Het hedendaagse personen en familierecht (behoudens het huwelijksvermogensrecht)
Prof. mr. P. Vlaardingerbroek Mr. K. Blankman Mw. mr. A. Heida Mr. A.P. van der Linden Mw. mr. E.C.C. Punselie Mw. mr. J.A.E. van Raak-Kuiper
Vijfde druk
Kluwer a Wolters Kluwer business
Deventer - 2008
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord / V Lijst van afkortingen / XIX
Hoofdstuk 1 Personen- en familierecht in ontwikkeling; een introductie /1 1.1 Familie en gezin in Nederland vanuit sociologisch perspectief /1 1.2 Familie en gezin vanuit juridisch perspectief/ 3 1.3 Rechtsbeginselen in het personen- en familierecht / 4 1.3.1 Het beginsel van vrijheid / 4 1.3.2 Het beginsel van gelijkheid / 5 1.3.3 Het beginsel van verantwoordelijkheid / 5 1.4 Plaats van het personen- en familierecht / 7 1.4.1 Vanuit nationaal perspectief / 7 1.4.2 Vanuit internationaal perspectief/ 8 A. Wanneer is sprake van familie- en gezinsleven? /10 B. De inhoud van het begrip 'familie- en gezinsleven' /13 C. Verplichtingen voor de overheid /17 D. De rechter en het EVRM /19 E. Privéleven en het EVRM / 20 1.5 Buitenlanders en personen- en familierecht / 20 1.6 Harmonisatie van personen- en familierecht / 21 1.7 Terug naar het nationale personen- en familierecht / 23 Hoofdstuk 2 De persoon / 25 2.1 De persoon / 25 2.1.1 lnleiding/25 2.1.2 Ontstaan van persoonlijkheid / 25 2.1.3 Het belang van het kind / 27 2.1.4 Het einde van de persoonlijkheid / 29 2.1.5. Verwantschap / 30 A. Bloedverwantschap / 30 B. Aanverwantschap / 32 2.2 Nationaliteit / 32 2.2.1 Inleiding/32
VII
Inhoudsopgave 2.2.2 A. B. C. D. 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 A. B. 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 2.4.8 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 A. B. C. D. E. F. G. 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.6 2.6.1 2.6.2 A. B. C.
Vili
De Rijkswet op het Nederlanderschap / 34 Algemeen / 34 Begripsbepaling / 35 Verkrijging van de Nederlandse nationaliteit / 35 Verkrijging van het Nederlanderschap van rechtswege / 36 Het verlies van het Nederlanderschap / 47 Vaststelling van het Nederlanderschap / 48 Woonplaats / 48 Inleiding / 48 Soorten van woonplaats / 51 Woonplaats minderjarigen / 51 Woonplaats beschermde meerderjarigen / 53 Verlies van de woonstede / 54 Het sterfhuis / 55 Het recht op de naam / 55 Inleiding / 55 De voornaam / 56 Wijziging van de voornaam / 59 De geslachtsnaam / 62 Wijziging van de geslachtsnaam / 73 Het voeren van de naam van een ander / 80 De naam van de echtgenoten / 80 Adeldom / 82 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 84 Inleiding / 84 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 86 Registers en akten / 89 Algemeen / 89 De geboorteakte / 90 De overlijdensakte / 92 De huwelijksakte / 93 De akte van registratie van partnerschap / 94 De akte van naamskeuze / 94 Niet in een speciaal register opgenomen akten / 94 Latere vermeldingen / 95 Aanvulling van de registers / 95 Buitenlandse akten van de burgerlijke stand / 96 Transseksualiteit / 96 Inleiding / 96 Wettelijke regeling / 99 Nederlander / 99 Niet meer in staat kinderen te verwekken of baren / 99 Overtuiging en lichamelijke aanpassing /100
Inhoudsopgave
D. 2.6.3
Deskundigen /100 De gevolgen van wijziging van het geslacht /101
Hoofdstuk 3 Het huwelijk /103 3.1 Inleiding /103 3.2 De openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht /104 3.2.1 De Commissie Openstelling burgerlijk huwelijk /104 3.2.2 De Wet Openstelling huwelijk /106 3.3 Burgerlijk en kerkelijk huwelijk /108 3.4 Rechtsgevolgen /109 3.5 Schijnhuwelijk /110 3.6 Vereisten tot het aangaan van een huwelijk /112 3.6.1 Algemeen /112 3.6.2 Leeftijdvereiste /113 3.6.3 Geestvermogens /113 3.6.4 Het monogame huwelijk /114 3.6.5 Huwelijkstoestemming /115 3.6.6 Relatieve vereisten /116 3.7 Formaliteiten /117 3.7.1 Huwelijksaangifte /117 3.7.2 Bescheiden /118 3.7.3 Ontbreken van bescheiden /119 3.7.4 Extra formaliteiten bij minderjarigen /120 3.7.5 Hertrouwende ouder /121 3.7.6 Betekenis trouwbeloften /121 3.7.7 Verklaring van huwelijksbevoegdheid /122 3.8 Stuiting van het huwelijk /123 3.8.1 De gevallen waarin en de gronden waarop stuiting mogelijk is /123 3.8.2 De personen die tot stuiting bevoegd zijn /124 3.8.3 De wijze waarop de stuiting dient te geschieden /125 3.8.4 Opheffing stuiting /125 3.9 De voltrekking van het huwelijk /126 3.9.1 De periode van ondertrouw /126 3.9.2 Naar het gemeentehuis /127 3.9.3 Hetja-woord/128 3.10 De nietigverklaring van een huwelijk /129 3.10.1 Personen die de nietigverklaring kunnen vragen en de gronden voor nietigverklaring/129 3.10.2 Bedreiging of dwaling /131 3.10.3 Nietigverklaring schijnhuwelijk /132 3.10.4 Nietigverklaring op grond van geestelijke stoornis of ontbreken toestemming /133
IX
Inhoudsopgave
3.10.5 3.11 3.12
Gevolgen nietigverklaring /134 Omzetting van een huwelijk in een geregistreerd partnerschap /135 Bewijs van het bestaan van het huwelijk /136
Hoofdstuk 4 Het geregistreerd partnerschap /138 4.1 Inleiding /138 4.2 Totstandkoming Titel 5A Boek 1 BW /139 4.3 De partnerschapsregistratie /140 4.3.1 De voorwaarden /140 4.3.2 De aangifte /141 4.3.3 Stuiting /142 4.3.4 De registratie /142 4.3.5 Nietigverklaring /143 4.4 De rechtsgevolgen van het geregistreerd partnerschap /144 4.5 Het einde van het geregistreerd partnerschap /145 4.5.1 Beèindiging met wederzijds goedvinden /145 4.5.2 Ontbinding door de rechter /147 4.5.3 De omzetting van het geregistreerd partnerschap in een huwelijk / 148 4.5.4 Reparatieregistratie of huwelijk /149 4.6 Geregistreerd parterschap en ouderschap /149 4.6.1 Inleiding /149 4.6.2 Gezamenlijk gezag van geregistreerde partners /151 4.6.3 De onderhoudsplicht van de geregistreeerde partner /152 Hoofdstuk 5 Ontbinding van het huwelijk en scheiding van tafel en bed /154 5.1 Inleidende opmerkingen /154 5.2 Echtscheidingsverzoek en -grand /156 5.2.1 Het eenzijdig verzoek /157 5.2.2 Het gemeenschappelijk verzoek /158 5.3 Voorlopige voorzieningen /158 5.4 Pensioenverweer en verevening pensioenrechten /160 5.4.1 Pensioenverweer /160 5.4.2 Pensioenverevening /161 5.5 Alimentatie /163 5.5.1 Alimentatiebeschikking /164 5.5.2 Behoeftigheid /164 5.5.3 Draagkracht /165 5.5.4 Limitering alimentatie /167 5.5.5 Alimentatieovereenkomst /170 5.5.6 Einde alimentatieverplichting op grond van arti : 160 BW /173 5.6 Totstandkoming echtscheiding /175
Inhoudsopgave
5.7 5.8 5.9 5.9.1 5.9.2 5.9.3 5.10 5.11 5.11.1 5.11.2 5.11.3 5.11.4 5.12 5.12.1 5.12.2 5.12.3 5.12.4 5.13 5.13.1 5.13.2
Echtelijke woning /176 Reparatiehuwelijk of-registratie /176 Scheiding van tafel en bed /177 Van toepassing zijnde echtscheidingsbepalingen /177 Totstandkoming scheiding van tafel en bed /178 Verzoening /178 Ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed /179 Kind en scheiding /180 Gezagsvoorziening na scheiding /180 Omgang, informatie en consultatie /185 Kinderalimentatie /185 De minderjarige als rechtssubject /186 Internationale kinderontvoering /186 Inleidende opmerkingen /186 De Kinderontvoeringsverdragen /187 Het Europese verdrag /190 Het Haagse Verdrag /190 Scheidingsprocedure en scheidingsbemiddeling /192 Alternatieven voor de scheidingsprocedure /193 Scheidingsbemiddeling /195
Hoofdstuk 6 Afstamming /197 6.1 Inleiding /197 6.2 Het afstammingsrecht van 1998 /198 6.3 De familierechtelijke relatie / 201 6.4 Belang van het afstammingsrecht / 204 6.5 Ontstaan van een familierechtelijke relatie / 205 6.5.1 Het ontstaan van juridisch moederschap / 206 6.5.2 Ontstaan vaderschap / 206 6.5.3 De 306 dagen termijn / 208 6.6 Bewijs van staat van een kind/inroeping van staat / 208 6.7 Rechtsgevolgen van de familierechtelijke status / 209 6.8 Ontkenning van het vaderschap / 212 6.9 De procedure tot gegrondverklaring van de ontkenning van het vaderschap / 215 6.10 Rechtsgevolgen ontkenning vaderschap / 220 6.11 Buiten huwelijk geboren kinderen / 221 6.11.1 Inleiding / 221 6.11.2 lets over de geschiedenis van de erkenning / 221 6.11.3 De wettelijke regeling van de erkenning / 224 6.11.4 Voorwaarden voor erkenning / 228 6.11.5 Duomoederschap en erkenning / 234 6.12 Vervangende toestemming / 236
XI
Inhoudsopgave 6.13 6.14 6.15 6.16 6.16.1 6.16.2 6.16.3 6.16.4 6.16.5 6.17
Vernietiging van de erkenning / 239 De gerechtelijke vaststelling van het vaderschap / 240 Overgangsrecht / 246 Moderne voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 247 Begrippen en problematiek / 247 Afstammingsrecht, voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 253 Afstammingsvoorlichting / 255 Kunstmatige voortplanting en het recht op afstammingsvoorlichting / 261 Draagmoederschap / 266 Ten slotte / 267
Hoofdstuk 7 Adoptie / 269 7.1 Inleiding / 269 7.2 lets over de geschiedenis / 270 7.3 Vereisten voor adoptie / 274 7.3.1 Het kennelijk belang van het kind / 275 7.3.2 Voorlichting van het kind / 276 7.3.3 De maximumleeftijd van het te adopteren kind / 277 7.3.4 Het vetorecht van de minderjarige van twaalf jaar of ouder / 278 7.3.5 Verzorgingsduur / 279 7.3.6 Gezag over het kind / 280 7.3.7 Vereisten ten aanzien van de adoptanten / 280 7.3.8 Een zeker leeftijdsverschil tussen adoptanten en adoptandus / 283 7.3.9 Geen tegenspraak van de juridische ouder(s) / 284 7.3.10 De minderjarige moeder moet op de dag van het verzoek de leeftijd van zestien jaar hebben bereikt / 286 7.4 Partneradoptie / 288 7.5 Rechtsgevolgen van de adoptie en partneradoptie / 290 7.6 Herroeping van de adoptie / 293 7.7 Adoptie van buitenlandse kinderen (interlandelijke adoptie) / 295 7.7.1 Inleiding / 295 7.7.2 De procedure tot adoptie van een buitenlands kind / 299 7.7.3 Het te adopteren buitenlands kind / 303 7.7.4 Eisen aan de aspirant-adoptiefouders gesteld / 304 7.8 Procesrecht inzake de adoptie en interlandelijke adoptie / 305 7.9 IPR-kwesties / 306 7.10 Toekomst van de adoptie / 310 Hoofdstuk 8 Minderjarigheid / 313 Inleidende opmerkingen / 313 8.1 Begripsbepaling / 314
XII
Inhoudsopgave
8.2 8.3 8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.5.5 8.5.6 8.6
Handelings(on)bekwaamheid / 315 Handlichting / 324 Aansprakelijkheid van ouders en voogd / 326 Raad voor de kinderbescherming / 329 Algemeen / 329 Taak en bevoegdheden / 331 Klachtrecht / 333 Voorzieningen in de gezagsuitoefening / 335 Normen 2000 (versie 2 ) / 336 Richtlijnen voor extern onderzoek / 337 Gezagsregisters / 339
Hoofdstuk 9 Ouderlijk gezag en voogdij / 341 Inleidende opmerkingen / 341 9.1 Gezag / 345 9.1.1 Onbevoegdheid / 346 9.1.2 Inhoud ouderlijk gezag / 347 9.1.3 Bijzondere curator / 349 9.2 Ouderlijk gezag / 352 9.2.1 Gezamenlijk ouderlijk gezag / 352 A. Gehuwde ouders en ouders met een geregistreerd partnerschap / 352 B. Ongehuwde ouders / 355 9.2.2 Ouderlijk gezag uitgeoefend door één ouder, anders dan na echtscheiding / 357 9.2.3 Ouderlijk gezag na meerderjarigverklaring / 359 9.2.4 Gezamenlijk gezag van een ouder tezamen met een ander dan een ouder / 360 9.3 Het bewind van de ouders en de vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen / 363 9.4 Gemeenschappelijke bepalingen voor gezamenlijk ouderlijk gezag en de gezagsuitoefening door één ouder / 366 9.5 Het blokkaderecht van pleegouders / 368 9.6 Voogdij / 370 9.6.1 Bevoegdheid tot de voogdij / 372 9.6.2 Tijdelijke voogdij en schorsing van de voogdij / 372 9.6.3 Gezamenlijke voogdij / 374 9.6.4 Testamentaire voogdij / 375 9.6.5 Datieve voogdij / 377 9.6.6 De zorg van de voogd voor de persoon van de minderjarige / 380 9.6.7 Het bewind van de voogd over het vermogen van de minderjarige / 381 A. Boedelbeschrijving / 383 B. Handelingsbevoegdheid van de voogd / 384
XIII
Inhoudsopgave C. D.
Toezicht, zekerheidsstelling en maatregelen bij tekortkomingen / 387 Rekening en verantwoording bij het einde van de voogdij / 390
Hoofdstuk 10 Maatregelen van justitièle jeugdhulpverlening / 392 Inleidende opmerkingen / 392 10.1 Ondertoezichtstelling / 399 10.1.1 Inleiding / 399 10.1.2 De grondslag en het doel van de ondertoezichtstelling / 402 10.1.3 De ondertoezichtstelling en het EVRM / 407 10.1.4 De duur van de ondertoezichtstelling / 408 10.1.5 Schriftelijke aanwijzingen van de gezinsvoogdij-instelling / 410 10.1.6 Uithuisplaatsingsmachtigingen van de kinderrechter / 411 10.1.7 Ondertoezichtstelling en omgangsrecht / 417 10.1.8 Ondertoezichtstelling en medische behandeling / 419 10.2 Ontheffing van en ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 421 10.2.1 Inleiding / 421 10.2.2 Ontheffing van het ouderlijk gezag en de gedwongen ontheffing / 422 A. Ontheffing / 422 B. Gedwongen ontheffing / 425 10.2.3 Ontzetting uit het ouderlijk gezag / 427 10.2.4 Rechtsgevolgen van de ontheffing van en de ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 430 10.2.5 Herstel in het ouderlijk gezag / 431 10.3 Voorlopige justitièle jeugdhulpverleningsmaatregelen / 432 10.3.1 Inleiding / 432 10.3.2 De voorlopige ondertoezichtstelling / 433 10.3.3 Schorsing van het (ouderlijk) gezag en voorlopige voogdij / 436 Hoofdstuk 11 Omgang, informatie en consultatie / 443 11.1 Omgang tussen ouder en kind / 444 11.1.1 Het recht op omgang / 444 11.1.2 Een omgangsregeling / 445 11.1.3 De ontzeggingsgronden / 447 11.1.4 Aanvang uitoefening recht op omgang / 451 11.1.5 Wijziging omgangsregeling / 451 11.1.6 Omgangsrecht bij maatregelen van justitièle jeugdhulpverlening / 452 11.1.7 Omgangsrecht na adoptie / 453 11.2 Het omgangsrecht van de minderjarige / 453 11.3 Omgang met derden / 455 11.3.1 De verwekker / 456 11.3.2 Sociale ouders / 459 11.3.3 Grootouders / 460
XIV
Inhoudsopgave
11.4 11.4.1 11.5 11.5.1 11.5.2 11.6 11.6.1 11.6.2 11.6.3 11.7
Effectuering van de omgang / 462 Dwangmiddelen / 464 Omgangsbemiddeling en -begeleiding / 468 Omgangsbemiddeling / 468 Omgangsbegeleiding / 471 Het recht op informatie en consultatie / 472 Plichten van de ouder met gezag / 472 De informatieplicht van derden / 474 Overige belanghebbenden bij informatie / 475 Titel 15 bij gezamenlijk ouderlijk gezag (art. 1:377h BW) / 476
Hoofdstuk 12 Levensonderhoud / 478 12.1 Inleidende opmerkingen / 478 12.2 Algemene bepalingen / 480 12.3 Voorziening in de kosten van verzorging en opvoeding van (stief)kinderen door (stief)ouders / 487 12.3.1 Minderjarige kinderen / 488 12.3.2 Meerderjarige kinderen onder de eenentwintig jaar / 495 12.4 Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen / 497 12.4.1 Kinderalimentatie / 498 12.4.2 De ouderbijdrage / 501 Hoofdstuk 13 Bescherming van meerderjarigen / 504 13.1 Inleiding / 504 13.2 Curatele / 506 13.2.1 Gronden / 506 13.2.2 Instelling van de curatele / 508 A. De bevoegdheid een verzoek in te dienen / 508 B. Bevoegde rechter en inhoud verzoekschrift / 508 C. Procesrecht / 509 13.2.3 Het provisionele bewind / 510 13.2.4 De benoeming van de curator / 512 13.2.5 Publicatie en registrane / 513 13.2.6 Positie van betrokkene; handelingsonbekwaam met uitzonderingen / 514 A. Algemeen / 514 B. Aantasting van rechtshandelingen / 515 C. Uitzonderingen op handelingsonbekwaamheid in Titel 16 Boek 1 BW / 516 D. Uitzonderingen op handelingsonbekwaamheid elders in Boek 1 BW / 517 E. Uitzonderingen op handelingsonbekwaamheid buiten Boek 1 BW / 518
XV
Inhoudsopgave 13.2.7 A. B. C. D. E.
Taak en bevoegdheden curator / 519 Algemeen; relatie met de curandus / 519 Vertegenwoordiging in het gezondheidsrecht / 520 Vertegenwoordiging in het personen- en familierecht / 522 Het bewind van de curator; algemeen / 523 Het bewind van de curator; de van toepassing zijnde voogdij-bepalingen / 524 13.2.8 Kosten, beloning en toezicht / 524 13.2.9 Curatele en de Wet BOPZ / 525 A. Inleiding / 525 B. Onvrijwillige opneming / 526 C. (Dwang)behandeling en vrijheidsbeneming / 527 13.2.10 Einde taak van de curator / 529 13.2.11 Einde van de curatele, vervanging door mentorschap en/of beschermingsbewind / 530 13.3 Beschermingsbewind / 531 13.3.1 Grond; voorkeur boven curatele / 531 13.3.2 Instelling van het beschermingsbewind / 532 A. Het verzoeken van het bewind / 532 B. Procesrecht en omvang van het bewind / 532 13.3.3 De benoeming van de bewindvoerder(s) / 533 13.3.4 Positie van de rechthebbende / 534 13.3.5 Taak en bevoegdheden van de bewindvoerder / 534 13.3.6 Bescherming van derden te goeder trouw / 536 13.3.7 Toezicht, kosten en beloning / 537 13.3.8 Einde taak van de bewindvoerder en van het beschermingsbewind / 538 13.4 Mentorschap / 539 13.4.1 Totstandkoming en inleiding / 539 13.4.2 Grond; voorkeur boven curatele / 541 13.4.3 Instelling van het mentorschap / 541 A. Het verzoeken van het mentorschap / 541 B. Procesrecht / 542 13.4.4 De benoeming van de mentor / 542 13.4.5 Positie van de betrokkene / 544 13.4.6 Taak en bevoegdheden van de mentor / 544 A. Algemeen / 544 B. Vertegenwoordiging door de mentor / 545 13.4.7 Positie van derden / 546 13.4.8 Aansprakelijkheid, kosten, beloning en toezicht / 546 13.4.9 Einde van de taak van de mentor en van het mentorschap / 548
XVI
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 14 Afwezigheid en vermissing / 550 14.1 Inleiding / 550 14.2 Afwezigenbewind / 550 14.3 Vermissing / 553 14.4 Rechtsvermoeden van overlijden / 554 14.4.1 Procedure en verklaring / 554 14.4.2 Beperkende voorschriften / 556 14.4.3 Terugkeer van de vermiste of onjuistheid van in akte opgenomen datum van overlijden / 558 14.4.4 'Hertrouwen' staat van kinderen en gezag / 559 14.5
Vaststellen van overlijden in bepaalde gevallen / 560
Literatuur / 562 Jurisprudentieregister / 594 Trefwoordenregister / 621
XVII
