Het hedendaagse personen en familierecht (behoudens het huwelijksvermogensrecht)
Prof. mr. P. Vlaardingerbroek Mr. K. Blankman Mw. mr. A. Heida Mr. A.P. van der Linden Mw. mr. E.C.C. Punselie
Zesde druk
Kluwer a Wolters Kluwer business
Deventer T 2011
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord / V Lijst van afkortingen / XIX
Hoofdstuk 1 Personen- en familierecht in ontwikkeling: een introductie / 1 1.1 Familie en gezin in Nederland vanuit sociologisch perspectief / 1 1.2 Familie en gezin vanuit juridisch perspectief / 3 1.3 Rechtsbeginselen in het personen- en familierecht / 4 1.3.1 Het beginsel van vrijheid / 5 1.3.2 Het beginsel van gelijkheid / 5 1.3.3 Het beginsel van verantwoordelijkheid / 6 1.4 Plaats van het personen- en familierecht / 7 1.4.1 Vanuit nationaal perspectief / 7 1.4.2 Vanuit internationaal perspectief / 9 A Wanneer is sprake van familie- en gezinsleven? / 11 B De inhoud van het begrip 'familie- en gezinsleven' / 14 C Verplichtingen voor de overheid / 18 D De rechter en het EVRM / 20 E Privéleven en het EVRM / 21 1.5 Buitenlanders en personen- en familierecht / 21 1.6 Harmonisatie van personen- en familierecht / 22 1.7 Terug naar het nationale personen- en familierecht / 24 Hoofdstuk 2 De persoon / 26 2.1 De persoon / 26 2.1.1 Inleiding / 26 2.1.2 Ontstaan van persoonlijkheid / 26 2.1.3 Het belang van het kind / 28 2.1.4 Het einde van de persoonlijkheid / 30 2.1.5 Verwantschap / 31 A Bloedverwantschap / 31 B Aanverwantschap / 33 2.2 Nationaliteit / 34
VII
Inhoudsopgave
2.2.1 2.2.2 A B C D 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 A B 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 2.4.8 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 A B C D E F G 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.5.7 2.6 2.6.1 2.6.2 A B
VIII
Inleiding / 34 De Rijkswet op het Nederlanderschap / 35 Algemeen / 35 Begripsbepaling / 36 Verkrijging van de Nederlandse nationaliteit / 37 Verkrijging van het Nederlanderschap van rechtswege / 37 Het verlies van het Nederlanderschap / 48 Vaststelling van het Nederlanderschap / 49 Woonplaats / 49 Inleiding / 49 Soorten van woonplaats / 52 Woonplaats minderjarigen / 52 Woonplaats beschermde meerderjarigen / 54 Verlies van de woonstede / 55 Het sterfhuis / 56 Het recht op de naam / 56 Inleiding / 56 De voornaam / 57 Wijziging van de voornaam / 60 De geslachtsnaam / 63 Wijziging van de geslachtsnaam / 74 Het voeren van de naam van een ander / 81 De naam van de echtgenoten / 81 Adeldom / 83 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 85 Inleiding / 85 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 87 Registers en akten / 89 Algemeen / 89 De geboorteakte / 91 De overlijdensakte / 92 De huwelijksakte / 94 De akte van registratie van partnerschap / 94 De akte van naamskeuze / 94 Niet in een speciaal register opgenomen akten / 95 Latere vermeldingen / 95 Aanvulling van de registers / 96 Buitenlandse akten van de burgerlijke stand / 96 Toekomst / 97 Transseksualiteit / 97 Inleiding / 97 Wettelijke regeling / 100 Nederlander / 100 Niet meer in staat kinderen te verwekken of baren / 100
Inhoudsopgave C D 2.6.3
Overtuiging en lichamelijke aanpassing / 101 Deskundigen / 102 De gevolgen van wijziging van het geslacht / 102
Hoofdstuk 3 Het huwelijk / 104 3.1 Inleiding / 104 3.2 De openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht / 105 3.2.1 De Commissie Openstelling burgerlijk huwelijk / 105 3.2.2 De Wet Openstelling huwelijk / 107 3.3 Burgerlijk en kerkelijk huwelijk / 109 3.4 Rechtsgevolgen / 110 3.5 Schijnhuwelijk / 111 3.6 Vereisten tot het aangaan van een huwelijk / 113 3.6.1 Algemeen / 113 3.6.2 Leeftijdvereiste / 114 3.6.3 Geestvermogens / 115 3.6.4 Het monogame huwelijk / 115 3.6.5 Huwelijkstoestemming / 116 3.6.6 Relatieve vereisten / 118 3.7 Formaliteiten / 118 3.7.1 Huwelijksaangifte / 119 3.7.2 Bescheiden / 119 3.7.3 Ontbreken van bescheiden / 121 3.7.4 Extra formaliteiten bij minderjarigen / 122 3.7.5 Hertrouwende ouder / 122 3.7.6 Betekenis trouwbeloften / 122 3.7.7 Verklaring van huwelijksbevoegdheid / 123 3.8 Stuiting van het huwelijk / 124 3.8.1 De gevallen waarin en de gronden waarop stuiting mogelijk is / 124 3.8.2 De personen die tot stuiting bevoegd zijn / 125 3.8.3 De wijze waarop de stuiting dient te geschieden / 126 3.8.4 Opheffing stuiting / 126 3.9 De voltrekking van het huwelijk / 127 3.9.1 De periode van ondertrouw / 128 3.9.2 Naar het gemeentehuis / 128 3.9.3 Het jawoord / 129 3.10 De nietigverklaring van een huwelijk / 130 3.10.1 Personen die de nietigverklaring kunnen vragen en de gronden voor nietigverklaring / 131 3.10.2 Bedreiging of dwaling / 132 3.10.3 Nietigverklaring schijnhuwelijk / 133 3.10.4 Nietigverklaring op grond van geestelijke stoornis of ontbreken toestemming / 134
IX
Inhoudsopgave
3.10.5 3.11 3.12
Gevolgen nietigverklaring / 135 Omzetting van een huwelijk in een geregistreerd partnerschap is niet meer mogelijk / 136 Bewijs van het bestaan van het huwelijk / 136
Hoofdstuk 4 Het geregistreerd partnerschap / 138 4.1 Inleiding / 138 4.2 Totstandkoming Titel 5A van Boek 1 BW / 139 4.3 De partnerschapsregistratie / 141 4.3.1 De voorwaarden / 141 4.3.2 De aangifte / 141 4.3.3 Stuiting / 142 4.3.4 De registratie / 142 4.3.5 Nietigverklaring / 143 4.4 De rechtsgevolgen van het geregistreerd partnerschap / 144 4.5 Het einde van het geregistreerd partnerschap / 145 4.5.1 Beëindiging met wederzijds goedvinden / 146 4.5.2 Ontbinding door de rechter / 147 4.5.3 De omzetting van het geregistreerd partnerschap in een huwelijk / 148 4.5.4 Reparatieregistratie of huwelijk / 149 4.6 Geregistreerd partnerschap en ouderschap / 150 4.6.1 Inleiding / 150 4.6.2 Gezamenlijk gezag van geregistreerde partners / 152 4.6.3 De onderhoudsplicht van de geregistreerde partner / 153 Hoofdstuk 5 Ontbinding van het huwelijk en scheiding van tafel en bed / 154 5.1 Inleidende opmerkingen / 154 5.2 Echtscheidingsverzoek en -grond / 156 5.2.1 Het eenzijdig verzoek / 157 5.2.2 Het gemeenschappelijk verzoek / 158 5.3 Voorlopige voorzieningen / 159 5.4 Pensioenverweer en verevening van pensioenrechten / 160 5.4.1 Pensioenverweer / 160 5.4.2 Pensioenverevening / 161 5.5 Alimentatie / 164 5.5.1 Alimentatiebeschikking / 164 5.5.2 Behoeftigheid / 165 5.5.3 Draagkracht / 166 5.5.4 Limitering alimentatie / 168 5.5.5 Alimentatieovereenkomst / 171 5.5.6 Einde alimentatieverplichting op grond van art. 1:160 BW / 173 5.6 Totstandkoming echtscheiding / 176
Inhoudsopgave
5.7 5.8 5.9 5.9.1 5.9.2 5.9.3 5.10 5.11 5.11.1 5.11.2 5.11.3 5.11.4 . 5.12 5.12.1 5.12.2 5.12.3 5.12.4 5.13 5.13.1 5.13.2 5.13.3
Echtelijke woning / 176 Reparatiehuwelijk of-registratie / 177 Scheiding van tafel en bed / 177 Van toepassing zijnde echtscheidingsbepalingen / 177 Totstandkoming scheiding van tafel en bed / 178 Verzoening / 179 Ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed / 179 Kind en scheiding / 180 Gezagsvoorziening na scheiding / 181 Omgang, informatie en consultatie / 186 Kinderalimentatie / 187 De minderjarige als rechtssubject / 187 Internationale kinderontvoering / 188 Inleidende opmerkingen / 188 De Kinderontvoeringsverdragen / 189 Het Europese Kinderontvoeringsverdrag / 191 Het Haagse Kinderontvoeringsverdrag / 192 Scheidingsprocedure en scheidingsbemiddeling / 194 Alternatieven voor de scheidingsprocedure / 194 Scheidingsbemiddeling / 196 Overlegscheiding of collaborative divorce / 198
Hoofdstuk 6 Afstamming / 199 6.1 Inleiding / 199 6.2 Het afstammingsrecht van 1998 / 200 6.3 De familierechtelijke relatie / 204 6.4 Belang van het afstammingsrecht / 207 6.5 Ontstaan van een familierechtelijke relatie / 208 6.5.1 Het ontstaan van juridisch moederschap / 208 6.5.2 Ontstaan vaderschap / 209 6.5.3 De 306 dagen termijn / 211 6.6 Bewijs van staat van een kind/inroeping van staat / 211 6.7 Rechtsgevolgen van de familierechtelijke status / 212 6.8 Ontkenning van het vaderschap / 215 6.9 De procedure tot gegrondverklaring van de ontkenning van het vaderschap / 218 6.10 Rechtsgevolgen ontkenning vaderschap / 224 6.11 Buiten huwelijk geboren kinderen / 225 6.11.1 Inleiding / 225 6.11.2 Iets over de geschiedenis van de erkenning / 225 6.11.3 De wettelijke regeling van de erkenning / 227 6.11.4 Voorwaarden voor erkenning / 232 6.11.5 Duomoederschap en erkenning / 239 6.12 Vervangende toestemming / 241
XI
Inhoudsopgave 6.13 6.14 6.15 6.15.1 6.15.2 6.15.3 6.15.4 6.15.5 6.16
Vernietiging van de erkenning / 244 De gerechtelijke vaststelling van het vaderschap / 246 Moderne voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 252 Begrippen en problematiek / 252 Afstammingsrecht, voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 258 Afstammingsvoorlichting / 260 Kunstmatige voortplanting en het recht op afstammingsvoorlichting / 265 Draagmoederschap / 271 Ten slotte / 272
Hoofdstuk 7 Adoptie / 273 7.1 Inleiding / 273 7.2 Iets over de geschiedenis / 274 7.3 Vereisten voor adoptie / 278 7.3.1 Het kennelijk belang van het kind / 279 7.3.2 Voorlichting van het kind / 280 7.3.3 De maximumleeftijd van het te adopteren kind / 281 7.3.4 Het vetorecht van de minderjarige van twaalf jaar of ouder / 282 7.3.5 Verzorgingsduur / 283 7.3.6 Gezag over het kind / 284 7.3.7 Vereisten ten aanzien van de adoptanten / 285 7.3.8 Een zeker leeftijdsverschil tussen adoptanten en adoptandus / 287 7.3.9 Geen tegenspraak van de juridische ouder(s) / 288 7.3.10 De minderjarige moeder moet op de dag van het verzoek de leeftijd van zestien jaar hebben bereikt / 291 7.4 Partneradoptie / 292 7.5 Rechtsgevolgen van de adoptie en partneradoptie / 294 7.6 Herroeping van de adoptie / 298 7.7 Adoptie van buitenlandse kinderen (interlandelijke adoptie) / 299 7.7.1 Inleiding / 299 7.7.2 De procedure tot adoptie van een buitenlands kind / 303 7.7.3 Het te adopteren buitenlandse kind / 308 7.7.4 Eisen aan de aspirant-adoptiefouders gesteld / 308 7.8 Procesrecht inzake de adoptie en interlandelijke adoptie / 309 7.9 IPR-kwesties / 311 7.10 Toekomst van de adoptie / 315 Hoofdstuk 8 Minderjarigheid / 319 8.1 Begripsbepalingen / 320 8.2 Handelings(on)bekwaamheid / 321 8.3 Handlichting / 330
XII
Inhoudsopgave
8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.5.5 8.5.6 8.6
Aansprakelijkheid van ouders en voogden / 332 Raad voor de kinderbescherming / 335 Algemeen / 335 Taak en bevoegdheden / 337 Klachtrecht / 340 Voorzieningen in de gezagsuitoefening / 342 Kwaliteitskader en Protocollen 2009 / 343 Richtlijnen voor extern onderzoek / 344 Gezagsregisters / 346
Hoofdstuk 9 Ouderlijk gezag en voogdij / 349 9.1 Gezag / 353 9.1.1 Onbevoegdheid / 354 9.1.2 Inhoud ouderlijk gezag / 355 9.1.3 Bijzondere curator / 357 9.2 Ouderlijk gezag / 360 9.2.1 Gezamenlijk ouderlijk gezag / 361 A Gehuwde ouders en ouders met een geregistreerd partnerschap / 361 B Ongehuwde ouders / 363 9.2.2 Ouderlijk gezag uitgeoefend door één ouder, anders dan na echtscheiding / 366 9.2.3 Ouderlijk gezag na meerderjarigverklaring / 369 9.2.4 Gezamenlijk gezag van een ouder tezamen met een ander dan een ouder / 370 9.3 Het bewind van de ouders en de vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen / 373 9.4 Gemeenschappelijke bepalingen voor gezamenlijk ouderlijk gezag en de gezagsuitoefening door één ouder / 376 9.5 Het blokkaderecht van pleegouders / 378 9.6 Voogdij / 380 9.6.1 Bevoegdheid tot de voogdij / 382 9.6.2 Tijdelijke voogdij en schorsing van de voogdij / 382 9.6.3 Gezamenlijke voogdij / 384 9.6.4 Testamentaire voogdij / 386 9.6.5 Datieve voogdij / 387 9.6.6 De zorg van de voogd voor de persoon van de minderjarige / 391 9.6.7 Het bewind van de voogd over het vermogen van de minderjarige / 392 A Boedelbeschrijving / 393 B Handelingsbevoegdheid van de voogd / 394 C Toezicht, zekerheidsstelling en maatregelen bij tekortkomingen / 397 D Rekening en verantwoording bij het einde van de voogdij / 400
XIII
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 10 Maatregelen van justitiële jeugdzorg / 402 10.1 Ondertoezichtstelling / 410 10.1.1 Inleiding / 410 10.1.2 De grondslag en het doel van de ondertoezichtstelling / 412 10.1.3 De ondertoezichtstelling en het EVRM / 418 10.1.4 De duur van de ondertoezichtstelling / 419 10.1.5 Schriftelijke aanwijzingen van de gezinsvoogdijinstelling / 421 10.1.6 Uithuisplaatsingsmachtigingen van de kinderrechter / 422 10.1.7 Ondertoezichtstelling en omgangsrecht / 429 10.1.8 Ondertoezichtstelling en medische behandeling / 431 10.2 Ontheffing van en ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 433 10.2.1 Inleiding / 433 10.2.2 Ontheffing van het ouderlijk gezag en de gedwongen ontheffing / 435 A Ontheffing / 435 B Gedwongen ontheffing / 437 10.2.3 Ontzetting uit het ouderlijk gezag / 439 10.2.4 Rechtsgevolgen van de ontheffing van en de ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 443 10.2.5 Herstel in het ouderlijk gezag / 444 10.3 Voorlopige justitiële jeugdzorgmaatregelen / 445 10.3.1 Inleiding / 445 10.3.2 De voorlopige ondertoezichtstelling / 446 10.3.3 Schorsing van het (ouderlijk) gezag en voorlopige voogdij / 448 10.4 lus Constituendum / 455 10.4.1 De maatregel van opgroeiondersteuning / 455 10.4.2 De ondertoezichtstelling / 456 10.4.3 De rol van het cliëntsysteem / 456 10.4.4 Geschillenbeslechting / 457 10.4.5 Schriftelijke aanwijzingen / 457 10.4.6 Uithuisplaatsing en overheveling van gezagsonderdelen / 457 10.4.7 Omgangsrecht en medische behandeling / 457 10.4.8 Pleegzorg / 458 10.4.9 Verderstrekkende maatregel / 458 10.4.10 Informatierecht gezinsvoogd / 459 Hoofdstuk 11 Omgang, informatie en consultatie / 460 11.1 Omgang tussen ouder en kind / 460 11.1.1 Het recht op omgang / 460 11.1.2 Een omgangsregeling / 463 11.1.3 De ontzeggingsgronden / 465 11.1.4 Aanvang uitoefening recht op omgang / 468 11.1.5 Wijziging omgangsregeling / 468 11.1.6 Omgangsrecht bij maatregelen van justitiële jeugdhulpverlening / 469
XIV
Inhoudsopgave
11.1.7 11.2 11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.4 11.4.1 11.5 11.5.1 11.5.2 11.6 11.6.1 11.6.2 11.6.3 11.7
Omgangsrecht na adoptie / 470 Het omgangsrecht van de minderjarige / 470 Omgang met derden / 472 De verwekker / 474 Sociale ouders / 476 Grootouders / 477 Effectuering van de omgang / 479 Dwangmiddelen / 480 Omgangsbemiddeling en -begeleiding / 485 Omgangsbemiddeling / 486 Omgangsbegeleiding / 488 Het recht op informatie en consultatie / 489 Plichten van de ouder met gezag / 489 De informatieplicht van derden / 491 Overige belanghebbenden bij informatie / 492 Omgang bij gezamenlijk ouderlijk gezag (art. 1:377a BW) / 493
Hoofdstuk 12 Levensonderhoud / 495 12.1 Inleidende opmerkingen / 495 12.2 Algemene bepalingen / 497 12.3 Voorziening in de kosten van verzorging en opvoeding van (stiefkinderen door (stiefouders / 504 12.3.1 Minderjarige kinderen / 505 12.3.2 Meerderjarige kinderen onder de 21 jaar / 512 12.4 Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen / 515 12.4.1 Kinderalimentatie / 515 12.4.2 De ouderbijdrage / 518 Hoofdstuk 13 Bescherming van meerderjarigen / 521 13.1 Inleiding / 521 13.2 Curatele / 523 13.2.1 Gronden / 523 13.2.2 Instelling van de curatele / 525 A De bevoegdheid een verzoek in te dienen / 525 B Bevoegde rechter en inhoud verzoekschrift / 525 C Procesrecht / 526 13.2.3 Het provisionele bewind / 527 13.2.4 De benoeming van de curator / 529 13.2.5 Publicatie en registratie / 530 13.2.6 Positie van betrokkene; handelingsonbekwaam met uitzonderingen / 532 A Algemeen / 532 B Aantasting van rechtshandelingen / 533
XV
Inhoudsopgave C D E 13.2.7 A B C D E 13.2.8 13.2.9 A B C 13.2.10 13.2.11 13.3 13.3.1 13.3.2 A B 13.3.3 13.3.4 13.3.5 13.3.6 13.3.7 13.3.8 13.4 13.4.1 13.4.2 13.4.3 A B 13.4.4 13.4.5 13.4.6 A B
XVI
Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid in Titel 16 van Boek 1 BW / 534 Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid elders in Boek 1 BW / 535 Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid buiten Boek 1 BW / 536 Taak en bevoegdheden curator / 537 Algemeen; relatie met de curandus / 537 Vertegenwoordiging in het gezondheidsrecht / 538 Vertegenwoordiging in het personen- en familierecht / 540 Het bewind van de curator; algemeen / 541 Het bewind van de curator; de van toepassing zijnde voogdijbepalingen / 542 Kosten, beloning en toezicht / 542 Curatele en de Wet Bopz / 543 Inleiding / 543 Onvrijwillige opneming / 544 Dwangbehandeling en vrijheidsbeneming / 545 Einde taak van de curator / 547 Einde van de curatele, vervanging door mentorschap en/of beschermingsbewind / 548 Beschermingsbewind / 549 Grond; voorkeur boven curatele / 549 Instelling van het beschermingsbewind / 550 Het verzoeken van het bewind / 550 Procesrecht en omvang van het bewind / 550 De benoeming van de bewindvoerder(s) / 551 Positie van de rechthebbende / 552 Taak en bevoegdheden van de bewindvoerder / 552 Bescherming van derden te goeder trouw / 554 Toezicht, kosten en beloning / 555 Einde taak van de bewindvoerder en van het beschermingsbewind / 556 Mentorschap / 557 Totstandkoming en inleiding / 557 Grond; voorkeur boven curatele / 559 Instelling van het mentorschap / 559 Het verzoeken van het mentorschap / 559 Procesrecht / 560 De benoeming van de mentor / 561 Positie van de betrokkene / 562 Taak en bevoegdheden van de mentor / 562 Algemeen / 562 Vertegenwoordiging door de mentor / 563
Inhoudsopgave
13.4.7 13.4.8 13.4.9
Positie van derden / 564 Aansprakelijkheid, kosten, beloning en toezicht / 564 Einde van de taak van de mentor en van het mentorschap / 566
Hoofdstuk 14 Afwezigheid en vermissing / 569 14.1 Inleiding / 569 14.2 Afwezigenbewind / 570 14.3 Vermissing / 572 14.4 Rechtsvermoeden van overlijden / 573 14.4.1 Procedure en verklaring / 573 14.4.2 Beperkende voorschriften / 575 14.4.3 Terugkeer van de vermiste of onjuistheid van in akte opgenomen datum van overlijden / 577 14.4.4 'Hertrouwen', staat van kinderen en gezag / 578 14.5
Vaststellen van overlijden in bepaalde gevallen / 579
Literatuur / 582 Jurisprudentieregister / 616 Trefwoordenregister / 645
XVII
