Het nieuwe (stads)kantoor (HNK)

Het nieuwe (stads)kantoor (HNK) Programma van Eisen (een nadere uitwerking van het globaal Programma van Eisen d.d. 10 mei 2006)

21 januari 2008 - aangepast op 12 februari 2008 n.a.v. besluitvorming college van B&W (aanpassingen zijn opgenomen in deze versie)

1.

INLEIDING ............................................................................................................................... 1

1.1 1.2 1.3 1.4

Opdrachtgever .......................................................................................................................... 1 Onderliggende documenten...................................................................................................... 2 Uitgangspunten en randvoorwaarden....................................................................................... 2 Leeswijzer ................................................................................................................................. 3

2.

DE GEMEENTELIJKE ORGANISATIE.................................................................................... 4

2.1 2.2

Visie gemeentelijke organisatie ................................................................................................ 4 Organisatiestructuur.................................................................................................................. 4

3.

HUISVESTINGSVISIE ............................................................................................................. 6

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Stedenbouwkundige visie ......................................................................................................... 6 Architectonische visie................................................................................................................ 6 Architectonische vraagstukken ................................................................................................. 7 Visie op de publieke dienstverlening......................................................................................... 8 Visie op de facilitaire dienstverlening........................................................................................ 9 Visie op de werkomgeving ...................................................................................................... 10

4.

TE HUISVESTEN FUNCTIES ............................................................................................... 11

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7

Werkplekomgeving.................................................................................................................. 11 Decentrale voorzieningen ....................................................................................................... 12 Centrale voorzieningen ........................................................................................................... 13 Overige ruimten....................................................................................................................... 15 Terrein..................................................................................................................................... 15 Ruimtebehoefte te huisvesting functies .................................................................................. 15 Relaties tussen te huisvesten functies.................................................................................... 16

5.

BOUWFYSISCHE EISEN ...................................................................................................... 17

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Algemeen ................................................................................................................................ 17 Thermisch binnenklimaat ........................................................................................................ 17 Luchtkwaliteit........................................................................................................................... 19 Geluid en akoestiek................................................................................................................. 19 Daglicht en uitzicht / verlichting............................................................................................... 21 Prestatie-eisen bouwkundig.................................................................................................... 21 Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC)........................................................................................ 22

6.

BOUWKUNDIGE EISEN........................................................................................................ 23

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15 6.16 6.17 6.18

Algemene bouwkundige eisen ................................................................................................ 23 Fundering ................................................................................................................................ 23 Buitenwanden ......................................................................................................................... 23 Binnenwanden ........................................................................................................................ 23 Vloeren .................................................................................................................................... 23 Trappen en hellingen .............................................................................................................. 24 Daken...................................................................................................................................... 24 Hoofddraagconstructies .......................................................................................................... 24 Buitenwandopeningen ............................................................................................................ 24 Binnenwandopeningen ........................................................................................................... 25 Balustrades en leuningen ....................................................................................................... 25 Dakopeningen ......................................................................................................................... 25 Inbouwpakketten ..................................................................................................................... 25 Buitenwandafwerkingen .......................................................................................................... 25 Binnenwandafwerking ............................................................................................................. 25 Vloerafwerkingen .................................................................................................................... 26 Trap- en hellingafwerkingen.................................................................................................... 26 Plafondafwerkingen................................................................................................................. 26

6.19

Dakafwerkingen / gevelafwerkingen ....................................................................................... 26

7.

WERKTUIGBOUWKUNDIGE EISEN .................................................................................... 27

7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14

Algemeen ................................................................................................................................ 27 Ontwerpcondities .................................................................................................................... 27 Dakgoten- en hemelwaterafvoeren......................................................................................... 27 Binnenriolering ........................................................................................................................ 28 Waterinstallaties...................................................................................................................... 28 Sanitair .................................................................................................................................... 29 Brandbestrijdingsinstallaties ................................................................................................... 30 Gasinstallaties......................................................................................................................... 31 Verwarminginstallaties ............................................................................................................ 31 Luchtbehandeling.................................................................................................................... 32 Koelinstallaties ........................................................................................................................ 34 Regelinstallaties ...................................................................................................................... 35 Gebouwbeheerssysteem ........................................................................................................ 36 MER- en SER-ruimten ............................................................................................................ 36

8.

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES............................................................................. 37

8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7

Algemeen ................................................................................................................................ 37 Algemene ontwerpcondities.................................................................................................... 37 Algemene voorschriften en uitgangspunten ........................................................................... 37 Centrale elektrotechnische voorzieningen.............................................................................. 37 Verlichtingsvoorzieningen ....................................................................................................... 40 Zwakstroom- en communicatievoorzieningen ........................................................................ 42 Beveiligingsvoorzieningen ...................................................................................................... 44

9.

TRANSPORTINSTALLATIES ................................................................................................ 46

9.1 9.2

Liftinstallaties........................................................................................................................... 46 Gevelonderhoudinstallaties..................................................................................................... 47

VASTE INRICHTINGEN........................................................................................................................ 47 9.3 9.4 9.5 9.6

Vaste verkeersvoorzieningen.................................................................................................. 47 Vaste gebruikersvoorzieningen............................................................................................... 47 Vaste keukenvoorzieningen.................................................................................................... 47 Vaste onderhoudsvoorzieningen ............................................................................................ 47

10.

TERREINVOORZIENINGEN ................................................................................................. 47

BIJLAGEN: - Bijlage A: Overzicht van wettelijke eisen, regelgeving, richtlijnen en normen - Bijlage B: Organisatiestructuur Gemeente Delft - Bijlage C: Werkplektypologieën - Bijlage D: Relatieschema tussen te huisvesten functies - Bijlage E: Ruimtestaat SEPARATE BIJLAGEN: - Taakstellend budget; - Overall-planning; - Thema: Duurzaam bouwen; - Thema: Informatie- en communicatietechnologie (ICT); - Thema: Publiekshal; - Thema: Logistiek, toegankelijkheid en veiligheid.

1. INLEIDING Op 29 maart 2001 zijn door de gemeenteraad besluiten genomen inzake de huisvesting van de gemeentelijke organisatie. Daarbij staat de één-loket-gedachte centraal waarbij burgers, bedrijven en instellingen zoveel mogelijk op één plek ontvangen worden en daar al hun zaken met de gemeente kunnen afwikkelen. Integratie van frontoffice en backoffice is daarbij een randvoorwaarde. Aanleiding voor centrale huisvesting was een ingrijpend veranderingsproces van de gemeentelijke organisatie (NEON, 1999) waarmee ondermeer een betere samenwerking tussen afdelingen bewerkstelligd kon worden, die gericht is op een verbeterde publieke dienstverlening. Daarnaast voldoet de huidige huisvestingssituatie van de gemeente Delft niet meer aan maatstaven van deze tijd (zowel technisch als functioneel). Op 30 oktober 2003 is door de gemeenteraad het Masterplan Spoorzone als richtinggevend ruimtelijk kader voor de ontwikkeling van de Spoorzone vastgesteld, waarmee impliciet de locatie van het nieuwe stadskantoor (HNK) vastgesteld is op de bouwplek tussen de Westsingelgracht en de Coenderstraat, aan de noordzijde van het nieuwe busstation (in de OV-knoop, op de spoortunnel). In de raadsvergadering van 3 november 2005 is definitief vastgesteld dat HNK (+ een bovengrondse stationhal) op deze locatie gesitueerd zou worden en is tevens ingestemd met de start van de Europese aanbesteding voor de opdracht aan de architect van HNK en stationshal. Met deze keuze is tevens de ontwikkeling van HNK gekoppeld aan de planning van de Spoorzone. De locatie van HNK is uniek voor de gemeentelijke huisvesting gezien de onderstaande kenmerken: - het is gelegen naast een transferium; een stationshal met in- en uitgangen van ondergrondse treinstationperrons en bus- en tramverbindingen in de directe nabijheid daarvan; - de nieuwe gemeentelijke huisvesting zal, samen met de aan de overzijde gelegen bebouwing en de verschillende verkeersfuncties, in belangrijke mate het stedelijk profiel bepalen van de prominent aanwezige verkeersroute van de Westvest; - anderzijds zal de nieuwe gemeentelijke huisvesting aansluiting en inpassing moeten vinden op de sterk in karakter verschillende bebouwing van het Bolwerk, de Coenderstraat en de Stationspleinzijde; - de locatie ligt op kleine afstand van het centrum van de gemeente. Via de Binnenwatersloot is de Markt voor voetgangers en fietsers binnen enkele minuten bereikbaar. Omdat HNK (opdrachtgever is Gemeente Delft) en de naastgelegen stationshal (opdrachtgever is Ontwikkelbedrijf Spoorzone B.V.) onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, worden beide gebouwdelen in één ontwerpopdracht ondergebracht. Ondanks dat het één ontwerpopdracht is, zal Gemeente Delft te allen tijde een autonome bedrijfsvoering moeten kunnen voeren. De Gemeente Delft eist daarom dat HNK uit oogpunt van ondermeer veiligheid, toegankelijkheid en installatietechnisch onafhankelijk van de stationshal functioneert. Daarnaast zullen delen van HNK aan derden/externen verhuurd moeten kunnen worden. Dit betekent dat HNK zo ontworpen dient te zijn dat deze bouwdelen een eigen in- en uitgang hebben en daardoor qua veiligheid en toegankelijkheid "losgekoppeld" kunnen worden van HNK (zie ook 4.1.2). Dit Programma van Eisen beschrijft de eisen voor HNK (dus niet stationshal) en dient ondermeer als: kader voor besluitvorming door college van B&W; basis voor de kostenramingen; kader voor de ontwerpende en uitvoerende partijen; communicatiemiddel voor ondermeer de interne organisatie; instrument om aan het eind van elke fase (voorlopig ontwerp, definitief ontwerp, bestek etc.) de geleverde producten te toetsen. Daar waar niet voldaan kan worden aan het Programma van Eisen zal dit vooraf gemeld dienen te worden door de betreffende ontwerpende en uitvoerende partijen. 1.1 Opdrachtgever In opdracht van ProRail / NS Stations realiseert het Ontwikkelbedrijf Spoorzone B.V. (OBS) het bovengrondse deel van het station. Deze afspraak is opgenomen in een overeenkomst tussen NS Stations, ProRail en de gemeente Delft. ProRail is verantwoordelijk voor het ondergrondse deel van het station en heeft daarvoor in het verleden al een architect gecontracteerd. De Gemeente Delft is opdrachtgever voor HNK. Voor een nadere toelichting op de projectorganisatie, taken en verantwoordelijkheden wordt verwezen naar een (in bewerking zijnde) projectplan.

1

1.2 Onderliggende documenten Dit Programma van Eisen voor HNK is gebaseerd op ondermeer de onderstaande documenten: - Globaal programma van eisen Het nieuwe kantoor d.d. 25 oktober 2002 met instemming van College B&W (12 november 2002) en gepasseerd in Commissie Middelen en Bestuur (4 maart 2003); - Globaal Programma ven eisen Het nieuwe kantoor d.d. 10 mei 2006 en getekende ambitie d.d. maart 2006 met instemming van College B&W (19 mei 2006) en ter informatie voorgelegd aan Commissie Ruimtelijke Ordening; - De Kantoornorm – normatieve uitgangspunten voor het doelmatig gebruik van kantoorwerkplekken d.d. 5 juli 2002, vastgesteld door GMT en OR en met instemming van het College B&W (15 oktober 2002); - Diverse documenten en e-mails vanuit de verschillende HNK-werkgroepen. 1.3 Uitgangspunten en randvoorwaarden 1.3.1. Wet- en regelgeving HNK dient – naast onderliggende Programma van Eisen - minimaal te voldoen aan alle, tijdens het project geldende wettelijke eisen, regelgeving, richtlijnen en normen (van het Nederlands Normalisatie Instituut) en procedures van centrale, lokale overheden en nutsbedrijven teneinde een bouwvergunning te verkrijgen. Een niet limitatief overzicht van wettelijke eisen, regelgeving, richtlijnen en normen is gegeven in bijlage A. 1.3.2. Stedenbouwkundige randvoorwaarden HNK dient dusdanig ontworpen en gerealiseerd te worden dat deze passen binnen de kaders van: het bestemmingsplan d.d. 23 februari 2006; OV Knooppunt Delft, Ruimtelijk Functioneel Ontwerp d.d. 27 mei 2005; Masterplan Spoorzone van Busquets d.d. oktober 2003. 1.3.3. Financiële randvoorwaarden Het taakstellend bouwkostenbudget voor de ontwerpende partij (= architect met bijbehorende adviseurs) is gebaseerd op de Nota Investeringsbegroting d.d. 4 juli 2007 en bedraagt € 1400 per m² BVO (prijspeil 2006). De ontwerpende partij dient het betreffende ontwerp binnen deze kostenraming te realiseren. De kostenraming dient opgesteld te worden conform een format dat aan de ontwerpende partij verstrekt zal worden. Op basis van het ingevulde format zal de kostenraming van de ontwerpende partij getoetst worden door een – door gemeente Delft in te schakelen - onafhankelijk bouwkostenbureau. Indien er een situatie ontstaat dat alleen tegen hogere kosten de gestelde (prestatie)eisen kunnen worden gerealiseerd, zal van de ontwerpende partij een actieve rol worden verlangd bij het bedenken van alternatieve oplossingen. Wanneer alternatieve ontwerpoplossingen worden overlegd, dienen deze onderbouwd te zijn met een kosten/batenanalyse en een opsomming van argumenten ten aanzien van functionaliteit, gebruiksvriendelijkheid en duurzaamheid. De ontwerpoplossingen dienen altijd integraal te zijn afgestemd, zodat er uiteindelijk een geïntegreerd totaalontwerp kan worden gepresenteerd. Voor de investeringskosten geldt dat bij de keuze/afweging van investeringen op hoofdlijnen de volgende vragen moeten worden gesteld: - is het noodzakelijk dan wel wenselijk; - draagt het bij aan de flexibiliteit, de duurzaamheid en/of de versterking van de identiteit/het imago; - levert het een duurzame bijdrage aan de verlaging of beheersbaarheid van de exploitatiekosten; - is het evenwichtig verdeeld over alle aspecten van de deelprojecten en/of gebruiksvoorzieningen. Investeringen die oorspronkelijk niet zijn gebudgetteerd maar die zich terugverdienen in de exploitatieperiode zijn - in overleg met de opdrachtgever - toegestaan mits een acceptabele terugverdientijd is te realiseren.

2

1.3.4. Overallplanning Voor dit project is een overallplanning opgesteld, die separaat verstrekt zal worden. Een complicerende factor is dat het pand niet in één keer gebouwd kan worden, maar in 2 opeenvolgende fases (met daardoor een dubbele bouwtijd). Het eerste deel komt direct boven de spoortunnel. Zodra de tunnel in gebruik is, wordt naast de tunnel een parkeergarage gebouwd waarop het tweede deel van HNK/stationshal wordt gerealiseerd. Het huidige spoor moet immers eerst verdwenen zijn. Het ondergrondse station en de parkeergarage leggen constructieve eisen op aan het erboven gelegen HNK/stationshal. Gedurende het ontwerpen uitvoeringsproces zal de overallplanning per fase uitgewerkt worden in detailplanningen. 1.4 Leeswijzer Dit Programma van Eisen is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 beschrijft de organisatieonderdelen van de gemeente Delft, die in HNK gehuisvest zullen worden; in hoofdstuk 3 is het gewenste ambitieniveau geformuleerd ten aanzien van stedenbouwkundige en architectonische kwaliteiten alsmede de huisvestingsvisie ten aanzien van de publieke en facilitaire dienstverlening; in hoofdstuk 4 wordt een beschrijving gegeven van de verschillende functies die in HNK gehuisvest zullen worden met tevens een vertaling naar ruimtelijk eisen; in hoofdstuk 5 t/m 11 worden de technische eisen (bouwfysisch, bouwkundig en installatietechnisch) beschreven; Naast het Programma van Eisen zijn verschillende thema’s benoemd, die gedurende het ontwerpproces extra aandacht behoeven en in meer of mindere mate in bewerking zijn (dynamische documenten). De thema’s - die in separate werkdocumenten beschreven worden - zijn: Duurzaam bouwen; Informatie- en communicatietechnologie (ICT); Publiekshal; Logistiek, toegankelijkheid en veiligheid. De uitwerking van deze thema’s - die als separate (werk)documenten aan de ontwerpende partij verstrekt zullen worden – vormen onderdeel van dit Programma van Eisen.

3

2. DE GEMEENTELIJKE ORGANISATIE 2.1 Visie gemeentelijke organisatie Zoals in de inleiding al stond beschreven was de aanleiding voor centrale huisvesting het gevolg van de NEON-organisatie in 1999. NEON (Naar Externe Oriëntatie Negenennegentig) is in Delft een algemeen omarmd besturingsconcept, dat nog altijd actueel is. De visie op de NEON-organisatie is eerder geformuleerd als: “De gemeente Delft is een extern georiënteerde, flexibele organisatie die daardoor erkende kwaliteit aan burgers en bedrijven levert. Zij treedt als één organisatie de samenleving tegemoet en doet dat met medewerkers die taken uitvoeren die overeen komen met hun competenties en in samenwerking met anderen”. De belangrijkste accenten uit deze visie zijn: externe oriëntatie: betreft ondermeer Publieksbalie, wijkgericht werken, interactief beleid en kennisinfrastructuur; één organisatie: betreft ondermeer personeelsbeleid, bedrijfsvoering, programma’s en projectaanpak, informatievoorziening, managementaansturing en centralisatie van de middelenfuncties; flexibiliteit: is gericht op projectmatige en clusteroverstijgende aanpak, kunnen samenwerken en werken in multifunctionele teams; erkende kwaliteit: omvat ondermeer goede producten en diensten die efficiënt worden geproduceerd, aansluitend op de expliciete en latente vragen van de burgers en kostenbeheersing. Hoewel de oorspronkelijke uitgangspunten van NEON al zichtbaar zijn in de organisatie, zal met de realisatie van een gezamenlijke huisvesting in HNK dit nog een extra stimulans zijn voor verdere verbetering voor de bovengenoemde accenten. 2.2 Organisatiestructuur De gemeentelijke organisatie zet zich dagelijks in om de bijna 100.000 inwoners en de vele bedrijven en bezoekers te bedienen. De gemeente kent een gevarieerd takenpakket: van het schoonhouden van de stad tot het verstrekken van uitkeringen, van toezicht op parkeren tot het uitgeven van paspoorten, en van de ontwikkeling van de stad tot de zorg voor onderwijs. De gemeentelijke organisatie kan verdeeld worden in een bestuurlijke en ambtelijke organisatie. Een korte uiteenzetting van de organisatie wordt hierna beschreven. Een organogram is opgenomen in bijlage B. Hierin is tevens aangegeven welke organisatieonderdelen wel en niet gehuisvest zullen worden in HNK. Hoe de organisatie zich in de toekomst ontwikkelt (krimp of groei) is moeilijk te voorspellen. Vooralsnog wordt als uitgangspunt een totaal van 1000 werkplekken gehanteerd (onafhankelijk van het werkplekconcept) voor de gemeentelijke organisatie. 2.2.1. Bestuurlijke organisatie Gemeenteraad/griffie Aan het hoofd van de gemeente staat de gemeenteraad. De gemeenteraad in Delft bestaat uit 37 raadsleden. De burgemeester is voorzitter van de gemeenteraad. De gemeenteraad is belast met het algemeen bestuur van de gemeente en stelt de hoofdlijnen van het uit te voeren beleid vast. De gemeenteraad wordt ondersteund door de griffie. Aan het hoofd van de griffie staat de griffier. Deze zorgt voor zowel de logistieke als inhoudelijke ondersteuning en advisering van de gemeenteraad. College van burgemeester en wethouders Het dagelijks bestuur van de gemeente wordt gevormd door het college van burgemeester en wethouders. Het college legt verantwoording af aan de gemeenteraad. De wethouders worden door de gemeenteraad benoemd. De burgemeester wordt voor 6 jaar door de Kroon benoemd. De leden van het college hebben ieder een eigen portefeuille en een eigen beleidsterrein, waar ze verantwoordelijk voor zijn. Ook is het college verantwoordelijk voor het goed functioneren van het ambtelijk apparaat. 2.2.2. Ambtelijke organisatie De gemeentesecretaris is de algemeen directeur van de ambtelijke organisatie en is de schakel tussen bestuur en ambtelijk apparaat. De secretaris is eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van de ambtelijke advisering en ondersteuning van het college van burgemeester en wethouders. Direct onder de gemeentesecretaris hangt de Centrale Staf. De Centrale Staf van de gemeente Delft is een organisatieonderdeel dat voorwaarden schept en kaders stelt om de organisatie te besturen en te controleren.

4

De werkzaamheden van de Centrale Staf worden uitgevoerd door de vakteams: Bestuurlijke Processturing: directe ondersteuning van het college van B&W en de gemeentesecretaris; Strategie & Control: adviseert het gemeentelijk managementteam en het college van B&W over het te volgen financiële beleid; Treasury- & Riskmanagement: houdt zich bezig met het afsluiten en beheren van verzekeringen, het gemeentebreed risicomanagement en behandelen van schaden. De ambtelijke organisatie is verder onderverdeeld in clusters, die elk een eigen taakveld hebben. De clusters binnen de gemeentelijke organisatie zijn in het onderstaande kort omschreven. Elk cluster is weer verder opgedeeld in sectoren en/of vakteams. Cluster Publiekszaken Het cluster Publiekszaken is te beschouwen als een stadswarenhuis van waaruit de gemeente Delft integrale diensten aan burgers en bedrijven levert. De levering van deze diensten vindt plaats vanuit onderstaande sectoren: Bouw- en Milieutoezicht: behandelt aanvragen voor bouw- of milieuvergunning en bedient de burger op het gebied van bouwen, monumentenzorg en milieuzorg; Inwonerszaken: diensten en producten die door deze sector worden verstrekt, worden met name bepaald door de klant zelf; Toezicht Openbare Ruimte: verzorgt het uitgeven van vergunningen en ontheffingen met betrekking tot het gebruik van de openbare ruimte en het toezicht en controle hierop; Werk, Inkomen en Zorg: verstrekt uitkeringen voor levensonderhoud en zorgt voor de verstrekkingen bijzondere bijstand; Cluster Wijk- en stadszaken De dienstverlening van het cluster Wijk- en stadszaken strekt zich uit over meerdere vakgebieden en disciplines, die allemaal nodig zijn om grote complexe projecten te kunnen runnen. Het cluster is in die hoedanigheid te vergelijken met een matrix met kruisverbanden tussen ‘functies’ als makelaar, ontwikkelaar, stimulator, bemiddelaar en initiatiefnemer. Dit cluster bestaat uit onderstaande sectoren: Ingenieursbureau: verantwoordelijk voor ontwerp, voorbereiding en realisatie van bouwkundige en civiele projecten in de openbare ruimte; Maatschappelijke ontwikkeling: beleidscentrum voor veel maatschappelijke terreinen, zoals welzijn, wonen, onderwijs, kinderopvang, integratie, emancipatie, veiligheid, sport en recreatie; Stadsbeheer: verantwoordelijk voor het beheer van de openbare ruimte; Stedelijke ontwikkeling: geeft vorm aan de stedelijke ontwikkeling van Delft en ontwikkelt en bewaakt de kwaliteit van de openbare ruimte van Delft; Wijkzaken en Projecten: houdt zich bezig met de wijkaanpak, stedelijke vernieuwing en stadsvernieuwing. Cluster Middelen In het cluster Middelen zijn de ondersteunende diensten voor processen ten behoeve van de gemeentelijke organisatie ondergebracht. Het cluster Middelen bestaat uit onderstaande vakteams: Communicatie: ondersteunt gemeentebreed clusters, sectoren en bestuur bij hun in- en externe communicatie; Informatiebeheer: ondersteunt gemeentebreed clusters, sectoren en bestuur met advies en informatie over documenten, adressen, percelen, kaarten, gebouwen en met feiten en cijfers; Financiën: verantwoordelijk voor de ondersteuning van de primaire gemeentelijke processen vanuit financieel-economisch en financieel-administratief oogpunt; Huisvesting & Informatietechnologie: draagt zorg voor benodigde huisvesting en werkplek en voor het (blijven) functioneren van de computers, randapparatuur en software van de gemeente; Juridische Zaken: verzorgt algemene juridische dienstverlening aan de verschillende clusters; Personeel & Organisatie: verantwoordelijk voor personeelsbeleid, werving, selectie en aanstelling van nieuwe medewerkers en het begeleiden van medewerkers. Programma’s en Projecten De directie Programma’s en Projecten brengt gemeentebrede strategische programma’s en projecten tot uitvoering door deze aan te sturen en te faciliteren.

5

3. HUISVESTINGSVISIE In het hoofdstuk Huisvestingsvisie worden ondermeer de gewenste verschijningsvorm van HNK en het ambitieniveau ten aanzien van het functioneren van de huisvesting als ondersteuning van de gemeentelijke organisatie beschreven. 3.1 Stedenbouwkundige visie De Spoorzone in Delft gaat ingrijpend veranderen. Met de bouw van de spoortunnel – en de sloop van het huidige treinviaduct – verdwijnen belangrijke barrières in de stad. Het project Spoorzone biedt de mogelijkheid om de wijken ten oosten en ten westen van het spoor en ten noorden en ten zuiden van de Westlandseweg beter met elkaar te verbinden. De ambitie is om de Spoorzone te ontwikkelen tot een hoogwaardig stedelijk gebied, met ruimte voor circa 1500 woningen, enkele kantoren, een stadspark en een compact knooppunt voor het openbaar vervoer. Eén van de belangrijkste doelstellingen is om een gebied te creëren waarbij de sfeer en uitstraling aansluiten bij die van de Delftse binnenstad. Het openbare gebied, de wijze waarop dit wordt gedetailleerd en het stedenbouwkundig stramien zijn de pijlers van Busquets visie (zie Masterplan Spoorzone). De architectuur van de bebouwing speelt daarbij een grote rol. Busquets brengt water terug langs de Spoorsingel op de plek waar nu nog het viaduct staat. Aan de zijde van de binnenstad komt een gebied voor fietsers, voetgangers en bestemmingsverkeer; als een aantrekkelijke boulevard verrijkt met bomen en enkele kiosken. Het Bolwerk, dat nu nog ontsierd wordt door het viaduct, wordt in het plan hersteld met zijn oude vorm en de aanleg van bijvoorbeeld een park of plein. Voor het stationsgebied gaat de visie van Busquets uit van een langgerekt stadspark van 40x300 meter. De bouwblokken eromheen variëren in hoogte van circa 3 tot 7 bouwlagen. In het zuidelijk gedeelte van het gebied kan hogere bebouwing komen, die goed aansluit bij de open ruimten en de breedte van de straten. In het hart van de Spoorzone komt een bijzonder gebouw dat de stationshal en HNK herbergt. Dit gebouw geldt tevens als 'smaakmaker' voor de nieuwe ontwikkeling in de Spoorzone en dient een eigen karakter te krijgen dat daarbij past. Omdat het gebouw een behoorlijke omvang krijgt, is één van de belangrijke ontwerpopgaven om het nieuwe pand te laten aansluiten op de veel kleinschaligere, bestaande bebouwing in de omgeving. Daarbij dient er rekening mee gehouden te worden dat het gebouw eigenlijk geen achterkant kent. Het station vormt een knooppunt voor het openbaar vervoer. Hier ontmoeten trein, bus, tram en taxi elkaar. Voor fietsers komt een ruime ondergrondse fietsenstalling. Automobilisten kunnen hier reizigers ophalen en afzetten en parkeren in een ondergrondse garage. De verkeersstructuur rond het station wijzigt. De hoofdstroom zal van de straat aan de oostzijde -de Westvest- verschoven worden naar de westzijde -(verlengde) Coenderstraat- om het verkeer op de drukke Westlandseweg (of ‘Ireneboulevard’) beter af te kunnen wikkelen door de kruisingen verder uit elkaar te leggen. De Irenetunnel in de Westlandseweg verdwijnt en gaat als ‘Ireneboulevard’ over de nieuwe spoortunnel heen. De route biedt daardoor een aantrekkelijker uitzicht over de stad en de kolk. 3.2 Architectonische visie In de verschijningsvorm van het gebouw zal de overgang naar het monumentale gedeelte van de stad tot uitdrukking moeten komen. Met nadruk dient deze verschijningsvorm niet bepaald te worden door zeer tijdsgevoelige trends en modeverschijnselen. Tevens prevaleert de inpassing in de omgeving boven een vormtechnische vertaling van specifieke technische programmaonderdelen (zoals bijvoorbeeld duurzaam bouwen). Uiteraard dient het gebouw, zowel in de dag- als in de nachtsituatie, uitstekend in de aanwezige stedelijke context te passen. Kernwoorden zijn: begrijpelijkheid, toegankelijkheid, duurzaamheid, objectiviteit, synergie, soberheid, doelmatigheid en rationaliteit. De term "sober- en doelmatig" dient echter niet vertaald te worden in goedkope materialen, slechte afwerking en detaillering en onvoldoende techniek. In het coalitieakkoord 2006-2010 (Ruimte zien en ruimte nemen) is ondermeer uitgesproken dat er meer aandacht dient te zijn voor aansprekende en experimentele architectuur om Delft als architectuurstad op de kaart te zetten. Aansprekend en experimenteel hoeft echter niet in strijd te zijn met voornoemde kernwoorden – zoals sober en doelmatig - en het bijbehorende taakstellend budget.

6

Voor gemeente Delft is het van belang dat HNK uitnodigend en representatief is voor bezoekers en medewerkers. Deze uitstraling manifesteert zich (zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde) met name in het publieke gedeelte en het bestuursgedeelte. Het moet in beginsel voor de burger zichtbaar zijn wat er zich binnen HNK afspeelt. Belangrijk daarbij is dat de ontmoeting tussen burger en ambtenaar op alle mogelijke manieren bevorderd wordt (ondermeer door middel van een bewust gekozen onderlinge situering van verschillende functies/ruimten in HNK). Voor de verschijningsvorm dient er rekening mee gehouden te worden dat ook de (bovengrondse) stationshal onderdeel uitmaakt van de bouwmassa. Door middel van architectonische oplossingen dient de herkenbaarheid van de stationshal gewaarborgd te worden. Eén gebouw met twee ‘gezichten’: een herkenbare stationshal én een stadskantoor voor de gemeentelijke organisatie. Kernwoorden voor de architectonische uitstraling van de stationshal zijn: menselijk, toegankelijk, efficiënt, geordend, vernieuwend. Voor verdere eisen ten aanzien van de stationshal wordt verwezen naar Prorail/NS Stations. 3.3 Architectonische vraagstukken Ten behoeve van de verschijningsvorm is nog een aantal architectonische vraagstukken benoemd, waar de ontwerpende partij in zijn/haar ontwerp antwoord op dient te geven. Deze vraagstukken zullen gedurende het ontwerptraject - in overleg met de ontwerpende partij - nader uitgewerkt worden. De vraagstukken worden in het onderstaande beschreven. 3.3.1. Hal(len) In HNK is een centrale publiekshal opgenomen. In deze publiekshal staat de burger centraal terwijl in de stationshal de reiziger centraal staat. Beide hallen hebben veel overeenkomsten: het zijn ruimten voor het ontvangen van bezoekers, het verstrekken van informatie en het voor kortere of langere tijd verblijven. Beide hallen hebben tevens een ontsluitingsfunctie. De publiekshal van het HNK fungeert als een toegangsruimte voor ambtenaren die naar hun werkplek gaan en burgers die via informatie in de publiekshal bij de goede balie terecht komen. De stationshal vormt voor de treinreizigers de schakel tussen het openbaar gebied en de treinperrons. Het combineren van deze hallen in één centrale hal is wenselijk, maar kan problematisch zijn met betrekking tot veiligheid, overlast, wanorde en beheer. Te denken valt daarbij onder meer aan grote aantallen treinreizigers die zich tijdens evenementen of de spits onder de bezoekers van HNK mengen; de geluidsoverlast in kantoren van omgeroepen reizigersberichten etc. Ook moet rekening gehouden worden met luchtverplaatsingen ten gevolge van passerende treinen. Ondanks de nadelen van een gecombineerde hal, zou een koppeling tussen beide hallen wel logistieke en functionele voordelen kunnen bieden. Daarnaast geeft één centrale hal maximaal uitdrukking aan de ambitie om HNK en een stationshal binnen één gebouw te integreren. Echter in alle gevallen is het uitgangspunt dat HNK – ook bij calamiteiten - in zijn totaliteit afgesloten moet kunnen worden van de stationshal en installatietechnisch volledig autonoom kan functioneren. Het is aan de architect om in het ontwerp een werkbare oplossing te bedenken die recht doet aan de gevraagde ambitie en de hierboven gesignaleerde (mogelijke) knelpunten. 3.3.2. Dynamiek en veiligheid HNK en de stationshal zijn gelegen in een dynamische omgeving. Deze dynamiek is historisch bepaald door de ligging aan de rand van de binnenstad op een knooppunt van vele vervoersmodaliteiten. Ook in de nieuwe planvorming is dit een knooppunt van veel verschillende verkeersstromen zoals: ondergrondse trein, bussen, trams, taxi’s, auto's etc. Deze dynamiek zou voelbaar moeten zijn in het toekomstige gebouw, waarbij bezoekers zich tevens bewust zijn van de gelaagdheid van het gebouw en de unieke combinatie van functies en snelheden. Om te voorkomen dat deze dynamiek ontaardt in een onoverzichtelijke en chaotische omgeving lijkt transparantie een vereiste. Daarom zou het gebouw een open karakter moeten krijgen. Het gebouw 'laat zich lezen'. De ruimte-indeling en verwijzingen zijn eenduidig. Lichtheid, helderheid en transparantie horen tot de belangrijkste karakteristieken van het gebouw. De vraag is hoe deze transparantie zich verhoudt met veiligheid. Burgers, bezoekers, reizigers, ambtenaren en bestuurders moeten zich beschermd voelen. Het gebouw moet voor alle gebruikers een vertrouwenwekkende en veilige uitstraling hebben. Dit maakt het noodzakelijk dat gedeelten van het gebouw een meer gesloten karakter krijgen en beperkt toegankelijk zijn. De combinatie van HNK en stationshal stelt aparte veiligheidseisen. In geval van calamiteit of terrorismedreiging moet het gebouw snel en eenvoudig te ontruimen zijn en gemakkelijk bereikbaar blijven voor hulpdiensten.

7

De vraag aan de architect is om in het ontwerp de dynamiek, die onlosmakelijk met deze opgave verbonden is, op een verantwoorde wijze zichtbaar te maken of tot uitdrukking te brengen in het gebouw. In een separate bijlage (werkdocument Logistiek, toegankelijkheid en veiligheid) worden eisen ten aanzien van het beveiligingsconcept nader gespecificeerd. 3.3.3. Delft Steeds meer worden voor overheidsfuncties marktconforme gebouwen ontwikkeld, die meestal onderling een weinig onderscheidend vermogen hebben. Ondanks dat ook HNK flexibel indeelbaar dient te zijn, zal voor dit gebouw gebroken worden met deze trend. Met de realisatie van HNK en de stationshal wordt ernaar gestreefd een gebouw te realiseren met een uitstraling en ambitie die past bij de identiteit van Delft. Wat het unieke wezen van Delft is, zal voor elke Delftenaar en bezoeker verschillend zijn. De een zoekt de prinsenstad; de ander de stad van wetenschap, technologie en kunsten, het historische hart binnen de vesten of juist de campus van de universiteit. Maar wereldwijd wordt de stad ook geïdentificeerd met Delfts Blauw. Voor het merendeel van de burgers en bezoekers bestaat Delft uit een combinatie van deze factoren. Delft maakt met HNK een grote stap: het realiseren van een centrale faciliteit waar de burger alles op het gebied van gemeentelijke dienstverlening kan vinden en zich tegelijkertijd als Delftenaar kan thuis voelen. En dit alles centraal gelegen in de stad, op een spoortunnel en geïntegreerd met een stationshal. Hoewel het gebouw eenheid moet uitstralen, zal uit de architectuur duidelijk afgelezen moeten kunnen worden dat er in het gebouw twee verschillende functies aanwezig zijn, namelijk een stadskantoor en een stationshal. De architect wordt gevraagd om bovenstaande ambitie in zijn ontwerp tot uitdrukking te brengen. 3.3.4. Duurzaamheid Met de realisatie van HNK dient op een zorgvuldige wijze met gemeenschapsgeld omgegaan te worden. Delft wil HNK (maar ook de stationshal) op duurzame wijze, milieu- en onderhoudsvriendelijk realiseren en exploiteren zoals in een separate bijlage (werkdocument ‘Duurzaam bouwen’) nader gespecificeerd wordt. Hier kan Delft als kennisstad ook een belangrijke invalshoek zijn. Duurzaamheid moet integraal onderdeel zijn van de architectuur. Hier dient de architect zich uit te spreken. Duurzaamheid is daarmee niet de vraag maar een uitgangspunt. Duurzaamheid kan ook vertaald worden in toekomstwaarde. Het programma van eisen is gebaseerd op functies die nu bekend zijn en die met huidige inzichten gespecificeerd zijn. Niemand kan echter in de toekomst kijken. Op welke wijze zou HNK een krimpend of groeiend ambtenarenbestel op kunnen vangen? Zijn gedeelten van het kantoor commercieel verhuurbaar? Hiervoor worden ondermeer in een separate bijlage (werkdocument ‘Duurzaam bouwen’) nadere eisen gesteld ten aanzien van de flexibiliteit. Essentieel is ook dat verschillende kantoorconcepten toepasbaar zijn in het gebouw. In hoeverre leent het gebouw zich voor veranderend gebruik? Dit zijn vragen die aan de architect wordt gesteld om duurzaamheid integraal in het ontwerpproces en de ontwerpkeuzes mee te nemen. Duurzaamheid in de zin van toekomstwaarde, maar ook in de zin van flexibiliteit. De architect wordt gevraagd voorstellen voor kantoorconcepten bij het ontwerp mee te nemen. 3.4 Visie op de publieke dienstverlening In het rapport ‘Publieke dienstverlening, professionele gemeenten - Visie 2015’ is de visie van de VNG Commissie Gemeentelijke Dienstverlening (commissie Jorritsma) concreet gemaakt door deze te vertalen in actiepunten die tussen nu en 2015 jaar gerealiseerd moeten worden. Kortweg komt dit neer op de onderstaande doelstellingen: vòòr 2015 zijn gemeenten dé poort tot publieke dienstverlening. Als portaal van de Nederlandse overheid draagt de gemeente er zorg voor dat burgers, bedrijven en instellingen alle producten direct bij haar kan afnemen dan wel dat ze via haar bemiddeling door andere overheden en/of ketenpartners worden geleverd;

8

-

-

vòòr 2015 hebben gemeenten een gezamenlijk servicecenter voor de publieke dienstverlening. Dit betekent ondermeer: een aanbod gestuurde en vraaggerichte organisatie, toepassing van multichanneling, (web)self-service, één centraal telefoonnummer, sms en beeldtelefoon voor specifieke doelgroepen, optimale samenwerking met zowel publieke als private ketenpartners en gebruik van shared services; vòòr 2015 vinden gemeenten het heel gewoon om zichzelf te normeren over de kwaliteit van dienstverlening. Zelfnormering houdt in dat gemeenten zichzelf binden aan servicenormen en daaraan de noodzakelijke ontwikkelingen verbinden om de vastgestelde kwaliteit te behalen. In het verlengde van zelfnormering ligt dat gemeenten transparant maken welke servicenormen worden gehanteerd en of die normen worden gehaald (transparantie en rekenschap).

Ook in het coalitieakkoord wordt ruimte geboden voor het verder ontwikkelen van de gemeentelijke dienstverlening. Het akkoord formuleert als doelstelling voor de collegeperiode tot 2010 dat Delft een virtueel klantcontactcentrum introduceert: de centrale toegang tot de gemeente met één centraal telefoonnummer en één mailadres. De gemeente verbetert de elektronische dienstverlening en informatie en Delft kent één gemeentelijke website waarop de digitale diensten worden aangeboden, als resultaat van het programma KIS (Kennisinfrastructuur). Daarnaast heeft het meerjarenplan Dienstverlening een aantal servicenormen opgeleverd. Met de verdere digitalisering wil gemeente Delft komen tot snellere afhandeling, minder kosten en ruimere mogelijkheden om ook buiten kantoortijden diensten aan te bieden. Het is de bedoeling om zo veel mogelijk op afspraak te werken. Dat betekent dus minder wachttijden (en –ruimte) en snellere doorloop. Aan de andere kant is het de verwachting dat er meer diensten aan het pakket van de Publieksbalie zullen worden toegevoegd en dat in de publieksruimte meer ruimte beschikbaar zal moeten komen voor computeropstellingen, al dan niet gecombineerd met wacht- en zitruimte. Voor HNK is het wenselijk om de stationshal logisch over te laten lopen in de gemeentelijke publiekshal. De openingstijden van de stationshal zullen ruimer zijn, wat inhoudt dat HNK afzonderlijk afgesloten moet kunnen worden. Belangrijk is dat een klant zich in de publiekshal thuis voelt. Als de publiekshal niet afgesloten is, zouden de hallen als één geheel moeten ogen en tevens ruim van opzet dienen te zijn. Gemeentebalies zouden kunnen aansluiten bij balies van andere organisaties, waarbij de scheidingswand (die nodig is om het gemeentelijk deel af te kunnen sluiten) wegvalt tussen de balies. Omdat moeilijk te voorspellen is hoe de publieke dienstverlening zich zal ontwikkelen, dient in het ontwerp rekening gehouden te worden met een zo veel als mogelijk flexibele indeling van de publiekshal, die functioneel is in te richten naar behoefte. In een separate bijlage (werkdocument ‘Publiekshal’) worden de huidige inzichten ten aanzien van de publiekshal nader gespecificeerd. Echter voor de uitwerking van de publiekshal is de dialoog tussen gemeente en de ontwerpende partij van belang om een goed ontwerp te kunnen bewerkstelligen. Dit betekent dat gedurende de ontwerpfase deze eisen wellicht nog bijgesteld dienen te worden. 3.5 Visie op de facilitaire dienstverlening HNK dient de organisatie te faciliteren in al haar ambities en functies. Dit betekent dat het aanbod vanuit de facilitaire organisatie zo goed mogelijk op de vraag van de (interne) klant dient aan te sluiten. Wel zullen op het gebied van bedrijfsvoering altijd kaders, procedures en instrumenten gebruikt blijven worden, met name vanuit de één-gemeente-gedachte. Echter, tegelijkertijd zal samen met de klant – waar noodzakelijk – maatwerk geleverd kunnen worden. Dit vraagt van de facilitaire organisatie flexibiliteit, oplossings-, resultaat- en klantgericht denken. Hieruit mag overigens niet het beeld ontstaan van: “de klant vraagt en wij draaien”. Om het voor de klant te vergemakkelijken zal voor de gehele facilitaire organisatie een digitale ‘servicesdesk’ worden opgezet en zal daarnaast een beperkte fysieke helpdesk worden voorzien ten behoeve van facilitaire vragen van de medewerkers. Deze baliefunctie zal op een centrale plaats in de kantooromgeving geplaatst worden in de buurt van de backoffice van de facilitaire organisatie van de gemeente.

9

3.6 Visie op de werkomgeving De werkplekken en werkomgeving worden zodanig ingericht dat een maximale flexibiliteit (aanpasbaarheid) mogelijk is. Dat betekent dat groei en krimp binnen de werkomgeving wordt opgevangen, er een maximale inrichtingsvrijheid is en dat verhuizingsinspanningen tot een minimum beperkt wordt. De medewerker wordt verhuisd, niet de werkplek. Gemeente Delft hangt niet aan één standaardconcept, maar wenst meer indelingsvrijheden, waarbij het gekozen concept ondersteunend zal zijn aan de desbetreffende werkzaamheden van een organisatieonderdeel. De uiteindelijke indeling van de werkomgeving per organisatieonderdeel wordt in een later stadium bepaald. Elke organisatieonderdeel kan dan binnen randvoorwaarden het gewenste werkplekconcept kiezen. Dit kan variëren van een kamerkantoor tot flexplekken. Voorbeelden van verschillende werkplektypologieën zijn opgenomen in bijlage C. Een van de randvoorwaarden voor een organisatieonderdeel is de hoeveelheid ruimte die wordt toegekend. De benodigde ruimte wordt bepaald aan de hand van De kantoornorm d.d. 5 juli 2002, waarin de normatieve uitgangspunten ten aanzien van kantoorwerkplekken zijn vastgelegd. Gestimuleerd zal worden om een meer effectief werkplekconcept na te streven ten opzichte van de huidige huisvesting, waarbij de voorkeur uitgaat naar een meer activiteitgerelateerd werkplekconcept. Hierbij wordt de werkplek gefaciliteerd op basis van de soort werkzaamheden welke op die plek wordt uitgeoefend. Dat betekent in de praktijk dat de medewerker voor verschillende soorten van zijn/haar werkzaamheden een geschikte werkplek en/of ruimte kiest. Vanuit deze optiek is ervoor gekozen om het Programma van Eisen zo te definiëren dat nadere uitwerking in kantoorconcepten in een later stadium mogelijk is. De sfeer en inrichting van de werkomgeving dient overzichtelijk te zijn om de vindbaarheid en transparantie te bevorderen. Wanden en kamers zijn transparant/translucent om de mogelijkheid te geven collega’s te lokaliseren en te zien welke werkplekken in gebruik zijn. Daarbij geldt de volgende regel: op zithoogte translucent, op stahoogte transparant. Vanuit de één-gemeentegedachte zal de inrichting van de verdiepingen in één stijl uitgevoerd worden. Wel is er respect voor interne subculturen die inherent zijn aan de diversiteit van producten en diensten die de gemeente verleent. Telewerken wordt door de gemeente Delft vooralsnog niet gepropageerd. Telewerken is in dit verband een vorm van thuiswerken waarbij de medewerker een digitale verbinding heeft als ware hij op kantoor. Of dit in HNK wenselijk zou zijn dient eerst nog nader onderzocht te worden.

10

4. TE HUISVESTEN FUNCTIES In dit hoofdstuk wordt beschreven welke functies in het nieuwe kantoor gehuisvest dienen te worden en welke functionele eisen aan een betreffende ruimte worden gesteld. De verschillende functies in het gebouw zijn onderverdeeld naar: - werkplekomgeving; - decentrale voorzieningen; - centrale voorzieningen. 4.1 Werkplekomgeving 4.1.1. Werkplekomgeving college van B&W Vanuit de publiekshal van HNK hoeven de bestuurlijke ruimten niet direct zichtbaar te zijn, maar ze dienen wel op een goed bereikbare plaats te liggen voor bezoekers. De ruimten voor het bestuur en aanverwante functies vormen een zone die autonoom kan functioneren binnen een eigen beveiligingsgebied. De kamers van de bestuurders moeten ruim van opzet zijn en representatief ogen, zonder overbodige luxe. Deze kamers zijn geclusterd en staan in directe verbinding met de kantoren van de secretariaten/bestuursassistenten en een representatieve B&W-kamer (vergaderen lunchkamer). Naast de B&W-kamer is een pantry gesitueerd zodat van hieruit de lunch klaargezet kan worden. In de nabijheid van het college dient de gemeentesecretaris met bijbehorende ondersteuning gesitueerd te worden. Bezoekers voor het college van B&W en de gemeentesecretaris worden in een wachtruimte opgevangen, waarop het secretariaat van het college zicht heeft. 4.1.2. Werkplekomgeving ambtenaren Gezien de uiteenlopende functies binnen de gemeentelijke organisatie geldt dat de werkplekomgeving zodanig vormgegeven dienen te worden, dat verschillende kantoorconcepten te realiseren zijn. Het is wenselijk om voor de indeling van een kantoorvloer een ‘basisstempel’ te ontwerpen. Door middel van deze stempel wordt een bandbreedte/kader aangegeven waarbinnen de verschillende kantoorconcepten kunnen worden ingepast. Wijzigingen als gevolg van interne verhuizingen zijn zo in de toekomst eenvoudiger te realiseren en hiermee is de onderlinge samenhang tussen de verschillende concepten gemakkelijker te waarborgen. Om een dergelijk stempel te ontwikkelen is een diepere kantoorvloer wenselijk dan de standaard vloerdiepte van 12,6m die in veel kantoorgebouwen gehanteerd wordt. De kantoorruimten dienen opdeelbaar te zijn in autonoom functionerende kantoorunits van circa 1.000 m² met de mogelijkheid om deze te verhuren aan derden. Een kantoorunit bestaat uit ruimten voor de kantoorfunctie met de daarbij behorende decentrale voorzieningen zoals servicecorners, sanitaire ruimten, werkkasten etc. 4.1.3. Werkplekomgeving Toezicht Openbare Ruimte Toezicht Openbare Ruimte (TOR) bestaat uit het vakteam Vergunningen en Ontheffingen en het vakteam Handhaving en Toezicht. Deze beide teams verzorgen het uitgeven van vergunningen, het uitgeven van ontheffingen met betrekking tot het gebruik van de openbare ruimte en het toezicht en de controle hierop. Met name de controleurs van TOR hebben geen kantoorfunctie en zijn veelal op straat aanwezig. Zij hebben enerzijds flexplekken nodig voor hun administratieve afhandelingen van de werkzaamheden, maar anderzijds ook kleedruimten/douches met lockers (waarbij de verhouding tussen dames- en herendeel eenvoudig aanpasbaar dienen te zijn), een droogkamer voor natte uniformkleding, een meldkamer, een uitgebreide pantry (met goede afzuiging) en een verblijfruimte waar briefings gehouden kunnen worden (minimaal 40 personen) en waar de controleurs tussen hun rondes kunnen verblijven. Deze ruimten dienen 24 uur per dag beschikbaar te zijn en zo dicht mogelijk bij de entree gesitueerd te worden. Ook moet er ten behoeve van TOR bereik van het portofoonnet zijn in het gebouw (dat tevens ook door de BHV-organisatie gebruikt kan worden).

11

4.2 Decentrale voorzieningen Onder de decentrale voorzieningen worden de functies/ruimten verstaan, die voor het kantoorwerk direct noodzakelijk zijn en in de nabijheid van de werkplekken gelegen dienen te zijn. De decentrale voorzieningen zijn hieronder beschreven. 4.2.1. Servicecorners Per kantoorunit dient een zogenaamde servicecorner gesitueerd te worden. Deze servicecorner bestaat uit: - een pantry (o.a. keukenblokje met warm/koud water, koffieautomaat en koelkast) met een kleine garderobe (garderobevoorzieningen zullen ook op de werkplek getroffen worden); - een print- en kopieervoorziening (met kleine bergruimte voor papiervoorraad en papierbak). De servicecorner heeft tevens de functie van ‘toevallige’ ontmoetingsplaats voor informeel werkoverleg. Veel toevallige ontmoetingen zijn een bron van informatieoverdracht, waarmee de interne communicatie binnen de Gemeente bevorderd kan worden. Derhalve zal deze ruimte open en transparant dienen te zijn, bij voorkeur gelegen nabij een druk horizontaal en/of verticaal verkeerspunt. Om dit te faciliteren moet er bij de servicecorner een plek zijn om overleg te hebben. Een statafel of bar nodigt uit tot kort overleggen, maar geeft daarbij voldoende gelegenheid om tevens wat documenten met elkaar door te nemen. De maximale afstand tot de servicecorner bedraagt circa 30 m. 4.2.2. Overlegruimten In HNK wordt onderscheid gemaakt tussen vergaderen, overleg en ontmoeten: - vergaderen gebeurt gepland in vooraf gereserveerde ruimten en over het algemeen met een grotere groep; - overleg gebeurt ad hoc en eventueel zonder een ruimte vooraf te hoeven te reserveren; - ontmoeten ontstaat spontaan op willekeurige plekken waar mensen samenkomen. Faciliteiten voor vergaderen worden centraal opgenomen in HNK, met als doel een efficiënter gebruik en beheer van deze ruimten. Overleggen worden gehouden in kleinere overlegruimten die verspreid zijn binnen de kantoorunits. Deze overlegruimten dienen zoveel mogelijk naast elkaar gesitueerd te worden. Op deze manier kunnen - afhankelijk van de behoefte - de overlegruimten gekoppeld worden tot grotere overlegruimten. Ontmoeten kan op verschillende plekken gebeuren. Hiervoor wordt binnen de units, maar ook in de centrale ruimten een diversiteit aan ontmoetingsplekjes gecreëerd. Formeel, informeel, groot, klein, etc. Voorbeelden kunnen zijn: statafels bij de servicecorners, een lounge op een verdieping, een leestafel met wat stoelen, zitjes etc. Door het hele kantoor worden ontmoetingen gefaciliteerd op een zodanige manier dat dit geen overlast en werkverstoring oplevert voor de werkomgeving. 4.2.3. Archieven Per organisatie-onderdeel is een ruimte benodigd voor de opslag van dynamisch/semi-statisch archiefmateriaal. Speciale voorzieningen, zoals verzwaarde vloeren, hoeven hier vooralsnog niet getroffen te worden. In verband met de vloerbelasting is het wel wenselijk om de dynamische archieven rond de kernen te concentreren. 4.2.4. Rookruimten Voor het ontwerp van de installaties moet rekening worden gehouden met een rookvrij gebouw (conform de Tabakswet). Met het oog op het steeds strenger wordende rookbeleid in Nederland zullen in HNK geen rookruimten worden opgenomen. 4.2.5. Sanitaire ruimten Per verdieping dienen nabij de verticale verkeersruimten voldoende toiletruimten gesitueerd te worden. Alle toiletruimten moeten voorzien zijn van een voorruimte en er dient onderscheid gemaakt te worden tussen dames- en herentoiletten. Daarnaast dient rekening gehouden te worden met één miva-toilet per verdieping, waarvan in ieder geval één bij de publieksbalies en één bij het vergadercentrum/restaurant. Alle toiletruimten dienen zoveel mogelijk gegroepeerd gesitueerd te worden. De douches/kleedkamers zijn bestemd voor alle medewerkers en ook hier dient onderscheid gemaakt te worden tussen dames en heren. De douches/kleedkamers dienen in de nabijheid gelegen te zijn van de entree en kunnen eventueel gecombineerd worden met de douches/kleedkamers van TOR.

12

4.2.6. Opslag Ten behoeve van het schoonmaakonderhoud dient per kantoorunit een werkkast te zijn ten behoeve van opslag voor de verschillende schoonmaakmiddelen en –voorzieningen te zijn. Deze werkkasten dienen voorzien te worden van een uitstortgootsteen en van warm en koud stromend water en er dient voldoende ruimte te zijn voor het parkeren van een schoonmaakwagen en schoonmaakmateriaal. Daarnaast dient per kantoorunit opslagruimte te zijn voor kantoorartikelen. 4.3 Centrale voorzieningen Met centrale voorzieningen worden de functies/ruimten bedoeld die door de gehele gemeentelijke organisatie gebruikt kunnen worden. Voor deze functies is het echter niet noodzakelijk om deze in de directe nabijheid van de werkplek te situeren. De centrale voorzieningen zijn in het onderstaande beschreven. 4.3.1. Publiekshal (minimaal dubbele verdiepingshoogte!) De publiekshal vormt een belangrijk onderdeel van HNK en is tevens het visitekaartje van de gemeente Delft. In een separate bijlage (werkdocument ‘Publiekshal’) zijn huidige inzichten ten aanzien van de publieke dienstverlening nader gespecificeerd. 4.3.2. Multifunctionele ruimte en fractiekamers Ruimten voor raadszittingen, fracties en andere politieke functies blijven in het stadhuis op de Markt gehuisvest. Echter als gevolg van het aangenomen amendement (A-3) in de raadsvergadering van 27 februari 2006, is besloten om bij de uitwerking van het ontwerp rekening te houden met een multifunctionele ruimte en fractiekamers, niet zijnde een raadszaal. Deze ruimten dienen zo standaard en flexibel mogelijk te worden ontwerpen, maar wel met een mogelijkheid tot apart beveiligde en buiten kantoortijden toegankelijke ingang en met eigen toiletgroep en servicecorner. 4.3.3. Vergadercentrum Vergaderingen voor grotere groepen vinden - uit oogpunt van efficiënt gebruik en beheer - plaats in een centraal gelegen vergadercentrum. Het vergadercentrum is primair bedoeld voor de overlegbehoefte van de ambtelijke organisatie, die daar al dan niet bezoekers kan ontvangen. Het vergadercentrum is zoveel mogelijk flexibel indeelbaar en dient ontworpen te worden met een mogelijkheid tot apart beveiligde en buiten kantoortijden toegankelijke ingang en met eigen toiletgroep en servicecorner. De vergaderruimten dienen prettig, zakelijk en zonder overbodige luxe te worden ingericht en voorzien te worden van de noodzakelijke presentatievoorzieningen en opstelruimte voor plaatsing van mobiele presentatiemiddelen. Onderdeel van het vergadercentrum vormen de leslokalen, die ten behoeve van opleiding ingericht dienen te worden. Deze lokalen dienen voorzien te zijn van aansluitmogelijkheden voor computerwerkplekken en audiovisuele middelen. In de nabijheid van de leslokalen dienen en wachtruimte, garderobevoorzieningen en opslagruimten aanwezig te zijn. Het is denkbaar dat het vergadercentrum tijdens een crisissituatie dienst zou kunnen doen als trefpunt. Vooralsnog zijn hier geen extra voorzieningen (bijvoorbeeld ten behoeve van rampbestendigheid) voor opgenomen. In een separate bijlage zullen in een later stadium ondermeer de eisen ten aanzien van de vergaderruimten nader gespecificeerd worden. 4.3.4. Restauratieve voorziening In HNK zal een restaurant worden gerealiseerd. Voor de dimensionering van het restaurant wordt vooralsnog uitgegaan van een aanwezigheid van 70% van de medewerkers en een gebruik door 60% van het aantal aanwezige werknemers verdeeld over 2 shifts. Het restaurant dient zodanig van opzet te zijn, dat er de mogelijkheid is om kleinere ruimten te creëren voor lunch- en werkafspraken. De bijbehorende keuken is geschikt voor het aanbieden van een basis assortiment. Vanuit de keuken zal ook het eventuele vergadercentrum bediend dienen te worden. Voor het keukenpersoneel dient een douche- en voorruimte aanwezig te zijn, die in de nabijheid van de keuken gesitueerd dient te worden. Deze douches dienen voor dames en heren van elkaar gescheiden te zijn door een eigen toegang. De restauratieve voorzieningen bestaan uit het restaurant, het restauratieve deel van de decentrale servicecorners en de catering voor vergaderzalen. De restauratieve voorzieningen en

13

vergaderfaciliteiten dienen daarom in elkaars nabijheid gelegen te zijn. Een restaurant dat alleen voor de lunch gebruikt wordt is niet wenselijk. Het nieuwe restaurant biedt de mogelijkheid om de gehele dag door gebruik te maken van de aanwezige faciliteiten. Buiten lunchtijden worden de specifieke voorzieningen weggeborgen zodat het karakter van het restaurant verdwijnt. Hiermee ontstaat een karakter van een druk en levendig modern Grand Café waar de gehele dag door in- en uitloop is. Dé ontmoetingsplek bij uitstek. Verschillende settings en afgesloten delen maken het mogelijk om gedurende de dag in kleine en middelgrotere groepen (tot 8 personen) te kunnen vergaderen. Daarvoor is het flexibel kunnen maken van deze ruimte een vereiste. Door middel van verplaatsbare wanden of andere lichte constructies moet het mogelijk zijn om delen van het restaurant, uitgiftebalie of keuken af te sluiten i.v.m. andere activiteiten (bijv. receptie). Ook dient hier rekening gehouden te worden met AV-middelen en netwerkaansluitingen. De gemeente Delft heeft geen grote bibliotheekfunctie of een kenniscentrum. Er zijn echter wel dag-, week- en vakbladen. Hiervoor wordt in het cafégedeelte van het restaurant een plek ingericht. De sfeer en het karakter kan dat van een lees/nieuwscafé zijn, waar het mogelijk moet zijn om met elkaar te overleggen. In een separate bijlage zullen in een later stadium ondermeer de eisen ten aanzien van het restaurant nader gespecificeerd worden. 4.3.5. ICT-ruimten Ten behoeve van de data- en telecomvoorzieningen zijn technische ruimten en opslagruimten benodigd. Deze dienen op een zo centraal mogelijk punt in het nieuwe kantoor gelegen te zijn. Tevens dient hier rekening gehouden te worden met een verhoogde computervloer. 4.3.6. Centrale archiefruimte In het kantoor dient ruimte gereserveerd te worden voor het (semi-)statisch archief van de gemeente (niet zijnde het historisch archief van het Gemeentearchief). Deze ruimte zal moeten voldoen aan de eisen die in de Archiefwet gesteld worden. Rekening dient gehouden te worden met een hogere vloerbelasting. 4.3.7. Post- en reproruimte Er dient een kleine postkamer en sorteerruimte te worden gesitueerd in de nabijheid van de goedereningang. Er dient hier rekening gehouden te worden met 1 à 2 werkplekken. Er is geen centrale reproruimte in het gebouw, aangezien deze faciliteit is uitbesteed. 4.3.8. Verzorgingsruimten EHBO-, kolf- en rustruimte Deze ruimte dient multifunctioneel inzetbaar te zijn voor het verrichten van zorg- en kleine medische handelingen. Deze ruimte dient voorzien te zijn van een wastafel met koud en warm stromend water. Uit oogpunt van privacy dient deze kamer van binnenuit afsluitbaar te zijn. Ruimte voor bedrijfsarts Ten behoeve van de bedrijfsarts dient er een ruimte te zijn met een werkplek voor één persoon aangevuld met een behandeltafel. Deze ruimte – die in de nabijheid van de EHBO-ruimte is gelegen dient voorzien te zijn van een wastafel met koud en warm stromend water. Uit oogpunt van privacy dient deze kamer van binnenuit afsluitbaar te zijn. De ruimte voor de bedrijfsarts kan buiten bezoekuren tevens gebruikt worden als kolf- en rustruimte. Stilte- en gebedsruimte Deze ruimte is bedoeld voor medewerkers die zich even willen terugtrekken. De ruimte moet akoestisch afgestemd zijn op de gebruiksdoeleinden en van binnenuit afsluitbaar zijn. 4.3.9. Centrale opslag Er dient centrale opslagruimte te zijn voor de afdeling H&IT (kantoormeubels e.d.) en voor de centrale afvalinzameling. Tevens moet personeel de gelegenheid hebben om persoonlijke bezittingen op te bergen in lockers. Afhankelijk van de uitwerking van het programma in het ontwerp is een perscontainer voor restafval dan wel papier benodigd. Deze perscontainer zal op een goed bereikbare plaats worden gesitueerd,

14

eenvoudig bereikbaar vanuit de keuken en schoonmaakrouting en eenvoudig te verrijden door de vuilophaaldienst. Dit betekent dat de opstelplaats geschikt moet zijn qua hoogte (vrachtwagen + hefboom) en qua lengte en belasting. E.e.a. zal in een later stadium worden uitgewerkt. 4.4 Overige ruimten Naast de bovengenoemde functies zouden in HNK ook ruimten gehuisvest worden die niet direct verband hebben met de werkzaamheden van de gemeentelijke organisatie, zoals: - fitnessruimte; - kinderopvang. Echter ten opzichte van het voorgaande Programma van Eisen d.d. 10 mei 2006 zijn hiervoor de eisen als volgt bijgesteld. 4.4.1. Fitnessruimte Er zal een eenvoudige fitnessruimte in HNK gerealiseerd worden ten behoeve van ambtenaren. In de fitnessruimte dient een douche- en kleedruimte (gescheiden voor mannen en vrouwen) aanwezig te zijn. De douche- en kleedruimte dient tevens gebruikt te kunnen worden voor medewerkers die bijv. per fiets naar het werk komen. Vooralsnog wordt er vanuit gegaan dat dit geen gevolgen heeft voor de vloerbelasting. 4.4.2. Kinderopvang Binnen HNK wordt de mogelijkheid van kinderopvang geboden. Voor de exploitatie van een dergelijk kinderdagverblijf zal een externe, professionele partij ingeschakeld worden. De kinderopvang zal (vanuit technisch, functioneel, beveiligings- en toegankelijkheidsoogpunt) autonoom ten opzichte van de andere functies van HNK dienen te functioneren. Voor de kinderopvang dient een afgesloten buitenruimte opgenomen te worden. De precieze specificaties van de kinderopvang voor HNK zullen in overleg met deskundige partijen op dit gebied nader uitgewerkt dienen te worden. 4.5 Terrein 4.5.1. Buitenmeubilair In de nabijheid van de hoofdentree zal een aantal brievenbussen worden geïntegreerd in de voorgevel van het gebouw. Daarbij dient er rekening mee gehouden te worden dat deze veilig ontworpen worden (voorkomen van hengelen, brandstichting e.d.) 4.5.2. Fietsenstalling werknemers/bezoekers HNK Voor de fietsen en bromfietsen van de medewerkers van de gemeente zal een (vooralsnog) inpandige en beveiligde stalling gerealiseerd worden, die aangesloten dient te zijn op het algemene toegangssysteem. Nadere afspraken over de situering van de fietsenstalling dienen nog gemaakt te worden met de projectleider van de OV-knoop. Wel is het wenselijk dat de verbinding tussen de fietsenstalling en de publiekshal van HNK zo kort mogelijk is. Voor bezoekers die met de fiets komen moeten aan de ‘gemeentelijke ingang’ beperkt fietsvoorzieningen worden opgenomen in de openbare ruimte. Dit dient afgestemd te worden met de projectleider van de OV-knoop. 4.5.3. Parkeervoorziening Valt buiten de scope van dit PvE. Eisen ten aanzien van de parkeervoorzieningen zullen meegenomen worden bij de uitwerking van de OV-knoop. 4.6 Ruimtebehoefte te huisvesting functies De te huisvesten functies zijn door middel van oppervlaktenormen vertaald naar een oppervlaktestaat. De benodigde oppervlakte van de kantoorwerkplekken is daarbij gebaseerd op de vastgestelde Kantoornorm d.d. 5 juli 2002 en de formatieomvang van Gemeente Delft, zoals deze per augustus 2005 geïnventariseerd is. Gezien de lange doorlooptijd van het project is het moeilijk een inschatting te doen van het toekomstig aantal medewerkers. Vooralsnog zal het uitgangspunt van circa 1000 werkplekken gehanteerd blijven. Naast deze 1000 werkplekken is in de oppervlaktestaat een surplus meegenomen ten behoeve van eventuele groei van de gemeentelijke organisatie. Indien deze ruimte niet nodig blijkt te zijn, kunnen deze ruimten commercieel verhuurd worden aan derden.

15

De definities die gebruikt zijn voor de verschillende oppervlaktesoorten zijn overeenkomstig de omschrijvingen van het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN 2580). Daarbij geldt voor de toeslag van het nuttig oppervlakte (no) naar het bruto vloeroppervlakte (bvo) de onderstaande omrekeningfactor: Functioneel nuttig oppervlakte - Indelingsverlies - Horizontale verkeersruimte - Glaslijncorrectie - Niet-statische delen Verhuurbare vloeroppervlakte - Installaties - Verticale verkeersruimte - Statische bouwdelen - Lage ruimten Bruto vloeroppervlakte

100 % 4% 19 % 2% 3% 128 % 9% 9% 8% 0% 154 %

4.7 Relaties tussen te huisvesten functies Ten behoeve van de logistiek dient duidelijk te zijn hoe de verschillende functies ten opzichte van elkaar gesitueerd dienen te zijn. In bijlage D is een relatieschema van deze verschillende functies op hoofdlijnen weergegeven. Dit schema zal tijdens de ontwerpfase nader uitgewerkt worden.

16

5. BOUWFYSISCHE EISEN In dit hoofdstuk worden de bouwfysische eisen en de eisen aan het binnenmilieu in zogenaamde prestatie-eisen beschreven. Dit betekent dat beschreven is waaraan bouwdelen moet voldoen en niet hoe het gerealiseerd moet worden. De eisen worden gesteld aan ruimtecategorieën die de meest voorkomende ruimten vertegenwoordigen. Een overzicht van prestatie-eisen per ruimtesoort is opgenomen in de ruimtestaat van bijlage E. 5.1 Algemeen De kwaliteit van het binnenmilieu kan worden geclassificeerd conform een onderverdeling in drie klassen. De klassen zijn gebaseerd op de NPR-CR 1752 of de SBR/ISSO 354 of het Praktijkboek gezond bouwen, cahier R2 (Binnenmilieu prestatie-eisen in kantoorgebouwen). Afwijkingen ten opzichte van deze richtlijnen kunnen voorkomen. Onderscheid wordt gemaakt tussen de volgende drie klassen: Klasse A: zeer goed. Hierbij hoort een hoog verwachtingspatroon ten aanzien van de kwaliteit van het binnenmilieu; Klasse B: goed. Hierbij hoort een gemiddeld verwachtingspatroon ten aanzien van de kwaliteit van het binnenmilieu; Klasse C: acceptabel. Hierbij hoort een matig verwachtingspatroon ten aanzien van de kwaliteit van het binnenmilieu, vrijwel overeenkomend met het wettelijk minimumniveau voor nieuwbouw. De classificatie zal daar waar mogelijk gehanteerd worden om helder en eenduidig het niveau van de prestatie-eisen vast te leggen. Niet alle eisen zijn te groeperen onder deze klassen. Afhankelijk van de + soort eis geldt dat voor alle werkruimten (werkplekken en overlegruimten) een B-klasse of C -klasse + dient te worden nagestreefd. Waar een B-klasse of C -klasse geldt, staat bij de betreffende prestatie+ eis vermeld. In zijn algemeenheid geldt voor ruimten die minder dan 2 uur gebruikt worden een C klasse. Ruimten die minder dan 2 uur gebruikt worden, zijn ondermeer: wachtruimten; restaurant; verkeersruimten; trappenhuizen; toiletten; opslag, magazijnen. 5.2 Thermisch binnenklimaat 5.2.1. Algemeen comfort Voor de eisen van het algemene comfort moet voor de werkruimten uitgegaan worden van de ondergrens van de B-klasse (zie onderstaande tabel).

PPD (percentage ontevredenen m.b.t. het thermisch binnenklimaat) PMV (voorspelde gemiddelde uitspraak m.b.t. het thermisch binnenklimaat) Kantoorfuncties: maximum aantal gewogen overschrijdingsweeguren (PMV>0,5) maximum aantal gewogen onderschrijdingsweeguren (PMV<-0,5)

Klasse A (zeer goed)

Klasse B (goed)

Klasse C (acceptabel)

< 6%

< 10%

< 15%

-0,2
-0,5
-0,7
100 GTO 100 GTO

150 GTO 150 GTO

200 GTO 200 GTO

Tabel: Comfortklassen thermisch binnenklimaat voor algemeen comfort (gebruikstijd is op basis van 52 weken)

17

Binnentemperaturen Gedurende de gebruikstijden in de winterperiode dient rekening gehouden te worden met de (minimale) operatieve ontwerpruimtetemperaturen (bij -10°C buitentemperatuur). Deze operatieve ruimtetemperaturen zijn in de ruimtestaat van bijlage E. voor de diverse ruimtecategorieën aangegeven. Er wordt daarbij gesproken over de operatieve temperatuur en niet de luchttemperatuur. Bij het bepalen van de operatieve temperatuur dient rekening gehouden te worden met de stralingstemperaturen. De temperatuur moet per 3,60 m¹ gevellengte regelbaar zijn. Voor de eisen + met betrekking tot de individuele regelbaarheid in werkruimten dient uitgegaan te worden van een C klasse (zie onderstaande tabel).

Individuele instelbaarheid ruimtetemperatuur

Klasse A (zeer goed) ± 3 °C (verwarmings- en koelbedrijf)

Klasse B (goed) ± 3 °C (verwarmingsbedrijf)

Klasse C (acceptabel) geen

Tabel: Prestatie-eisen voor individuele regelbaarheid

In een later stadium zal bepaald moeten worden voor welke ruimten de individuele regelbaarheid toegepast zal worden. De kosten voor individuele regelbaarheid moeten gedurende het ontwerpproces apart inzichtelijk gemaakt worden. 5.2.2. Partieel comfort Voor de eisen met betrekking tot het partieel comfort moet voor de werkruimten uitgegaan worden van + een C -klasse (zie onderstaande tabel). Deze eisen gelden in principe voor alle ruimten. Klasse A (zeer goed) < 15% < 2K 19 - 29°C

Tocht (DR) Vert. temp. gradiënt Warme / koude vloer Stralingsasymmetrie warm plafond < 5K koud plafond < 14K koude wand < 10K warme wand < 23K Toelaatbare luchtsnelheid bij ruimtetemperatuur: 20°C 0,13 m/s 21°C 0,14 m/s 22°C 0,14 m/s 23°C 0,15 m/s 24°C 0,17 m/s 25°C 0,18 m/s Tabel: Comfortklassen thermisch binnenklimaat voor partieel comfort

Klasse B (goed) < 20% < 3K 19 - 29°C

Klasse C (acceptabel) < 25% < 4K 17 - 31°C

< 5K < 14K < 10K < 23K

< 7K < 18K < 13K < 35K

0,16 m/s 0,17 m/s 0,18 m/s 0,19 m/s 0,21 m/s 0,22 m/s

0,19 m/s 0,20 m/s 0,21 m/s 0,23 m/s 0,24 m/s 0,26 m/s

Tocht De grenswaarde voor lokale afkoeling van het lichaam als gevolg van luchtbeweging mag niet groter zijn dan het percentage volgens voormelde tabel (DR is de Draft Rate volgens NEN-ISO-7730 uitgave 1994 en geeft het verwachte aantal ontevredenen aan met betrekking tot tochtklachten). Bij een turbulentiegraad van 40% (NPR-CR 1752) is in de tabel tevens de maximaal toelaatbare luchtsnelheid afhankelijk van de ruimtetemperatuur aangegeven. Temperatuurgradiënt De verticale temperatuurgradiënt per m¹ ter plaatse van de verblijfszone moet kleiner zijn dan de in de tabel aangegeven waarde. Onder de verblijfszone wordt verstaan de ruimte van 0,10 m¹ tot 1,80 m¹ boven de vloer en 0,30 m¹ vanaf de binnenwanden alsmede 0,50 m¹ vanaf de binnenzijde van de gevel.

18

Warme/koude vloer Voor lichte, zittende werkzaamheden in een verblijfsgebied, moet de oppervlaktetemperatuur van de vloer gedurende de gebruikstijd in zowel winter- als zomerperiode liggen tussen de in de tabel genoemde temperaturen. Stralingsasymmetrie De stralingsasymmetrie ten gevolge van ramen of andere koude verticale of horizontale oppervlakken, alsmede die ten gevolge van een (ver)warm(d) plafond of wand moet, ten opzichte van een klein verticaal respectievelijk horizontaal vlak, 0,60 m¹ boven de vloer gelijk of kleiner zijn dan de in de tabel genoemde waarden. 5.3 Luchtkwaliteit 5.3.1. Vochtigheid Voor de eisen met betrekking tot de relatieve vochtigheid dient voor de werkruimten uitgegaan te worden van een B-klasse (zie onderstaande tabel).

Relatieve vochtigheid

Klasse A (zeer goed) 40-60 %

Klasse B (goed) 30-70 %

Klasse C (acceptabel) Ten minste de absolute vochtigheid buitenlucht

Tabel: Prestatie-eisen voor relatieve vochtigheid

Door de ontwerpende partij dient aangegeven te worden wat de gevolgen zijn voor het realiseren van deze eis ten opzichte van het ontwerp in het algemeen en voor de investerings- en exploitatiekosten. 5.3.2. Ventilatie Voor de eisen met betrekking tot de ventilatie dient voor de werkruimten uitgegaan te worden van een B-klasse (zie onderstaande tabel). De ventilatie dient altijd minimaal te voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit.

Ventilatie kantoorruimten: Verse buitenlucht: Corresponderende CO2-concentratie


Klasse B (goed)


60 m³/h .p.p. < 700 ppm

40 m³/h .p.p. < 850 ppm

30 m³/h .p.p. < 1000 ppm

F7 (EU7) 80-90 %

F7 (EU7) 60-80 %

Filterkwaliteit NEN-EN 779 (Eurovent 4/5 standaard) F8 (EU8) Filterrendement 90-95 % Tabel: Ventilatierichtlijnen voor gebruiksruimten in kantoren

Voor de eisen met betrekking tot de individuele regelbaarheid dient voor de werkruimten uitgegaan te + worden van een C -klasse (zie onderstaande tabel).

Individuele regelbaarheid ventilatie kantoorruimten Tabel: Prestatie-eisen voor individuele regelbaarheid

Klasse A (zeer goed) ja

Klasse B (goed) ja

Klasse C (acceptabel) geen eis

Individuele regelbaarheid betekent dat is voorzien in een mogelijkheid om de hoeveelheid verse lucht te regelen. Dit kan een te openen raam zijn of een bedieningsmogelijkheid waarmee de hoeveelheid verse luchttoevoer op kamerniveau mechanisch te beïnvloeden is. 5.4 Geluid en akoestiek 5.4.1. Geluidsniveaus ten gevolge van installaties Het geluidsniveau in de ruimten ten gevolge van technische installaties is niet gespecificeerd in een klasse-indeling A, B of C. De te hanteren geluidswaarden zijn opgenomen in de ruimtestaat van bijlage E. per ruimtecategorie. De waarden betreffen het equivalente geluidsniveau over een relevante periode, gemeten op een hoogte van 1,50 m¹ boven de vloer, in het midden van de ruimte.

19

5.4.2. Nagalmtijden De te hanteren nagalmtijden per ruimtecategorie zijn opgenomen in de ruimtestaat van bijlage E. De nagalmtijd heeft betrekking op de gestoffeerde, niet gemeubileerde ruimte. De aangegeven waarden gelden voor de gemiddelde nagalmtijden in de octaafbandmiddenfrequenties (125 tot 2000 Hz) gemeten volgens NEN 5077. In grotere vergaderruimten (> 50 m²) is de natuurlijke verstaanbaarheid maatgevend. Desgewenst kan ten behoeve van de natuurlijke bespreekbaarheid een akoestisch hard deel in het plafond worden opgenomen ter grootte van circa 30 % van het plafondoppervlak. Hinderlijke echo’s (flutter) mogen niet voorkomen. In ruimten met restauratieve functies is het aan te bevelen om evenwijdige ‘harde’ wanden te vermijden. 5.4.3. Geluidwering buitengevel Hinder door (omgevingslawaai) moet zoveel mogelijk worden voorkomen. De karakteristieke geluidswering (conform NEN 5077) van de gevels moet zodanig zijn (minimaal 20dB(A)) dat onder invloed van omgevingslawaai onderstaande maximale equivalente geluidsniveaus in de genoemde verblijfsgebieden niet worden overschreden. Ruimte geluidsgevoelige ruimten (spreek- en vergaderruimten) overige ruimten kantoorfuncties

dB(A) 30 35 40

Bij een geluidsbelasting op de gevel > 50 dB(A), bijvoorbeeld bij verkeerswegen, zijn aanvullende maatregelen nodig. Deze kunnen bestaan uit geluidswerende beglazing, suskasten voor de ventilatie en dergelijke. 5.4.4. Geluidswering intern Veel ruimten vereisen extra aandacht voor de geluidswering, voor zowel de lucht- als de contactgeluidisolatie. De eisen voor de geluidsisolaties worden conform NEN 5077 gemeten en uitgedrukt in de luchtgeluidisolatie-index Ilu en de contactgeluidisolatie-index Ico. Deze indices zijn afgestemd op in het Bouwbesluit gehanteerde begrippen. De vereiste geluidsisolatie-indices staan vermeld in de onderstaande tabellen. In de ontwerpfase zullen onderstaande waarden gepreciseerd moeten worden. Ruimte tussen kantoorruimten en andere verblijfsruimten tussen kantoorruimten en gang tussen spreekkamers en andere verblijfruimten tussen spreekkamers en gang tussen technische ruimte en verblijfruimten tussen technische ruimte en gang tussen reproruimten en verblijfsruimten Tabel: Luchtgeluidsisolatie

Ilu (dB(A)) -10 -25 -8 -20 0 -20 -8

Ruimte tussen verblijfsruimten met een gelijke functie tussen verblijfsruimten met een verschillende functies tussen overige ruimten onderling Tabel: Contactgeluidisolatie

Ico (dB(A)) 0 0 0

5.4.5. Trillingen Ter voorkoming van trillingshinder worden eisen gesteld aan de toelaatbare trillingsniveaus veroorzaakt door technische installaties. De grenswaarde voor de trillingsniveaus moet kleiner zijn dan A1 = 0,15, bepaald volgens SBR-meet- en beoordelingsrichtlijn 2. Trillingen als gevolg van de spoortunnel, wind, machines en installaties moeten tot een minimum worden beperkt, opdat de gebruikers er geen hinder van ondervinden en er geen schade ontstaat aan apparatuur. Specifieke uitgangspunten voor bepaalde (clusters van) ruimten worden in een later stadium gedefinieerd.

20

5.5 Daglicht en uitzicht / verlichting Voor de eisen met betrekking tot daglicht en uitzicht moet voor de werkruimten uitgegaan worden van een B-klasse (zie onderstaande tabel). Het gebouwontwerp moet geoptimaliseerd worden op daglichttoetreding en visueel comfort. De dimensionering van de verlichtingsarmaturen dient gebaseerd te zijn op basis van NEN-EN 12464-1 en onderstaande tabel. Daarnaast dient de gelijkmatigheidsindex aangehouden te worden conform NEN-EN 12464-1. In het hoofdstuk waarin de verlichtingsinstallaties worden beschreven, worden waarden voor verlichtingssterkte besproken. De waarden zijn opgenomen in de ruimtestaat van bijlage E. Het gemiddelde geïnstalleerde vermogen benodigd voor de verlichting mag ter beperking van het 2 energieverbruik niet meer bedragen dan 12 W/m . Lagere waarden zijn gewenst, indien mogelijk binnen het financieel kader. De ontwerpende partij moet uitgaan van aanwezigheidsdetectie in die ruimten waar geen continue bezetting aanwezig is. In een later stadium zal de omvang van aanwezigheidsdetectie bepaald worden. Verder moet rekening gehouden worden met: een veegpulsschakeling; een centrale bediening van de verlichting, verdeeld in zones.

Daglicht Grootte daglichtopeningen (PG = percentage glas) LTA-waarde beglazing

Luminantie zon- of helderheidswering

Kleurweergave-index beglazing

Uitzicht Positie raam t.o.v. gebruiker Kwaliteit uitzicht op (voorwaarden):


Klasse B (goed)


PG 20-40%

PG 20-40%

> 5% x vloeroppervlak

> 0,80

> 0,60

> 0,40

< 2.000 cd/m2 + individuele beïnvloeding



> 80 en alleen grijstinten

> 80 en alleen grijstinten

> 80


Klasse B (goed)


raam in kijkrichting + individuele beïnvloeding aan alle 3 de voorwaarden voldaan

raam in kijkrichting aan 2 van de 3 voorwaarden voldaan

aan 1 van de 3 voorwaarden voldaan

1. Groen. 2. Hemelkoepel 3. verder weg gelegen objecten Tabel: Prestatie eisen m.b.t. daglicht en uitzicht

5.6 Prestatie-eisen bouwkundig In deze paragraaf worden gebruikseisen aan de bouwkundige elementen gesteld en eisen die een indirecte relatie hebben met het installatieontwerp. 5.6.1. Afmetingen en belastingen Er moet in het ontwerp rekening worden gehouden met minimale hoogtematen en vloerbelastingen volgens de ruimtestaat van bijlage E. Wanneer in de ruimtestaat van bijlage E. geen vloerbelastingen zijn aangegeven, moet worden uitgegaan van een veranderlijke belasting overeenkomstig NEN 6702, met een minimum van 2,5 kN/m². 5.6.2. Buitenwanden De buitenwanden moeten conform het Bouwbesluit ten minste voldoen aan een Rc-waarde van 2,5 2 2 m K/W. Voor HNK geldt echter de eis Rc = 3,0 m K/W.

21

5.6.3. Vloeren en daken De vloeren en daken moeten conform het Bouwbesluit ten minste voldoen aan een Rc-waarde van 2,5 2 2 m K/W. Voor HNK geldt echter de eis Rc = 3,0 m K/W. 5.6.4. Ramen, deuren en kozijnen Ramen, deuren, kozijnen en daarmee gelijk te stellen constructieonderdelen hebben conform het 2 Bouwbesluit een warmtedoorgangcoëfficiënt van tenminste 4,2 W/m K. Voor HNK moet voor de combinatie van glas en kozijn gestreefd worden naar een eis van 2,0 W/m2K. Door de ontwerpende partij moet de financiële consequenties hiervan inzichtelijk gemaakt worden. 5.6.5. Zonwerendheid / lichtdoorlatendheid Zie voor eisen omtrent lichtdoorlatendheid de paragraaf met betrekking tot daglicht. De mate van zonwerendheid van de beglazing en zonwering is mede afhankelijk van de berekeningen die verricht moeten worden aan het binnenklimaat. De zonwerendheid van beglazing en zonwering moet echter minimaal een ZTA hebben van 0,40. 5.6.6. Luchtdichtheid De luchtdichtheid wordt gedefinieerd conform de methode gehanteerd in de EPN-berekening. De luchtinfiltratie is afhankelijk van de gebouwhoogte en de karakteristieke luchtdoorlatendheid, bepaald volgens NEN 2686. De karakteristieke luchtdoorlatendheid moet liggen tussen de 0,20 en 0,40 3 2 dm /sm gebruiksoppervlakte. 5.7 Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) Voor HNK wordt uitgegaan van een EPC-eis die 20% lager is dan de eis in het Bouwbesluit ten tijde van de indiening van het plan voor de aanvraag van de bouwvergunning. Uitgaande van toekomstige normering wordt als algemeen geldend uitgangspunt bij ontwerp en calculatie voor HNK een EPC-eis van 1 vastgesteld. Hierbij is de vereiste aanscherping van 20% nog niet meegerekend. De verbetering kan behaald worden door optimalisatie in het gebouwontwerp en het installatietechnische ontwerp. Een integrale benadering is hiervoor noodzakelijk. De ontwerpende partij moet zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces inzichtelijk maken hoe de EPN verbeterd kan worden.

22

6. BOUWKUNDIGE EISEN In dit hoofdstuk zijn de algemene bouwkundige eisen beschreven. Voor eventuele specifieke, bouwkundige eisen wordt verwezen naar de ruimtestaat van bijlage E. 6.1 Algemene bouwkundige eisen Er dient aandacht te zijn voor aangrenzende belendingen. 6.2 Fundering HNK wordt gefundeerd op een spoortunnel. De consequentie die deze locatie heeft voor HNK ten aanzien van geluid en trillingen zijn voorzien. Voorzieningen ten gevolge van onvoorziene en uitzonderlijke omstandigheden (bijvoorbeeld bomexplosies) zijn niet meegenomen. 6.3 Buitenwanden 6.3.1. Algemeen Er dient rekening gehouden te worden met de onderstaande aspecten: de gevelconstructie moet een flexibele vertrekindeling mogelijk maken, zonder dat dit leidt tot grote inpassings- of ontwerpverliezen. Daartoe moeten scheidingswanden, waar nodig, eenvoudig kunnen aansluiten, waarbij de keuze voor een stramienmaat van 1.800 mm de voorkeur heeft; de gevelconstructies moeten goede warmteaccumulerende eigenschappen hebben. De gevelconstructies moeten worden uitgevoerd met een zwaar binnenspouwblad, waarvan de thermisch werkzame massa minimaal 120 kg/m² bedraagt, tenzij in het ontwerp op aantoonbare wijze de thermische kwaliteit op vergelijkbaar niveau kan worden gebracht zonder dat dit tot een verhoogd energiegebruik leidt; de gevelconstructie (inclusief zonwering, balustrades en dergelijke) mag als gevolg van weersomstandigheden, dan wel thermische werking, geen hinderlijke geluiden veroorzaken; de bereikbaarheid voor glasbewassing c.q. gevelonderhoud moet gewaarborgd zijn; de wandconstructies moeten geschikt zijn voor het aanbrengen van binnenzonwering en verduistering; aan de gevels moet buitenzonwering kunnen worden aangebracht; de lucht- en waterdichtheid van de gebouwschil moet voldoen aan NEN 3661; de gevel dient dusdanig vormgegeven te worden dat het niet mogelijk is er tegen op te klimmen. 6.3.2. Niet constructief / constructief De druksterkte van de buitengevelconstructie dient tenminste 25 N/mm² te bedragen. De binnenzijde van de buitenwanden (het binnenspouwblad) moet voldoende mogelijkheden bieden voor de bevestiging van inrichtingsonderdelen, zonder dat een eventuele dampremming van de buitenwand (constructie) wordt onderbroken. 6.4 Binnenwanden 6.4.1. Algemeen De binnenwanden moeten geschikt zijn voor het ophangen van kunst, white boards en dergelijke. Scherpe hoeken of randen dienen te worden vermeden of dienen veilig afgewerkt te worden. Wanden in natte en sanitaire ruimten zijn tot aan het plafond bedekt met waterdicht en goed te reinigen materiaal. Er moet, behalve bij sanitaire ruimten, een inkijkmogelijkheid vanuit de gangzone zijn, zodat kan worden nagegaan of ruimten in gebruik zijn. 6.4.2. Niet constructief Wanneer om functionele redenen schuif- en vouwwanden worden toegepast, moeten de akoestische eigenschappen gelijkwaardig zijn aan die van de vaste elementen. 6.4.3. Constructief Binnenwanden moeten minimaal een drukvastheid van 15N/mm² hebben. (komt overeen met kalkzandsteen, heeft te maken met druksterkte en het wel of niet moeten toepassen van verdeelplaten). 6.5 Vloeren 6.5.1. Algemeen De begane grondvloer dient een massa te hebben van minimaal 300 kg/m². De verdiepingsvloeren hebben een massa van minimaal 550 kg/m². Nadere uitwerking in overleg met de ontwerpende partij i.v.m. het voorkomen van geluidsoverdracht).

23

6.6 Trappen en hellingen 6.6.1. Trappen De trappen moeten worden voorzien van een doorvalbeveiliging. Zo nodig moeten trapliften kunnen worden aangebracht. 6.6.2. Hellingen Kleine hoogteverschillen moeten worden vermeden. Bij een eventueel hoogteverschil tussen binnen en buiten van meer dan 220 mm dient er een hellingbaan aanwezig te zijn. 6.6.3. Ladders en klimijzers Losse ladders, ten behoeve van toegang tot het dak via een dakluik, moeten op een vaste, afgesloten plaats zijn opgeborgen. 6.7 Daken 6.7.1. Algemeen Er moet op platte daken een blijvend, alzijdig afschot van ten minste 16 mm/m¹ worden gerealiseerd. Dakopstanden moeten minimaal 120 mm hoog zijn. De bovenkant van binnen het dakvlak gelegen opstanden moet ten minste 30 mm hoger zijn dan de dakranden langs de gevel. Dakdoorvoeren moeten zoveel mogelijk geclusterd worden om het aantal dakdoorbrekingen te beperken. Goten moeten bereikbaar zijn voor inspectie en onderhoud. Platte dakvlakken mogen niet groter dan 200 m² zijn (eventueel te bereiken d.m.v. dakcompartimentering). 6.8 Hoofddraagconstructies 6.8.1. Wanden en vloeren Van alle in het zicht blijvende (prefab) betononderdelen dienen hoeken afgeschuind of afgerond te zijn. Constructies moeten zodanig zijn samengesteld, dat nergens inwendige condensatie kan optreden. 6.8.2. Ruimte-eenheden Stalen onderdelen in buitensituaties moeten op een deugdelijke wijze worden verzinkt. 6.9 Buitenwandopeningen 6.9.1. Niet gevuld Gemetselde borstweringen dienen afgewerkt te worden met een overstekende harde afdekking (bijv. keramisch). 6.9.2. Gevuld met ramen Er dient rekening gehouden te worden met de onderstaande aspecten: de aan de gevels gesitueerde ruimten moeten worden voorzien van te openen ramen. Gerekend dient te worden op ten minste één te openen raam (minimaal 0,50 m²) per twee indelingstraveeën. Het raam moet voorzien worden van een kierstandmogelijkheid en een vastzetinrichting; de beglazing moet van binnenuit te vervangen (plaatsen) zijn; waar nodig moet op de eerste bouwlaag (tot 3,50 m plus maaiveld), als onderdeel van de schilbeveiliging, E-sloten en/of extra zwaar (SKG***) hang- en sluitwerk worden toegepast; aan de oost-, zuiden westgevels moet zonwering worden aangebracht, voor zover het zonlicht het specifieke gebruik van de ruimten direct of indirect – bijvoorbeeld klimatologisch – hindert. De buitenzonwering moet bij voorkeur per vertrek (individueel) van binnenuit bedienbaar zijn; ten behoeve van gevelonderhoud moet de buitenzonwering per zone collectief omhoog kunnen worden gebracht (indien keuze voor elektrisch bedienbaar); het glas tot een hoogte van 1,20 m boven de vloer moet als gelaagd glas zijn uitgevoerd. 6.9.3. Gevuld met deuren De glasopeningen van buitendeuren op de begane grond moeten worden bezet met gelaagd glas. Waar nodig moet op de eerste bouwlaag (tot 3,50 m boven maaiveld), als onderdeel van de schilbeveiliging, E-sloten en/of extra zwaar (SKG***) hang- en sluitwerk worden toegepast.

24

6.9.4. Gevuld met puien Veiligheidsglas moet tenminste worden toegepast bij entreedeuren, -zijlichten en overige puien op de begane grond met glas tot op de vloer. 6.10 Binnenwandopeningen 6.10.1. Niet gevuld Uitwendige hoeken dienen voorzien te zijn van hoekbeschermers. 6.10.2. Gevuld met deuren Er dient rekening gehouden te worden met de onderstaande aspecten: deuren moeten, tenzij anders vermeld, 930 x 2300 mm zijn; bij kantoor-, spreek- en vergaderruimten dient in of naast de deur een glasstrook aanwezig te zijn; bij voltransparante deuren moet op ooghoogte een markering zijn aangebracht. Alle binnendeuren die toegang geven tot functionele ruimten, niet zijnde kantoren en verkeersruimten, moeten afsluitbaar zijn; hang- en sluitwerk moet passen bij de zwaarte van de deur en berekend zijn op zwaar en intensief gebruik; de sloten dienen te voldoen aan een nader op te stellen sleutelplan; daarin moet worden opgenomen welke ruimten met welke middelen afsluitbaar zijn; uitgangspunt is alle sloten met een Europrofiel-cilinder uit te voeren. 6.10.3. Gevuld met puien Zie hierboven. 6.11 Balustrades en leuningen 6.11.1. Balustrades en leuningen Hierbij dient uitdrukkelijk rekening te worden gehouden met het gebruik van de ruimte in HNK en de aanzienlijke belasting die daarbij kan optreden. 6.12 Dakopeningen 6.12.1. Gevuld Toe te passen daklichten/luiken moeten inbraakbestendig zijn. Getint of gecoat glas mag alleen worden toegepast, indien wordt voldaan aan de minimale LTA-waarde en het geen negatieve invloed heeft op het uitzicht en/of spiegeling van de lichtbronnen. 6.13 Inbouwpakketten 6.13.1. Inbouwpakketten Systeemwanden moeten geluidsdicht aan het verlaagde plafond aansluiten. Indien noodzakelijk worden drukstukken toegepast boven het plafond ter voorkoming van overspraak. Aansluiting van wanden op (niet steenachtige) vloeren moeten altijd zijn uitgevoerd met een plint. 6.14 Buitenwandafwerkingen 6.14.1. Buitenwandafwerkingen De kleur, textuur, detaillering en materialen van de buitenwanden moeten zodanig zijn gekozen, dat er zich geen vervuilingspatronen op de wand (gevel) kunnen ontwikkelen. De buitengevel moet tot 3,50m boven maaiveldniveau gemakkelijk gereinigd kunnen worden (van bijvoorbeeld graffiti), zonder nadelige effecten op de esthetische, bouwkundige en bouwfysische eigenschappen van de gevel. 6.15 Binnenwandafwerking 6.15.1. Binnenwandafwerking In verkeersruimten moet de wandafwerking bestand zijn tegen mechanische beschadiging en vuilafstotend zijn.

25

6.16 Vloerafwerkingen 6.16.1. Verhoogd De vloerafwerking moet vast onderdeel van de vloerconstructie zijn. 6.16.2. Niet verhoogd De vloerafwerking moet antistatisch, slijtvast en goed reinigbaar zijn en een duurzaamheid hebben van ten minste 10 jaar. Ruimten, waar regelmatig verkeer met transportmiddelen voorkomt, moeten zijn voorzien van een stroef blijvende vloerafwerking, die zeer goed bestand is tegen mechanische beschadigingen. Bij ingangen moeten steenachtige materialen worden toegepast; er moet een goede vuilopvang-/schoonloopzone worden aangebracht van voldoende grootte. Dorpels (steen of steenachtig) zijn alleen noodzakelijk tussen droge en natte ruimten. De bovenkant van op elkaar aansluitende afgewerkte vloeren of vloergedeelten moet stroken, ook bij verschillende afwerkingmaterialen. 6.17 Trap- en hellingafwerkingen 6.17.1. Algemeen De afwerking van traptreden/-bordessen moet slijtvast, stroef (R=10, volgens ISO 10545-17) en goed te reinigen zijn. Materiaalkeuze en detaillering mogen niet leiden tot vuilaftekening. 6.17.2. Trapafwerkingen / afwerkingen hellingen Hoofdtrappen en hellingen dienen afgewerkt te zijn met de voor de aansluitende vloeren voorgeschreven afwerking. 6.18 Plafondafwerkingen 6.18.1. Verlaagd Bij toepassing van (verlaagde) akoestische systeemplafonds moeten in het plafond uitneembare zones worden opgenomen. De voorzieningen ten behoeve van de installaties moeten geïntegreerd worden in het ontwerp, de constructie en de uitvoering van de plafonds. De indeling en de constructie moeten zodanig worden gekozen, dat herindelingen van ruimten kunnen plaatsvinden met behoud van kwaliteit van de ruimte / werkplek. 6.19 Dakafwerkingen / gevelafwerkingen 6.19.1. Dakafwerkingen / gevelafwerkingen Op platte daken moet de dakbedekking als losliggende geballaste laag worden uitgevoerd (voorkeur vanuit DuBo-perspectief). Op hellende daken dekken met schubvormig materiaal (dakpannen, leien) of (uniek) prefab materiaal.

26

7. WERKTUIGBOUWKUNDIGE EISEN 7.1 Algemeen Van de ontwerpende partij wordt verwacht dat alternatieven gepresenteerd worden voor de diverse installatieonderdelen die op verschillende wijze kunnen worden gerealiseerd. In overleg met de opdrachtgever wordt een definitieve keuze gemaakt. 7.2 Ontwerpcondities 7.2.1. Algemeen Voor de prestatie eisen m.b.t. het binnenmilieu (thermisch binnenklimaat, luchtkwaliteit, geluid en akoestiek) wordt verwezen naar het hoofdstuk ‘Bouwfysische eisen’. 7.2.2. Buitenluchtcondities De ontwerp-buitencondities zijn aangegeven in onderstaande tabel.

Buitentemperatuur Windsnelheid loodrecht op gevels Vocht in buitenlucht Tabel: Ontwerp-buitencondities.

Winter -10°C 5 m/s 1 gr/kg

Zomer 30°C 5 m/s 13 gr/kg

7.2.3. Interne warmtelasten De interne warmtelasten bestaan uit warmteafgifte door personen, verlichting en apparatuur. Voor de warmteafgifte van personen geldt het uitgangspunt van 80W per persoon voelbare 2 warmtelast. Voor de warmtelast van de verlichting dient uitgegaan te worden van 12 W/m . Voor de warmtelast van apparatuur geldt het volgende: computers met beeldscherm: 150 W kleurenbeeldscherm: 80 W in geval van flatscreens kunnen bovenstaande waarden aangepast worden met 40 W per scherm; kopieer-/printapparatuur nader te bepalen, afhankelijk van type; beamer/TV te bepalen aan de hand van type. 2 Minimaal dient voor apparatuur in kantoorwerkruimten uitgegaan te worden van 15 W/m . Voor 2 computerruimten geldt een minimum van 75 W/m . In overleg met de opdrachtgever dienen de in sommige ruimten opgestelde apparatuur en warmtelasten inzichtelijk gemaakt te worden. Bij het bepalen van de totale interne warmtelast dient rekening gehouden te worden met de gelijktijdigheid in gebruik van deze apparatuur. 7.3 Dakgoten- en hemelwaterafvoeren 7.3.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens NEN 3215 en NTR 3216. 7.3.2. Functionele omschrijving HNK dient voorzien te worden van een hemelwaterafvoersysteem. Het systeem dient gescheiden uitgevoerd te worden ten opzichte van het vuilwaterafvoersysteem. Hemelwaterafvoeren dienen bij voorkeur buiten het gebouw gerealiseerd te worden. Hemelwaterafvoeren die inpandig gesitueerd zijn, dienen thermisch (dampdicht) geïsoleerd te worden en ter plaatse van geluidsgevoelige ruimten (onder andere kantoorruimten) eveneens akoestisch geïsoleerd te worden. Bij dakvlakken > 100 m² en toepassing van hemelwaterafvoeren binnen het gebouw heeft een ‘volvul-vacuümsysteem’ (Geberit Pluvia o.g.) de voorkeur, indien dit technisch haalbaar is. Als een traditioneel systeem wordt toegepast, dienen de voordelen ten opzichte van een ‘volvul-vacuümsysteem’ te worden aangegeven door de ontwerpende partij. Bij een combinatie van een ‘volvul-vacuümsysteem’ en een traditioneel systeem dienen deze geheel gescheiden te worden uitgevoerd. Afvoeren van goten en platte daken dienen voorzien te worden van bladvangers. De onderstukken van verticale leidingen aan de gevel moeten over een lengte van circa 4,00 m¹ worden uitgevoerd in slagvast materiaal. Bij vorstgevaar dienen maatregelen genomen te worden om bevriezing te voorkomen.

27

7.4 Binnenriolering 7.4.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens NEN 3215 en NTR 3216. 7.4.2. Functionele omschrijving HNK dient voorzien te worden van een stankvrije vuilwaterafvoerinstallatie voor normale sanitaire toestellen, lozingstoestellen van keukens en dergelijke (het zogenaamde ‘technische afvoersysteem’). De vuilwaterafvoerinstallatie wordt gescheiden uitgevoerd ten opzichte van de hemelwaterafvoerinstallatie. Alle afvoerpunten dienen water-, lucht- en stankdicht aangesloten te worden op een afvoerleidingsysteem dat gekoppeld wordt op het gemeentelijk rioleringssysteem. Alle binnenrioleringsleidingen eindigen 1,00 meter buiten de gevel van het gebouw met tussenplaatsing van een ontstoppings- en polder- c.q. polderexpansiestuk. Indien vrij verval niet mogelijk is, dient voorzien te worden in opvoerinstallaties. Alle sanitaire ruimten, werkkasten met uitstortgootsteen, keukens, technische ruimten dienen te worden uitgevoerd met vloerafvoerputten. Kunststof rioleringsleidingen, inclusief hulpstukken, moeten voorzien zijn van een KOMO-garantiemerk. Afvoerleidingen die inpandig gesitueerd zijn, dienen ter plaatse van verblijfsruimten akoestisch geïsoleerd te worden. Op vorstgevaarlijke locaties dienen maatregelen genomen te worden om bevriezing te voorkomen. Afvoerleidingen voor afvoer van water met hoge temperatuur (zoals afvoeren in de keuken en afvoeren stoombevochtiging) moeten worden uitgevoerd in metalen of polyethyleen buisleiding. 7.4.3. Specifieke voorziening Voor specifieke ruimten dienen voldoende afvoerpunten voorzien te worden in overleg met de opdrachtgever. De keuken moet worden aangesloten op een separaat rioleringssysteem, waar nodig voorzien van een vetvanginstallatie. 7.5 Waterinstallaties 7.5.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: Modelaansluitvoorwaarden voor drinkwater van de VEWIN; VEWIN werkbladen NEN 1006; ISSO-publicatie 30; ISSO-publicatie 55.1 en 55.2. Voor het bepalen van de capaciteit van de koudwaterinstallatie dienen de volgende tap- en spoeleenheden of volumestromen te worden aangehouden: Toestel Toiletreservoir Wastafelkraan Wastafelmengkraan Douchemengkraan Uitstortgootsteenmengkraan Gevelkom Vulkraan ¾” Urinoirs Brandslanghaspel Tabel: Tap- en spoeleenheden of volumestromen

Tapeenheid (TE) Koud 0,25 1 1 1 4 4 9 1 SE 0,38 l/s

Warm --0,25 0,5 (spaardouchekop) 1 ---

7.5.2. Functionele omschrijving Drinkwater wordt geleverd ten behoeve van sanitaire groepen, keukens, koffieautomaten, brandslanghaspels, praktijklokalen, kleed- en wasruimten en overige tappunten. Er is sprake van een gecombineerde brandblus-/drinkwaterinstallatie. In de aansluiting van de brandslanghaspels dienen de benodigde afsluiters en controleerbare keerkleppen voorzien te worden. Het benodigde aantal aansluitingen ten behoeve van specifieke ruimten dient in overleg met opdrachtgever bepaald te worden.

28

7.5.3. Leidingnet Waterleidingen binnen het gebouw dienen dampdicht geïsoleerd te worden, behoudens in de muur aangebrachte leidingen. Koud- en warmtapwaterleidingen die zijn opgenomen in een wandconstructie dienen over de gehele lengte uitgevoerd te worden als wicu-buis. Leidingen dienen zodanig geplaatst te worden dat er geen vorstgevaar kan bestaan. Het leidingnet dient bij voorkeur aangebracht te worden in het verlaagde plafond van de desbetreffende bouwlaag. Verder dient het gehele waterleidingssysteem zo ontwerpen te worden dat met de opgenomen leidingafsluiters één bouwlaag afgesloten kan worden zonder dat dit consequenties heeft voor de brandslanghaspels. Tevens dient iedere sanitaire groep afzonderlijk afgesloten te kunnen worden. De in de leidingnetten noodzakelijke groeps- en sectieafsluiters, stopkranen en dergelijke moeten buiten de ruimten, bij voorkeur in / vanuit de verkeersruimten, bedienbaar zijn. De secties moeten zijn voorzien van afsluiters met aftapmogelijkheid. De koud- en warmtapwaterleidingen, inclusief hulpstukken, dienen voorzien te zijn van een KIWA-keurmerk. 7.5.4. Drukverhogingsunit Indien de beschikbare druk bij het meest ongunstig gelegen tappunt niet voldoende is, dient een drukverhogingsunit te worden aangebracht. 7.5.5. Warmtapwatervoorziening Voor de opwekking van warm tapwater moet worden nagegaan of een centrale of decentrale, indirect gestookte warmwateropwekkingsinstallatie de voorkeur verdient. Indien te lange tapleidingen ontstaan, mag worden volstaan met decentrale elektrische boilers. 7.5.6. Legionella-preventie Het koudwaterleidingnet dient zodanig ontworpen te worden dat ongewenste opwarming van het koud water door hoge ruimtetemperaturen of naburige warmwaterleidingen wordt voorkomen. De installaties moeten zodanig ontworpen zijn, dat een minimale temperatuur van 65 °C tot aan alle warmtapwaterpunten gegarandeerd kan worden. Voor de tapwaterinstallatie dient een risicoanalyse, conform ISSO 55.1 en 55.2 te worden uitgevoerd met betrekking tot legionella-besmetting en dient eventueel een beheersplan gemaakt te worden. 7.6 Sanitair 7.6.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens NEN 1006. 7.6.2. Functionele omschrijving Er dient tenminste voorzien te worden in de volgende sanitaire toestellen: closets (vrijhangend); uriniors, voorzien van ingebakken rooster met vlieg of vergelijkbaar richtdoel; wastafels; grote was/spoelbakken in de keuken; uitstortgootstenen; douches; (tap)kranen; gevelkommen. De uitvoering van het sanitair in wit porselein, 1e kwaliteit. Bij de opstelling van de sanitaire toestellen, de keuze van appendages, de leidingloop en de montagewijze van de appendages dient rekening te worden gehouden met het voorkomen van geluidsproblemen. Bij de keuze van appendages de geruisklasse-indeling 1 aanhouden (DIN), echter met uitzondering van de beluchte tapkraan in de technische ruimte. 7.6.3. Toiletruimten Closets in vrijhangende uitvoering, type diepspoel, met inbouwreservoir voorzien van waterbesparende 2-knops spoeltechniek of spoel/stop. Closets voorzien van een zitting met deksel. Nabij elk closet een messing verchroomde closetrolhouder en een kledinghaakje aanbrengen, beide met verdekte bevestiging.

29

Wastafels in de voorruimten bij toiletgroepen dienen voorzien te zijn van een koudwaterkraan met drukknopbediening en een vaste bovenuitloop, een zeepdispenser en een spiegel. Maximaal wordt één spiegel per ruimte aangebracht. De spiegel wordt bij voorkeur niet boven de wastafel aangebracht. Afmetingen in overleg met de architect te bepalen. Voor het afdrogen dient te worden voorzien in, bij voorkeur sensorgestuurde, textielrolhanddoekautomaten. Indien voor het afdrogen gebruik wordt gemaakt van eenmalig te gebruiken papieren handdoekjes, moet een goed sluitende pedaalemmer van voldoende afmetingen beschikbaar zijn. Urinoirs voorzien van spoelkraan en schaamschot(ten). Wastafels en fonteintjes voorzien van bekersifon en muurbuis, in messing verchroomde uitvoering. Minimaal 1 toiletruimte per verdieping uitvoeren als mindervalidentoilet. De inrichting en uitvoering van deze ruimte dient te voldoen aan de publicatie ‘Handboek voor Toegankelijkheid’ van de Federatie Nederlandse Gehandicapten Raad te Utrecht. 7.6.4. Tappunten Kranen dienen waterbesparend uitgevoerd te worden conform klasse Z (KIWA) met uitzondering van de kranen in werkkasten en technische ruimten. Alle tapkranen zijn voorzien van schuimstraalmondstuk (perlator), uitgezonderd de beluchte tapkraan in de technische ruimte en de mengkraan ten behoeve van de uitstortgootsteen. Alle sanitaire toestellen en kranen dienen voorzien te worden van stopkraantjes. Technische ruimten voorzien van een tapkraan met keerklep en beluchter. 7.6.5. Overige eisen en aandachtspunten In elke werkkast en technische ruimte wordt een uitstortgootsteen aangebracht, voorzien van een verchroomd emmerrooster alsmede van een mengkraan (warm en koud water) met een draaibare onderuitloop. Ten behoeve van eventuele groenvoorzieningen, alsmede voor de glazenwasser, dienen op de begane grond voldoende, goed bereikbare gevelkommen te worden aangebracht. De gevelkommen dienen te worden uitgevoerd met sleutelbediening. Aan de binnenzijde van de gevel dient een stopkraan met aftapvoorziening te worden aangebracht. Tevens een gevelkom aanbrengen bij de dakopstand. 7.7 Brandbestrijdingsinstallaties 7.7.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: de Model-aansluitvoorwaarden voor drinkwater van de VEWIN; NEN 1006; NEN 3211; de voorschriften van het waterleverend bedrijf; ‘Besluit draagbare blustoestellen 1958’, inclusief bijlagen; ‘Brandveiligheidsinstallaties in gebouwen’; de eisen van de gemeentelijke brandweer. 7.7.2. Functionele omschrijving Droge blusinstallatie (indien vereist) Indien wettelijk verplicht of vanwege eisen gesteld door de brandweer, dient te worden voorzien in een droge blusinstallatie. Deze blusleidingen dienen te voldoen aan de voorwaarden zoals gesteld in de NEN 1594 dan wel de door de plaatselijke brandweer goedgekeurde uitvoering. De blusleidingen dienen uitgevoerd te worden in gegalvaniseerd staal met genormaliseerde Storz-koppelingen per bouwlaag en ter plaatse van de gevelkast. De blusleidingen dienen elektrisch geaard te zijn.

30

Blusinstallatie Overeenkomstig het Bouwbesluit, NEN 3211 en de eisen van de plaatselijke brandweer dienen de benodigde brandblusmiddelen, zoals brandslanghaspels en CO2-schuim- en/of (groene) schuimblussers, te worden opgenomen. De brandslanghaspels dienen geplaatst te worden in een ombouwkast. De volgende ruimten dienen minimaal voorzien te worden van draagbare blustoestellen: technische ruimten; specifieke ruimten (nader te bepalen); keuken; alle ruimten met een verhoogd brandgevaar. Sprinklerinstallatie Het toepassen van een sprinklerinstallatie is afhankelijk van het ontwerp. 7.7.3. Specifieke voorzieningen Vooralsnog behoeft geen rekening gehouden te worden met een blusgasinstallatie voor de MER- of SER-ruimten. 7.8 Gasinstallaties 7.8.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens NEN 1078 en NPR 3378. 7.8.2. Functionele omschrijving Ten behoeve van de gebouwgebonden installaties moet voorzien worden in een aardgasaansluitingen voor de warmteopwekking en de keukeninrichting. De gasleiding aanbrengen vanaf de gasmeter tot aan de (mogelijke) aardgasgebruikers (zoals bijvoorbeeld de keuken en cv-installatie) met tussenplaatsing van afsluiters, filters en (indien noodzakelijk) B-kleppen. Bij het dimensioneren van de gasleiding moet rekening worden gehouden met een reservecapaciteit van 20% voor eventuele uitbreidingsmogelijkheden. De gasleiding dient via een geventileerde schacht naar de aansluitpunten gevoerd te worden. 7.9 Verwarminginstallaties 7.9.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: NEN 5066. ISSO publicatie nr. 53. Warmteverliesberekening voor utiliteitsgebouwen. ISSO publicatie nr. 6. U- en R-waarden van de bouwkundige constructies. ISSO publicatie nr. 18. Leidingnetberekening. Criteria voor de dimensionering van leidingen De snelheid in leidingen kleiner dan 25 mm diameter, mag maximaal 0,4 m/s bedragen. De drukval in leidingen groter dan of gelijk aan 25 mm diameter en kleiner dan 125 mm diameter, mag maximaal 100 Pa/m bedragen. De snelheid in leidingen groter dan of gelijk aan 125 mm diameter, mag maximaal 1,2 m/s bedragen. 7.9.2. Functionele omschrijving Het gebouw dient te worden voorzien van een transmissiedekkende verwarmingsinstallatie conform NEN 5066. De ontwerpende partij dient een totaal overzicht op stellen die de opbouw van de totale benodigde warmtevraag inzichtelijk maakt. De centrale opwekking dient tenminste te bestaan uit twee units. Volledige redundantie is niet vereist. Tevens dient als uitgangspunt de toepassing van opwekkingseenheden met een zo hoog mogelijk gebruiksrendement en een zo laag mogelijke uitstoot van schadelijke gassen. De methode van lokale verwarming zoals radiatoren, vloerverwarming of betonkernactivering staat nog niet vast. De ontwerpende partij dient integraal de optimale oplossing te onderzoeken. De toepassing van een laag temperatuur verwarmingssysteem heeft de voorkeur. De haalbaarheid hiervan dient onderzocht te worden. In combinatie hiermee dient de haalbaarheid en noodzaak van een koude- en warmteopslagsysteem onderzocht te worden.

31

De verwarmingsinstallatie dient te allen tijde ontworpen te worden als een 2-pijps warmwaterverwarmings systeem met geforceerde circulatie. De ontwerpende partij moet zodanig ontwerpen dat een goed werkende installatie gerealiseerd wordt conform de huidige standaard. 7.9.3. Leidingen Voor het leidingsysteem dient uitgegaan te worden van dikwandige buizen. Leidingdoorvoeren dienen geluiden waterdicht te worden afgewerkt. Waar dat vereist is voor het goed functioneren van de installatie, dienen de benodigde ontluchtings- en aftappunten te worden aangebracht. De bediening van de luchtpotten dient onder handbereik te worden aangebracht. De verdeelleidingen bij voorkeur projecteren op dezelfde bouwlaag als waar de benodigde verwarmingselementen zijn opgesteld. Minimaal dient iedere verdieping/zone voorzien te worden van afsluiters en inregelafsluiters. 7.9.4. Isolatie Alle leidingen dienen te worden geïsoleerd. Leidingen in de opstellingsruimte, bovenverlaagde plafonds, in schachten, onder begane grondvloeren en in onverwarmde ruimten dienen te worden geïsoleerd met glas- of steenwolschalen met versterkte aluminiumfolie, de naden afgewerkt met aluminiumtape. Isolatiedikte conform ISSO publicatie 25. De isolatie in opstellingsruimten afwerken met hard PVC-folie (Isogenepak SE). 7.10 Luchtbehandeling 7.10.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: LUKA-kwaliteitsboek en kwaliteitsborging; brandbeveiligingsinstallaties van de NVBR en eisen gesteld door brandweer en gemeente. 7.10.2. Functionele omschrijving Het gebouw dient te worden voorzien van verse ventilatieluchttoevoer en -afvoer. Voor de verblijfsruimten dient een gebalanceerde luchtbehandelingsinstallatie ontworpen te worden. Voor de sanitaire ruimten, werkkasten, pantry's, kopieer- en printerruimten dient een gescheiden luchtafvoerinstallatie te worden gerealiseerd. De luchttoevoer- en afvoerinstallatie voor de keuken dient eveneens gescheiden uitgevoerd te worden. Er dient naar gestreefd te worden de ventilatie zoveel mogelijk op natuurlijke wijze of deels op natuurlijke wijze te realiseren. Bij toepassing van natuurlijke ventilatie dient de toevoer bij voorkeur boven de 1,80 m¹ gerealiseerd te worden. Daar waar natuurlijke ventilatie niet mogelijk is, dient mechanische ventilatie te worden toegepast. Het luchtbehandelingsysteem (luchtbehandelingskast + kanalen) dient zodanig gedimensioneerd te worden dat er voldoende capaciteit is, rekening houdend met de eis ten aanzien van flexibiliteit. De installatie dient geschikt te zijn voor zomernachtventilatie. De geluidseisen voor de zomernachtventilatie dienen te voldoen aan de eisen overeenkomstig de Wet Milieubeheer en de plaatselijke voorschriften. Het geluidsniveau voor de nachtsituatie dient te worden gemeten op de meest kritische terreingrens. 7.10.3. Ventilatie Voor de minimaal benodigde hoeveelheid verse buitenlucht per persoon dienen de prestatie-eisen conform hoofdstuk Bouwfysische eisen te worden aangehouden. In de ruimtestaat van bijlage E. wordt per voorkomende ruimte de benodigde hoeveelheid verse buitenlucht aangegeven. De uiteindelijke ventilatiehoeveelheid dient te worden gebaseerd op de personenbezetting en vloeroppervlakte. Voor een aantal ruimten geldt dat de uiteindelijke ventilatiehoeveelheid afhankelijk kan zijn van de temperatuuroverschrijdingsberekening en de systeemkeuze. Door de ontwerpende partij dient een totaaloverzicht opgesteld te worden die de opbouw van de totale ventilatiehoeveelheid duidelijk maakt.

32

7.10.4. Dimensionering luchtkanalen Voor de dimensionering van de kanalen mogen de onderstaande maximum luchtsnelheden niet overschreden worden. Omschrijving Technische ruimten tussen ventilatoren en geluiddempers Technische ruimten na geluiddempers In schachten Op verdiepingen Aftakkingen naar roosters Tabel: Dimensionering luchtkanalen.

Rechthoekige kanalen 8 m/s 7 m/s 6 m/s 4,5 m/s 2,5 m/s

Ronde kanalen 9 m/s 7 m/s 7 m/s 5,5 m/s 3 m/s

7.10.5. Luchtbehandelingsinstallaties Het ontwerpen van een luchtbehandelingsinstallatie op basis van recirculatie is niet toegestaan. Luchtbehandelingskasten dienen dubbelwandig, geïsoleerd, corrosiewerend en vrij van koudebruggen te worden uitgevoerd. Indien bevochtiging toegepast wordt, dient voor het bevochtigen van de ventilatielucht uitgegaan te worden van bevochtiging door middel van stoom of ultrasoon. Noodtrappenhuizen dienen, indien dit is vereist, voorzien te worden van een overdrukinstallatie. 7.10.6. Luchtdistributie De ventilatielucht wordt, via een kanalensysteem dat op de luchtbehandelingskast(en) is aangesloten, aan de betreffende ruimten toe- en afgevoerd. Dit kanalensysteem is ondergebracht in de schachten en de verlaagde plafonds. De luchtkanalen dienen te voldoen aan het ‘Kwaliteitshandboek voor luchtkanalen’ van de LUKA. Voor de luchtdichtheid klasse B van deze norm aanhouden. De toevoerkanalen dienen uitwendig te worden geïsoleerd. Installatieonderdelen die in de buitenlucht worden opgesteld, buitenluchtaanzuigkanalen en kanaalstukken die worden voorzien van bevochtiging dienen langdurig tegen corrosie te zijn beschermd (bijvoorbeeld door behandeling met koolteer-epoxy). Buitenluchtaanzuigkanalen moeten uitwendig dampdicht worden geïsoleerd. Buitenlucht-aanzuigroosters bij voorkeur op niet zonbelaste gevels aanbrengen. In het kanalensysteem dienen de benodigde inregelvoorzieningen en meetpunten te worden aangebracht. Waar belangrijke hoeveelheden lucht worden afgezogen, dient voorkomen te worden dat er zodanige onderdruk in het gebouw of de ruimte ontstaat, dat hinderlijke luchtverplaatsingen gaan optreden. Ruimten met lucht- en/of geurverontreinigingen dienen in onderdruk gehouden te worden, waardoor verspreiding van de verontreiniging beperkt blijft. Daar, waar mogelijk, dient de afzuiging van de lucht plaats te vinden via de verlichtingsarmaturen. Er dient extra aandacht gegeven te worden aan de geluiddemping in verband met overspraak via de luchttoe- en afvoeropeningen. 7.10.7. Luchtverdeelapparatuur Van de ontwerpende partij wordt een voorstel voor de luchtverdeelapparatuur verwacht waarmee voldaan wordt aan het Programma van Eisen en waaruit in overleg met de opdrachtgever een definitieve keuze gemaakt kan worden. 7.10.8. Overige eisen en aandachtspunten Inpandig gesitueerde, dan wel ‘aan de gevel gelegen’ containerruimten dienen mechanisch te worden afgezogen. Ter voorkoming van stankoverlast dient de uitblaas bovendaks plaats te vinden. De luchttoevoer dient rechtstreeks van buitenaf te geschieden. De ventilatie van de liftmachinekamer en liftschacht dient te voldoen aan de eisen van het Liftinstituut.

33

7.11 Koelinstallaties 7.11.1. Algemeen Door de ontwerpers dient onderzocht te worden of (delen van) het gebouw voorzien dient/dienen te worden van een koelinstallatie. In principe dient er gestreefd te worden naar bouwkundige oplossingen, waardoor geen koelinstallatie benodigd is. Indien koeling benodigd is, dient aan de hand van kosten-/batenanalyses aangegeven te worden welke vorm van koudeopwekking toegepast dient te worden. De haalbaarheid van warmte- en koude-opslag in de bodem dient onderzocht te worden. Onderstaande paragrafen zijn van toepassing indien een koelinstallatie toegepast wordt. 7.11.2. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: NEN 5067. ISSO publicatie nr. 8. ‘Berekening van het thermisch gedrag van gebouwen bij zomerontwerpcondities’. ISSO publicatie nr. 6. ‘U- en R-waarden van de bouwkundige constructies’. ISSO publicatie nr. 18. ‘Leidingnetberekening’. 7.11.3. Functionele omschrijving De centrale opwekking dient tenminste te bestaan uit twee units. Volledige redundantie is niet vereist. Tevens dient als uitgangspunt de toepassing van opwekkingseenheden met een zo hoog mogelijk gebruiksrendement. De methode van lokale koeling zoals inductieunits, klimaatplafond of betonkernactivering staat nog niet vast. De ontwerpende partij dient integraal met het bouwkundige ontwerp de optimale oplossing te onderzoeken. De toepassing van een hoog-temperatuur koelsysteem heeft de voorkeur. In combinatie hiermee dient de haalbaarheid en de noodzaak van een koude- en warmteopslagsysteem onderzocht te worden. De koelinstallatie dient te allen tijde ontworpen te worden als een 2-pijps systeem met geforceerde circulatie. De ontwerpende partij dient zodanig ontworpen te worden dat een goed werkende installatie gerealiseerd wordt conform de huidige standaard. 7.11.4. Criteria voor de dimensionering van leidingen De snelheid in leidingen, kleiner dan 25 mm diameter, mag maximaal 0,4 m/s bedragen. De drukval in leidingen, groter dan of gelijk aan 25 mm diameter en kleiner dan 125 mm diameter, mag maximaal 100 Pa/m bedragen. De snelheid in leidingen, groter dan of gelijk aan 125 mm diameter, mag maximaal 1,2 m/s bedragen. 7.11.5. Dimensionering De ontwerpende partij dient op basis van koellast- en temperatuursoverschrijdingsberekeningen een totaal-overzicht op te stellen die de opbouw van de totale benodigde koelvraag inzichtelijk maakt. De berekening van het op te stellen koelvermogen dient plaats te vinden door middel van koellastberekeningen. Door middel van temperatuuroverschrijdingsberekeningen dient te worden gecontroleerd of wordt voldaan aan de comforteisen en het maximaal aantal gewogen toegestane overschrijdingsuren (GTO’s). De temperatuuroverschrijdingsberekeningen dienen berekend te worden volgens het dynamisch computerrekenmodel van de VABI VA-114. In overleg met de opdrachtgever dient het referentieklimaatjaar vastgelegd te worden voor het bepalen van de gewogen temperatuuroverschrijdingen. Mogelijkheden zijn het referentiejaar 1964/1965 of een referentiejaar conform de EN-ISO-15927-4 of het jaar 1995.

34

7.11.6. Leidingen Voor het leidingsysteem dient uitgegaan te worden van dikwandige buizen. Leidingdoorvoeren dienen geluiden waterdicht te worden afgewerkt. De verdeelleidingen worden bij voorkeur geprojecteerd op dezelfde bouwlaag als waar de benodigde koelelementen zijn opgesteld. Minimaal dient iedere verdieping/zone voorzien te worden van afsluiters en inregelafsluiters. 7.11.7. Isolatie Alle leidingen dienen te worden geïsoleerd met dampdichte isolatie (armaflex). Isolatiedikte conform ISSO publicatie 25. De isolatie in opstellingsruimten afwerken met hard PVC-folie (Isogenepak SE). 7.12 Regelinstallaties De verwarming-, koel-, en ventilatie-installaties zullen geregeld, bewaakt en bestuurd worden met behulp van een digitaal meet- en regelsysteem (DDC). Tevens zullen op de meet- en regelinstallatie onder andere de volgende installaties aangesloten worden: liften, waaronder het melden van bedrijfs- en storingsmeldingen; verlichtingsinstallatie, waaronder besturing d.m.v. centrale schemerschakelaars en klokprogramma’s, alsmede bedrijfs- en storingsmelding; brandmeldinstallatie, waaronder het visualiseren van de meldingen; no-breakinstallatie, waaronder bedrijfs- en storingsmeldingen; overspanningsinstallatie, waaronder verzamelstoringsmeldingen; CCTV, waaronder verzamelstoringsmeldingen; ontruimingsinstallatie, waaronder verzamelstoringsmeldingen; verdeelinrichtingen, waaronder spanningsuitvalmeldingen en status koppelschakelaars; vuilwaterputinstallaties, waaronder verzamelstoringen en wateroverlastmeldingen; hydrofoorinstallaties, waaronder verzamelstoringen en wateroverlastmeldingen. De regelinstallatie voor de klimaatinstallaties van het type DDC dient vrij programmeerbaar en communicatief te zijn. De regelinstallatie zal geïntegreerd worden in een gebouwbeheersysteem (GBS). De installatie dient geschikt te zijn voor bediening en beheer op afstand. De naregeling van het type DDC dient de mogelijkheid te hebben tot communicatie met het hoofdsysteem door middel van een busleiding. De primaire en secundaire systemen worden geregeld en gestuurd vanuit een regelkast in de technische ruimte. Deze regelkast dient over een reserveruimte te beschikken van minimaal 30% voor het aanbrengen van nadere wensen. De installatie dient storingen optisch en/of akoestisch te signaleren aan een centrale beheerpost. Bij storingen dient onderscheid gemaakt te worden tussen urgente en niet-urgente meldingen. 7.12.1. CV-, gekoeld water- en luchtbehandelingsinstallatie De verwarmings-, koelings- en luchtbehandelingsinstallatie dient van voldoende regelingen, sturingen, signaleringen en dergelijke voorzien te zijn om een goede werking en monitoring van de installatie mogelijk te maken. De cv- en gekoeld waterinstallatie dienen te worden voorzien van een centrale watertemperatuurregeling met buitentemperatuursafhankelijke setpoint-compensatie. Bij meerdere groepen dient de watertemperatuur van elke groep weersafhankelijk te worden nageregeld, rekening houdend met de geveloriëntatie behorende bij de betreffende groep. De groepen dienen waar mogelijk voorzien te worden van circulatiepompen met een eigen toerenregeling. Per verdieping en per zone dient een by-pass ventiel geplaatst te worden aan het einde van een leidingnet, zodanig dat met het dichtlopen van de afsluiters geen geluidhinder ontstaat. De installaties dienen voorzien te zijn van een optimaliseringeenheid per cv- / gekoeld watergroep. Er dient voorzien te worden in de mogelijkheid om de installatie in gebruik te nemen buiten bedrijfstijd door middel van een overwerktimer met tijdsinstelling. Deze te plaatsen per zone of verdieping. Bij toepassing van mechanische ventilatie dient in de luchtbehandelingskast over de filterelementen een drukverschilopnemer geplaatst worden. Op het moment dat het drukverschil groter is dan het ingestelde ‘vuilfilter’-setpoint meldt de opnemer dit in de software en genereert een (niet urgente) storing.

35

Direct achter de naverwarmer dient een vorstthermostaat gemonteerd worden, die de naverwarmer beschermt tegen invriezen. 7.13 Gebouwbeheerssysteem Er dient een ‘open’ gebouwbeheersysteem (GBS) te worden voorzien waarin gebouwinstallaties onafhankelijk van veiligheidsinstallaties (brand, inbraak, toegangscontrole) operationeel zijn te bedienen. In overleg met de opdrachtgever dient gedurende het ontwerpproces onderzocht te worden of het GBS volledig gebaseerd dient te worden op IP (‘webbased’ GBS). Op deze wijze is het GBS eenvoudig via intra- en/of internet beschikbaar. Tevens dient onderzocht te worden of het wenselijk is om het GBS voor gebouwinstallaties te integreren met de besturingen voor de veiligheids- en communicatie-installaties. Het GBS dient tenminste te bestaan uit een complete PC-configuratie met muisbediende grafische beeldplaatjes zoals: dynamische procesbeeldplaatjes met status- en storingssignaleringen en de mogelijkheid tot instellen van regelparameters, bedrijfstijden, alarmwaarden en dergelijke; dynamische plattegronden met o..a. verlichting, brandmeldingen; bedrijfsurenoverzichten; alarmenoverzichten (storingen, temperatuurover-/onderschrijdingen, drukbewakingen) met vermelding van datum en tijd; energieregistraties; centrale klokprogramma’s met automatische zomer-/wintertijdomschakeling; hand- en bijzondere bedieningen (openstellingsavonden en feestdagen); historische overzichten, weergave via grafieken en tabellen en de mogelijkheid tot archivering; trendweergave, weergave via grafieken en tabellen; enz. De bediening dient eenvoudig en logisch zijn. De installatie dient te bestaan uit duidelijk gescheiden onderdelen, die op overzichtelijke wijze zijn gerangschikt en op overeenkomstige wijze bedienbaar zijn. De regeling en besturing dient volautomatisch te verlopen. Technische storingen zullen automatisch via een telefoonmelder (zoals SMS-berichten) worden doorgemeld naar de betreffende beheerder c.q. onderhoudsfirma’s. Het GBS zal voor beheer op afstand worden aangesloten op het internet. Via wachtwoorden kan de beheerder c.q. onderhoudsfirma toegang krijgen tot de technische installaties in het gebouw. 7.14 MER- en SER-ruimten Voor de MER- en SER-ruimten dient voorzien te worden in de benodigde klimatisering ten behoeve van de goede werking van de data-installatie. Voorzien dient te worden in lokale voorziening voor verwarming, koeling en bevochtiging. De voorziening dient volledig redundant te worden uitgevoerd.

36

8. ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES 8.1 Algemeen Van de ontwerpende partij mag worden verwacht dat alternatieven gepresenteerd worden voor de diverse installatieonderdelen die op verschillende wijze kunnen worden gerealiseerd. In overleg met de opdrachtgever wordt een definitieve keuze gemaakt. 8.2 Algemene ontwerpcondities Voor de prestatie-eisen m.b.t. het binnenmilieu (verlichting) wordt verwezen naar hoofdstuk Bouwfysische eisen. Alle gebouwgebonden installaties en de daarbij toe te passen installatiedelen dienen afzonderlijk te voldoen aan de EMC-normering, inzake emissies en immuniteit, dan wel in combinatie met de machinerichtlijnen en overige midden- en laagspanningsrichtlijnen. Het systeem en de elektrotechnische leidingen moeten zodanig worden opgeleverd dat het systeem, waar nodig, gemakkelijk bereikbaar is en op een economische, overzichtelijke en doelmatige wijze kan worden aangepast en uitgebreid. 8.3 Algemene voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: NEN 1010. Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties; NPR 5310. Nederlandse Praktijkrichtlijn bij NEN 1010. 8.4 Centrale elektrotechnische voorzieningen 8.4.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: NEN 3140. Bedrijfsvoering van elektrische installaties - Aanvullende Nederlandse bepalingen voor laagspanningsinstallaties; NEN 1014. Bliksembeveiliging. Gelijktijdigheidscriteria (hoofd)verdeelinrichtingen Voor het bepalen van het gelijktijdig aangesloten vermogen de onderstaande factoren aanhouden. Omschrijving lichtgroepen wandcontactdoosgroepen algemeen wandcontactdoosgroepen t.b.v. werkplekaansluiting kleine krachtgroepen zoals koffieautomaten, boilers, fotokopieermachines, vaatwassers e.d. overall-factor hoofdverdeling over bovenstaande onderling koelinstallatie / bevochtiging liften ventilatie/verwarming Tabel: Gelijktijdigheidsfactoren

Gelijktijdigheidsfactor 90 % 50% 50% 40% 90% 100% 65% 80%

8.4.2. Functionele omschrijving energievoorziening HNK dient een laagspanningsaansluiting te verkrijgen van het energiebedrijf, met als uitgangspunt dat de transformator(en) door het energiebedrijf worden geleverd. Er dient voorzien te worden in een ruimte voor opstelling van de transformator(en) en een ruimte ten behoeve van de laagspanningsapparatuur. Als uitgangspunt geldt een geïnstalleerd vermogen van (circa) 80 VA per m² bvo; het totale geïnstalleerde vermogen bij 28.902 m² bvo bedraagt dan 2.312 kVA. De laagspanningsaansluiting dient te zijn gebaseerd op een reservecapaciteit van 20% om in de toekomst uitbreidingen te kunnen realiseren zonder de infrastructuur te moeten aanpassen. Voor de elektrotechnische installatie dient te worden uitgegaan van een TN-C stelsel (nul en beschermingsleiding in het sterpunt gecombineerd). Vanaf de hoofdverdeelinrichting dient te worden uitgegaan van een TN-S stelsel (nul en beschermingsleiding gescheiden).

37

De installatie dient toekomstig multifunctioneel gebruik en opsplitsing in verschillende gebouwdelen mogelijk maken. Er dienen voorzieningen voor tussenmeters voor energieverbruik gerealiseerd te worden. 8.4.3. Hoofdverdeelinrichting In verband met energieverliezen in voedingskabels dient de hoofdverdeelinrichting op een centrale locatie in het gebouw te worden geplaatst. De hoofdverdeelinrichting dient te zijn samengesteld uit plaatstalen panelen met separate kabelcompartimenten voor de invoer van kabels. Het railsysteem van de hoofdverdeelinrichting dient geschikt te zijn op het totaal vermogen van de transformator(en). De inkomende voedingsvelden (transformatoren en noodstroomaggregaat) op de hoofdverdeelinrichting dienen te worden voorzien van de benodigde meetinrichtingen zoals kWh-, Volt-, ampère- en cosinus-phi-meters. De meters dienen geschikt te zijn voor aflezing op het GBS. . De hoofdverdeelinrichting dient modulair van opbouw te zijn, de afgaande velden dienen te worden beveiligd door middel van zekeringen en mespatronen. Ten behoeve van een schone voeding voor computerapparatuur dient in de hoofdverdeelinrichting strikte scheiding van ‘schone groepen’ aangebracht te worden. HNK dient voorzien te zijn van een noodstroomaggregaat, waarbij de opbouw en inrichting van de hoofdverdeelinrichting zodanig dient te worden uitgevoerd dat bij een calamiteit in de energievoorziening, de bedrijfsvoering van essentiële installaties en apparatuur gewaarborgd blijft. De inkomende voedingsvelden (transformatoren en noodstroomaggregaat) op de hoofdverdeelinrichting dienen dan motorbediende installatieautomaten te zijn (in verband met het automatisch omschakelen van net- en noodbedrijf). 8.4.4. Onderverdeelinrichtingen De onderverdeelinrichtingen dienen te worden opgebouwd uit stalen opbouw-wandkasten waarvan de afgaande groepen tot 63A met installatieautomaten dienen te worden beveiligd. Afgaande groepen groter dan 63A beveiligen door middel van mespatronen. De onderverdeelinrichtingen dient te worden voorzien van de benodigde rails, verbindingen, aansluitklemmen, deksels, invoeringen, magneetschakelaars (vegen), netwachters e.d. Elke verdeelinrichting voorzien van 25% reserveruimte in eindgroepen en vermogen, met een minimum van drie 1-fase-eindgroepen en één 3-fasen-eindgroep. De onderverdeelinrichtingen dienen eenvoudig, zonder verplaatsing, te kunnen worden uitgebreid met een extra kast. Bij elke onderverdeelinrichting dient de mogelijkheid tot het plaatsen van een digitale kWh-meter opgenomen te zijn, zodat bij gescheiden gebruik het energieverbruik per unit (dienstengroep) eenvoudig is op te nemen. Voor de dimensionering van de onderverdeelirichtingen dient uitgegaan te worden van het volgende: - ten behoeve van verlichting en wandcontactdozen of aansluitpunten dienen afzonderlijke eindgroepen te worden gebruikt; gecombineerde eindgroepen waarop mede verlichting is aangesloten, zijn niet toegestaan; - bij eerste aanleg mogen groepen voor verlichting en groepen voor wandcontactdozen tot maximaal 2000VA worden belast; - stuurstroomapparatuur dient in de onderverdeelinirchtingen in een volledig, over de gehele hoogte of breedte, gescheiden compartiment te worden aangebracht; - alle installatie-automaten die zijn aangesloten op een preferente rail van een onderverdeelinrichting dienen te zijn voorzien van een hulpcontact ten behoeve van signalering op het gebouwbeheerssysteem; - de volgende apparatuur dient op separate groepen te worden aangesloten: warmwatertoestel (boiler); kopieermachine; (sub-)centrale van de communicatie-installaties; (sub-)centrale van de beveiligingsinstallaties; no-break systeem.

38

8.4.5. No-break installaties (UPS) Er dient een centrale no-break installatie te worden opgesteld. Bij algemene spanningsuitval zal de no-break installatie de elektriciteitsvoorziening voor de bedrijfskritische onderdelen (die in geval van spanningsuitval moeten blijven functioneren) overnemen. 8.4.6. Aardingsvoorzieningen De veiligheidsaarding, waarop de aardingsinstallatie van het gebouw dient te worden aangesloten, dient door het energiebedrijf te worden verzorgd. Tot de aarding behoort eveneens de aarding van metalen delen die niet tot de laagspanningsinstallaties behoren en waarvoor krachtens de installatievoorschriften wel aardingsvoorzieningen moeten worden getroffen. Ten behoeve van de aardingsinstallatie dient een zacht stalen staaf in het vlechtwerk van de fundering opgenomen te zijn die door middel van Cadweld-platen (stekeinden) aan de buitenzijde van de fundering gekoppeld kan worden met eventuele elektroden en de eventuele bliksembeveiligingsinstallatie. In natte groepen dient een centraal aardpunt te worden voorzien waarop een stalen geleidende installatie dienen te worden gekoppeld. In de MER-ruimten dient een koperen ringleiding te worden voorzien waarop installaties in de MERruimten dienen te worden aangesloten zoals bv. 19”-kasten, verhoogde vloeren etc.. 8.4.7. Kabelgoten/ladderbanen en wandgoten Er dient een kabelgoot/ladderbaan-tracé geprojecteerd te worden in de gangen boven het verlaagde plafond en/of de verhoogde vloer, in de technische ruimten en stijgschachten, voor de montage van de sterkstroom- en zwakstroominstallatie. Voor de data-installatie dient in verband met onder andere certificering en uitbreidingen een separaat kabelgoottracé te worden voorzien. Bij het projecteren van de kabelgoten dient rekening te worden gehouden met: - 25 % reserveruimte per compartiment ten behoeve van toekomstige uitbreiding. - de goten dienen uitgevoerd te zijn in sendzimir-verzinkt stalen plaat; kabelgoten, die onderhevig zijn aan invloeden van buitenaf, dienen in een thermisch verzinkte uitvoering zijn; - de kabelgoot verdelen in twee compartimenten door middel van metalen scheidingsschotten ten behoeve van sterkstroom- en zwakstroombekabeling; minimale compartimentbreedte is 70 mm; - dimensionering van de kabelgoten is afhankelijk van de plaats waar deze worden toegepast; er dient hierbij rekening gehouden te worden met het plaatsen van de hoofd- en onderverdeelinrichtingen, patchpanelen, telefooncentrale e.d. In kantoorachtige ruimten dienen langs de gevel asymmetrische wandgoten te worden aangebracht voor het onderbrengen van jaloezieschakelaars voor de zonwering, wanden datacontactdozen; een bekabelingssysteem met Wieland-connectoren is niet toegestaan. In de computerruimte te rekenen op het aanbrengen van multi-zuilen ter plaatse van meubilair waarin de wanden datacontactdozen dienen te worden aangebracht. 8.4.8. Krachtinstallatie Voedingsleidingen Voor de dimensionering van de voedingskabels van o.a. onderverdeelinrichtingen, koelmachines, regelkasten, (warmte)pompen geldt dat alle leidingen bepaald dienen te worden volgens de in NEN 1010 aangegeven methode, waarbij de volgende uitgangspunten gelden: - maximale spanningsverlies ter plaatse van onderverdeelinrichting 3%; - maximale spanningsverlies van een eindgroep op de hoofdverdeelinrichting 5%; - uitschakeltijd 5 seconden bij onderverdeelinrichtingen en regelkasten; - tussen de kabels dient voor de berekeningen geen vrije afstand te worden opgenomen; - voor de aders van de kabels dient koper te worden toegepast (3 belaste aders); - bij kabelgoten een reductiefactor van 0,68 aanhouden i.v.m. meerdere kabels; - voor de omgevingstemparatuur dient een temperatuur van 30° Celsius te worden aangehouden; - 25% reservevermogen in de voedingskabels.

39

Voedingskabels dienen, waar mogelijk, te worden aangebracht in de kabelgoten en/of op ladderbanen. Alle toe te passen voedings- en zwakstroomkabels dienen in een halogeenvrije uitvoering te zijn. 230V wandcontactdozen en aansluitpunten De 230V wandcontactdozen en aansluitpunten dienen te worden afgestemd op het af te nemen vermogen en de plaatsing van de desbetreffende installaties. Per wandcontactdoos dient 200VA te worden aangehouden. Voor alle in het gebouw aanwezige elektrische apparatuur, inclusief die voor bedrijfsinstallaties en gebruikersapparatuur, dienen voldoende aansluitpunten/wandcontactdozen geplaatst te worden. Bij de toegangsdeur van elke ruimte dient tenminste één dubbele wandcontactdoos opgenomen te worden. Per werkplek dient te worden gerekend op drie enkelvoudige contactdozen(230V). Contactdozen ingebouwd in wandgoten en dergelijke moeten zodanig worden geprojecteerd, dat apparaatsnoeren niet langer dan 3 m' behoeven te zijn. Voor de specifieke ruimten geldt verder: in verkeersruimten moeten dubbele contactdozen 230V worden opgenomen, ten minste één dubbele contactdoos per 20 m¹ gang; in de werkkasten dient één armatuur met deurschakelaar te worden opgenomen; voorts per werkkast een dubbele contactdoos 230V en één enkelvoudige wandcontactdoos voor een closein boiler; in schachten en kasten, waar onderverdeelinrichtingen en/of elektrotechnische apparatuur worden geplaatst, dient te worden voorzien in een montagebalk, een schakelaar en een enkelvoudige wandcontactdoos; boven het verlaagde plafond dient een nader te bepalen aantal contactdozen te worden aangebracht voor eventueel in de toekomst aan te brengen zend-/ontvangstunits die benodigd zijn om een draadloos netwerk te kunnen realiseren; nabij een CAI-contactdoos dient voorzien te worden in een dubbele wandcontactdoos; in vochtige ruimten, zoals in toiletten en in de buitenlucht, dienen de bevestigingsmiddelen voor leidingen, armaturen, schakelaars, wandcontactdozen en andere onderdelen van corrosiebestendig materiaal te zijn; de beschermingsklasse van het schakelmateriaal dient in deze ruimten minimaal IP54 te zijn. Indien capacitieve en inductieve verlichtingsarmaturen dienen te worden toegepast dan dienen deze over de verschillende fases gelijkmatig te worden aangesloten. Leidingaanleg De leidingen in de gebruikersruimten moeten uit het zicht gemonteerd worden (inbouw). Daar waar opbouwleidingen worden toegepast, bijvoorbeeld in technische ruimten, de leidingen in buisuitvoering voorzien van kabel met open bochten. Toe te passen typen kabels: - YMvK – mb; - YMvKas – mb. Toe te passen typen buis: - PVC-buis voor installaties die uit het zicht worden aangebracht; - Hostaliet-buis voor in het zicht blijvende installaties alsmede voor buisleidingen die ingestort worden in afgewerkte vloeren. 8.5 Verlichtingsvoorzieningen 8.5.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: - NEN 12464-1. ‘Licht- en verlichting – werkplekverlichting – Deel 1: werkplekken’; - NEN-EN 1838; - NEN 6088.

40

8.5.2. Verlichtingsarmaturen (binnen) Voor de verlichtingsberekeningen dient de ruimtestaat van bijlage E aangehouden te worden voor de te behalen praktijkverlichtingssterkten, UGR (verblinding) en kleurweergave-index. Ten aanzien van het taakgebied dient men van de gehele ruimte uit te gaan met een ‘directe omgeving’ van 0,5m. De reflectiefactoren dienen te worden bepaald aan de hand van de afwerkstaat van de wanden, vloeren en plafonds in overleg met de architect te worden vastgesteld. Voor de hoogte van het werkvlak dient men uit te gaan van 0,70m. Het geïnstalleerde vermogen voor de verlichting bij een verlichtingsniveau van 500 Lux mag niet meer 2 bedragen dan 12 W/m , inclusief voorschakelapparatuur, tenzij door middel van lichtberekeningen kan worden aangetoond dat aan deze eis niet kan worden voldaan. In de standaard kantoorruimten ten minste TLD fluorescentie-armaturen toepassen in HF-uitvoering, voorzien van spiegeloptiek met een hoog rendement. Reflectie op eventuele beeldschermen dient zoveel mogelijk vermeden te worden. Voor de afschermhoeken, zowel in langsrichting als de dwarsrichting, minimaal 30° aanhouden. Het gebruik van lichtbronnen met een levensduur van minder dan 3000 uur dient te worden vermeden. Voor decoratieve- en sfeerverlichting dienen waar mogelijk energiezuinige lichtbronnen te worden toegepast Ter bevordering van de uniformiteit moet het aantal verschillende typen armaturen zoveel mogelijk worden beperkt. De armaturen dienen eenvoudig aangebracht, verwijderd en verplaatst te kunnen worden, zonder het plafond te beschadigen. Bij mechanische afzuiging via het plafond-plenum dienen de TL-verlichtingsarmaturen voor de kantoren voorzien te zijn van sleuven van voldoende grootte. Voor de technische ruimten en tijdelijk vochtige ruimten armaturen opnemen in geheel gesloten uitvoering. Voor keuken en nevenruimten dient de verlichting te voldoen aan HACCP-eisen. In de toiletruimten, lifthallen, trappenhuis e.d. PL-armaturen toepassen. 8.5.3. Verlichtingsschakeling De armaturen aan de gevelzijde dienen te worden voorzien van een daglichtafhankelijke regeling. Armaturen in het ‘middengebied’ dienen te worden voorzien van een dimregeling met een vaste offset in relatie tot het daglicht. Ten aanzien van de schakelmogelijkheden van de verlichting dient de installatie zodanig te worden uitgevoerd dat de gewenste flexibiliteit mogelijk is. Daarnaast dient het ook mogelijk te zijn om de verlichting per verdieping en per gebouwblok te schakelen. Gevelliggende en ‘binnenliggende’ armaturen dienen apart geschakeld te kunnen worden. Uitgaan van schakelbaarheid per afdeling. Toiletten, archiefruimten en dergelijke ruimten moeten voorzien zijn van bewegingsschakelaars. De ontwerpende partij moet tevens de investeringskosten inzichtelijk maken met betrekking tot bewegingsschakelaars in gebruiksruimten. Het bedrijfsrestaurant dient minimaal in twee delen geschakeld te zijn. Gangen dienen centraal bij de receptiebalie en/of door het GBS te worden geschakeld. In verband met het vegen van de verlichtingsinstallatie dient bij de selectie van schakelmateriaal hiermee rekening te worden gehouden. Nabij de receptie dient een bedieningspaneel te worden opgenomen voor de schakeling of vrijgave van nader te bepalen verlichtingsgroepen. Voorzien dient te worden in een veegpulsschakeling, alsmede in schakeling via het GBS. De verlichtingsinstallaties waarvan bij de receptie de voeding ‘vrij’ gegeven is, dienen hierna ter plaatse in of buiten de ruimte geschakeld te kunnen worden door middel van schakelaars. De voornoemde licht- en krachtgroepen dienen flexibel geprogrammeerd te kunnen worden door middel van het centraal op te stellen zwakstroomschakelsysteem. Hierbij dient gedacht te worden aan een PLC- of GBS-ontwikkeling. De programmatuur dient zodanig opgezet te zijn dat de gebruiker het systeem eenvoudig kan wijzigen. Lokale schakelaars dienen uitgevoerd te worden in contrastand ter bevordering van een bewuste in- en uitschakeling.

41

8.5.4. Noodverlichtingsinstallatie In het gebouw dient conform NEN 1838 een noodverlichtingsinstallatie te worden voorzien. De noodverlichting dient te bestaan uit: - vluchtwegverlichting 1 lux; - vluchtwegaanduidingsarmaturen; - anti-paniekverlichting 0,5 lux; - werkplekken met een verhoogd risico min. 15 lux. Op basis van de aard en omvang van de activiteiten, de aanwezigheid van personen, het op te stellen noodevacuatieplan en vaststelling van risicogradaties van werkplekken dient een noodverlichtingsinstallatie te worden ontworpen. Het ontwerp van de noodstroomaggregaat dient gebaseerd te worden op centrale noodverlichtingsarmaturen. Hierbij dient de bekabeling in functiebehoud te worden uitgevoerd. Vooralsnog dient ervan te worden uitgegaan dat door middel van decentrale noodverlichtingsarmaturen het noodverlichtingsontwerp zal worden bepaald. Door de ontwerpende partij dienen de voor- en nadelen van een centraal systeem ten opzichte van een decentraal systeem te worden aangegeven. Hierbij dienen tevens de investeringskosten en exploitatiekosten bekeken te worden. Tevens dient de toepassing van een managementsysteem te worden onderzocht op haalbaarheid. Met een managementsysteem kunnen de exploitatiekosten geminimaliseerd worden door bewaking van de levensduur van de lamp, accu's en zelftest. Noodverlichtings- en vluchtwegaansduidingsarmaturen moeten uitgevoerd worden in LED in verband met laag energieverbruik. Pijlen en opschriften ter aanduiding van de vluchtwegen moeten zijn verlicht zolang er personen in het gebouw aanwezig zijn. Zie verder het Bouwbesluit, artikel 180. De noodverlichtingsinstallatie dient te voldoen aan de eisen van de plaatselijke brandweer. De noodverlichting, waar mogelijk, integreren in de verlichtingsarmaturen van de systeemplafonds. 8.5.5. Waakverlichting Voor de sociale veiligheid dient op de begane grond een nader te bepalen aantal te bepalen verlichtingsarmaturen ’s nachts te blijven branden. 8.5.6. Buitenverlichting Ten behoeve van de buitenverlichting dienen verlichtingsarmaturen opgenomen te worden om de buitengevel en entreegebieden te kunnen verlichten. De buitenverlichting schakelen via een schemerschakelaar en een klok voorzien van een automatische zomer- en wintertijdomschakeling. De terreinverlichting dient zo gedimensioneerd te worden dat er in het donker oriëntatie-verlichting op het terrein gerealiseerd kan worden. 8.6 Zwakstroom- en communicatievoorzieningen 8.6.1. Voorschriften en uitgangspunten Ontwerp en uitvoering volgens: NEN 2535; NEN 2575; NEN 2576. 8.6.2. Zwakstroominstallatie Er dient in de receptiebalie een bedieningspaneel te worden aangebracht met nader te bepalen storingsdoormeldingen gesplitst in ‘urgent’ en ‘niet-urgent’. De voorzieningen ten behoeve van de alarmering in het mindervalidentoilet opnemen zoals aangegeven in ‘Handboek voor Toegankelijkheid’.

42

8.6.3. Telefoon- / data-installatie Algemeen In het gebouw moet een universeel gecertificeerd bekabelingssysteem worden aangebracht, gebaseerd op glasvezelbekabeling en koperbekabeling met voldoende snelheid (minimaal CAT5E/CAT 6). Het complete bekabelingssysteem, inclusief patchpanels en patchkabels behoort tot dit Programma van Eisen. Het systeem is geschikt voor onder andere telefoon-, fax-, data-, radio-, televisie- en videosignalen. Er dient uitgegaan te worden van een VoIP-systeem. De bekabeling moet voldoen aan de geldende normen voor EMC-straling. Uit het oogpunt van flexibiliteit verdient de toepassing van een draadloos systeem de voorkeur. Door de ontwerpende partij dienen de implicaties en voor- en nadelen van een draadloos systeem te worden aangegeven alvorens het ontwerp uit te werken. Telefooninstallaties De volgende ruimten dienen te zijn voorzien van een telefoonaansluiting (één aansluitpunt per werkplek): - ieder kantoor; - iedere personeelskamer; - iedere spreekkamer; - iedere vergaderruimte. De actieve apparatuur behoort niet tot dit Programma van Eisen. Data-installatie Het aantal aansluitpunten zal op een later tijdstip nader worden bepaald. Alle ruimten beschikken over minimaal twee aansluitpunten. De actieve apparatuur behoort niet tot dit Programma van Eisen. Alle data- en telecommunicatie voor werkplekken en andere technische voorzieningen is op IP gebaseerd. Onder andere technische voorzieningen worden hier verstaan: - radio-/tv-aansluitingen; - inbraakmeldinstallatie (mits niet strijdig met BORG-certificering); - toegangscontrole; - camerabewaking; - intercominstallatie. In het gebouw dient er één datacommunicatienetwerk te bestaan, dat werkt op basis van IP. Bekabelingnetwerk Het gebouw moet worden voorzien van een compleet bekabelingnetwerk t.b.v. de data (10 Gb/s backbone, 1 Gb/s werkplek) en telefonie-installaties. De levering van de installatie begint bij het ISRApunt en is inclusief de coördinatie voor het verkrijgen van aansluiting van het ISRA-punt op de openbare infrastructuur. Het netwerk dient te worden aangelegd als UTP-netwerk en dient minimaal te voldoen aan CAT 6/CAT-7 volgens ISO/IEC 11801, de EN 50173 of ANSI/TIA/EIA 568B. De bekabeling dient te worden aangelegd door gecertificeerde en door de fabrikant erkende installateurs. De werking van het systeem dient schriftelijk gegarandeerd te worden voor een periode van ten minste 15 jaar. Backbone data/telefonie-installatie Hierin dient te worden voorzien in een stervormige meeraderige glasvezelbekabeling vanaf een patchkast welke geplaatst dient te worden in de computerruimte (MER). Deze bekabeling aan beide zijden af te monteren op glasvezel connectoren. Per verdieping/afdeling voorzien in minimaal 1 patchruimte (SER) voor de opstelling van een nader te bepalen aantal patchkasten waarin de bekabeling zal worden afgewerkt. De patchruimten bij voorkeur op een centrale plaats, boven elkaar, in het gebouw realiseren.

43

Alle SER’s zijn via glasvezel stervorming verbonden met de centrale apparatuur in de MER-ruimte. Alle SER- en MER-ruimten dienen te worden voorzien van: - een eenvoudige en ruime toegang; - de juiste klimatologische omstandigheden voor de goede werking van de installatie; - een detectie- en alarmeringsysteem van de omstandigheden die de continuïteit van de ICT kunnen verstoren. Werkplekbekabeling Vanuit de patchkasten wordt de UTP-bekabeling aangelegd naar de aansluitpunten. Deze bekabeling wordt in de kast afgewerkt op RJ45-panelen. De 19”-patchkast dient voorzien te worden van montagestijlen voor en achter, rangeerpanelen, rangeerogen, (mechanische) ventilatie en de benodigde spanningssloffen met inplugmogelijkheden. Gerekend dient te worden met minimaal 25% reserveruimte voor toekomstige uitbreidingen van het aantal aansluitpunten. 8.6.4. Radio- / tv-aansluitpunten Voor sommige ruimten moet worden gerekend op een aansluitpunt vanaf het plaatselijk kabelnet voor radio- en televisie-ontvangst (+ aansluitpunt 230V). Voor de benodigde bekabeling moet, waar mogelijk, gebruik worden gemaakt van compartimenten in wanden kabelgoten. De betreffende ruimten moeten nader worden bepaald. 8.7 Beveiligingsvoorzieningen 8.7.1. Brandmeldinstallatie In overleg met de plaatselijke brandweer dient de uitvoering te worden bepaald van een brandmeldinstallatie met ontruimingsalarmeringsinstallatie. De projectering van de brandmeldinstallatie dient gebaseerd te zijn op het zogenaamde vluchtwegprincipe, waarbij de installatie gerealiseerd dient te worden conform NEN 1010, NEN 2535 en de uitgave ‘Brandveiligheidsinstallaties in gebouwen’. De brandmeldcentrale dient voorzien te zijn van: - voedings- en laadapparatuur voor onderhoudsvrije accu’s voor 24 uur noodbedrijf en 1-uur alarm; - potentiaalvrije contacten voor bediening van deurmagneten, brandsignaal naar lift, etc; - vertragingsmodule voor vertraagd doormelden van alarm van de automatische melders tijdens kantooruren. 8.7.2. Geluids- / ontruimingsinstallatie Het gebouw dient voorzien te worden van een gecombineerde geluids- / ontruimingsinstallatie. De installatie dient te bestaan uit (eind)versterkers en luidsprekers. In geval van een calamiteit dient de omroepinstallatie onderdrukt te worden. Het ontwerp van de ontruimingsinstallatie dient te voldoen aan de NEN 2575. De leidingaanleg van de geluids-/ontruimingsinstallatie dient in functiebehoud te worden uitgevoerd. 8.7.3. Inbraakmeldinstallatie HNK dient voorzien te worden van een inbraakmeldinstallatie. De installatie dient te worden aangelegd door een BORG-gecertificeerd beveiligingsbedrijf. Het systeem dient, in geval van een alarmsituatie, binnen het object een akoestisch alarm te genereren almede een optische alarmering die duidelijk zichtbaar is vanaf de openbare weg. De alarmsituatie dient zichtbaar te zijn bij de receptiebalie. Standsignalering toepassen ter plaatse van ramen, deuren en vluchtdeuren op de begane grond en andere eenvoudige te bereiken ramen/gevelopeningen. Alle ruimten op de begane grond, die grenzen aan de gevel, dienen te worden voorzien van infrarood-bewegingsdetectie. De inbraakinstallatie dient adresseerbaar en uitleesbaar te zijn per detectiegroep. De installatie dient te kunnen worden ingedeeld in zones. De installatie dient door middel van code-bedienpanelen centraal te kunnen worden in-/uitgeschakeld ter plaatse van gebiedsovergangen dan wel specifieke ruimten. Het gebouw moet met een 24-uurs particuliere alarmcentrale zijn verbonden.

44

8.7.4. Toegangscontrole Het gebouw zal worden voorzien van een toegangscontrolesysteem. 8.7.5. Camerabewaking HNK dient te worden voorzien van camerabeveiliging d.m.v. kleurencamera’s (CCTV). De functionaliteit dient nader te worden bepaald. Er wordt voorlopig uitgegaan van een systeem met kleurencamera’s gericht op: - hoofdentree; - receptiebalie; - server-/computerruimte MER); - bedrijfsrestaurant; - goederenontvangst. Een nader aantal te bepalen 17-inch platte kleurenmonitoren op te nemen bij de receptiebalie (kwadrant- en detailmonitoren). In de serverruimte dient een harddiskrecorder voor de opslag van beeldmateriaal. De datacommunicatie van de camerabeveiliging dient op IP gebaseerd te zijn. 8.7.6. Intercominstallatie Het gebouw dient te worden voorzien van een intercominstallatie. De functionaliteit dient nader te worden bepaald. Er wordt voorlopig uitgegaan van een systeem met meldposten bij de hoofdingang van het gebouw. De hoofdbedienpost wordt aangebracht bij de receptiebalie.

45

9. TRANSPORTINSTALLATIES 9.1 Liftinstallaties 9.1.1. Voorschriften en uitgangspunten De liftinstallaties dienen te voldoen aan het gestelde in NEN 1081, NEN-EN 81-1, Model Bouwverordening en de voorschriften in het ‘Handboek voor Toegankelijkheid’. 9.1.2. Functionele omschrijving Aantal, omvang en plaats van de benodigde liften moet worden bepaald op basis van wettelijke regels en richtlijnen, de gebruiksdoeleinden en van het interne verkeersplan. Indien de posities van de personenliften gunstig gekozen worden, kunnen deze ook als goederenlift worden gebruikt. Bij normaal gebruik – en in overeenstemming met de naar verwachting benodigde vervoerscapaciteit en gebruiksvoorschriften – moet de bedrijfszekerheid van de liften ten minste 98% bedragen. De toe te passen liften moeten onderhoudsarm en energiezuinig zijn. De liften moeten alle bouwlagen en bouwdelen ontsluiten. Ten aanzien van de liften tevens het volgende aan te houden: Elektrische personenliften Aantal Hefvermogen Hefsnelheid Hefhoogte Stopplaatsen Toegangen Schachtafmetingen Machinekameropstelling Dagmaat deur Deurbekleding Muurkop omvattend kozijn Type deuren Maximale wachttijd Tabel: Eisen aan liften

uitvoering te bepalen aan de hand van de wachttijdberekening per gebouwdeel. afhankelijk van berekening liftcapaciteit afhankelijk van de wachttijdberekening minimaal 1,6 m/sec nader te bepalen nader te bepalen nader te bepalen nader te bepalen nader te bepalen 1200 x 2100 mm geborsteld RVS geborsteld RVS centraal openend 25 seconden

Ten aanzien van de kooiuitvoering/diversen het volgende aan te houden: Elektrische personenliften Kooi-uitvoering Wandbekleding afstemmen met de architect Plafond afstemmen met de architect Vloerbedekking afstemmen met de architect Leuningen aan alle zijden Spiegel op de achterwand Brandschakelaar afstemmen met de brandweer Besturing door middel van een microprocessor Digitale etageaanwijzing boven de schachtdeuren Akoestisch signaal bij aanrijden van de liften Indirecte verlichting gecombineerd met noodverlichting Telefoonnis met bekabeling Tabel: Eisen aan kooiuitvoering/diversen.

Ten minste één van de liften dient te worden uitgevoerd als brancardlift. Eén van de liften dient (wellicht) te zijn uitgevoerd als brandweerlift, afhankelijk van de plaatselijke regelgeving. Eén van de liften dient qua afmetingen en hefvermogen geschikt te zijn als goederenlift (euro-pallet met begeleider). De liften dienen voorzien te zijn van: een deuraandrijving met een instelbare openhoudtijd, zodat ingesteld kan worden dat de deur langer openblijft, bijvoorbeeld voor mensen die slecht ter been zijn; een deurdicht-knop zodat de deur snel gesloten kan worden om de doorstroom- en verkeerssnelheid te verhogen; een intelligent besturingssysteem dat zorgt voor optimale verkeersregeling en -doorstroming afhankelijk van de tijd en het verkeersaanbod.

46

9.2 Gevelonderhoudinstallaties Afhankelijk van de uiteindelijke hoogte en het ontwerp van het gebouw dient voorzien te worden in een mogelijkheid de gevel eenvoudig te bewassen en te onderhouden. Hiervoor zal een gevelonderhoudsinstallatie aangebracht dienen te worden waarmee de onderhouds- en schoonmaakwerkzaamheden aan de gevel zoveel mogelijk van bovenaf kunnen plaatsvinden. Deze gevelonderhoudsinstallatie dient te voldoen aan de ARBO-wetgeving. VASTE INRICHTINGEN 9.3 Vaste verkeersvoorzieningen Bewegwijzeringborden moeten van metaal zijn met een goed leesbaar lettertype. De teksten moeten zijn ingegraveerd en voorzien van een contrasterende kleur. 9.4 Vaste gebruikersvoorzieningen Uitwendige hoeken in verkeersruimten moeten zijn voorzien van metalen hoekbeschermers. 9.5 Vaste keukenvoorzieningen In dit Programma van Eisen behoren alle aansluitpunten voor energie, wateraan- en afvoer en de keuken- of pantryblokken in de personeelsruimten tot de vaste keukenvoorzieningen; dit geldt ook voor de inrichting van de centrale keuken en pantry’s. De inrichting en afwerking van keuken- en uitgifteruimten moeten in overeenstemming zijn met de daarvoor geldende HACCP-eisen. 9.6 Vaste onderhoudsvoorzieningen Gevelonderhoud moet kunnen plaatsvinden. 10. TERREINVOORZIENINGEN Terreinvoorzieningen vallen buiten de scope van dit Programma van eisen. Wensen ten aanzien van terreinvoorzieningen dient in overleg te gebeuren met de projectleider van de OV-knoop. Te denken valt dan aan: zitmeubilair, afvalbakken, verlichting, vlaggenmasten en informatieborden.

47

BIJLAGE A. Overzicht van wettelijke eisen, regelgeving, richtlijnen en normen Algemeen Hieronder is een niet-limitatieve lijst opgenomen met regelgeving met betrekking tot het (ver)bouwen en het gebruik van een gebouw: Europese richtlijnen Woningwet Bouwbesluit, onder andere: · diverse regelingen Bouwbesluit; · aansluitvoorwaarden. Besluit meldingplichtige bouwwerken Gemeentelijke bouwverordening, onder andere: · voorwaarden, indiening en inrichting van een aanvraag om bouwvergunning; · gebruiksbepalingen; · het tegengaan van bouwen op verontreinigde bodem; · voorwaarden indiening van een aanvraag om sloop- en of kapvergunning; · het uitvoeren van bouw- of sloopwerkzaamheden. Wet op de Ruimtelijke Ordening (incl. Bestemmingsplan) Wet Milieubeheer Wet Geluidshinder Wet Bodembescherming Wet Verontreiniging oppervlaktewateren Besluit genetisch gemodificeerde organismen Wet milieugevaarlijke stoffen Besluit biologische agentia Arbo-wet en regelgeving Warenwet, warenwetregeling levensmiddelenhygiëne HACCP (Hazard Analysis of Critical Control Points) voor restauratieve voorzieningen Document Gevelonderhoud, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 1 januari 1997. De relevante NPR en NEN-normen Waterleidingbesluit (2001) (of het (ontwerp) Waterleidingbesluit (2003) als dit op het moment van realisatie al bekrachtigd is). Functioneel en bouwtechnisch De onderstaande publicaties zijn te beschouwen als richtlijn bij ontwerpen uitvoeringsactiviteiten: Handboek voor Toegankelijkheid Arbo informatiebladen Keuringseisen/algemene voorschriften KOMO Stabu Standaard 1995 Richtlijnen en kwaliteitseisen Vebidak/Bureau Dakadvies (BDA) Voorschriften archiefruimten Document Gevelonderhoud en aanvullingen Een brandveilig gebouw bouwen Voor HNK zijn vigerende eisen welke gesteld worden door de overheid, nutsbedrijven en brandweer van toepassing. Dit betreft ondermeer de navolgende regelgeving: Bouwfysische kwaliteit Rijkshuisvesting, Wettelijke eisen en Rgd-richtlijnen; Bouwfysische kwaliteit Rijkshuisvesting, Wettelijke eisen en Rijksgebouwendienstrichtlijnen, september 1999” van kracht verklaard, met dien verstande dat aan de onder punt 3.5.1.4.1.3.9.1. vermelde eisen voor wat betreft daglichttoetreding eveneens moet worden voldaan; Wet inzake de luchtverontreiniging; Energie Prestatie Normering; Voorschriften en bepalingen van Gemeentelijke Overheden; Voorschriften en richtlijnen van de Nederlandse Brandweerfederatie; Politiekeurmerk Keuringsinstanties KEMA, TNO, VdE, Vds, etc.; Alle keuringsinstanties conform de Europese regelgeving, zoals ENEC-keur, met goedkeuring van het plaatselijke Nutsbedrijf; Aansluitvoorwaarden van de openbare nutsbedrijven, ter plaatse van het werk; Waterleidingbesluit 9 februari 2001; Sociale Hygiëne; Alle op het werk betrekking hebbende normbladen en voorschriften welke uitgegeven zijn door het Nederlands Normalisatie Instituut; Archiefwet 1995;

48

-

Voor publieksruimten gelden bovendien de normen voor de Beveiliging van Gemeentehuizen, een nota van het ministerie van Binnenlandse Zaken; Wet basisvoorziening kinderopvang (kinderopvang); Informatieblad “Kinderopvang – specifieke en uniforme eisen verankerd in het Bouwbesluit” (kinderopvang); Er moet een schriftelijke verklaring zijn dat de te verwerven grond niet is verontreinigd; één en ander volgens de toetsingswaarden van de Wet bodembescherming, dan wel volgens de daarvoor in de plaats tredende algemeen gangbare kwaliteitseisen. Een uit te voeren sonderingsonderzoek bepaalt mede de funderingsconstructie.

Specifiek installatietechnisch De onderstaande publicaties zijn te beschouwen als “bindende” richtlijn bij ontwerpen uitvoeringsactiviteiten: Keuringseisen en algemene voorschriften van KEMA, KIWA, GIVEG, AVWI, GAVO en LUKA. Eisen voor koelinstallaties: CFK actieprogramma: STEK. Rekenmethodieken VABI (transmissie, koellast en overige van toepassing zijnde rekenmethodieken). ISSO-publicaties. NEN 1006 A.V.W.I. en VEWI werkbladen. Een brandveilig gebouw installeren HNK en de daarin aanwezige installaties dienen te voldoen aan de geldende eisen en regelgeving. De gebouwinstallaties dienen ontworpen te worden aan de hand van de volgende normen en richtlijnen: NEN 1006: Algemene voorschriften voor drinkwaterinstallaties (AVWI 2002); NEN 1010-0:2003; NEN 1010-1:2003; NEN 1010-4:2003; NEN 1010-5:1996; NEN 1010-5:1996/A3:2003; NEN 1010-6:1997; NEN 1010-7:2000 en NEN 1010-7:2000/A2:2003; NEN 1014: Bliksemafleiderinstallaties 1992 + correctieblad C2/2000; NEN-EN 12464 2e ontw. : Toegepaste verlichtingstechnieken – Werkplekverlichting (1998); NEN 1078 en NPR 3378: Eisen en bepalingsmethoden voor gasinstallaties; NEN 1087: Ventilatie van gebouwen (2001); NEN 1775: Bepaling van de bijdrage tot brandvoortplanting van vloeren (1991); NEN 1838: Toegepaste verlichtingstechniek – Noodverlichting; NEN 1890 1e druk : Binnenverlichting – Functionele eisen; NEN 1891: Binnenverlichting; meetmethoden voor verlichtingssterkten en luminanties; NEN 2443: Parkeren en stallen van personenauto’s op terreinen en in parkeergarages; NEN 2535 2e druk : Brandveiligheid van gebouwen. Brandmeldinstallaties; Systeem- en kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen; NEN 2575: Brandveiligheid van gebouwen - Ontruimingsinstallaties; NEN 2757 bepalingsmethoden voor de toevoer van verbrandingslucht en afvoer van rook van verbrandingstoestellen; NEN 2768 en NEN 3120V Watermeteropstelling; NEN 3028: Veiligheidseisen voor centrale verwarmingsinstallaties; NEN 3140 2e druk: Laagspanningsinstallaties - Bepalingen voor veilige werkzaamheden, inspectie en onderhoud; NEN 3380: Veiligheidseisen voor koelinstallaties; NEN 3410: Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties in ruimten met gas ontploffingsgevaar; NEN 5066: Warmteverliesberekening voor gebouwen; NEN 6088: Brandveiligheid van gebouwen - Veiligheidssignalering, vluchtrouteaanduiding eigenschappen en bepaling methoden; NEN 10439-3: Laagspanningsschakel- en verdeelinrichtingen. Deel 3: Bijzondere eisen voor laagspanning schakelen verdeelinrichtingen; EIA/TIA 568A: Commercial Building Telecommunications Wiring Standard; TSB-36: Additional Cable Specifications for Unshielded Twisted Pair Cables; TSB-40: Additional Transmission Specifications for Unschielded Twisted Pair Cables: EIA/TIA 569: Commercial Building Standard for Telecommunications Pathways and Spaces; ISO 11801: Information Technology Generic Cabling for Customer Premises Cabling of ITE; EN 50173: Information Technology Generic Cabling systems; prEN 50174-1 : Information Technology Cabling installation, Specification and quality assurance; prEN 50174-2 : Information Technology Cabling installation planning and practices inside building.

49

BIJLAGE B. Organisatiestructuur Gemeente Delft GEMEENTERAAD

Gehuisvest in HNK

GRIFFIE

Elders gehuisvest

COLLEGE B&W

GEMEENTESECRETARIS

ONDERNEMINGSRAAD

GEMEENTESECRETARIS Centrale Staf

PUBLIEKSZAKEN Publiekszaken

WIJK- EN STADSZAKEN Wijk- en stadszaken

MIDDELEN Middelen

Cultureel Erfgoed Delft

Bouw& Milieutoezicht

Ingenieursbureau

Communicatie

Gemeentemusea

Inwonerszaken

Leefbaarheid bedrijfsvoering

Delft Interim Management

Regionaal Historisch Centrum

Toezicht openbare ruimte

Stadsbeheer (deels)

Informatiebeheer

Werk, inkomen en Zorg

Stedelijke Ontwikkeling

FIA

Wijkzaken en projecten

Huisv. en Inform. Technologie

PROGRAMMA'S EN PROJECTEN Programma's en projecten

Juridische Zaken Personeel & Organisatie Vak, centrum voor kunsten

50

BIJLAGE C. Werkplektypologieën De werkomgeving zal bestaan uit een mix van flexibele (voor meerdere activiteiten geschikt) werkplekken en specifieke activiteit gerelateerde werkplekken (concentratiewerk, projectwerk, helpdesk, etc). Een uitleg van mogelijke werkplektypologieën in HNK wordt aan de hand van onderstaand schema van Twynstra Gudde beschreven.

Standaard werkplek de standaardwerkplek wordt toegepast op die functies die individueel routinematig werk inhouden; de gebruikers van dit soort werkplekken hebben een lage mobiliteit, zowel intern als extern, en brengen dus het grootste deel van de dag door op de eigen werkplek. Flexibele werkplek de flexibele werkplek is geschikt om diverse activiteiten uit te voeren (vergaderen, werken, etc.), meestal door een en dezelfde persoon (binnen een team). Deze werkplek is gebaseerd op het principe dat met een zo klein mogelijk aantal meubelcomponenten een zo groot mogelijk aantal variaties in werkplekindeling kan worden geboden. Wissel werkplek bij de wisselwerkplek wordt uitgegaan van een lage interne mobiliteit van het personeel. Dit impliceert dat werknemers gedurende een werkdag op kantoor gebruik maken van dezelfde werkplek voor diverse activiteiten (rapporteren, schrijven, e-mailen, etc.); tot op zekere hoogte verricht de gebruiker van deze werkplek individuele, specialistische taken. Daarbij is zijn/haar fysieke aanwezigheid op kantoor dermate laag dat een vaste, per werknemer gealloceerde werkplek niet langer noodzakelijk is. Activiteitgerelateerde werkplek bij de activiteitgerelateerde werkplek wordt de reductie in het aantal werkplekken (deling) gecompenseerd door het aanbieden van extra, ondersteunende ruimten en het creëren van verschillende werkplektypen. Elk werkplektype is hierbij optimaal afgestemd op het verrichten van een specifieke activiteit zoals concentratie-, vergader-, team-, of projectwerk. De werkplekken, die speciaal voor een activiteit geschikt zijn gemaakt, worden door meerdere gebruikers gedeeld. Werkomgeving: Bijenkorf Bij een bijenkorf staan de procesmatige werkzaamheden centraal waarbij de medewerker: weinig behoefte heeft aan interactie met collega’s / zijn/haar werkzaamheden op een vaste locatie en binnen een vast (kortlopend) termijn moet uitvoeren (lage autonomie) Afdelingen waarbij een bijenkorf-omgeving gerealiseerd kan worden zijn: - call centers, back office afdelingen

51

Werkomgeving: Cel Medewerkers die in aanmerking komen voor een cel-omgeving kenmerken zich vanwege: een hoge mate van autonomie / weinig interactie Deze medewerkers zijn voornamelijk bezig met kennisgerelateerde aspecten die een hoge mate van concentratie/vertrouwelijkheid vereisen. Gebruikers waarbij een cel-omgeving gerealiseerd kan worden zijn: juristen, staffuncties zoals: P&O, onderzoekers/wetenschappers Werkomgeving: Groepskantoor In een groepskantoor-omgeving wordt veelvuldig op een procesmatige manier in groepen gewerkt. Medewerkers hebben veel interactie met elkaar of met andere afdelingen. Daarnaast vereist het type werk dat deze medewerkers zich fysiek op de kantoorvloer begeven (lage autonomie). Afdelingen waarbij een groepskantoor-omgeving gerealiseerd kan worden zijn: - support teams, secretariaten, financïële teams Werkomgeving: Club Medewerkers die in een club-omgeving werken, hebben een hoge mate van autonomie en veel interactie met elkaar. Kernbegrippen zijn: samenwerken, kennisoverdracht en ontwikkeling. Gebruikers waarbij een club-omgeving gerealiseerd kan worden zijn: - creatieve teams, multidisciplinaire teams

52

BIJLAGE D. Relatieschema tussen te huisvesten functies Kind Opv.

nabij entree

TOR (excl. wp)

Fitness

Werkplekken B&W e.d.

MF ruimten

B&W ruimte

Vergadercentrum Restaurant/ keuken entree

WERK(PLEK)OMGEVING EN DECENTRALE VOORZIENINGEN

Stationshal

bez o bac ekers koff ice

BACKOFFICE

(digitale) balies

In cen fo trum

Publiekshal wachtruimte

spreekkamers

nabij goederen entree

Centrale opslag

WERK(PLEK)OMGEVING

b.g.

College van B&W

1

2

3

4

5

x

Werkplekken ambtenaren

x

x

Werkomgeving TOR

x

x

x

x

x

x

CENTRALE VOORZIENINGEN

b.g. x

Multifunctionele ruimten

x

x

Vergadercentrum

x

x

Restauratieve voorzieningen

DECENTRALE VOORZIENINGEN

1

Publiekshal

b.g.

1

2

3

4

5

ICT-ruimten

Servicecorners

x

x

x

x

x

x

Centrale archiefruimte

Overlegruimten

x

x

x

x

x

x

Post en repro

Afdelingsarchieven

x

x

x

x

x

x

Verzorgingsruimten

Rookruimten

x

x

x

x

x

x

Fitness

Sanitaire ruimten

x

x

x

x

x

x

Centrale opslag / stalling

Opslag

x

x

x

x

x

x

2

3

4

5

x x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

53

BIJLAGE E. Ruimtestaat

54

Het nieuwe (stads)kantoor (HNK)

Recommend Documents