Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten Eindhoven, Juni 2014

Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten Eindhoven, Juni 2014

Vooraf Begin 2012 hebben een aantal personen en partijen zich verenigd in de Stakeholdersgroep Stratumseind met als doel de realisatie van de wederopstanding van het Stratumseind in Eindhoven. Dit heeft inmiddels onder andere geresulteerd in het ondertekenen van een convenant waarin de verschillende partijen zich verklaren actief aan deze wederopstanding te werken. Na een jaar of anderhalf vergaderen zijn wij gevraagd een BeeldKwaliteitsPlan op te stellen waarin de overeenstemmende gedachten en ambities worden uitgewerkt tot een concreet plan voor een vernieuwd Stratumseind. In het kader van het ontwikkelen van dit BeeldKwaliteitsPlan hebben we een stedenbouwkundig onderzoek uitgevoerd waarbij is toegewerkt naar een functionele oplossing. In dit onderzoek is vanuit het heden met historisch besef naar de straat gekeken en is zodoende inspiratie gevonden voor passende transformaties binnen de huidige stedenbouwkundige structuur. Deze studie heeft geresulteerd in een inspirerend plan, dat een concrete doorkijk biedt op hoe het Stratumseind er in de nabije toekomst uit kan zien. Om het overzichtelijk te houden bestaat dit BeeldKwaliteitsPlan uit twee delen:

“Eerste Deel: Beelden Van Een hernieuwd Stratumseind” “Tweede Deel: Verantwoording, Onderbouwing, Onderzoek en Inspiratie”

Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten

Vooraf Eindhoven, Juni 2014

Uit ons onderzoek is gebleken dat: - Het Stratumseind het absoluut in zich heeft om opnieuw de mooiste - Het Stratumseind een gewaardeerd onderdeel van de stad moet straat van Eindhoven te worden, alle kwaliteiten zijn reeds aanwezig maar worden tot nog toe verkapt en daardoor onzichtbaar - Er op het Stratumseind een heleboel ondernemers en pandeigenaren - Het Stratumseind kampt met een hardnekkig en telkens terugkerend zijn die met positieve kracht de schouders onder de opwaardering van imagoprobleem het Stratumseind willen zetten en dat inmiddels ook al doen - Het Stratumseind de straat is met de grootste monumentendichtheid van de stad

- De problemen en door velen geconstateerde negatieve spiraal met positief denken omgedraaid kan worden: een proces dat al volop gaande is

- Er op het Stratumseind een grote diversiteit aan activiteiten plaatsvindt - De bereikbaarheid op en naar het Stratumseind vergroot moet worden

- Het Stratumseind bij uitstek een plek is waar jong en oud elkaar in harmonie kunnen ontmoeten en inspireren.



Om dit te kunnen bereiken moeten we minimaal het volgende doen: - Positieve aandacht aan de straat geven en waarderen wat er al is

ontwikkeling komt

- Functioneel diversifiëren tussen horecagelegenheden en andersoortige activiteiten: naast horeca ook winkels en kantoren

- Verblijfskwaliteit creëren: het aantrekkelijk maken om de straat niet uitsluitend te zien als transportband van A naar B, maar als plek waar het aangenaam vertoeven is

- Stimuleren dat er behalve avondhoreca ook daghoreca tot

De kwaliteit wordt onder andere gecreëerd door: - Vernieuwing van de bestrating: hierbij herkenbaar maken waar de rijbaan is en waar de stoepen zijn om zo de straat onderdeel te maken van de rest van de stad

parkeergarage op het stadhuisplein; een vergelijkbaar soort insteek als op de Kleine Berg

- Aanbrengen van groen in de straat: dit draagt vanzelf bij aan het tot rust brengen van de bezoeker en de creatie van een prettige plek

- De in de straat aanwezige pleinen als zodanig benoemen en als vervolgens ontwikkelen

- In de straatwanden verstopte maar aanwezige annexen ontdekken en tot leven brengen om hiermee diepte in de staatwand te bewerkstelligen

- Geleidelijke herstellen van alle gevels: bijna allemaal zijn ze authentiek en of historisch interessant

- Continuïteit en samenhang creëren: zowel onderling als op stedelijk niveau

- Het tot stand brengen van duidelijke verbindingen met de directe omgeving. Zowel in de Noord-Zuid richting, van het Catharinapleinnaar de Dommel toe, alsmede in de breedte tussen de andere aanliggende straten. Het Stratumseind (Noord-Zuid) wordt aldus hoofdstraat van het Museumkwartier!

- Autoverkeer door de straat mogelijk maken, zodat bezoekers hierlangs de stad in kunnen komen en er kort boodschappen kunnen doen in een van dekwaliteitswinkels en er een natuurlijke route ontstaat naar de



“Eerste Deel: Beelden Van Een Hernieuwd Stratumseind” BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten Eindhoven, Juni 2014

Inhoudsopgave I: Beelden Van Een Hernieuwd Stratumseind

4 Inleiding 5

Opbouw Straat

5 10

13

Impressie Straatbeeld

13 16 19 22

24

Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32

24 25 26 27 28 29

30

II: Verantwoording, Onderbouwing, Onderzoek en Inspiratie

I. Het Kloppend Hart II. De Bestrating

I. De Dommel II. Oude Stadsgracht III. Trevi Fontein IV. Vlonder Oude Rechtbank

I. Bestaande Situatie II. Opgeschoond III. Geopend IV. Aangekleed V. Historie VI. Realisatie

Inleiding In dit deel wordt aan de hand van tekeningen en driedimensionale doorzichten een beeld neergezet van het globaal uitgewerkte plan. Door abstract afstand te nemen van de huidige beleving van de straat en haar omgeving ontstaan nieuwe gezichtspunten. Deze nieuwe gezichtspunten worden vervolgens gebruikt om de manier van kijken naar de straat te doen kantelen: het Stratumseind is opnieuw gedefinieerd als het kloppend hart van dit stadsdeel.


I: Beelden Van Een Hernieuwd Stratumseind 4 Eindhoven, Juni 2014

Opbouw Straat | I Het Kloppend Hart

Het positief denken over en het positief kijken naar de straat brengt met zich mee dat de omliggende context erg belangrijk wordt. Het deel van de stad Eindhoven waarin het Stratumseind ligt wordt neergezet als kloppend hart. Het Stratumseind vormt hiervan het stralende middelpunt.











Opbouw Straat | II De Bestrating

De bestrating kenmerkt zich door een rijbaan met een vaste breedtemaat (3,8 m) en aan weerszijden stoepen. Deze stoepen zijn onderscheidend in materiaalgebruik en variëren in breedte en functie, een smalle stoep wordt een breder terras enzovoorts. In principe zijn er geen stoepranden: de stoep ligt op dezelfde hoogte als de rijbaan. Terwijl de rijbaan een traditionele klinkerbestrating geniet, worden de stoepen gemaakt van natuursteen of hout. Het Stratumseind onderscheidt zich in de plannen van de rest van het verzorgingsgebied doordat extra molgoten in afwijkend materiaal de straat markeren. Omdat de zijstraten deze extra stroken niet hebben worden zij ondergeschikt gemaakt. In de zone van de molgoot kan plaatselijk een verbijzondering ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan het creëren van een ophogend element naar een gebouw toe of het plaatsen van plantenbakken. Groen is sowieso een belangrijk nieuw element in de straat. Er komen bomen en heggen langs de rijbaan te staan.







Impressie Straatbeeld | I De Dommel

Men komt de stad vanuit het Zuiden binnen via de Stratumsedijk, die ter plaatse van de Dommel overgaat in het Stratumseind. Het is dan ook een gelukkig toeval dat de beleving van het Stratumseind voor de meeste nieuwe bezoekers begint met de geweldig mooie, groene entree over De Dommel.



Niet alleen de brug (lees: entree) zelf is karakteristiek. In het Oosten wordt zij geflankeerd door het inmiddels gerestaureerde voormalige ThunderRoadHouse, nu langs de Dommel voorzien van een dakterras. In het Westen door een gebouw dat nodig opgeknapt dient te worden. Hiervoor is inmiddels een plan in voorbereiding. Dat plan voorziet in een Bed & Breakfast op de verdiepingen en een dagen avondhoreca op de begane grond. Op de volgende impressies is goed te zien dat deze nieuwe horecagelegenheid een terras aan de Dommel krijgt, iets dat zeer belangrijk is in het kader van een hernieuwd Stratumseind.





Impressie Straatbeeld | II Oude Stadsgracht

Dit plein verdient het om een heerlijke verblijfsplek te worden. Op het vroegere kruispunt tussen de gracht en het Stratumseind zal het straks prettig zijn voor jong en oud. Omdat het plein een middelpunt krijgt, wordt de openbare ruimte gestructureerd.



De omliggende horeca kan terrassen plaatsen op de brede stoepen. Zo ademt het plein op mooie dagen een gezellige sfeer. Ten tijde van evenementen wordt het gehele plein rondom de zitelementen benut voor uitgaanspubliek. Het waterbassin kan worden voorzien van een kleine fontein. Dit verwijst uiteraard naar het water dat ooit op deze plek gestroomd heeft. Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten




Impressie Straatbeeld | III Het College

Deze brede verbindingsstrook tussen het Stratumseind en Smalle Haven wordt in de plannen een plaats die niet enkel als doorgeefluik fungeert, maar waar ook prettig verblijf mogelijk is. Inspelend op de reeds aanwezige verhoging van het relatief nieuwe Mister Snacktime, wordt een verhoging met vlonders en stromend water voorgesteld.



Groen krijgt een prominente plek zodat er op zonnige dagen schaduw aanwezig is. De bezoeker krijgt aldus de keuze om in de zon of in de schaduw te gaan zitten. De rijbaan doet uiteraard dienst als weg, maar is vooral als structurerend element belangrijk. Dit is bij uitstek de plek waar de hoofdstraat haar achterban ontmoet.





Impressie Straatbeeld | IV Vlonder Oude Rechtbank

Om te laten zien op welke wijze de stoep kan transformeren hebben we voor de voorname en hoger gelegen Oude Rechtbank een oplopende vlonder bedacht. Vanuit de stad gezien wordt dit een houten hellingbaan en aan de zuidzijde wordt het een kleine trap. De molgoot wordt verbijzonderd tot een plantenbak met groen erin. De vier al eerder geplante bomen worden in de vlonder opgenomen.



De toegankelijkheid van de Oude rechtbank wordt vergroot en het draagt bij aan het articuleren van de straat. Vlonders worden al dan niet verhoogd op eerdere plaatsen in de nieuwe bestrating opgenomen als warm alternatief voor de natuursteen stoepen.



V Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32 | I Bestaande Situatie

In de voorgaande hoofdstukken is te zien hoe belangrijk de openbare ruimte is voor de beleving van de straat. Omdat de verschijningsvorm van de gebouwen ook van grote betekenis is, ligt hier de focus op in de komende reeks. Er wordt toonbaar gemaakt hoe de straat de finishing touch krijgt. Het is daarbij vooral van belang dat de gebouwen worden opgeknapt vanuit een bepaalde manier van denken. Het streven bij dit denken is de bestaande, vaak verborgen, kwaliteiten en geschiedenissen van de gebouwen zichtbaar te maken. Zichtbaar en beleefbaar. De gevels zijn er nu vaak slecht aan toe of worden aan het oog onttrokken door slecht geplaatste en overdreven grote luifels aan de gebouwen. Wij zijn er van overtuigd dat dit veel beter kan. Zonder verlies van functies en meestal ook zonder al te grote investeringen. Waar het om gaat is de aanpassingen goed te overdenken en vanuit een overall-perspective beslissingen te nemen. Op die manier helpt de ene investering de andere en komt er als het ware een sneeuwbaleffect op gang. Het mooie van de combinatie van de openbare ruimte en de gebouwen is dat zij de beleving van de straat uiteindelijk samen bepalen en dat het mede daardoor als vanzelf aantrekkelijk zal worden voor de vestiging van de diversiteit. We hebben gekozen voor een straat-gevelfragment waarvan inmiddels al een aantal delen onder onze supervisie of naar ons ontwerp opgeknapt zijn. Zij dienen derhalve als een voorbeeld voor de behandeling van de gehele straat zoals wij die voorstaan. In de volgende reeks wordt stap voor stap getoond hoe een dergelijke transformatie kan verlopen en tot welk effect dit vervolgens leidt. Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten


Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32 | II Opgeschoond

Stap twee is het opruimen van attributen die het zicht op de gebouwen belemmeren. In dit geval het verwijderen van een te brede luifel, dichtgetimmerde annexen en afschuwelijke gevelbekleding. Wat er dan ontstaat is een ‘leeg’ gebouw, waar vervolgens aan gewerkt kan worden en waarvoor nieuwe invulling kan worden bedacht.



Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32 | III Geopend

In dit gevelfragment was sprake van een verborgen annex. Door de dichte deuren hiervoor weg te halen wordt ze zichtbaar: de straatwand krijgt een nieuwe en gelaagde dynamiek.



Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32 | IV Aankleding

Deze kleine binnenplaatsen kunnen eenvoudig worden aangekleed met bestrating en een enkele boom of enkele planten in potten. Een doorzichtig hekwerk maakt het dan tot een blijvend beleefbare waarde voor de gehele straat.



Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32 | V Historie

De voormalige panden van Hoppenbrouwers zijn geheel volgens de nieuwe benadering opgeknapt. Uit historisch onderzoek blijkt dat beide panden voor de oorlog geheel verschillende gevels hadden. Pas nadat nummer 28 in de oorlog is gebombardeerd, is de gevel van het gebouw gerestaureerd tot één grote: nummer 28 en 30 vormen van buitenaf gezien samen gebouw. Om de gevel in die vorm als monument te beschouwen is feitelijk onjuist. Omdat het beleid erop gericht is zoveel mogelijk van de oorspronkelijke kleinschalige perceelsgewijze opbouw van de straat te laten zien is het daarnaast ook onwenselijk. Dit hebben we in dit ontwerp als het ware hersteld. Het resultaat is verantwoord historiserend en werkt uitermate prikkelend voor de ontwikkeling van de straat.



Gevelbeeld Nummer 20 t/m 32 | VI Realisatie

Na de verschillende ingrepen ontstaat een geheel nieuwe kwaliteit in de straatwand. Er is ruimte gegeven aan historie, de panden staan weer op de grond en er zijn nieuwe perspectieven gecreëerd. Ook is zichtbaar dat een deel van de nieuwe bestrating haar positieve invloed niet mist. Bovendien zijn er nieuwe of vernieuwde exploitaties in de panden gevestigd. Dit gaat allemaal hand in hand.



“Tweede Deel: Verantwoording, Onderbouwing, Onderzoek en Inspiratie” BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten Eindhoven, Juni 2014

Inhoudsopgave II: Verantwoording, Onderbouwing, Onderzoek en Inspiratie

32 Historie

32 33 35

I. Inleiding II. Historisch onderzoek III. Verloedering

36 Doelstelling

36 38

I. Verantwoordelijkheid II. Dynamisch evenwicht

39 Analyse

39 44 45 46 47 48 49 50

I. Morfologie II. Structuur III. Verborgen annexen IV. Groene zones V. Restruimte VI. Shortcuts VII. Ontleding bestrating VIII. Gedaante bestrating

51 52

IX. Verlichting X. Bereikbaarheid

53 Vormgeving

53 54 55 57 58 59 60 61

I. Inleiding II. Algehele onderlegger, de bestrating III. Pleinen IV. Stoepen V. De Dommel VI. Gevels algemeen VII. Gevels nr. 28 en nr. 30 VIII. Verborgen annexen

62 Conclusie

62 62 63 64

I. Vooraf II. Bypass III. Kijken naar de mooiste straat IV. Voortborduren op aanwezige initiatieven

Historie | I Inleiding Ooit was het Stratumseind te Eindhoven een belangrijke verbindingsroute met het Zuiden. Langs het lint dat deze straat vormde bevonden zich belangrijke gebouwen: het Stadhuis (Demer), de Catharinakerk (met plein) en het Gerechtsgebouw (Stratumseind). Er lagen herbergen, winkels en werkplaatsen langs deze voorname straat. Nadat de “Rechtspraak” definitief uit de straat was verdwenen kwam er cultuur (lees: kunstuitleen en later bioscoop) voor in de plaats. Onder andere bakkers, slagers, groenteboeren en tabakswinkels voorzagen in dagelijkse levensbehoeften. Zelfs voor hoeden, schoenen, kantoorartikelen en schildersbenodigdheden was hier een specifieke plaats. Uiteraard hoorden in deze straat ook cafés en restaurants thuis. De straat was een levendig, welvarend onderdeel van de stad waar een goede balans te vinden was tussen de verschillende activiteiten en waar alle verkeer harmonieus en gemakkelijk naast elkaar over heen kon.


II: Verantwoording, Onderbouwing, Onderzoek en Inspiratie Eindhoven, Juni 2014 32

Historie | II Historisch Onderzoek Uit historisch onderzoek blijkt dat de Oude Stadsgracht voorheen een arm van de Dommel was. Dit was vroeger dus water en geen straat. Hierdoor was het begin van het Stratumseind vroeger in fysieke vorm een eilandstructuur. Op de plattegronden hieronder is duidelijk te zien hoe de huidige Oude Stadsgracht (links) vroeger daadwerkelijk een gracht was (rechts). Historisch gezien is er dus een verschil tussen de beide delen van de straat: ten zuiden en ten noorden van de huidige Oude Stadsgracht. Dit vormde een fysieke tweedeling in de straat, die eigenlijk nog steeds zichtbaar is. De vroegere brug over het water is inmiddels gedempt, maar nog steeds herkenbaar.



Het is goed te beseffen dat de straatwand vroeger gevormd werd door tal van voorname en zorgvuldig uitgewerkte gebouwen. Een groot deel hiervan is nog altijd aanwezig, maar vaak gedeeltelijk aan het zicht onttrokken en/of sterk verwaarloosd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er veelvuldig bommen gevallen op het Stratumseind. Die hebben serieuze schade veroorzaakt. Op sommige plaatsen zijn deze beschadigde gebouwen hersteld (zoals het koor van de Mannenkoorzaal, nu café Thomas), op andere plaatsen niet en op een enkele plaats is het nu door ons ontdekt en aangemerkt om hersteld te worden. Met dit inzicht in gedachte vertelt de straat een nieuw verhaal en komt in een ander perspectief te staan. Door dit hernieuwde inzicht in wat door de bombardementen werd aangericht is ons gebleken dat de gevel van Stratumseind nr. 28 voor de oorlog wezenlijk anders was dan anno 2013/2014. In de oorlog kapot gebombardeerd, werd nr. 28 daarna met nr. 30 samengevoegd tot één relatief grote gevel. Wat wij graag willen bereiken met dit onderzoek is dat de Eindhovenaar zich bewust wordt van deze geschiedenissen en met waarderende ogen leert kijken naar deze in feite zo mooie straat.



Historie | III Verloedering Langzaam maar zeker groeide echter de aanwezigheid van cafés en discotheken. Ook werd de bereikbaarheid zodanig gewijzigd dat autoverkeer slechts sporadisch was toegestaan. Door dit deels economisch gestuurde proces verdween geleidelijk de dagfunctie uit de straat. Door de grote overmacht van op avond en weekend georiënteerde horeca-exploitaties en de daarbij horende evolutie tot ‘Stapstraat’, trok de straat zich uit het reguliere stadsleven terug. Het lijkt er tegelijkertijd ook op dat de gemeentelijke diensten en haar inwoners deze straat steeds meer gingen beschouwen als een op zichzelf staand fenomeen. Dit in negatieve zin. Het werd gezien als “iets” dat vermeden diende te worden, meer dan als een werkelijk onderdeel van de stad. In feite splitste de straat zich af, met isolement en verloedering als gevolg. Het is al jaren bekend waar dit uiteindelijk toe geleid heeft. Doordat de straat de afgelopen jaren telkens weer in haar afzondering is bevestigd, heeft het zich ook steeds verder langs deze lijnen ontplooid. En dat ontplooien is feitelijk ‘inplooien’ geworden. Hierdoor ontstond een geheel op zichzelf gericht eiland in de stad.



Doelstelling | I Verantwoordelijkheid De doelstelling is even helder als eenvoudig: van deze geweldige straat de mooiste, levendigste en meest historische straat van Eindhoven maken! De vernieuwde verblijfskwaliteit moet ertoe leiden dat een grote diversiteit aan mensen er graag zou willen verblijven. Op zoek gaan naar elkaar. Genieten van de zon. Weer kunnen winkelen. Kortom: mensen verleiden tot aangenaam verpozen. Dit kan uitsluitend indien alle partners die in het gebied belangen hebben deze belangen op elkaar afstemmen en bereid zijn met en voor elkaar op de bres te springen. Onderstaande versregels kunnen model staan voor deze gewenste mentaliteit: “Laat niet, als dank, Voor ‘t aangenaam verpoozen, Den eigenaar De schillen en de doozen…”



De boodschap, verborgen in deze tekst, is er uiteindelijk op gericht de bezoeker van een openbaar gebied te wijzen op zijn/haar verantwoordelijkheid de bezochte plek netjes achter te laten. Het bijzondere van deze uitspraak is dat zij tegelijkertijd terugslaat op degene die de boodschap uitvaardigt… Een dergelijke eis kan immers slechts met recht gesteld worden indien de eiser voorwaardenscheppend is geweest. Met andere woorden: als men wil dat iemand een bezochte plaats netjes achterlaat, zorg er dan voor dat dit ook redelijkerwijs mogelijk is. Sterker nog: dat de bezoeker ertoe zich er verantwoordelijk voor voelt. In dit geval betekent het dat er bijvoorbeeld minimaal afvalbakken op straat aanwezig moeten zijn en dat de bestrating zo vaak als nodig is goed schoongemaakt en onderhouden moet worden. Alleen op die manier is te bereiken dat bezoekers zich er duurzaam prettig voelen en er als vanzelf zorg voor dragen dat het een aangename plek blijft. Omdat ze er graag vertoeven hebben zij daar immers rechtstreeks belang bij.



Doelstelling | II Dynamisch Evenwicht Belangrijk voor het bereiken van onze doelstelling is dat er een dynamisch evenwicht ontstaat: een zich telkens verder ontwikkelende, gebalanceerde verhouding tussen jong en oud, nieuw en bestaand, vervallen en vernieuw(en)d, mooi en lelijk, toekomst, heden en historie… Dit maakt het waardevol dat de verschillende stadia in de geschiedenis van het Stratumseind zichtbaar en beleefbaar worden gemaakt. Ingrediënten die een stad en in dit geval een straat aangenaam maken en karakter geven moeten dan ook worden toegevoegd en gekoesterd. In de conclusie worden deze ingrediënten verder toegelicht.



Analyse | I Morfologie Om tot een goed idee voor de toekomst te kunnen komen is het verwerven van inzicht in de bestaande situatie van groot belang. Daarom is er nagedacht over de manier waarop het Stratumseind geïnterpreteerd en begrepen kan worden. Een door ons gemaakte analyse van de morfologie van de straat heeft tot een aantal inzichten geleid die we hieronder beschrijven. Ten eerste blijkt het kerngebied rondom het Stratumseind niet alleen in tweeën deelbaar (zoals in het hoofdstuk Historie besproken door de Oude Stadsgracht), maar ook in vieren deelbaar. In de lengte-richting wordt het kerngebied immers ook nog door het Stratumseind zelf in tweeën gedeeld. Ten tweede zijn de straatwanden van origine zorgvuldig uitgewerkt en rijk geornamenteerd. Zij zijn van groot historisch belang, doch vaak helaas niet zichtbaar. Langzaam is tijdens onze studie het besef doorgedrongen dat het Stratumseind in feite de mooiste, langste, meest historische en monumentwaardige straat van Eindhoven is…! Omdat er tot noch toe niet op deze manier naar de straat wordt gekeken inzicht verdient deze uitspraak een uitroepteken. Om een goed beeld en gevoel te krijgen bij de huidige morfologie en de daarbij behorende mogelijkheden van de straat is aan de hand van getekende doorsneden met bijbehorende foto’s een virtuele wandeling gemaakt. Hierin valt op dat de straat sterk verschilt in doorsnede, al naar gelang de plek in de straat. Het profiel varieert van smal met hoge tot lage bebouwing, met of zonder pleinen, en van doorlopende tot sterk onderbroken straatwand. Om dit te verduidelijken volgen een aantal getekende straatprofielen met foto’s van de betreffende snede. Op deze straatprofielen is zichtbaar dat de straat door het alternerend breder en smaller worden voortdurend ademt… Dat doet denken aan de Leslie-speaker van een Hammond-orgel. Deze muzikale analogie is een krachtig appel aan het rijke leven dat zich op het Stratumseind af-speelt.











Analyse | II Structuur De langgerekte structuur van de straat kan in feite beschouwd worden als de hoofdweg van het stedelijk weefsel waar het doorheen snijdt. Geflankeerd door twee parallelle straten vormt het tussenliggende gebied als het ware het ‘verzorgingsgebied’ van de straat. Ter inspiratie is dit verzorgingsgebied door ons geïnterpreteerd en getekend als een mooie, gestileerde, afgeronde vorm. De hiervoor besproken insnijdingen in de lengte en in de breedte doen uiteindelijk vier kamers ontstaan: de vier kamers van het kloppende hart. Deze hartkamers vertegenwoordigen elk een deelgebied met een iets andere klankkleur en vormen juist daardoor een harmonisch geheel. Het aldus geinterpreteerde gebied straalt positiviteit en zachtheid uit; in Eindhovense termen: warm licht. Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad.



Analyse | III Verborgen Annexen De analyse leert ons ook om te kijken naar de omgeving waar de straat zich doorheen rijgt als een aaneenschakeling van grotere en kleinere pleinen met hierin verborgen annexen. Om de fantasie te prikkelen hebben we ze op verschillende manieren weergegeven en vervolgens weer in het stedelijk weefsel teruggeplaatst. Hierdoor gaat het bestaande en bekende er anders uit zien. Vanwege het simpele feit dat de nevenruimten in beeld worden gebracht, zijn ze er ineens, terwijl ze er voorheen schijnbaar niet waren. Door deze aldus ontdekte annexen actief te betrekken (lees: openen) bij het straatbeeld, ontstaat een levendige diepte in de straatwand en wordt de straat daarmee plaatselijk breder gemaakt. Tegelijkertijd creëren ze plekken die de verplaatsing van A naar B vertragen: een belangrijk aspect met betrekking tot het creëren van een verblijfsbeleving. Deze vertraging combineert zo het gevoel van dynamiek met een aangename, rustige, verblijfskwaliteit. Ineens wordt de straat een ademend instrument; een plek waar je graag zou willen zijn; waardoor je je wilt laten inspireren.



Analyse | IV Groene Zones Aan beide kanten wordt het Stratumseind momenteel al begrenst door mooie groene zones: het inmiddels groene Catharinaplein aan de noordkant en de Dommel aan de zuidkant. De verschillende reeds in het gebied aanwezige openbare zones zijn specifiek benoemd en even uit het stedelijk weefsel getild. Zo ontstaan als het ware kralen waarmee een ketting geregen kan worden. Door deze ketting vervolgens weer terug te plaatsen in het bestaande weefsel, ontstaat inzicht in het bestaan van deze plekken en de onderlinge relatie die ze hebben. Nu dit eenmaal is vastgesteld, wordt het vervolgens heel vanzelfsprekend om deze groene zones met elkaar te verbinden en uitstraling te geven over het gehele Stratumseind. Het Stratumseind wordt een groene straat!



Analyse | V Restruimte Onderstaand is een tekening te zien waarin de huidige situatie in de plattegrond als inverse beeld is weergegeven. Hierdoor wordt het kijken naar de morfologie van het gebied als het ware omgedraaid: de bebouwing en onbebouwde gebieden wisselen. Er wordt duidelijk zichtbaar waar op dit moment geen bebouwing is maar leegte, ofwel openbare ruimte. De mogelijkheden voor het exploiteren van restgebieden in de ruimte van het openbare domein komen zo naar voren. Dit leidt tot inzicht in welke dwarsverbindingen en vergeten instulpingen in het straatweefsel te vinden zijn en tot leven gewekt kunnen worden.



Analyse | VI Shortcuts Ook hebben we gekeken naar de mogelijkheid en wenselijkheid van shortcuts in het gebied. Hierdoor worden looplijnen in het gebied verkort en nu niet-rechtstreeks met elkaar verbonden plekken alsnog met elkaar verbonden om daarmee de doorbloeding van het hart te verbeteren. Van bovenaf kijkend naar de plattegrond van de straat valt op dat de straat een sterke bocht maakt. Door hier vervolgens zichtlijnen in te projecteren, wordt zichtbaar op welke wijze visueel contact door de straat mogelijk is, van waaruit bepaalde plekken voor elkaar zichtbaar zijn en juist ook welke plekken niet zichtbaar zijn voor elkaar. In de planvorming zou dit kunnen leiden tot het streven naar connecties die er nu nog niet zijn, of juist het versterken van bestaande connecties. Doordat het geheel niet overal in één keer te overzien is, maakt dit de straat tevens spannend.



Analyse| VII Ontleding Bestrating De bestrating in zijn huidige vorm is niet alleen permanent smoezelig, vies en rommelig, maar ook volledig economisch afgeschreven en bovendien gevaarlijk vanwege een veel te glad oppervlak. Zo wordt het ook moeiteloos beleefd en beleden: niemand die zich er daadwerkelijk om bekommert, zo lijkt het wel. Doordat er geen differentiatie is, spoelt de straat als een ongedefinieerde en richtingloze vorm tussen de gevels door. Als water tussen de eilanden. Daarom stellen wij voor om de bestrating te vernieuwen en dan wel zodanig dat er gelijk een herkenbaar straatprofiel ontstaat. Een middenweg met aan weerszijden stoepen. Heel traditioneel. Heel herkenbaar. Heel definiërend. Heerlijk. In de straat verschijnen vervolgens ook bomen en hagen. Op die manier kunnen we daadwerkelijk herkenbare gebieden laten ontstaan en krijgt de straat een groen karakter. Afhankelijk van de breedte van het straatprofiel en de omgevingsfactoren kunnen over de specifieke straatinrichting keuzes worden gemaakt. Hierbij zal de rijbaan altijd hetzelfde blijven. De stoep transformeert kameleontisch mee met de omgeving en verandert voortdurend van breedte.



Analyse | VIII Gedaante Bestrating De vormgeving van de straat kan vanuit het traditionele, op een warme en vriendelijke manier, heel modern worden. Wij stellen ons voor dat de rijbaanbestrating uit authentieke waalformaat klinkers bestaat. Aangezien we het Stratumseind als hoofdstraat hebben aangemerkt, dient deze zich te onderscheiden van de zijstraten. Dat willen we bereiken door aan weerszijden van de rijbaan een 30cm brede strook in ander materiaal uit te voeren. Deze stroken worden molgoten waarmee de afvoer van regenwater geregeld wordt, maar kunnen ook plaatselijk bijvoorbeeld plantenbakken of zitelementen worden. Zij zijn evenwel afwezig in de zijstraten: daar ligt uitsluitend de rijbaan met aan weerszijden de stoepen. De stoepen liggen hoofdzakelijk op hetzelfde hoogteniveau als de straat zelf. Op enkele plaatsen worden de stoepen - eventueel hellend verhoogd, waardoor andersoortige verblijfsplekken ontstaan. Dit is afhankelijk van de gebouwen in de directe omgeving van de betreffende plek. Ook verandert het materiaal van de stoepen voortdurend: afwisselend licht natuursteen met duurzame berkenhouten vlonders. De her en der verspreide zitplaatsen verleiden bezoekers tot een langduriger verblijf.



Analyse | IX Verlichting Door het geheel van het plan speelt ook het onderkennen van het belang van een goede en op de omgeving en het gebruik afgestemde straatverlichting. Die verlichting kan in de vorm van staande, hoge lantaarnpalen uiteraard, vanaf de gebouwen, of zij kan verwerkt worden in de stoepen die de gebouwen indirect zelf aanlichten. Er zijn hier verschillende ideeën voor die in de nadere uitwerking, buiten de kaders van dit BeeldKwaliteitsPlan, verder onderzocht moeten worden. Uitgangspunt is in elk geval dat een helder en warm verlichte straat doorgaans als plezierig ervaren zal worden. De gedachte is dat de helderheid van de verlichting zich straks kan aanpassen naar omstandigheden en omgevingsfactoren.



Analyse | X Bereikbaarheid Op dit moment is het Stratumseind niet werkelijk toegankelijk voor auto’s. Er is weliswaar de mogelijkheid om tot twee uur ’s middags de straat in te rijden, maar eigenlijk is de boodschap: niet bestemd voor auto verkeer. Vanwege de beoogde bereikbaarheid en functiespreiding is het wenselijk dat de auto weer een duidelijke doch afgebakende plaats in het straatbeeld krijgt. Wij achten het van groot belang voor de toekomst van de straat dat de auto de hele week, met uitzondering van een paar zeer drukke uitgaansmomenten, in zuid-noord richting door de straat kan rijden. Op die manier ontstaat enerzijds een betere bereikbaarheid van de gelegenheden aan de straat (om personen even ergens af te zetten of iets af te geven/op te halen) en anderzijds een natuurlijke route naar de parkeergarage op het stadhuisplein. Dit is enorm belangrijk en zal de gastvrijheid van de gehele straat flink vergroten.



Vormgeving | I Inleiding Wat nu zo interessant is aan het Stratumseind is dat we gezien hebben dat het een hoofdstraat is in een eilandengebied die vier hartkamers doorsnijdt en tegelijkertijd verbindt. Een aorta die zo lang is dat naast de straat zelf, ook zijstraten, annexen en pleinen aanwezig zijn. Stads, dorps en groen. Historisch en modern. Kan het mooier? Eigenlijk niet. Alle ingrediënten zijn aanwezig. We moeten ze alleen nog herkennen. Ze verder opnieuw zichtbaar maken en vormgeven. De bezoeker bekoren door heerlijke plekken te creëren waar het aangenaam vertoeven is… In het kader van een BeeldKwaliteitsPlan, gaat het te ver om daadwerkelijk de gehele straat te ontwerpen en uit te werken. Teneinde toch te kunnen laten zien waar we concreet naar toe willen, zijn op basis van het hieraan voorafgegane onderzoek een vijftal plaatsen aangewezen die ontworpen en gematerialiseerd zijn. Om te beginnen uiteraard de algehele onderlegger, de bestrating. Vervolgens komen pleinen, stoepen en groene plekken aan bod. Ook de behandeling van de straatwanden wordt aangestipt.



Vormgeving | II Algehele Onderlegger, De Bestrating In dit overall ontwerp komen de volgende aspecten samen: duidelijke structuur, verwijzing naar de te openen nevenruimten, vergroening, differentiatie naar plek en functie. Te zien is dat de basis gevormd wordt door de middenstraat, de rijbaan, waaraan nieuwe oases worden toegevoegd. Samen met de nieuwe groenstructuur worden de reeds aanwezige groene ‘uiteinden’ op een logische manier verbonden. Differentiatie wordt bereikt door telkens te variëren in de stoepen die zich zowel qua breedte als materialisatie en functie plaatselijk sterk verschillend tonen.



Vormgeving | III Pleinen Het plein bij “Oud Eindhoven” krijgt in de plannen een doorlopende groene en blauwe strook. Deze strook ligt aan de Noordzijde van het plein waardoor het een optimale oriëntatie op de zon kent. Het nieuwe groene karakter van dit plein maakt verblijf heel aantrekkelijk. De variatie in de hoogte anticipeert op de bestaande hoogteverschillen in de directe omgeving. Rondom de vijver en waterloop zijn zitbanken gedacht. Weelderig groen verzacht de sfeer. De houten terrassen nodigen uit tot langdurig verblijf. Ook is dit een aangewezen plaats voor ‘verticaal groen’. De harde klinkerbestrating zorgt ervoor dat er ook in voldoende mate gewandeld kan worden.



Op het kruispunt tussen het Stratumseind en de Oude Stadsgracht krijgt het plein een sterke verblijfskwaliteit. Ook hier is de structurerende hoofdbestrating goed herkenbaar aanwezig. Daarnaast wordt het plein zacht ingevuld met banken en groen. Rondom deze uitgebreide zitelementen is er meer dan voldoende ruimte voor terrassen en wandelen. In Fellini’s La Dolce Vita komen de sterren in de Trevi-fontein samen en verbeelden de zoektocht naar het goede leven. Met enige fantasie is het monumentale gebouw dat als decor voor de fontein fungeert vervangbaar door de Oude Rechtbank. Een bescheiden fontein lijkt ons op dit plein, waar ooit water stroomde, aldus op haar plaats.



Vormgeving | IV Stoepen De stoep voor de Oude Rechtbank laten we aan een zijde langzaam oplopen en aan de andere zijde met een trap weer aansluiten op de rest van de stoep. Het opgehoogde karakter van dit monumentale gebouw leent zich goed voor een dergelijke chique houten veranda. Hierdoor wordt tegelijk ook de bereikbaarheid voor minder valide mensen vergroot en wordt het gebouw als zodanig wat laagdrempelig. Aldus ontstaat een ietwat verhoogd terrasbordes. Ook worden de reeds eerder hier geplaatste bomen in deze structuur opgenomen en wordt de molgoot een plantenbak of zitelement.



Vormgeving | V De Dommel Langs de Dommel is reeds sprake van een bijzonder mooie groene plek. Deze plaats kan uitgroeien tot verankering van het Stratums Hart in het zuiden. Op dit kruispunt van straat en rivier was vroeger de toegangspoort tot de stad. Thans gaat dat een prachtig lommerrijke ontspanningsplaats worden. In de plannen is opgenomen dat er langs de Dommel een terras gemaakt wordt dat uitzicht biedt over het verloop van de rivier en het prachtige Van Abbe Museum. Zo wordt ineens beleefbaar hoe geweldig mooi deze plaats in de stad is: een natuurgebied midden in de stad.



Vormgeving | VI Gevels Bij de nieuwe definitie van de straatwand is het uitgangspunt vooral op zoek te gaan naar de verborgen schoonheden die er heel veel zijn. Kijken en zien. Ontwerpen en maken. Bij wijze van voorbeeld is de straatwand rondom de Oude Rechtbank wat nader uitgewerkt. De panden rechts van de Oude Rechtbank worden ook thans aangepakt. Het concept van het gebouw is door ons bedacht. Vervolgens is gezocht naar een relevante manier om de gevels bruikbaar te maken voor het nieuwe concept, onder andere het direct contact maken met de straat. Dit dan wel in relatie tot de geschiedenis. De historie komt tot leven en maakt het heden dynamisch. Om dit te bereiken wordt ten eerste gezocht naar wat de straat karakteristiek maakt: relatief kleine gebouwen die allen verschillend zijn en waar aan de gevel steeds is af te lezen dat er sprake is van een smalle perceelsgewijze opbouw. Uiteraard springt de zeer voorname functie van de Oude Rechtbank hier flink uit: het is in de straat van een atypische grootte. Dit onderstreept het grote belang van deze functie, als basis van onze rechtstaat.



Vormgeving | VII Gevels Nr. 28 En Nr. 30 Om een voorbeeld te geven van het hierboven voorgestelde herstel van de kleine maat van de gebouwen er omheen, nemen we Stratumseind nr. 28 en nr. 30. Zoals blijkt uit Historie (II. Historisch onderzoek) zijn deze twee gebouwen vroeger gebombardeerd en als één gevel opnieuw opgebouwd. Dit wordt nu in ons voorstel hersteld. In dit specifieke geval vinden wij deze vorm van historiserende geschiedvervalsing geoorloofd. Immers het doel is het herstel van de perceelsgewijze opbouw beleefbaar maken. In feite, en dat maakt het extra mooi, ontstaat op nr. 28 een zeer kleine versie van de Oude Rechtbank. Dat past dan ook weer bij de functie die dit gebouw gaat vervullen: het biedt plaats aan een laagdrempeliger café/restaurant/zaal dan wat de Oude Rechtbank is. Deze exploitatie heet thans het “Tuchthuis”. Daarmee ontstaat een nieuw evenwicht, een dynamisch evenwicht.



Vormgeving | VIII Verborgen Annexen Dit uitgewerkte gevelfragment bevat nog meer voorstellen die in het kader van dit BeeldKwaliteitsPlan interessant zijn. Zo is het voorstel om bij nr. 24 en nr. 26 de grote luifels weg te halen. Deze dienen dan vervolgens vervangen te worden door iets anders, dat nader bedacht dient te worden. Door in elk geval de luifels weg te denken, ontstaat de mogelijkheid de gebouwen weer afzonderlijk te ervaren en ze ‘op de grond’ te zetten, het streven naar herkenbare kleinschaligheid in de gevelwand ondersteunend. Een ander gevelfragment is het creëren van een thans niet bestaande ‘annex’. Door tussen de panden het in de loop van de tijd dichtgezette hofje te openen, ontstaat meteen diepte in de gevelwand. Het positioneert de gebouwen er rondom en maakt de straat visueel breder en veel rijker terwijl het een relatief geringe ingreep is. Bovenstaande ideeën geven aan dat door vanuit een heldere visie te werken, het lang niet zo hoeft te zijn dat ingrepen kostbaar moeten zijn om het gewenste doel te bereiken. Integendeel zelfs. De manier van kijken en denken zoals hierin omschreven, vormt wat ons betreft de blauwdruk voor het benaderen en herinterpreteren van de gehele gevelwand van het Stratumseind.



Conclusie | I Vooraf Tijdens deze onderzoeksfase zijn we tegen verschillende negatieve zaken aangelopen. Blijkens een recent artikel verschenen in het Eindhovens Dagblad zijn er nog altijd personen en partijen zijn die menen dat het de beste remedie is om het ‘eilandkarakter’ van het Stratumseind verder te karakteriseren. In dit geval door er zelfs een hekwerk met toegangspoorten omheen te plaatsen. Afgezien van de praktische onhaalbaarheid hiervan, welke vastgoedeigenaar gaat hier nu mee akkoord?, is het een kenmerk van ouderwets onbegrip en negatieve stigmatisering. Deze houding hebben we inmiddels gelukkig ruimschoots verlaten en het is duidelijk dat we streven naar juist een aanhaking bij de rest van de stad en daar een actief en gewaardeerd onderdeel van uitmaken. Om die reden wordt dit toch in deze rapportage vermeld. Immers is het juist deze vooringenomenheid waartegen met de grootste, positieve, kracht gestreden moet worden.

Conclusie | II Bypass Het Stratumseind is altijd gezien als een solitaire verbindingsweg tussen twee punten, lopend van A naar B. Door dit onderzoek is duidelijk geworden dat de straat wel degelijk onderdeel uitmaakt van een groter stedelijk weefsel waarin vertakkingen en nieuwe dwarsverbindingen wenselijk zijn. In termen van het hart gesproken: slagaders en aders, misschien zelfs een bypass. De dynamiek van deze straat beleven is als het merk ‘Eindhoven’ opnieuw definiëren en ontdekken.



Conclusie | III Kijken Naar De Mooiste Straat Enige tijd geleden klonk het nog als een onzinnige boodschap om het Stratumseind te zien als mooiste straat van Eindhoven. Nu begint dat langzaam te veranderen. Dit BeeldKwaliteitPlan beoogt daaraan een flinke stimulerende bijdrage te leveren. De inmiddels alweer ‘lang’ afgeronde restauratie van de Oude Rechtbank, samen met de recente reconstructies op nr. 28 en nr. 30, hebben hierin een absolute pioniersrol vervult. Ook de enige jaren geleden uitgevoerde restauratie van de panden op de nummers 98 t/m 108 spelen hierin een rol. Daarnaast zijn er nog een stel andere recente ontwikkelingen te melden die hierin positief zijn. Zo is daar de opgeknapte gevel van De Repelsteel (nu Club R), maar ook het daar direct naastgelegen pand, Oud Eindhoven, heeft recentelijk een opknapbeurt gekregen. Dan waren er natuurlijk al een aantal andere panden en exploitaties die goed in het hernieuwde kijken passen en dit ondersteunen: Mijnheer van Dijck en Thuijs, bijvoorbeeld. En het gaat verder: momenteel zijn steeds meer pandeigenaren en ondernemers bezig te werken aan de mooiste straat van Eindhoven!



Conclusie | IV Voortborduren Op Aanwezige Initiatieven Om te beginnen geldt ook hiervoor dat zonder gesluierde blik gekeken moet worden naar wat er reeds op het Stratumseind aanwezig is. Vervolgens is te zien dat juist de afwisseling in deze straat zorgt voor een veerkrachtig en aantrekkelijk karakter. Met name de inzet op functies die overdag leven op straat brengen moeten gestimuleerd worden. Er zijn reeds een aantal nieuwe initiatieven gestart: Uitzendbureau Start People, De Oude Rechtbank en het Tuchthuis. Er zitten een aantal bestaande exploitaties op het vinkentouw: Thuijs, Oud Eindhoven en de Repelsteel bijvoorbeeld. Ook is er natuurlijk een Italiaans restaurant dat er al sinds jaar en dag zit. In de nabije toekomst worden de Bongo Beach en nummer 64 grondig, ook conceptueel, aangepakt. Daarnaast zijn de parallel gelegen Molenweg en Smalle Haven de afgelopen jaren prachtige straten geworden en bevindt zich een mooi, groen park tegenover het Designhuis. Dit mag uitzaaiing krijgen over het gehele Stratumseind.





Het Stratumseind: Een oplichtend hart in een dynamische stad BeeldKwaliteitsPlan Aartsen en Partners Architecten Eindhoven, Juni 2014

Recommend Documents