Het nieuwe ouder worden, het nieuwe wonen
De kansrijke toekomst van verzorgd wonen voor de nieuwe ouderen
Het nieuwe ouder worden, het nieuwe wonen Nederland maakt zich op voor de grote grijze golf. Er komt een nieuwe generatie ouderen aan. Deze ‘babyboomers’ staan in veel opzichten anders in het leven dan de senioren van nu. Wie zijn nu precies die ouderen van straks? Hoe is hun woonbeleving en welke eisen stellen zij aan zorg? Habion greep haar 55-jarig jubileum aan voor een diepgaand en grootschalig onderzoek dat is uitgevoerd door onderzoeksbureau Motivaction International en bureau De Bock en Dekker. Met de uitkomsten van dit onderzoek wil Habion de noodzaak tot integraal denken over wonen en zorg op de politieke agenda zetten. Daarnaast betekenen de uitkomsten een impuls en stimulans voor de discussie over de aanstormende vergrijzing en de kansen die dit onze samenleving biedt.
Onderzoek maakt onderscheid De ouderen van straks verschillen niet alleen in aantal van de huidige groep senioren maar ook in hun kijk op het leven, hun keuzes en hun voorkeuren. De behoefte om bestaande inzichten te actualiseren bracht Habion tot de volgende onderzoeksvraag: Hoe willen senioren met een zorgvraag in de nabije toekomst (2015-2020) wonen in relatie tot de trends en maatschappelijke vraagstukken die de Nederlandse samenleving op zich af ziet komen? In totaal zijn drie deelonderzoeken uitgevoerd: 1 Via een deskresearch en recente data-analyse zijn belangrijke sociodemografische trends tot 2040 in kaart gebracht en zijn de toekomstige senioren in drie hoofdtypen beschreven. 2 Met de blik op de toekomst is vervolgens een trendanalyse uitgevoerd gebaseerd op sociaal-culturele onderstromen. Door de uitkomst van deze analyses te koppelen aan de drie onderscheiden typen nieuwe ouderen ontstond de basis voor drie vernieuwende woonzorgconcepten. 3 Ten slotte is een kwantitatieve markttoets uitgevoerd om te bezien of deze drie concepten als een reële optie worden ervaren door diverse geledingen binnen onze bevolking. Het onderzoek is uniek omdat niet het vastgoed als uitgangspunt is genomen, zoals doorgaans gebeurt. Habion koos de toekomstige senioren zelf als vertrekpunt en praat niet over hen maar mét hen.
2
De samenleving verandert Nederland vergrijst. In 2040 is 23% van de bevolking ouder dan 65 jaar. Meer ouderen, die ouder worden dan voorheen, betekent ook een grotere zorgvraag. Tegelijkertijd zijn er aanzienlijk minder jongeren die deze zorg kunnen bieden. Naast deze ontwikkelingen is de nieuwe grijze generatie compleet verschillend dan de senior van nu. Toekomstige ouderen hebben minder kinderen en het aandeel alleenstaanden is hoger dan nu. Allen willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, in een omgeving waar zij zich prettig voelen.
Attitudes ten aanzien van verzorgingshuizen Zorgverlening in Nederland moet zo worden ingericht dat iedereen min of meer zelfstandig kan blijven wonen
94%
Als ik in een verzorgingshuis woon wil ik nieuwe dingen blijven leren Ik zou een verzorgingshuis kiezen met zo min mogelijk regels De kamers in verzorgingshuizen vind ik te klein
91% 89% 86%
Het verzorgend personeel in verzorgingshuizen is begaan met de mensen die ze verzorgen 85% Verzorgingshuizen geven je het gevoel dat je leven bijna voorbij is 78% De sfeer en uitstraling van verzorgingshuizen staan me niet aan 68% Ouderen die in een verzorgingshuis wonen, zijn minder eenzaam dan andere ouderen 66% In een verzorgingshuis word je als een kind behandeld 62% Het prettige van een verzorgingshuis is dat iedereen er hetzelfde aan toe is als jij 57% Ik wordt het liefst verzorgd door de eigen familie 42% Bron: Motivaction, 2006, Basis: 50 – 65 jaar
Nieuwe ouderen De nieuwe generatie ouderen is geboren tussen 1946 en 1954, de zogenoemde protestgeneratie of babyboomers. Zij hebben andere stijlvoorkeuren, waarden en opvattingen dan de huidige generatie ouderen. Ze zijn: - maatschappelijk betrokken en willen dat blijven - gericht op zelfbeschikking - mondig en actief. De babyboomers hebben andere ideeën over de laatste fase in hun leven, al dan niet met een zorgvraag. Bij hun opvattingen past geen patiëntconcept, maar een wellnessconcept. Uiteraard houden niet alle toekomstige senioren er dezelfde ideeën en opvattingen op na. De babyboomers zijn te segmenteren in drie clusters of hoofdtypen. Zij vertonen per cluster overeenkomsten op inkomen, opleiding, stedelijksheidsgraad, waarden en voorkeuren. Dit is een andere indeling dan de zogenoemde leefstijlsegmentatie. Het bijzondere aan de clusters is bovendien dat deze doorgetrokken kunnen worden naar de generaties na de babyboomers.
Uit prognoses blijkt dat de postmoderne en moderne senioren in de toekomst de traditioneel georiënteerde in aantal verdringen. Het postmoderne segment wordt eerst groter en vervolgens substantieel kleiner. Het modern georiënteerde segment wordt echter eerst langzaam en daarna sneller groter. Prognose 16% 44% 40% Over 20 jaar 16% 34% 50% Over 10 jaar 25% 33% 42% Nu
De drie hoofdtypen nieuwe ouderen vertonen onderscheidende kenmerken: Traditioneel georiënteerd - 17% heeft geen kinderen - lokaal georiënteerd - vaker in landelijke gebieden - sociale contacten in directe omgeving - voor zorg bij voorkeur terugvallen op kinderen en familie
Modern georiënteerd - 37% heeft geen kinderen - suburbane woonomgeving - minder gericht op vitaliteit en gezondheid - comfort - nog niet bezig met zorgvraag
Postmodern georiënteerd - 43% heeft geen kinderen - zowel sterk stedelijk als zeer landelijke woonomgeving - sterk gericht op vitaliteit en gezondheid - zorgvraag zelf regelen (autonomie) met eigen netwerk
3
• Postmodern en modern georiënteerde senioren gaan de traditioneel georiënteerde senioren verdringen in de woon-zorgmarkt • Postmodern georiënteerde segment op korte termijn groter en op lange termijn kleiner • Geleidelijke groei modern georiënteerde segment; over twintig jaar het grootste segment
Alleen in woon-zorgvormen die aangepast zijn aan hun eigen specifieke voorkeuren zullen de nieuwe ouderen zich thuis voelen. Daar ligt een opdracht voor de vele betrokken partijen rond wonen, zorg en welzijn.
Een andere kijk op wonen en zorg De enorme groei van de zorgvraag leidt tot een versnelling van het proces van extramuralisering. Ouderen wonen zo lang mogelijk zelfstandig. Daarnaast worden de huidige zorgcentra door toekomstige ouderen als ontoereikend en daardoor als onaantrekkelijk gezien voor wat betreft de kwaliteit van wonen en dagelijks leven. Tegelijkertijd is er een voortdurende druk op de zorgaanbieder om met minder personeel doelmatiger te werken en meer ouderen te verzorgen. Zo ontstaat vervolgens een toenemende druk op vrijwilligers en kinderen van de ouderen om zorgtaken op zich te nemen. Deze ontwikkelingen dwingen tot het zoeken naar alternatieven. Er dient voor zorggevers en zorgnemers een win-winsituatie te worden gecreëerd die tegelijkertijd een bijdrage levert aan het verhelpen van de tekorten aan voldoende gekwalificeerd personeel in de zorgsector.
Nieuwe woonzorgconcepten Op grond van die gedachten hebben Habion, Motivaction en De Bock en Dekker drie vernieuwende woon-zorgconcepten ontwikkeld. In principe zijn alle concepten geschikt voor de drie hoofdtypen toekomstige ouderen, mits aangepast aan hun specifieke stijlvoorkeuren, waarden en opvattingen.
Om het marktpotentieel te toetsen voor de onderstaande woonzorgconcepten is er onderzoek gedaan door Motivaction. De algemene conclusie is dat de concepten hetzij als woonomgeving, hetzij als werk-/opleidingsomgeving voldoende basis hebben om verder uitgewerkt te worden.
All together now: wonen + zorgen + leren Dit concept gaat uit van een wooncomplex voor ouderen met een zorgbehoefte. Dit gebouw staat in verbinding met een school waarin een opleiding gevolgd kan worden voor diverse functies in de zorg. De leerlingen lopen stage in het woongedeelte, begeleid door gekwalificeerde zorgverleners die er werken. De studenten wonen bij de school; door in hun vrije tijd diensten te verlenen in het seniorencomplex krijgen ze korting op de huur. In diverse gezamenlijke voorzieningen en activiteiten voor jong en oud ontmoeten zij elkaar. Bijvoorbeeld door in de (groenten) tuin bezig te zijn, een theater te runnen of gastcolleges te geven. Zo ontstaan allerlei mogelijkheden voor interactie en ontstaat een levendige gemeenschap en inspirerende leeromgeving. Samengevat wordt het een eigentijdse woonzorgcampus.
The new Mamas & Papas: wonen + mantelzorg Een woonvorm waarbinnen mantelzorg op een vernieuwende wijze wordt ingevuld. Het gaat om grondgebonden woningen waarbij de bewoners zich verplichten tot lichte mantelzorgtaken voor de bewoner(s) van de zorgappartementen op de bovenste woonlaag. Met het oog op zoveel mogelijk zelfstandigheid en privacy hebben de appartementen op de bovenverdieping een centrale lift, waardoor men niet door de grondgebonden woning naar binnen en buiten hoeft. Dit concept biedt kinderen of familieleden de mogelijkheid de zorgbehoevende in de nabijheid te hebben en gemakkelijker een deel van de zorgtaak op zich te nemen. Naar vermogen kunnen de senioren in wederkerigheid hun diensten aanbieden. Aan elkaar en aan de zorgbieders, bijvoorbeeld in de vorm van kinderopvang, dagelijkse boodschappen of de tijdelijke zorg voor huisdieren.
4
The bright ‘site’ of life: wonen + zorgen + werken Woon-, leef- en werkklimaat worden in dit woonzorgconcept op een eigentijdse manier gecreëerd voor zowel zorgbehoevenden als zorgaanbieders. Het betreft een woontoren in of nabij het centrum van een stad. Op de begane grond bevinden zich allerlei voorzieningen, zoals winkels en horecagelegenheden. De onderste lagen van de toren worden bewoond door zorggerelateerd personeel en hun gezinnen. Daarboven bevinden zich etages die dienst doen als zorgpraktijk voor o.a. huisartsen, fysiotherapeuten en andere zorgverleners. Op de etages daarboven bevinden zich appartementen vooral bestemd voor senioren. Op de hoogst gelegen etages zijn appartementen voor ouderen met een zware zorgvraag. De bovenste etage wordt gereserveerd voor het creëren van een (recreatieve) wellness atmosfeer met bijvoorbeeld een zwembad. Iedereen in de woontoren kan hiervan gebruik maken en genieten van het uitzicht.
Kansen voor de samenleving Wanneer in 2040 een kwart van de bevolking bestaat uit ouderen kunnen we hen alleen al vanwege hun aantal niet negeren of uitsluiten van de samenleving. Ouderen dienen te blijven participeren in de maatschappij en er zo lang mogelijk volwaardig deel van uit te maken. Ook al komt het ouder worden met gebreken, de toekomstige senioren hebben vooral veel te bieden en willen dat ook. Zij hebben een schat aan kennis en ervaring. Ook economisch zijn zij van betekenis doordat zij meer te besteden hebben dan de huidige senioren. Habion ziet de nieuwe ouderen als een nieuw machtsblok in het maatschappelijk speelveld, als de grijze motor. Dat vereist van alle betrokkenen op het gebied van wonen, zorg en welzijn een mentaliteitsverandering. Het vertrekpunt dient de ouderen te zijn, om hen heen wordt een ‘community’ gecreëerd waar ook de senior zelf zijn of haar bijdrage aan levert. De concrete uitwerkingen in woonvormen zullen regionaal verschillen.
5
De nieuwe generatie senioren biedt concrete uitdagingen voor de samenleving: • Anders kijken naar ouderen biedt kansen; zij zijn meer dan een afzetmarkt • De vergrijzing maakt een integrale aanpak noodzakelijk • Wederkerigheid van dienstverlening voorkomt afhankelijkheid van ouderen • De actieve, zelfstandige houding van ouderen voorkomt passiviteit • Denken vanuit individuele wensen geeft senioren een gevoel van nut en waarde • De drie onderscheiden segmenten binnen de groep nieuwe ouderen bieden waardevolle informatie over kleur, vorm, materiaal en voorzieningen voor woonzorgvormen • De wens van senioren om bij te dragen aan de maatschappij kan benut • Beleving, zingeving en thuisvoelen komen centraal te staan.
Over Habion Habion is een landelijk werkende stichting gespecialiseerd in huisvesting voor ouderen met een (latente) zorgvraag. De stichting is eigenaar van zorgcentra en seniorenwoningen in 81 plaatsen in Nederland en ontwikkelt nieuwe initiatieven. Habion ziet het als haar opdracht zorgvastgoed te realiseren en beheren waar bewoners zich thuis kunnen voelen.
Meer informatie Deze flyer geeft een deel van de vergaarde informatie weer. Voor meer gegevens, vragen of gedachtewisseling kunt u ons bellen. Habion nodigt hierbij (toekomstige) partners en relaties graag uit tot een gesprek. De Bilt, 21 maart 2007
Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopiëren, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming . © 2007 Habion
T (030) 220 47 04
F (030) 220 04 60
E
[email protected]
www.habion.nl
