Groen Links Zuid Holland, 11 oktober 2014
Hoe kunnen we oudbouw woningen energieneutraal maken? Lessons learned “20x Energieneutraal” Samenwerking Gemeente Den Haag, gemeente Delft en Stadsgewest Haaglanden
Hoe kom je van:
naar: • • • • • • • • • •
Foto: 2008
• • • •
Bewuster stookgedrag Passieve zonnewarmte (glas) Betere isolatie Radiatie (vloerverwarming, wandverwarming) Zonnecollectoren voor warmwater Windenergie Houtkachel Warmtepomp Zelf inkopen elektriciteit en warmte Benutten eigen restwarmte douche, wasmachine, vaatwasser (WTW) Vraaggestuurde ventilatie PV collectoren Bodemwarmte en opslaan overtollige warmte ‘s zomers … 2
Hoe kunnen we onze meest onzuinige woningen energie neutraal maken (passief renovatie)
2
+
0
Hoe kunnen we onze meest onzuinige woningen energie neutraal maken (passief renovatie)
2
+
0
Business case: 80% energie besparen voor 10x de jaarnota
Waar staan de meest onzuinige huizen?
•
Laan van Meerdevoort grens van het zand
•
Rond 1900: stadsuitbreiding ‘duurdere’ particuliere woningen tussen het centrum en Scheveningen
7
8
Wat is voor bewoners aanleiding tot verbouwen?
Inkomen
Behoefte aan comfort
Eénpersoonshuishouden Tweepersoonshuishouden Gezin Tweepersoonshuishouden Eénpersoonshuishouden Vermogen
Ander ruimtegebruik en comfortbehoefte 9
… we werken bijvoorbeeld steeds vaker thuis
wat vraagt om een constante temperatuur overdag &‘s avonds 10
Sometimes: not for the faint-hearted
11
Voorbeeld: Prins Mauritslaan 158, Den Haag
Voorbeeld: Prins Mauritslaan 158, Den Haag Investering €100.000 0
20
40
60
80
100
120
Woning 1919, label G, aanleiding: comfort
1/1/16 11/1/15
9/1/15
Maatregelen:
7/1/15 5/1/15
•
2011: Nieuwe modulerende ketel
•
2012: Vloerisolatie
•
2013: Nieuw dak, dubbel glas, nieuwe
3/1/15 1/1/15 11/1/14 9/1/14 7/1/14
radiatoren, serre en zonnepanelen
gasverbruik
5/1/14
el. Verbruik
3/1/14
•
2014: Warmtepomp?
1/1/14 11/1/13
Energieverbruik 2013/2014:
9/1/13
- Gas 1500 m3
7/1/13 5/1/13
- Elektriciteit N.N.B.
3/1/13 1/1/13 11/1/12 9/1/12
13 0
50
100
150
200
250
Voorbeeld: Billitonstraat 29, Den Haag
Voorbeeld: Billitonstraat 29, Den Haag Investering ca. €8.000 !! Woning 1904, label G -> D
5/1/15 3/1/15 1/1/15
Maatregelen:
11/1/14
•
2012: Voorzetramen en dubbel glas
•
2013: Dichtmaken aangrenzend portiek;
9/1/14 7/1/14 5/1/14
plaatsen warmtepomp en lage temp
3/1/14
convectoren met DBE el. Verbruik
1/1/14
Aanschaf zonnepanelen en windstroom
gasverbruik
•
11/1/13
2014: vervangen defecte plintboiler
9/1/13 7/1/13
Verwacht energieverbruik 2013/2014:
5/1/13
- Gas 551 m3
3/1/13
- Elektra 5300 kWh !
1/1/13 11/1/12
15 0
200
400
600
800
1000
1200
1400
Voorbeeld: Billitonstraat 29, Den Haag Investering ca. €8.000 Woning 1904, label G -> D
5/1/15 3/1/15 1/1/15
3
Maatregelen:
11/1/14
•
2012: Voorzetramen en dubbel glas
•
2013: Dichtmaken aangrenzend portiek;
9/1/14 7/1/14 5/1/14
plaatsen warmtepomp en lage temp
3/1/14
convectoren met DBE el. Verbruik
2
1/1/14
Aanschaf zonnepanelen en windstroom
gasverbruik
•
11/1/13
2014: vervangen defecte plintboiler
9/1/13 7/1/13
Verwacht energieverbruik 2013/2014:
5/1/13
- Gas 551 m3
3/1/13
- Elektra 5300 kWh !
1
1/1/13 11/1/12
16 0
200
400
600
800
1000
1200
1400
Voorbeeld: Rotterdamseweg 59, Delft Investering < €10.000 0
20
40
60
80
100
Tussenwoning 1906
120
1/1/16
Moeder met jonge kinderen
11/1/15 9/1/15
Wens is om heel zuinig te leven
7/1/15 5/1/15 3/1/15 1/1/15
Maatregelen:
3
11/1/14 9/1/14 7/1/14
gasverbruik
5/1/14
2010: Dubbel glas en nieuwe ketel
•
2012: nieuwe vloer (na overstroming)
•
2013: Houtkachel
•
2014: Serre
el. Verbruik
2
3/1/14
•
1/1/14 11/1/13 9/1/13
Energieverbruik 2013/2014*:
7/1/13
1
5/1/13
Gas 582 m3
3/1/13
Elektriciteit 310 kWh
1/1/13 11/1/12 9/1/12
17 0
50
100
150
200
250
Voorbeeld: opgedane kennis verspreiden Doelenstraat 38
Eerste ‘winter’: •
Dubbel glas, kruipruimteisolatie
•
Vloerverwarming
Tweede winter:
•
Nieuwe ketel
•
Warmtepomp
•
5 zonnepanelen
Resultaat: EPC 0,93
Een energie ”neutraal” huis is eigenlijk niks bijzonders… !!
Dus: maatregelen nemen in twee stappen 1e winter en 2e winter (en 3e winter) 0
50
100
150
200
1/1/2016
•
1/11/2015
Investering spreiden over twee jaar 1. Eerste jaar: bouwfysische
1/9/2015 1/7/2015
maatregelen (HR++ glas, dak-,
1/5/2015 1/3/2015
gevel en vloerisolatie)
1/1/2015
3
1/11/2014
2. Tweede jaar: installatietechniek
1/9/2014 1/7/2014
gasverbruik
1/5/2014
el. Verbruik
1/3/2014
3. Derde jaar: leren wonen in je
2
1/1/2014
(ketel, warmtepomp, panelen)
1/11/2013
‘nieuwe huis’
1/9/2013 1/7/2013 1/5/2013
1
1/3/2013 1/1/2013 1/11/2012 1/9/2012 0
50
100
150
200
19
Statistieken •
Gestart met 26 woningen van vóór 1930, waarvan drie vóór 1899
•
Vrijwel alle woningen hebben zonnepanelen
•
Niet voorzien: ambitie ook mobiliteit te vergroenen 3 Tesla’s, een Mitsibishi Outlander en een BMW i3
•
Bewoners zijn nog volop maatregelen aan het uitvoeren
•
Gasverbruik… 13 Woningen verbruiken 500-1000 m3 gas
∼ 11 Woningen verbruiken minder dan 1500 m3 gas* (*gemiddelde woning in Nederland volgens CBS) – 2 Woningen van 6000+m32700m3
20
Driehoek: ontwerper, opdrachtgever, uitvoerder
Bewoner/opdrachtgever
Ontwerper/ energie architect
Aannemer/installateur
Driehoek: ontwerper, opdrachtgever, uitvoerder Producent
Bewoner/opdrachtgever
Ontwerper/ energie architect
Aannemer/installateur
Wat is de uitdaging? (passief renovatie)
2
+
0
80% energie besparen voor 10x de jaarnota
Uitdaging: vinden nieuwe bewoners •
‘Zwaan kleef aan’: nieuwe groepen van 20 bewoners
•
Makelaarsproject in vooroorlogse wijken
•
Blijven zoeken naar nieuwste duurzaamheidstechnieken, welke technieken leveren minste hinder op?
•
Kun je met een gasloze woning en de laatste 500-1000 m3 gas
verduurzamen? •
Samenwerking met o.a. Energiek Leiden, PWV Schiedam,… Gouda?
•
Energieneutrale bouwkavels: bijv. Buiksloterham; Haarlemmermeer
•
Vanaf 1 januari: nieuwbouw EPC < 0,4
24
Uitdaging markt: nieuwe wegen inslaan •
Investeren is vertrouwen; gesprek aan keukentafel kost echter geld
•
Bewoner zit vast aan wat ‘ie heeft en zoekt flexibiliteit bij aannemer
•
Bewoner wil technologie van nu, nieuwe technologie vormt voor aannemer een risico
•
Installatietechniek vaak nog vrij onbekend bij bouw- & woningtoezicht
•
Samenwerking timmerman & installateur: kans voor synergie
•
Bewoner heeft voorkeur voor esthetiek boven techniek: verkopen duurzaamheid via de garage en de badkamerleverancier?
Bedreigingen en kansen marktpartijen 25
Ardo de Graaf
[email protected] 0652056179
26
