Tauw
Doorlatende verharding in Nederland
Praktijkcursus Doorlatende verharding •
Infiltratie van regenwater in stedelijk gebied
12.00
•
12.30
•
12.45
Welkomstlunch SKINT – Arjen Grent (HNK) Doorlatende verharding in Nederland - Floris Boogaard (Tauw / TU Delft) • • •
13.30
Praktijkvoorbeelden uit eigen omgeving – Jasper Smidt (HNK) en Floris Boogaard (Tauw / TU Delft)
•
13.45
Koffie met intermezzo doorlatende verharding in serious game WaterTown
•
14.15
Live proef op doorlatende verharding parkeerterrein Hollands Noorderkwartier – Jasper Smidt (HNK)
•
14.45
•
15.15
• • •
Infiltratie van regenwater door middel van doorlatende verharding Door: Arjen Grent Floris Boogaard Jasper Floris Smidt Boogaard (Tauw/TU Delft)
Introductie: diverse manieren om invulling te geven aan de wateropgave Internationaal onderzoek voor- en nadelen soorten doorlatende verharding Reactie en inbreng van deelnemers
•
Excursie naar doorlatende verharding gemeente Heerhugowaard Discussie • • •
•
15.45
Resultaten metingen in Noord-Holland Enquête resultaten doorlatende verharding in Noord-Holland Uitleg live proef, metingen en opbouw
Wat moeten we nog weten om doorlatende verharding toe te passen? In hoeverre en onder welke voorwaarden mag je doorlatende verharding meenemen in de waterberging? Evaluatie praktijkcursus: deze werkvorm ook voor andere voorzieningen houden?
Afsluitingsborrel
ir. F.C. (Floris) Boogaard, mobiel: 06-51 55 68 26 e-mail:
[email protected]
Wateropgave: 101 oplossingen
De wateropgave: waarom ook al weer? 1900
1970
2005
Goede invulling van de wateropgave? Leren van ‘slechte’ voorbeelden
Goede voorbeelden niet moeilijk te vinden… •
en hoe zit dat met doorlatende verharding?
Leren van voorbeelden: Communicatie
Hoe ziet deze infiltratievoorziening eruit na 40-60 jaar?
RO/ontwerper
Communicatie!
?
beheerder 22 maart 20121 November 2007
Titel presentatie
9
Tauw
interactive communication: interactive meetings, fieldtrips, interviews, courses, seminars, jobrotation, augmented reality, serious gaming, …
Oplossingen: combinatie communicatie en onderzoek met diverse actoren…
Doorlatende verharding: definitie
• Doorlatende verharding is wegdek dat waterdoorlatend is. Onder de verharding ligt een (zand-)pakket dat een transporterende, infiltrerende, zuiverende en bergende functie kan hebben en tevens draagkrachtig genoeg is om door verkeer bereden te worden.
Ruimtegebruik + + Zuivering + Kosten +/– Onderhoud -
Soorten doorlatende verharding
Hoe zie dat er uit? Doorlatende verharding (UK: SKINT)
Doorlatende verharding, opbouw
•Dwarsdoorsnede van waterdoorlatende en waterpasserende verharding
Waterpasseerbare steen (links), Poreuze doorlatende steen (midden), Halfverharding (rechts)
(inter-)nationaal onderzoek Wat weten we van doorlatende verharding? • Internationaal en nationaal onderzoek • Laboratorium en praktijk
Onderzoek: laboratorium * (mn door producenten/ universiteiten) * Informatief, maar praktijk is anders (belasting, aanleg, depositie, gebruik …) Figure 2. Rainfall stimulator and constructed pavement box (Zhang, 2006)
Graph 1. Experiment result from Lab (Zhang, 2006)
Titel presentatie
Praktijkonderzoek: Meetmethoden • Drainometer (meting 1995) • Enkele infiltrometer evt. met regentafel • Dubbele infiltrometer (straks live proef)
Tauw
Internationaal onderzoek: Monitoring USA
Internationaal onderzoek: Duitsland
Praktijk onderzoek: Utrecht
Nederland diverse plaatsen (20)
Infiltratiecapaciteit bij verschillende type doorlatende verhardingen varieerde van 20 tot 10.000 mm/h
Graph Experiment results from Utrecht (Boogaard, 2008)
Infiltratiecapaciteit in de tijd …
Praktijk onderzoek in Nederland
Experiment in Germany Four types of permeable pavement were tested, Results 36~670 mm/h Theorie driving lane? x En voegbreedte als maat voor doorlatendheid? x
permeable interlocking concrete pavers (PICP), concrete grid pavers (CGP) and porous concrete (PC). Results: 29 to 4000 mm/h for the PICP
Enkele missers…
Infiltratiecapaciteit bij verschillende type doorlatende verhardingen
(Inter-)nationaal onderzoek: samenvatting Experiment Location
Type of pavement
NL.Lelystad (Ven)
conventional pavement
‘norm’
Kiwa BRL
Method used
Values (mm/h)
Infiltrometer
9 ~352
Plan: 270 l/s/ha initieel elk meetpunt 540 l/s/ha gemiddeld Ca 200 mm/h 10% over na n jaar dan T=2
NL.Utrecht (boogaard, Rijsdijk)
Different permeable pavements
Infiltrometer
Boogaard/Sun 2011
Permeable pavement with porodur lava
Infiltrometer
TU Kaiserslautern (Germany)
Permeable (total 4types)
USA
Permeable & Porous Pavement
100~10,000
Note
On site Eerst meten diverse locaties en producten! On site
6~3511
On site
Articifial rainfall & Infiltrometer
36~670
On site
Infiltrometer**
29~40,000***
On site
Renkum, Bram Streeflandweg
• De praktijk
• Aanleg waterdoorlatende verharding. Problemen na uitvoering: • Klapperende stenen • Te lang water op straat • verhang
Titel presentatie
Tauw
Gemeente Bernheeze. dichtgeslibd systeem
Oikos, Enschede
Dichtgereden verharding
• Doorgroeibare verharding met weinig voedingsbodem
• Uitvoering en doorlatendheid
Almere, ‘dichtrijden’ tijdens bouw- en woonrijp fase
Diversen • • • • •
Onkruid Verzakking Beschadiging stenen Dichtslibbing …
Maar hoe zit dat in Noord Holland? Ervaringsonderzoek • Contact met alle gemeenten in Noord-Holland • Enquêtes verstuurd • • • • •
Opbouw van de constructie Functie van de constructie Beheer van de constructie Schade beelden Beoordeling van de constructie
• Metingen
Ervaringsonderzoek Respons
Ervaringsonderzoek Functie van de verharding
•55 gemeenten in Noord-Holland
Toegepast op:
•17 gemeenten met doorlatende verharding (bekend)
•60% parkeerterrein
•17 enquêtes verstuurd
•22% rijbaan
•15 enquêtes ontvangen
•14% fietspad
Titel presentatie
Ervaringsonderzoek Voorkomende problemen •60% Onkruidgroei in de voegen
Tauw
Ervaringsonderzoek Wateroverlast •73% van de gemeenten heeft geen last van wateroverlast
Ervaringsonderzoek Onderhoud •40% van de gemeenten pleegt geen onderhoud aan doorlatende verharding
Praktijkonderzoek Infiltrometer •Metingen door middel van de dubbele ring infiltrometer
•53% van de gemeenten reinigt met een veegzuigmachine
meetresultaten praktijklocaties Afgekoppeld Behaalde • Metingen infiltratiecapaciteit Gemeente
opp in % ten opzichte van systeem
gemiddelde infiltratie capaciteit [mm/h]
Voorkomende problemen op een rij: • Losliggen en klapperen van de verharding •
• Alkmaar
25
428
Anna Paulowna
0
598
Beemster
0
216
Bergen (NH)
100
242
Beverwijk
60
99
Castricum
0
109
EdamVolendam
0
560
Heiloo
40
739
Stede Broec
0
351
Zijpe
0
200
Conclusie • Doorlatende verharding werkt in veel situaties ‘goed’, echter er zijn een paar missers en aandachtspunten • Houd rekening met de kwetsbaarheid van het systeem • Extra aandacht in ontwerp, aanleg, beheer, onderhoud en communicatie
• Communicatie intern en extern • • • •
Deze presentatie Artikelen Praktijkproef Discussie
Titel presentatie
te weinig voegmateriaal, verbrijzeld
• Spoorvorming Verzakkingen ed
• Dichtslibben van de voegen • • •
Vermindering infiltratiecapaciteit Bij aanleg en gebruiksfase met name bij randen Bomen en andere factoren
• Onkruidgroei in de voegen • • •
Sediment en water Nb ook bij reguliere verharding onderzoek
Communicatie • Interne communicatie • Stel nieuwe medewerkers goed op de hoogte over doorlatende verharding • Houd rekening met de kwetsbaarheid van het systeem • Communiceer met oa onderhoud dienst
• Externe communicatie • Hou goed toezicht tijdens de aanleg • Overleg met nutsbedrijven • Informeer bewoners over de doorlatende verharding
• Communicatie •
…”hebben wij niet, … oh blijkbaar toch wel”
More info www.SKINTwater.eu/www.stowa.nl
Vragen
Tauw
Praktijkcursus Doorlatende verharding •
12.00
•
12.30
•
12.45
Permeable pavement
Options vs 2
Doorlatende verharding in Nederland - Floris Boogaard (Tauw / TU Delft) Introductie: diverse manieren om invulling te geven aan de wateropgave Internationaal onderzoek voor- en nadelen soorten doorlatende verharding Reactie en inbreng van deelnemers
•
13.30
•
13.45
Praktijkvoorbeelden uit eigen omgeving – Jasper Smidt (HNK) en Floris Boogaard (Tauw / TU Delft)
Koffie met intermezzo doorlatende verharding in serious game WaterTown
•
14.15
Live proef op doorlatende verharding parkeerterrein Hollands Noorderkwartier – Jasper Smidt (HNK)
•
14.45
•
15.15
• • •
Resultaten metingen in Noord-Holland Enquête resultaten doorlatende verharding in Noord-Holland Uitleg live proef, metingen en opbouw
Excursie naar doorlatende verharding gemeente Heerhugowaard Discussie • • •
15.45
interactive knowledge exchange serious game WaterTown
SKINT – Arjen Grent (HNK)
• • •
•
Koffie intermezzo
Welkomstlunch
Wat moeten we nog weten om doorlatende verharding toe te passen? In hoeverre en onder welke voorwaarden mag je doorlatende verharding meenemen in de waterberging? Evaluatie praktijkcursus: deze werkvorm ook voor andere voorzieningen houden?
Afsluitingsborrel
Interactive knowledge exchange serious game WaterTown: Options vs1
watertank
Uitleg proef HHNK
Sleeping policeman • •
Titel presentatie
Verschillende type doorlatende verharding Meetmethodiek Double ring infiltrometer
Tauw
Uitleg proef HHNK
• •
Verticale infiltratie Gebruik van een Diver
Titel presentatie
Uitleg proef HHNK
• •
Goed afdichten van de ringen Bui simuleren door water in de ringen te gieten
Discussie • wat moeten we nog weten om doorlatende verharding toe te passen? • in hoeverre en onder welke voorwaarden mag je doorlatende verharding meenemen in de waterberging? • evaluatie workshop, deze werkvorm ook voor andere voorzieningen houden?
