HELDER NUMMER 2 JAARGANG 1 JULI Katrina in de polder

HELDER NUMMER 2 • JAARGANG 1 • JULI 2006

Katrina in de polder

INHOUD INHOUD

4 Worstcasescenario: New Orleans in Nederland | 6 Rampenplannen: iedereen 3 liter water binnen 24 uur | 8 Oasen-directeur: ‘Den Haag moet maatregelen gaan nemen’| 10 Zwijndrecht: reconstructie van een calamiteit | 12 Burgemeester Alphen: ‘We mogen de risico’s niet negeren’ | 14 Nooit zonder drinkwater: de slimste redders in nood | 16 NWP-directeur in New Orleans: wat kunnen we leren van Katrina?

Colofon Helder is een uitgave van drinkwaterbedrijf Oasen www.oasen.nl | Aan dit nummer werkten mee Jeroen Schmaal (hoofdredacteur), Barbara Brian, Henk van den Einden, Rolf Hermsen, Hollandse Hoogte, Mark van der Schaaf, Brenda Scholten, Inge Sijpkens, Richard Vogel, Isabel Wasmus, Henk Wildschut, Martin Woestenburg | Eindredactie en vormgeving Total Identity bv, Amsterdam | Druk Crezée, Meerkerk HELDER 2|3

INTRO

W 4

8

10

12

einig is zo vanzelfsprekend als water uit de kraan. Maar rampen en vanzelf­ sprekend­heden staan op gespannen voet met elkaar. Als Nederland zou over­stromen – zie Suriname – of een Katrina over zich heen zou krijgen, is die vanzelfsprekendheid er dan nog steeds? Nee, zegt Oasen-directeur Alexander Vos de Wael in dit nummer. ‘Drink­water­bedrijven kunnen zo’n grote calamiteit niet alleen aan. Het kabinet moet met landelijke richtlijnen en maatregelen komen om catastrofen te vermijden.’ Deze Helder kijkt met open blik naar de toekomst en sluit niet de ogen voor schijnbaar onmogelijke situaties. Schijnbaar, ja. Het KNMI bracht onlangs een rapport uit met daarin de gevolgen van de mondiale klimaatverandering voor Nederland tot 2050: heviger neerslag en stijging van de zee­­­spiegel. In dit nummer worden vragen gesteld: hoe staat het met de voorbereidingen op calamiteiten, wat zijn de noodscenario’s, wat hebben we geleerd van Katrina? Iedereen in de branche ziet de noodzaak om erover na te denken, om te oefenen, om zoveel mogelijk voorbereid te zijn. En om de burgers een veilig gevoel te geven over hun drinkwater. Dat is nodig, getuige een onderzoek van Binnen­ landse Zaken (mei 2006). Nederlanders maken zich veel drukker over de dreiging van hoogwater en overstroming dan over terreur­aanslagen. Slechts 3 procent van de mensen die onder de zeespiegel wonen (driekwart van Nederland) blijkt zich echt te hebben voorbereid op een overstroming. Staatssecretaris Schultz van Haegen van Verkeer en Waterstaat reageer­de: ‘Het is goed dat de politiek ziet wat echt leeft onder de mensen: hoogwater en de bescherming ertegen.’ De redactie

14

16

HET KADER Tekst Rolf Hermsen • Foto Ben Sklar/ Magnum/ Hollandse Hoogte

New Orleans in Een Noord-Afrikaanse storm groeit uit tot cate­gorie-1-orkaan en waait Zuid-Spanje kapot. Andrea, zoals de orkaan wordt genoemd, blijkt richting Nederland te koersen. Een worstcase­ scenario dient zich aan.

O

p een warme dinsdagavond in augustus besluit Erwin Kroll zijn weerpraatje met een ‘schitterende’ satellietfoto van een Sahara-storm die boven de Middellandse Zee is beland. Spanje maakt zich op voor ruw weer. In Nederland is het einde van de hittegolf nog niet in zicht. Woensdag is de enorme stormschade in Zuid-Spanje het nieuws van de dag. De verwachting is dat de storm, inmiddels een categorie-1-orkaan en Andrea gedoopt, boven de Atlantische Oceaan zal uitrazen. Maar het loopt anders: een botsing met een ander extreem lagedruk­ gebied heeft tot gevolg dat Andrea in kracht toeneemt tot categorie 4-5, met windsnelheden tot boven de 265 kilometer per uur. De orkaan verandert van koers. Op vrijdagochtend bericht het KNMI dat Andrea binnen zestig uur de Nederlandse kust zal bereiken. De storm zal drie keer zo heftig zijn als de grootste storm die Nederland ooit heeft getroffen.

HELDER 4|5

Het vooruitzicht van een ‘Katrina in Nederland’ zorgt meteen voor grote verkeersstromen vanuit het westen richting Veluwe. Er wordt een Nationaal Crisis Centrum geïnstalleerd in Den Haag en de minister-president geeft evacuatieadviezen: ‘dringend’ voor Rotterdam, Amsterdam en Schiphol en ‘vrijwillig’ voor de rest van de Randstad, inclu­sief Den Haag. Chaos op alle uitvalswegen. De zater­dag wordt gekenmerkt door files, hitte en irritaties. Zondag zorgen de eerste waaiers van Andrea voor storm, regen en duisternis in Zuidwest-Nederland. Het is de aan­­kondiging van een nachtmerrie: het oog van de orkaan zal over Rotterdam trekken. De noodtoestand wordt afgekondigd. Maandag is de eerste rampdag. Andrea komt om 07.00 uur aan land bij Pernis als categorie-4-orkaan, met vloed­ golven van 6 meter hoog, een windsnelheid van 225 kilo­meter per uur en 110 millimeter neerslag per uur in een straal van 50 kilometer rond het oog. Rotterdam verandert razendsnel in een woud van verwrongen staalconstructies. In de Rijnmond woeden branden, grote schepen dobberen stuurloos rond. Ook Den Haag wordt zwaar getroffen. De Nationale Crisis Raad verhuist naar Apeldoorn.

op zoek naar achtergebleven dierbaren. Politie, marechaussee en leger proberen de chaos te bestrijden met checkpoints en versperringen. Dat lukt maar zeer gedeel­ telijk. Er zijn inmiddels vier distributiecentra opgezet in Breda, Soesterberg, Driebergen en Hilversum. De eerste voorraden arriveren daar in de loop van woensdag. Dan heeft Andrea het land verlaten en verwaait ten noordoosten van Denemarken. Donderdag bereiken chaos en ontreddering een hoogtepunt. De situatie in de Randstad is er een van openbare wanorde. Groepen jongeren trekken plunderend rond. Wie nog drinkbaar water heeft, loopt het meeste gevaar. Transporten met hulpmiddelen kunnen zich alleen veilig verplaatsen onder legerbegeleiding en bij daglicht. Vervuild Vrijdagmiddag komt de hulpverlening goed op gang. 1600 Vrachtwagens met noodvoorraden bereiken hun bestemmingen, vanuit Duitsland en Engeland arriveren Amerikaanse en Britse helikopters en transportvliegtuigen. Slachtoffers worden naar opvangcentra in België, Engeland en Duitsland gevlogen. Militairen blijken uiterst effectieve ordeherstellers in de steden. Er is weer enige communicatie mogelijk via satellietverbindingen. Aan de westkant

Nederland Weg is de stroomvoorziening. Alle communicatiemiddelen zijn uitgevallen. Er komt geen water meer uit de kraan. Naar schatting 600.000 mensen zijn uit de Randstad vertrokken. Voor de levens van grote aantallen achter­­ blijvers wordt gevreesd. De Veluwe en het oosten van het land zijn overbevolkt en onderbevoorraad. Er zijn nog geen opvangcentra operationeel. Maar het ergste moet nog komen: Andrea komt boven het IJsselmeer tot stilstand en behoudt veel van haar kracht door de warmte van het water. Pas dinsdagmiddag schuift de orkaan langzaam op in noordoostelijke richting. En ondertussen loopt de Randstad onder. Vanuit het IJssel­meer doorbreken golven van 3 meter hoog de dijken, geholpen door stormwinden van 145 km per uur en vergezeld van onophoudelijke, zware regen. Dinsdagnacht bereikt het water de binnenstad van Amsterdam, woensdagochtend staan alle steden in de Randstad onder water. Bronwater Overal water, maar niets te drinken. Het bronwater is het eerst op en al snel liggen de supermarkten er leeg en, door het uitvallen van de koeling, stinkend bij. Iedereen die kan probeert de Randstad te verlaten. Tegelijk komt er een stroom op gang in de andere richting van mensen

van het rampgebied draaien pompen en gemalen op volle toeren en met enig resultaat, maar het herstel van met name de oostelijke dijken verloopt moei­zaam. De Randstad zal nog lang onder een laag sterk vervuild water staan. De grootschalige verzorging van slachtoffers heeft nu absolute prioriteit. Het gaat om accommodaties, voedsel en water, water, water... ■ Bovenstaand scenario is gebaseerd op de reality fiction ‘Katrina in Neder­land, storm over Europa’ van prof. dr. Eelco H. Dykstra (Uitgeverij Banda, Kollum, 2006). In dit boekje wordt aan de hand van echte situation reports over de gevolgen van Katrina geschetst hoe zo’n ramp zich in Nederland zou kunnen voltrekken door de opwarming van het klimaat.

De Peiling Tekst Inge Sijpkens

Drinkwaterbedrijven en hun noodscenario’s

Iedereen 3 liter water binnen 24 uur

Van links naar rechts Robbert Wever, Evides Rob Kreutz, Evides Erik Oudenampsen, PWN Arnold van Kuijk, Hydron Flevoland

Bierfabrieken die enkel water produceren? In geval van nood is zelfs dat mogelijk. Specialisten aan het woord.

‘T

egenwoordig is drie uur zonder water voor veel mensen al een crisis,’ zegt Rob Kreutz, manager bestuursondersteuning bij Evides. Evides levert drinkwater in het zuidelijk deel van de provincie Zuid-Holland, in heel Zeeland en in het uiterste westen van Brabant. ‘Onze bedrijfstak is van oudsher georiënteerd op het 365 dagen per jaar en 24 uur per dag leveren van drinkwater. Dat noemen we leveringszekerheid: de continuïteit van de drinkwaterlevering waarborgen en garanderen. Als er een technisch probleem optreedt, moet het drinkwater via een andere leiding komen, via een ander bedrijf, of via andere waterbronnen.’

HELDER 6|7

Evides is goed voorbereid op dergelijke situaties en kan daardoor de kwaliteit en continuïteit van de waterlevering waarborgen. Bij een technische storing zit Rotterdam en omgeving dus nooit lang zonder drinkwater. Maar wat nu als door een ramp de kwaliteit van het drinkwater of de voorziening daarvan wordt aangetast? ‘De levering van nooddrinkwater is wettelijk vastgelegd. Binnen 24 uur moet 3 liter per persoon per dag worden verstrekt. Evides levert het water in grote waterzakken, de gemeenten distribueren het water bij de stembureaus,’ zegt Kreutz. Zijn collega Robbert Wever, operationeel coördinator bij crises, heeft bij Evides nog geen crisis meegemaakt waarbij de inzet van nooddrinkwater nodig was. Hij kan zich wel voorstellen hoe het er bij de distributiepunten aan toegaat. ‘Bij een ramp zijn mensen niet zo beleefd meer. Dan

staan ze vechtend rond de trucks om aan hun rantsoen te komen.’ Vandaar dat er bij Evides vier keer per jaar oefeningen plaatsvinden voor de verschillende rampscenario’s. Ook in een grote overstroming in Zeeland is voorzien, want, zo stelt Robbert Wever, ‘de distributieoplegger en watertanks kun je desnoods onder een helikopter hangen.’ Paniek Paniek is volgens Erik Oudenampsen, adviseur crisismanagement bij waterbedrijf PWN, het ergste rampscenario voor Nederland. ‘Mensen hebben een groot vertrouwen in onze drinkwatervoorziening. Als dit vertrouwen wegvalt, kan dit grote effecten hebben op de nooddrinkwatervoorziening. Er spelen psychologische effecten mee waarop je je als drinkwaterbedrijf moeilijk kunt voorbereiden.’ De drinkwaterbedrijven zullen elkaar

routinewerk. Oudenampsen vindt dat de drinkwaterbedrijven onmogelijk alles kunnen voorzien. ‘Nederland is goed voorbereid op hoog water. Toch is er nooit gekeken naar een scenario waarbij een dijkdoorbraak een enorme schade aan het drinkwaterleidingnet veroorzaakt. Crisis­ management is tenslotte niet meer of minder dan goed voorbereid improviseren.’

in geval van nood ondersteunen in de nooddrinkwatervoorziening. Daarvoor bestaan veel dwarsverbanden tussen waterbedrijven, zoals tussen PWN en Waternet in Amsterdam. Het gaat dan onder meer om de koppelingen in de netten. Ook de samenwerking met de gemeenten is erg belangrijk, want de drinkwaterbedrijven zijn weliswaar verantwoordelijk voor de

levering van nooddrinkwater, de gemeente draagt zorg voor de distributie aan burgers. Oudenampsen: ‘De laatste jaren is hard gewerkt aan een goede voorbereiding op noodscenario’s voor deze samenwerking. Komend najaar staat er een oefening in Beverwijk op het programma waarbij de nadruk ligt op de gedeelde verantwoordelijkheid van PWN en de gemeente.’ Oefenen blijft belangrijk, want hoewel drinkwaterbedrijven flexibel kunnen reageren op storingen, is de inzet van nooddrinkwater geen

Tsunami ‘Als een megaramp Nederland treft, houd ik mijn hart vast. Dat is een rampscenario waar je je niet op kunt voorbereiden. Dan krijgt het hele land ook een andere dynamiek waarbij de bierfabrikant bijvoorbeeld geen bier meer maakt, maar overgaat op de productie van water.’ Arnold van Kuijk, crisismanager bij Hydron Flevoland, vindt echter wel dat de drinkwaterbedrijven beter zijn voorbereid dan men denkt. ‘Mensen kennen hun vak en weten wat ze moeten doen. We kunnen daarnaast ook heel goed improviseren, waardoor veel dingen in de praktijk goed zullen gaan.’ Rampscenario’s zijn er volgens Van

Kuijk genoeg, bijvoorbeeld als er een komeet op Nederland neerkomt, of een natuurramp Nederland treft. ‘Op grote lekkages zijn we voorbereid, maar als Nederland wordt getroffen door een tsunami dan is het anders. Maar daar is volgens mij geen enkel land op voorbereid,’ aldus de crisismanager. Daarom is ook volgens Hydron Flevoland oefenen voor een crisis­situatie zo belangrijk. ‘Je oefent voor iets waarvan je hoopt dat het nooit gebeurt. We hebben de ervaring in huis voor het repareren van een groot lek. Maar bij de uitrol van een nooddrinkwaterdistributiepunt is dat anders. Dat staat ver af van de dagelijkse praktijk en is daarom juist zo belangrijk om te oefenen.’ Ook intern oefent het drinkwater­ bedrijf regelmatig. Zo houdt Hydron Flevoland jaarlijks een oefening voor de interne crisisorganisatie en worden er verschillende bereikbaarheidsoefeningen georganiseerd. ‘Vijftig van onze honderd werk­nemers hebben een mobiele telefoon. Dit zijn de mensen die betrokken zijn bij de crisisorganisatie. In principe moet iedereen op elk moment altijd bereikbaar zijn.’ ■

‘Ze staan vechtend rond de trucks om aan hun rantsoen te komen’

VOLGENS Tekst Martin Woestenburg • Foto Henk Wildschut

lijks meer voorstellen wat er is gebeurd.’ Is Oasen voorbereid op zo’n ramp? ‘Nee. We hebben in 1993 en 1995 de zuiverings­ installatie bij HardinxveldGiessendam moeten ont­ruimen omdat de dijken van de Merwede en de Lek op springen stonden. Toen hebben we wel nagedacht: wat betekent het nu als de polders onder water komen te staan? Op dit moment valt de drinkwatervoor­ ziening automatisch uit als het water 60 centi­meter boven het maaiveld staat. Maar is 60 juist? Of moet het een meter zijn? We weten het niet.’ Er zijn geen richtlijnen wat een drinkwaterbedrijf moet doen in zo’n geval? ‘Er is zelfs nooit over gesproken. En het gaat verder dan dat. We hadden in april van dit jaar een stroomuitval in de Alblasserwaard. Nu hebben we altijd noodaggregaten die automatisch aanslaan in zulke gevallen, maar je moet ook mensen naar je

D rinkwaterbedrijven zijn niet voorbereid op een ramp als Katrina, stelt Oasen-directeur Alexander Vos de Wael. Hij wil landelijke richtlijnen, want zijn drinkwaterbedrijf kan zo’n ramp niet alleen aan. ‘Den Haag moet maatregelen nemen.’

Wat gebeurt er als een ramp als Katrina Nederland treft? ‘Dan zitten we hier op de derde verdieping nog wel droog, maar buiten staat het water 4 meter hoog. Ik herinner me de watersnoodramp van 1953 nog goed, al woonden we in Den Haag. Er was bij ons een garagedeur uit de sponning gewaaid, en mijn vader moest door een raampje naar binnen kruipen. Die ramp heeft geleid tot een jarenlange discussie, en uiteindelijk tot de Deltawerken. Dat is vijftig jaar geleden, maar je kunt je eigenlijk nauweHELDER 8|9

installaties kunnen sturen. Bleek dat alle spoorbomen waren gesloten door de storing. Dan zie je dat onze mensen in het verkeer vastlopen. Zulke dingen kun je van tevoren niet bedenken.’ Wat kan Oasen doen? ‘In het geval van een grootschalige calamiteit moet je als drinkwater­ bedrijf laten zien dat je er staat. Dan moet je als organisatie 24 uur per dag in de benen. Je moet controleren of het net goed werkt, of het water veilig is, enzovoort. Dat houden we met de huidige personele bezetting wel vier dagen vol,

‘Oasen kan een ramp niet in zijn eentje aan’ maar als het weken duurt, hebben we daar niet voldoende mensen voor.’ Dan neemt u toch meer mensen aan? ‘We zijn de afgelopen jaren juist bezig geweest om het werk met minder mensen te doen en meer uit te besteden. Het water moet goedkoper, dat is nu de discussie. Niemand vraagt zich af wat we doen als er een calamiteit komt. Als

Oasen in zijn eentje maat­ regelen neemt, gaan de mensen zeggen: wat is dat water van Oasen toch duur. Daar worden we op afgerekend.’ Oasen kan een ramp als Katrina niet in haar eentje het hoofd bieden. ‘Een ramp komt nooit alleen. Kijk wat er gebeurde in de Alblasserwaard. Daarom kunnen we het als drinkwaterbedrijf ook niet in ons eentje aan. Er moet een landelijke richtlijn komen. Het is onze plicht om de zorg die we hebben over eventuele rampen te signaleren, maar maatregelen moeten door Den Haag worden genomen. Dan zorgen wij wel dat we onze organisatie daaraan aanpassen. In de politiek wordt veel gepraat over de lessen van Katrina, over wat er zou moeten gebeuren in Nederland, maar over de drink­ watervoorziening lijkt niemand zich zorgen te maken. Terwijl dat juist bij zulke rampen een essentiële voorziening is.’ Maar kost dat geen geld? ‘Als de politiek besluit om landelijke richtlijnen vast te stellen, dan is het ook maatschappelijk geaccepteerd dat drinkwater iets duurder wordt. De Deltawerken kostten ook geld. Eind dit jaar moeten we voldoen aan nieuwe eisen voor de veiligheid, die als gevolg van 11 september zijn vastgesteld. Dat gaan we halen, en zo kunnen we ons ook voorbereiden op zoiets als Katrina. Maar dat moeten we samen doen met bijvoorbeeld politie, brandweer en andere nutsvoor­ zieningen.’ ■

Alexander Vos de Wael

‘Niemand maakt zich zorgen om de drinkwatervoorziening’

WATERDICHT Tekst Rolf Hermsen m.m.v. Isabel Wasmus • Illustratie Richard Vogel

Zwijndrecht zonder water Een spanningsdip van minder dan een seconde zorgde in november 2005 voor de grootste storing in de drinkwatervoorziening van Oasen sinds minstens vijftien jaar. Zwijndrecht en een deel van Hendrik-Ido-Ambacht zaten twee uur zonder water en nog drie dagen daarna moesten de bewoners het water koken voor consumptie, om het risico van bacteriële maag- en darminfecties uit te sluiten. Ongemakkelijk voor de inwoners van Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht, problematisch voor de tandartsen, verzorgings­tehuizen en het lokale ziekenhuis. Een reconstructie. Vrijdag 18 november 18.34 uur De netspanning in Hendrik-Ido-Ambacht en Zwijndrecht valt kortstondig weg. De spanningsdip is te kort om het noodstroomaggregaat in te schakelen, maar lang genoeg om de filtraatpompen van de waterzuiveringsstations in Hendrik-IdoAmbacht en Zwijndrecht in storing te laten vallen. Beide stations geven tegelijkertijd een alarm door aan een medewerker. Zijn pieper kan maar één signaal tegelijkertijd binnenhalen: dat van HendrikIdo-Ambacht. Daar schakelt hij de pompen weer in – probleem opgelost. Maar het alarm van station Zwijndrecht blijft verder stil en de pompen werken niet meer. De stroomuitval veroorzaakt een kettingreactie van storingen die onopgemerkt blijven. De waterkelders worden daardoor die nacht niet meer bijgevuld.

Zaterdag 19 november 08.45 uur Zwijndrecht wordt wakker. De kranen gaan open en na korte tijd vallen de waterkelders droog. Met de watervoorziening valt ook de druk op het leidingnet weg. Medewerkers van Oasen merken dat er geen water uit de douche komt en vertrekken meteen van huis naar het station waar alles in storing blijkt te staan. Oasen wordt letterlijk platgebeld door klagende klanten, terwijl in het station hard wordt gewerkt aan een noodoplossing. 10.15 uur Op Radio Rijnmond waarschuwt een woordvoerder van Oasen: als er weer water uit de kraan komt, kan dat door de tijdelijke onderdruk in het leidingnet vervuild zijn met grondwater. Daarin kunnen bacteriën voor­komen die mogelijk maag- en darmstoornissen veroorzaken. Bij de lokale supermarkten stijgt de verkoop van bronwater. 10.30 uur De inspanningen in het station hebben resultaat – er komt weer water uit de kraan. Oasen besluit tot een kookadvies: wie alle risico wil vermijden moet het kraanwater koken voor gebruik. Het advies wordt meteen op de website gezet. 11.10 uur Allerlei instanties en kwetsbare instellingen zoals het ziekenhuis en zorgcentra worden telefonisch gewaarschuwd. 12.30 uur Een door Oasen opgestelde huisaan-huisbrief arriveert bij de gemeente.

13.44 uur Het eerste officiële persbericht gaat de deur uit. 14.40 uur Via geluids­ wagens wordt het kook­ advies verspreid. Bewoners slaan nu massaal bronwater in – morgen zijn de winkels immers dicht. De supermarkten laten op de valreep extra voorraden aanrukken. 15.00 uur De eerste watermonsters komen aan in het laboratorium in Utrecht. Pas als die schoon worden verklaard, kan het kookadvies worden ingetrokken. Voor de analyse staan drie dagen. 16.00 uur Drie minuten nadat de gemeente zijn goedkeuring geeft, komt de verspreiding van de huis-aan-huisbrief op gang. Om 23.00 uur die avond zijn alle 22.000 huishoudens voorzien. In de brief staat behalve het kook­advies de aankondiging dat komende dinsdag om 12.00 uur meer nieuws zal volgen. Het callcenter wordt met dezelfde infor­ matie gebrieft. 19.30 uur RTL Nieuws bericht over de toestand in Zwijndrecht en HendrikIdo-Ambacht, om 22.00 uur gevolgd door het NOS Journaal. Zondag 20 november 14.00 uur Na overleg met de tandartsengroep adviseert Oasen tandartsen die hun spoelinstallatie rechtstreeks op de waterleiding hebben aangesloten, en dat zijn de meesten, de behandelingen tot nader order te staken. Ook is er telefonisch contact met het ziekenhuis. Dat gaat rechtstreeks bronwater afnemen van Bar-le-Duc.

Maandag 21 november 8.00 uur Veel mensen die net in het grensgebied wonen of die geluidswagens slecht hebben verstaan bellen Oasen. Een aantal straten heeft kookadviezen ontvangen die dat niet hadden moeten krijgen en andersom. Kookadviezen worden nabezorgd door de gemeente. 12.00 uur De verkoop van bronwater piekt. Na de schaarste van het weekend is er nu volop bronwater te koop. Het vliegt de winkels uit. Dinsdag 22 november 12.00 uur Er zou meer bekend zijn over het kookadvies, maar de uitslagen van het monsteronderzoek laten op zich wachten. Er volgt weer een piek in het telefoonverkeer. Circa duizend bellers krijgen via een bandje te horen dat om 15.30 uur meer nieuws volgt. 15.30 uur De monsteruitslagen zijn bekend. Het kookadvies wordt opgeheven, behalve voor één wijkje en één los adres, een school. De daar genomen monsters lijken niet helemaal schoon te zijn. Donderdag 24 november 16.45 uur Ook voor de laatste negentien straten wordt het kookadvies opgeheven. Voor de school blijft het nog van kracht tot 12.00 uur de maandag daarop.

Evaluatie Hoofdoorzaak: stroomstoring in het openbaar net gevolgd door een niet werkende alarm­doormelder. De stroom viel weg bij twee water­zuive­ ringsstations. Beide stuurden een alarmsignaal naar de wachtdienst, maar die kon maar één signaal tegelijk ontvangen, blijkt achteraf. Het signaal van Zwijndrecht kwam niet door. Het alarmsignaal had zich moeten herhalen, maar dat gebeurde niet – het functioneerde dus niet naar behoren. Gevolgen: ongemak en ‘gevoe­lens van onveiligheid’. Uiteindelijk zijn er geen ziekte­­verwekkers in het drinkwater gevonden. De huisartsen meldden dan ook geen toename van maagen darmklachten. Supermarkteigenaren hebben geklaagd dat ze te laat werden ingelicht. Zij zijn door Oasen gewezen op de prioriteiten in een situatie als deze. Ook de Voedsel en Warenautoriteit gaf aan dat ze een volgende keer gebeld wilde worden. Belangrijkste conclusie: de medewerkers van Oasen en de gemeenten Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht hebben de storing goed aangepakt – de watervoorziening was snel hersteld en ook daarna is er voortvarend gewerkt. Maar de voorbereiding op een situatie als deze schoot op sommige punten tekort; de brief met het kookadvies, bijvoorbeeld, had enkele uren eerder bij de bewoners kunnen liggen. En de telefooncentrale kon het aantal bellers niet aan. Maatregelen: het meldalarm is vervangen en er is een back-up systeem geïnstalleerd op alle stations van Oasen. Er liggen nu 50.000 voorge­ drukte kookadviezen klaar en er zijn betere afspraken gemaakt, zowel intern als met externe partijen, over de rol­­verdeling in soortgelijke gevallen. De bereikbaarheid van het callcenter wordt nog geëvalueerd. Het klanteninformatiesysteem is verbeterd, zodat vitale klan­ten makkelijker geselec­ teerd en gebeld kunnen worden.

SAMENWERKING Tekst Mark van der Schaaf

Burgemeester Alphen pleit voor bewustwording

‘We mogen de risico’s niet negeren’ Nico Schoof, burgemeester van Alphen aan den Rijn, maakt zich geen illusies. Als Katrina over Nederland zou razen, wordt het een drama. ‘De overheid moet niet pretenderen dat ze op tijd miljoenen mensen kan evacueren.’

Burgemeester Nico Schoof

HELDER 12|13 1|2

R

isicobeheersing heet het in de politiek. En veiligheidsketen, of het ‘inweven’ van veiligheidsaspecten in verschillende beleidsterreinen. Veiligheid dicteert menig beleid. Maar tussen alle sociale veiligheid, criminaliteit en verkeersaandacht groeit ook de zorg voor water. Zeker in Alphen aan den Rijn, waar gemeente en hoogheemraadschappen – en op hoger vlak Rijkswaterstaat – het dreigende water in beleid gieten. Bij die laatste

twee ligt ook de meeste verantwoordelijkheid, stelt burgemeester Nico Schoof: ‘Zij moeten zorgen voor onze droge voeten. Daar zijn ze zich al lang van bewust, maar door de overstroming van de rivieren enkele jaren terug en een ramp als Katrina is dat weer urgent geworden.’ Dijkdoorbraak Het is hard nodig te beseffen dat water niet altijd te temmen is, zegt Schoof. ‘De hele wereld verbaast zich erover dat wij 5 meter onder de zeespiegel leven, maar wij maken ons er niet druk om. Dat moet veranderen. We mogen de risico’s niet negeren.’ Die risico’s zijn er zeker. Een dijkdoorbraak is reëel, met als gevolg overstroming, paniek, vluchtende mensen, congestie op de wegen en de onmogelijke taak om al die mensen te evacueren, naar... ja, waar naartoe? Een ramp is omgeven met vragen. Schoof: ‘We moeten leren accepteren dat het een drama wordt. Als overheid moeten wij dan ook niet pretenderen dat wij op tijd miljoenen mensen kunnen evacueren. We kunnen wel werken aan het voorkomen van rampen, dus zorgen voor sterke dijken, betere waterhuishouding, enzovoort. Je ervan bewust zijn dat er rampen kunnen gebeuren, is belangrijk.’

Burgemeester Ries Jansen van Krimpen aan den IJssel

Alternatief systeem Krimpen aan den IJssel heeft waterkwaliteit hoog in

Nooddrinkwater Dat bewustzijn is ook een regionaal bewustzijn, vindt Schoof. Het rampenplan voor Alphen is onderdeel van een regionaal plan, dat geregeld wordt geoefend met bestuurlijke centra en hulpdiensten. Wie daarin welke taken heeft, is duidelijk. Schoof: ‘Het primaat ligt bij de hoogheemraadschappen en Rijkswaterstaat. Zo gaan wij als gemeente geen overloopgebieden aanwijzen. Daarin zijn we volgend.’ Daarom ook legt Schoof de verantwoordelijkheid voor de nooddrinkwatervoorziening nadrukkelijk bij Oasen. ‘Dat is het enige wat ze moeten doen: voorzien in nooddrinkwater. Wij rekenen erop dat Oasen als professionele organisatie adequaat optreedt in geval van een ramp. Ik ga ervan uit dat ze een goed plan hebben dat ze bij meerdere gemeenten gebruiken. Elk jaar oefenen vind ik niet nodig. Daarbij, de oefening die we deden verliep zeer goed. Die garantie hebben we als gemeente nodig. Meer verlangen we niet.’ ■

het vaandel staan. De gemeente heeft samen met het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard een Stedelijk Waterplan ontwikkeld. Dit plan voorziet in schoner en gezonder water. Ook zorgt dit plan ervoor dat er minder wateroverlast is. Verder oefent de gemeente – met burgemeester Ries Jansen voorop – regelmatig noodsituaties op drinkwater­­ gebied. Als drinkwater langer dan 24 uur niet meer via het normale leidingnet geleverd kan worden, treedt er een alternatief drinkwatersysteem in werking. Daarbij  worden op centrale plekken in woonwijken (per 2500 inwoners) grote waterzakken geleverd. Inwoners kunnen daar 3 liter water per persoon per dag halen. Hoewel de uitvoering van dit plan bij de gemeente ligt, helpt Oasen bij het opstellen en onderhouden ervan. Hiertoe houdt Oasen tweemaal per jaar een oefening in de gemeenten om de praktische vaardigheden op peil te houden. Ook burgemeester Ries Jansen was aanwezig bij zo’n oefening. Op de website www.oasen.nl vindt u een interview met hem over het nut en de noodzaak van deze oefeningen.

IN UITVOERING Tekst Inge Sijpkens • Illustratie Richard Vogel

Slootwater met een rietje Het water komt tot het plafond van uw woonkamer, de elektriciteit is uitgevallen, de kraan doet niets. Maar ú hebt gewoon drinkwater.

HELDER 14|15

Redder in nood Een lichtgewicht redder in nood. Met het waterfilterende rietje kunt u zo water drinken uit de sloot. Schadelijke stoffen en nare deeltjes blijven achter in het filter, als de deeltjes tenminste niet te klein zijn. http://giardiaclub.com/survival-water-filter-straw/ index.php

Gechloreerd water Niet echt lekker en het kan bij langdurig gebruik slecht zijn voor de gezondheid. Chloor toevoegen aan water is in geval van nood echter altijd een uitkomst. Een chlooroplossing is makkelijk te verkrijgen in Nederland en doodt vrijwel alles in het water. Te koop bij sportwinkels, campingstores en drogisterijen, vaak in de vorm van waterzuiveringstabletten.

Zuiverende bidon De waterzuiverende bidon ontdoet water snel van schadelijke stoffen en u kunt hem meer dan eens gebruiken. Een geïmpregneerd filter in de bidon houdt ongezonde deeltjes in het water tegen en pakt giftige stoffen en andere vervuilers aan. Wat overblijft is veilig en lekker drinkwater, aldus de fabrikant. http://giardiaclub.com/water-bottle-filter/index.php

Lekker buitje Makkelijk, praktisch en gratis, regenwater opvangen in een bak. Als er vieze stoffen in de lucht zaten, dan zitten ze nu in het regenwater. Het is daarom aan te raden het water te filteren voordat u het drinkt. Op de website ziet u hoe u dat kunt doen. http://www.baproducts.com/rainwatr.htm

Uit de fles Misschien iets minder goed dan water uit de kraan, maar eenmaal in de fles is het goed afgesloten van kwalijke invloeden van buitenaf. Uiteraard heeft u een flinke voorraad koel en donker opgeslagen in de kelder. Een voorraad die u als de wiedeweerga moet verplaatsen naar de tweede verdieping!

Vuurtje stoken

Disclaimer Als drinkwaterbedrijf kan Oasen op geen van de hier genoemde pro­­d­uc­ten het stempel ‘goed­ gekeurd’ zetten. Voor dit artikel hebben we gebruikgemaakt van de productomschrijvingen van de fabrikanten. We hebben de middeltjes niet onderzocht en weten ook niet of ze echt werken. Let er hoe dan ook op dat het water dat u drinkt behalve vrij van giftige stoffen ook vrij is van bacteriën. Dat kan door het water drie minuten door te koken of met behulp van een lichte chloordosering, bijvoorbeeld via waterzuiveringstabletten.

Waarschijnlijk het oudste redmiddel, maar ook nog steeds één van de effectievere. Wat u nodig hebt is een pannetje en een plek waar u relatief veilig een vuurtje kunt maken. Alhoewel het gekookte water vaak troebel blijft, zijn alle bacteriën dood. Gifstoffen krijgt u er echter niet uitgekookt.

Voor hergebruik Drink nooit urine! Deze waarschuwing in de ‘Collins gem SAS Surival Guide’ neemt u waarschijnlijk graag ter harte. Gedistilleerde urine kan echter wel drinkwater produceren. U kunt uw urine hergebruiken door het te laten verdampen onder bijvoorbeeld een zeildoek. De condens die op het zeildoek achterblijft, kunt u zonder gevaar voor uw gezondheid drinken. ■

INTERVIEW Tekst Brenda Scholten

Kunnen wij dat, zo veel mensen evacueren?

‘Z

Jeroen van der Sommen directeur NWP (Netherlands Water Partnership), was in maart in New Orleans. Hij maakte deel uit van een missie onder leiding van Melanie Schultz van Haegen, staatssecretaris van Verkeer & Waterstaat. Doel: wat kan Nederland leren van Katrina?

HELDER 16

even maanden na Katrina. En nog steeds zo’n onvoorstelbare puinhoop. Natuurlijk had ik de beelden op tv gezien, natuurlijk weet ik wat de kracht van water is, maar toch, het was zo veel erger dan ik had verwacht. Indrukwekkend. Veel straten uitgestorven, overal puin, geen stroom, huizen op auto’s, auto’s op huizen – wijk na wijk. Het persoonlijke leed was nog zichtbaar in die lege, doodse straten. Overal zag je stille getuigen op de huizen: mobiele nummers, kreten als ‘Suzan, where are you?’. De schaal van de verwoesting was gigantisch. Het is een wonder dat er zo weinig doden zijn gevallen, vooral dankzij de efficiënte evacuatie van zo’n anderhalf miljoen mensen. Dat hebben de Amerikanen goed aangepakt. Hoewel al dat puin een andere indruk wekt, gebeurt er nu van alles. De overheid is druk bezig de dijken te herstellen tot het niveau van voor Katrina. Verder moeten er harde noten gekraakt worden, want er moet antwoord komen op de vraag: wat voor beschermingsniveau wil je kunnen garanderen? Hoe? En wat wil je daaraan uitgeven? Daarbij kijken de overheden niet alleen naar New Orleans, maar naar het hele hurricanerisicogebied aan de oostkust. Er wordt gewerkt aan een masterplan. Dat is een ontzettend complex proces, want er zijn verschillende staten bij betrokken. Hoe organiseer je dat? Pas als de partijen het eens zijn over zo’n plan, kan de wederopbouw van start. Natuurlijk koppel je steeds terug naar de Nederlandse situatie. Hoe voeren wij grote hoeveel­ heden puin af? We zagen tot onze verbazing dat zelfs de gemalen van New Orleans onder water stonden. Staan onze gemalen wel op veilige plekken? En zo veel mensen evacueren, kunnen wij dat? De inwoners van New Orleans, gewend aan orkanen, wisten over het algemeen hoe ze zich moesten voorbereiden op het natuurgeweld. Nederlanders zijn zich ervan bewust dat ze onder de zeespiegel leven, maar weten zij hoe ze moeten handelen als er een overstroming dreigt? Moeten we daar niet eens aandacht aan besteden? De Amerikanen keken vanaf het begin naar Nederland: hoe doen jullie dat, leven onder de zeespiegel? Hoe komen jullie aan zo’n hoog beschermingssniveau? Wat is jullie specifieke kennis? Dat is de winst van Katrina: op basis van wederzijds begrip wisselen we nu intensief ervaringen en kennis uit. We erkennen en herkennen over en weer problemen en ervaringen. Dat is mooi. Daar komen zakelijke contacten uit voort, maar daar is vooral veel van te leren. Zowel voor de Amerikanen als voor ons.’