen gaat geven. Bomen kunnen te groot worden of planten kunnen gaan woekeren. Maar ook het onderhoud van een tuin kan te veel worden. Al deze problemen zijn te voorkomen door een goed plan voor de aanleg te maken. Stel uzelf de volgende vragen: Welke onderdelen wil ik in een tuin? Hoe leg ik die goed aan? Welke soorten beplanting zijn het meest geschikt? Hoe groot wordt die specifieke boom na een aantal jaren? Welke planten hebben weinig last van luizen? Hieronder volgen voor de meeste onderdelen van de tuin enkele praktische tips, maar bedenk: geen enkele tuin is helemaal vrij van onderhoud.
Afscheidingen In plaats van een houten schutting kunt u natuurlijk kiezen voor een groene haag. Veel vogels zullen u dankbaar zijn voor de nestgelegenheid en beschutting die een haag hen biedt. Enkele veel gebruikte soorten zijn:
Een mooie én goedkope afscheiding die echt past in het rivierengebied is een afscheiding die gemaakt is van door elkaar gevlochten wilgentenen. Een moderne afscheiding maakt u van betongaas tussen houten palen. Dit gaas laat u begroeien met klimop (wintergroen), eventueel in combinatie met een bloeiende klimplant (clematis, kamperfoelie, klimroos). U krijgt dan een groene, onderhoudsarme erfafscheiding die niet veel ruimte inneemt. Ongeveer eenmaal per jaar snoeien van de beplanting volstaat. Als u een afscheiding op de erfgrens wilt plaatsen, doet u er verstandig aan om eerst met uw buren te overleggen.
Bomen Bomen zijn vaak de blikvangers in een mooie tuin en zijn erg belangrijk voor vogels en insecten. Daarnaast hebben de bomen een bijzonder positieve uitwerking op het klimaat. Maar bomen kunnen na verloop van tijd ook overlast veroorzaken omdat ze groter groeien dan oorspronkelijk uw bedoeling was. Het is daarom belangrijk om eens goed na te denken over de boomsoort van uw keuze. In een kleine tuin wordt een blauwe ceder of een plataan al snel te groot, terwijl juist fruitbomen bijzonder goed passen in het Betuwse landschap en bij de historie van
Soort haag
Eigenschappen
Liguster
Groeit redelijk snel; bladverliezend; witte bloempjes in het voorjaar; goedkoop.
Laurierkers
Wintergroen. Groeit snel en breed, dus minstens twee keer per jaar knippen.
Beuk of haagbeuk
Groeit redelijk snel (haagbeuk) tot middelmatig (beuk). Verdord blad blijft in de winter aan de struiken (beuk) voor een mooi beeld en privacy in de winter. Groeit goed op doorlatende grond. Goedkoop.
Taxus
Wintergroen. Langzame groeier, dus één keer per jaar knippen is voldoende. Duur in aanschaf.
Div. coniferen
Wintergroen. Groeisnelheid afhankelijk van de soort. Past niet in een natuurlijke tuin.
3
Tiel. Laat u goed adviseren bij een kweker, hovenier, tuincentrum of via internet. Enkele voorbeelden van bomen die geschikt zijn voor een kleine tuin vindt u hieronder.
zorgen voor vogelvoedsel in het najaar en de winter. De bloemen van struiken en vaste planten vormen een bron van nectar voor vlinders, bijen en andere insecten.
Soort boom
Eigenschappen
Meidoorn, krentenboompje, lijsterbes, japanse esdoorn, Comus controversa, Cornus mas, Pyrus salicifolia, Parrotia
Max. 6 meter hoog; sommigen met mooie bloei en herfstkleur of met vruchtjes die aantrekkelijk zijn voor vogels.
Bolacacia, bol-es, bolesdoorn, bolcatalpa
Deze bomen blijven in bolvorm zonder dat ze jaarlijks gesnoeid hoeven te worden. Ideaal voor de erg kleine tuin.
Fruitbomen
Vooral laagstamsoorten appel, peer, pruim en mispel zijn erg geschikt voor een kleine tuin. Hoogstambomen in het gras vormen een ideale zitplek in de zomer. Educatief en leuk voor kinderen; kenmerkend voor de Betuwe. Er zijn ook sierappels en –peren. Deze geven geen eetbare vruchten, maar de boom blijft wel klein en bloeit mooi. Wel jaarlijks snoeien.
Zuilbomen
Zuilvormige bomen (sommige soorten prunus, beuk, eik, liriodendron) worden wel hoog, maar blijven smal. Daardoor minder overlast. Prima beschutting voor vogels. Vooral de prunus bloeit mooi in het voorjaar.
Knot-, dak- en leibomen
Bomen die gesnoeid zijn in een knot-, dak- of leivorm (wilg, moerbei, plataan, linde, iep, haagbeuk, appel, peer), nemen weinig ruimte in. De dakvorm is geschikt als natuurlijke parasol. Leibomen kunnen een goed middel zijn tegen inkijk van de (over-)buren. De knotwilg past prima in het rivierenlandschap. Nadeel: al deze bomen moeten jaarlijks worden gesnoeid.
Voor het kappen van een boom met een stam die dikker is dan 20 cm, heeft u over het algemeen een kapvergunning nodig. Het voordeel van kleinere bomen is dat het erg lang duurt voordat ze deze dikte bereiken. Meer informatie over de kapvergunning vindt u in het Bomenboekje van de gemeente Tiel.
Struiken, vaste planten en eenjarigen Struiken en vaste planten bepalen door hun vorm en bloei vaak de sierwaarde in de tuin. Veel struiken vormen een schuilplaats voor vogels. Besdragende struiken 4
Let bij het kopen van planten erop dat de tuin het gehele jaar aantrekkelijk is. Dus kies verschillende planten, waarvan de bloeitijden verspreid in het seizoen liggen. Als u ook planten neemt die in de winter groen blijven, dan blijft uw tuin ook in de winter voor vogels, maar ook voor uzelf, aantrekkelijk. Teveel van deze wintergroene soorten in de tuin zorgen meestal voor een saaie aanblik. Juist planten die hun blad verliezen of 's winters geheel afsterven, zorgen voor een intensieve beleving van de seizoenen. Denkt u ook eens aan klimplanten. Deze
nemen weinig ruimte in, maar zijn een aanwinst voor een mooie tuin en bovendien erg nuttig voor vogels. Eenjarigen en kuipplanten die in pot staan, vormen vaak de accenten in de tuin. Door hun geringe afmetingen zijn ze ook bijzonder geschikt voor de kleine tuin. Er zijn vele tuinboeken en internetsites over eigenschappen van planten. Hieronder vindt u enkele voorbeelden van planten met hun eigenschappen:
worden opgevangen in een vijver of bijvoorbeeld in een ondergrondse wateropslag. Zo helpt u mee aan een zuiniger gebruik van de riolering. Als u een regenton aanbrengt, kunt u het regenwater gebruiken voor het watergeven van uw kamer- of tuinplanten. Dat bespaart u het gebruik van kostbaar drinkwater en het zachte regenwater is beter voor uw planten.
Soort plant
Eigenschappen
Vaste planten: Echinacea, Veronica, Sedum, Echinops, Nepeta, IJzerhard, Tijm, Leverkruid Struiken: Vlinderstruik, caryopteris, horentsia, Viburnum
Mooie bloemen. Vaak aantrekkelijk voor vlinders en andere insecten.
Klimplanten: klimop, vuurdoorn, klimhortensia, kamperfoelie, trompetbloem, klimroos, clematis, wilde wingerd, blauwe regen
Bieden schuilgelegenheid aan vogels; sommige zijn wintergroen; Kamperfoelie, blauwe regen en sommige klimrozen geuren heerlijk.
Heesterrozen en kleinbloemige rozen
Bloeien de hele zomer. Sommige heerlijk geurend. Er zijn rassen die minder gevoelig zijn voor luizen en andere ziektes.
Siergrassen als Miscanthus (kleine varianten)
Geven een sierlijk en speels effect.
Eenjarigen (Pelargonium, Fuchsia, Lobelia, Petunia) Kuipplanten (Agapantus, Agave, palmen, Abutilon, Bougainvillea)
Bloeien vaak rijkelijk de hele zomer. Vragen veel onderhoud. Zijn vorstgevoelig.
Buxus, Taxus, Vinca, Pachysandra, Viburnum, Cotoneaster, Waldsteinia
Wintergroene struiken; soms bodembedekkend, sommige met mooie bloemen.
Water in de tuin Water in de tuin is een bron van leven. Veel dieren bezoeken een vijver zoals vogels, libellen en kikkers. Een kleine vijver, bijvoorbeeld gemaakt van een oude waterteil of houten kuip, is een mooi alternatief voor de kleine tuin of een balkon. Deze kleine varianten bevriezen in de winter en zijn daardoor niet geschikt voor vissen of kikkers. Maar ook het teveel aan regenwater kan 5
Toepassing
Eigenschappen
Vijver
Aantrekkelijk voor planten, dieren en de tuinbezitter. Er is altijd wat te beleven rond een vijver. Educatief voor kinderen.
Regenton
Waterbesparend; gunstig voor de rioolcapaciteit. Regenwater is beter voor de (kamer)planten dan kraanwater.
(Ondergrondse) wateropslag
Helpt verdroging tegen te gaan. Gunstig voor rioolcapaciteit. Vermindert waterproblematiek.
Gras Uiteraard is het groene gazon bij iedereen bekend. Maar een gazon kan ook een prima alternatief zijn voor een verharding bij een oprit. Met een goede ondergrond en het gebruik van kunststof platen met honingraatstructuur of betonnen grasstenen, kan een stevige oprit gemaakt worden die er groen uitziet en waar het regenwater doorheen kan zakken. Tip voor een spannender gazon: werk met hoogteverschillen. Door het verschil in hoog en laag en zon- en schaduwzijde, ontstaan er verschillen in de grasmat die interessant kunnen zijn voor de verschillende dieren in de bodem. Daarnaast kunt u met dit hoogteverschil ook mogelijkheden creëren voor de opvang van regenwater. U draagt dan bij aan het oplossen van de waterproblematiek. Een gazon kunt u aanleggen door middel van inzaaien van graszaad of door het leggen van graszoden. Er bestaan ook graszaadmengsels voor langzaamgroeiende gazons of gazons die in de schaduw liggen.
6
Verlichting Uw tuin kan er nóg mooier uitzien met een uitgekiende verlichting. Maar die verlichting heeft ook nadelen. Licht in de nachtelijke uren is hinderlijk voor mens en dier. Het verstoort het slaapritme. Daarnaast verbruikt verlichting kostbare energie. Om het energiegebruik te verminderen kunt u gebruik maken van energie-zuinige LED-lampen en van tijdschakelklokken of bewegingsmelders. Die laatste zijn ook effectief tegen ongewenst bezoek. Het gebruik van verlichting op zonneenergie kan een mooie uitkomst zijn voor uw tuin. Er zijn tegenwoordig mooie en betaalbare zonne-energie lampen verkrijgbaar. Verhardingen Een trend van de laatste jaren is het gebruik van veel verharding in de tuin. Naast dat verharding enig onderhoud vraagt (onkruid en mos in de voegen; alg op tegels), heeft dit nog meer nadelen. Het regenwater kan niet in de grond zakken (waardoor de riolering overbelast raakt), het klimaat in de de tuin wordt nadelig beïnvloed (bestrating weerkaatst warmte) en de verharding heeft geen enkele waarde voor de natuur (planten, vogels, insecten). Daarom is een beperkt en verstandig gebruik van verharding aan te bevelen. Een paar tips:
Soort verharding
Eigenschappen
Grind
Waterdoorlatend. Geluid verraadt (ongewenste en gewenste) bezoekers. Leg grind op anti-worteldoek met een zandondergrond.
Grasstenen, honingraatplaten
Combineert draagkracht met groen uiterlijk; waterdoorlatend. Zorg ook hier voor een stevige ondergrond.
Gebakken klinkers
Toegepast op smalle paden of rijstroken, zijn gebakken klinkers een natuurlijk ogende verharding. Door kleine oppervlakten toe te passen, kan afwatering plaatsvinden in het groene gedeelte van de tuin. Er zijn ook waterdoorlatende klinkers.
Betontegels
Gladde tegels vergen minder onderhoud dan grindtegels. Gebruik kleine oppervlakten, zodat het regenwater makkelijk in de rest van de tuin kan afwateren.
Houtsnippers/boomschors
Prima pad voor een natuurlijk gedeelte in de tuin, met name in de schaduw. Na verloop van tijd dient het aangevuld of vernieuwd te worden. Onkruidgroei bij weinig belopen paden.
Eetbare planten en bloemen Uw eigen tuin is prima geschikt voor het kweken van uw eigen groenten of planten met eetbare bloemen. Hier hoeft u echt geen ervaren moestuinder voor te zijn. Door in de tuin de sierplanten hier en daar af te wisselen met een kropje sla of een rode kool, wordt de tuin nóg aantrekkelijker. Steeds meer tuincentra verkopen groenteplanten. Iets bewerkelijker is het om in het voorjaar uw eigen groenten of bloemen te zaaien. Wist u dat sommige bloemen ook eetbaar zijn? Bijvoorbeeld de Oostindische kers of kleinbloemige viooltjes zijn eetbaar en kunnen een zomerse salade mooi opfleuren.
En wat is er nou leuker dan een bosje bloemen dat je zelf hebt gekweekt?
Kinderen een eigen tuin Als u uw kinderen enthousiast wilt maken voor tuinieren, geeft u ze dan een eigen hoekje waar ze kunnen experimenteren. De meeste kinderen zullen hier enthousiast op reageren. Wanneer u ze hun eigen groente laat kweken, kan dit ook hun eetgedrag positief beïnvloeden. 7
Onderhoud Het onderhouden van een tuin is voor veel mensen een ontspannende en goedkope hobby. Maar niet iedereen heeft evenveel tijd en zin voor het intensief onderhouden van de tuin. Toch is het belangrijk om regelmatig de tuin te onderhouden. Te weinig onderhoud uit zich vaak in overgroeide beplanting, weelderige onkruidgroei en bij bomen vaak meer overlast voor de omgeving.
Tips voor een onderhoudsvriendelijke tuin: Soort of materiaal
Eigenschappen
Bodembedekkers en varens i.p.v. tegels
Ideaal voor een schaduwhoekje waar bestrating toch elke keer weer groen wordt. Als de planten eenmaal tegen elkaar groeien, zal er nauwelijks onkruid meer door komen.
Bomen
Laat u goed informeren over de groeiwijze en uiteindelijke afmetingen van de boom. Een juiste boomsoort op de goede plek geeft u (en uw buren) jarenlang plezier. Gebruik bij een parkeerplaats of terras geen soorten die veel last hebben van luizen of andere plagen en ziektes.
Hagen en heesters
Gebruik langzaamgroeiende of kleinblijvende soorten in een kleine tuin. Dan hoeft u minder te snoeien en te knippen.
Gazon of planten?
Gazon moet natuurlijk vaak gemaaid worden. Maar misschien vindt u dat plezieriger werk dan onkruid verwijderen tussen de planten. Andere mensen vinden onkruid wieden of schoffelen heel ontspannend en zien op tegen het wekelijkse maaien.
Vijver
Een vijver met voldoende planten en geen (of zeer weinig) vissen heeft helder water en vergt minder onderhoud.
Bestrating
Leg bestrating alleen aan op plekken die veel gebruikt worden en in de zon liggen. Onkruid en algen blijven dan tot een minimum beperkt.
8
Ontwerp Een onderhoudsarme tuin begint bij een goed ontwerp. Door goed na te denken over de te gebruiken soorten en materialen, kan overmatig onderhoud voorkomen worden. Een vakman kan u praktische tips geven voor uw specifieke tuin. Vraag er naar bij hovenier of tuincentrum. Bestrijdingsmiddelen en bemesting In iedere tuin is er wel eens sprake van onkruid of een aantasting door bladluizen of slakken en de meeste verhardingen worden wel eens groen door algen. Het gebruik van chemische middelen is sterk af te raden. Zelfs bij een juiste toepassing blijft er gevaar voor mens en dier. Ook bij uitspoeling naar de bodem hebben ze een dodelijk effect op de nuttige dieren in de bodem. Overmatige onkruidgroei kunt u voorkomen door een goed ontworpen tuin met daarin de juiste combinatie van beplantingen. Slakkenvraat kunt u tegengaan door de tuin niet te netjes te onderhouden (slakken houden namelijk van half verteerd blad). Mocht er een plant vol zitten met luis, dan is stevig afspoelen met koud water meestal afdoende. Mocht er sprake zijn van een complete plaag, laat u dan informeren over de meest milieuvriendelijke stoffen. Sommige fabrikanten zijn gespecialiseerd in middelen die het milieu zo min mogelijk belasten.
Om uw gazon en planten gezond te laten groeien en bloeien, is tijdige bemesting belangrijk. Goedkoop is vaak duurkoop. De eenvoudige kunstmest lijkt goedkoper, maar heeft als nadelen dat het slechts enkele weken werkzaam is en giftig is voor het bodemleven. Veel beter is het gebruik van organische meststoffen als (eko-)compost, koemestkorrels of andere organische meststoffen van diverse fabrikanten. Ook het gebruik van zeewierkalk is veel beter dan het gebruik van chemische kalkmeststoffen. Kijk voor meer informatie op diverse internetsites of op de verpakkingen van de meststoffen. De meest milieuvriendelijke bemesting (én bodemverbetering) van de tuin is door middel van compost van uw eigen composthoop. Een hoekje van 1 bij 1 meter is voldoende. Ook zijn er goede compostvaten verkrijgbaar. Als u groente- en tuinafval daarin verzamelt en vermengt met wat grond, krijgt u bruikbare compost. Goede compost stinkt niet, dus laat u goed informeren via de vakman of internet.
9
Meer informatie Het Bomenboekje, informatie over de bomenverordening en kapvergunning, gemeente Tiel, www.tiel.nl
Verenigingen en Stichtingen - Vereniging Groei & Bloei (Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde). Leden van de vereniging ontvangen via het blad Groen&Bloei veel praktische tuintips en wetenswaardigheden, www.kmtp.nl - Nationale Bomenstichting, voorlichting en advies over bomen met op de website o.a. een Bomenkiezer voor de ideale boom in uw tuin, www.bomenstichting.nl - Stichting Natuur en Milieu werkt met hart en ziel aan een mooi landschap, een rijke natuur en een gezond milieu, www.natuurenmilieu.nl - Stichting Milieu Centraal informeert consumenten over energie- en milieubesparende mogelijkheden in het dagelijks leven. Meer informatie over een praktische en milieu vriendelijke tuin is beschikbaar via www.milieucentraal.nl - Vogelbescherming Nederland, brochure 'meer vogels in de tuin', www.vogelbescherming.nl - Stichting Groenkeur. Kwaliteitskeurmerk voor hoveniersbedrijven, www.groenkeur.nl - De Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur is de overkoepelende organisatie van tuin- en landschapsarchitecten en organiseert onder andere jaarlijks de Tuinontwerpdag met spreekuur en lezingen, www.nvtl.nl - De Vlinderstichting heeft tips voor een vlindervriendelijke tuin, www.vlinderstichting.nl, met voorbeeldborders voor uw eigen situatie op www.uwtuinvolvlinders.nl Informatie en voorbeelden over water in de tuin - Stichting RIONED stimuleert de zorg voor de riolering en water in de stad in Nederland, website over ondermeer water in de tuin: www.riool.info - AquaRO richt zich op het raakvlak van water en RO en geeft op haar website veel inspiratie over water in de tuin, www.aquaro.nl , tabblad inspiratie. - Boekje 'Water in de tuin', Jan-Willem Driessen, Roodbont Uitgeverij, www.roodbont.nl Informatie over aanschaf en onderhoud van fruitbomen - Stichting Nationaal Fruitpark Ochten www.fruitpark.nl - www.steunpunthoogstamfruit.nl - www.landschapsbeheergelderland.nl Algemene infomatie - www.plantenvinder.nl - tuin.startpagina.nl
Meer informatie over de inrichting en onderhoud van een groene tuin vindt u bij tuinarchitecten, tuincentra, hoveniers en kwekers in de regio.
10
Colofon Dit is een uitgave van de gemeente Tiel, Afdeling Stadsbeheer, augustus 2009 Gemeente Tiel Achterweg 2 Postbus 6325, 4000 HH Tiel Tel: (0344) 637 111 Fax: (0344) 637 299 e-mail:
[email protected] internet: www.tiel.nl Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Redactie: Afd. Bestuur en Communicatie Druk: Repro gemeente Tiel September 2009
