Open dagen in de polder. Groot Rondje Zuidlaardermeer. Schotten in Groningen. Herfst e jaargang nummer 3

Herfst 2006 22e jaargang nummer 3

Open dagen in de polder Groot Rondje Zuidlaardermeer Schotten in Groningen

Het Groninger Landschap kwartaalblad van de Stichting Het GroningerStichting Landschap

© KINA

Seizoen in beeld

Drie jaar jaren geleden heeft de Stichting Het Groninger Landschap vlakbij de Coendersborch een ecologische verbindingzone aangelegd tussen het Coendersbosch en het Dwarsdiep. Afgelopen zomer bloeide in deze zone de gevlekte orchis en dat is een mooie opsteker voor deze natuurstrook. De gevlekte orchis is een zeldzame en beschermde plant die het best gedijt op humusrijke, zandige bodems.

Golden Raand herfst 2006

In dezelfde verbindingszone is deze zomer de grote ratelaar gezien. De plant heeft een voorkeur voor natte graslanden en parasiteert op gras. De ratelaar groeit met de wortels in het gras en weet zo voedsel te onttrekken. De plant dankt haar naam aan de zaden die na de bloeitijd bij beweging een rammelend geluid maken in de verdroogde kelkbladen.

© KINA

© KINA

© KINA

Paddestoelentijd! In de herfst duiken ze in alle soorten en maten weer op. Vorig najaar werd bij het Iwema Steenhuis de mooi gevormde aardster gezien. De paddestoel met de opvallende kraag kan een diameter bereiken van vijftien centimeter. Hopelijk laat deze stuifzwam zich ook dit jaar weer zien. In de gebieden van de Stichting Het Groninger Landschap worden dit najaar diverse paddestoelenexcursies gehouden, onder andere op landgoed De Ennemaborgh en bij de Schans Bourtange.

Bij het Iwema Steenhuis is afgelopen zomer een broedende kramsvogel waargenomen. Dat het een broedgeval betreft is bijzonder, omdat we deze vogel vooral kennen als trekvogel die in Nederland alleen overwintert. Broeden doet hij doorgaans in Duitsland, Polen en Rusland, waar de vogel in grote kolonies leeft. De kramsvogel zoekt graag bosranden op. Ook een houtsingel is een prima verblijfplaats.

Foto: Klaas Huizenga

Polder Breebaart op TV

De leerlingen speelden de legende van Bernlef & Liudger na. Op de omslag: in de Westerbroekstermadepolder Foto: Omke Oudeman

Martijn Krabbé en cabaretier Howard Komproe interviewen Hiltje Zwarberg in polder Breebaart.

Opening Helwerder Wierden

Kalender 2007, nu bestellen!

Op woensdag 17 mei openden de Stichting Het Groninger Landschap en Landschapsbeheer Groningen de Helwerder Wierden bij Usquert. Helwerd is sinds 1970 in eigendom van de Stichting Het Groninger Landschap en is zowel landschappelijk als cultuurhistorisch een bijzondere wierde. Volgens de overlevering werd hier de blinde, heidense bard Bernlef bekeerd door de prediker Liudger. Om de bijzondere waarden van de Helwerder Wierden te versterken en deze beter voor bezoekers toegankelijk te maken, heeft Landschapsbeheer Groningen de beplanting gesnoeid en een parkeerplaats aangelegd. Ook is er een korte wandelroute uitgezet en zijn er een bankje en informatiepanelen geplaatst. De werkzaamheden vielen in het kader van het project Landschappelijk Herstel Wierden dat Landschapsbeheer uitvoert in opdracht van de provincie Groningen. Burgemeester van de gemeente Eemsmond, de heer mr.drs. G.D. Renkema en leerlingen van de Openbare Basisschool uit Usquert verrichten samen de openingshandeling.

Hij is er weer: de kalender van de Stichting Het Groninger Landschap en de Stichting Oude Groninger Kerken. Deze keer met prachtige foto’s van Harry Cock, de fotograaf die landelijke bekendheid geniet, onder andere door zijn landschaps- en architectuurfotografie. De foto’s van de kalender zijn ook los te bestellen en u kunt ook een set ansichtkaarten kopen. Meer informatie vindt u in de brief bij deze Golden Raand. Voor Beschermers kost de kalender € 10,-. Niet-Beschermers betalen € 11,50. De verzendkosten bedragen € 6,10. Gebruik bijgevoegde acceptgiro om de kalender te bestellen.

Foto: Harry Cock

Foto: Omke Oudeman

Op vrijdag 9 juni snorden de TVcamera’s in de polder Breebaart bij Termunten. Er werden opnamen gemaakt voor een documentaire voor de landelijke televisie. De documentaire wordt gemaakt door de Nationale Postcode Loterij in samenwerking met de Stichting Het Groninger Landschap en de provinciale Landschappen. Presentator en Postcode Loterijambassadeur Martijn Krabbé en cabaretier Howard Komproe laten in de documentaire onder andere zien hoe prachtig polder Breebaart is geworden. Het is sinds de inrichting in 2001 veranderd in een paradijs voor vele wadvogels. De Nationale Postcode Loterij maakte met financiële steun het project mede mogelijk. De documentaire wordt later dit jaar uitgezonden.

Stichting Het Groninger Landschap

tekst Siep Huizinga foto’s Omke Oudeman

Een oppepper voor Inrichting Kropswolderbuitenpolder en Westerbroekstermadepolder voltooid In het jaar dat zij haar 70-jarig jubileum viert, voltooit de Stichting Het Groninger Landschap het omvangrijkste natuurproject uit haar bestaan. De Kropswolderbuitenpolder en de Westerbroekstermadepolder zijn klaar om afwisselend onder water gezet te worden en om weer droog te vallen. De natte natuur krijgt een oppepper ter grootte van maar liefst 500 hectare. Op 7 en 8 oktober organiseert de Stichting Het Groninger Landschap twee open dagen. Golden Raand neemt een kijkje in de polders aan de hand van zes vragen en antwoorden.


natte natuur 1 Inrichten, wat is dat eigenlijk?

Groninger Landschap maakt de Kropswolderbuitenpolder en de Westerbroekstermadepolder weer nat voor vogels, vissen en planten.

Het inrichten van natuurgebieden betekent: de juiste voorwaarden scheppen zodat de natuur zich optimaal kan ontwikkelen. Voor de Kropswolderbuitenpolder en Westerbroekstermadepolder heeft de Stichting Het Groninger Landschap gekozen voor natte natuur. Het doel is om van beide polders een moerasgebied te maken. Veel ondiep water, natte graslanden, riet en hier en daar een struik; zo zullen de beide polders er in de nabije toekomst uit gaan zien. 2 Wat is er veranderd? Er is veel gegraven: maar liefst 288.000 m3 grond is er verzet. De Stichting heeft de lagere delen nog dieper gemaakt. Op sommige plaatsen is de bovenlaag van de landbouwgrond verwijderd. Het graafwerk heeft geleid tot een open stelsel van watergangen, plassen en natte graslanden. Verder heeft de Stichting waterinlaten geplaatst en twee oude gerestaureerde windmolens neergezet, de Koetze Tibbe en de Putter. De molens pompen water vanuit de polders het Foxholstermeer in en zij zorgen het hele jaar door voor een continue, lichte waterstroom. 3 Waarom moeten de polders weer nat worden? Het Zuidlaardermeer en de Hunze zetten vroeger hele stukken land onder water, vooral in de winter. Tot laat in het voorjaar bleef het nat. Die natte delen waren een paradijs voor vogels en vissen. Er groeide veel riet waarin moerasvogels konden schuilen en broeden. In de slikkige, onbegroeide oevers konden steltlopers hun voedsel vinden. In de ondiepe meanders, plassen en kreken konden vissen paaien en opgroeien.Ten gunste van landbouw en bewoning hebben we - net als in de rest van Nederland - dijken en gemalen geplaatst om het water te weren en sneller af te voeren. Natte oeverlanden veranderden in droge polders. De Stichting Het

Polders ook voor waterberging Toen de Stichting Het Groninger Landschap de plannen voor de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder ontwikkeld had, wilden de provincie Groningen en waterschap Hunze & Aa’s graag meedoen met het project. Zij zochten een gebied voor het bergen van water bij extreme wateroverlast. Directe aanleiding daarvoor was de extreem hoge waterstand in 1998. Toen werd de dijk van de Westerbroekstermadepolder doorgestoken om het vele water kwijt te kunnen. Destijds was het een noodscenario, nu zijn beide polders structureel geschikt gemaakt voor het inlaten van een grote hoeveelheid water. Langs de beide polders is een calamiteitenkade gebouwd. Er kan tot maximaal vier miljoen kubieke meter water ingelaten worden. Volgens berekening zal waterberging in de polders gemiddeld eens in de dertig jaar nodig zijn.


Natte natuur ontwikkelen is iets anders dan een natuurgebied even vol laten lopen met water. De Stichting helpt de natuur een handje door de waterstanden te laten variëren: ’s winters staat het grootste deel onder water, ‘s zomers vallen grote delen droog. Een klein deel zal altijd droog blijven, een ander deel zal juist altijd onder water staan. Bij het uitgraven van de polders zijn de verschillende dieptes nauwkeurig uitgemeten. Die variatie in waterstanden heet dynamiek. In de beide polders wordt dynamiek bereikt door het water gecontroleerd in te laten stromen vanuit het Drentse Diep. Dat gebeurt met name in de herfst. In het voorjaar zakt het water weer. 5 Waarom is dynamiek zo belangrijk? Dynamiek leidt onder andere tot slikkige oevers. Oeverlanden die ’s winters onder water staan en zomers droog vallen, raken niet of nauwelijks begroeid. Juist die kale slikkige randen zitten vol bodemleven, het voedsel voor steltlopers zoals de tureluur. De dynamiek is ook belangrijk voor vissen. Onder de beide molens is een vispassage gebouwd zodat de vissen het gebied in kunnen trekken.In het voorjaar zoeken vissen de waterstroom op die veroorzaakt wordt door het pompen van de molens. Ze zwemmen tegen de stroom in en weten zo

grote karekiet © Kina

4 Worden de polders gewoon onder water gezet?

Rusten, broeden, foerageren Voor water- en moerasvogels heeft het natuurgebied vooral waarde omdat het zo groot is. Vogels kunnen er rusten, broeden en voedsel zoeken. Juist dat het allemaal in één gebied kan, maakt het voor vogels aantrekkelijk zich hier te vestigen. De watersnip is al waargenomen. En de afgelopen twee jaar is in juni de kwartelkoning gehoord. Hopelijk ontwikkelt het terrein zich zodanig dat ook andere, (kwetsbare) soorten zich laten zien, zoals baardmannetje, snor en roerdomp. De hoop is eveneens gevestigd op de bedreigde grote karekiet, die alleen wil broeden in oudere rietlanden. De kleine karekiet is een stuk flexibeler. Die neemt al genoegen met riet dat nog maar één jaar staat.

ondiepe gebieden te vinden om te paaien. In het ondiepe, relatief warme water kan de jonge vis opgroeien in de bescherming van riet en andere waterplanten. In het najaar laat de jonge vis zich meevoeren met de continue stroom naar het meer. Een visvriendelijke vijzel pompt het water er samen met de vissen weer uit. 6 Kun je al wat zien van de ontwikkeling?

Wandelen, fietsen en kijken Natuur, waterberging en… recreatie! Ook daarvoor zijn de polders bestemd. Wandelaars kunnen genieten van natuur en landschap. Fietsers kunnen niet alleen de polders doorkruisen, zij kunnen het hele Zuidlaardermeer rondtrappen over het fietspad Groot Rondje Zuidlaardermeer met een lengte van 26 kilometer. Bij Meerwijck moet u beslist even een bezoek brengen aan de nieuwe vogelkijkhut aan de rand van de Kropswolderbuitenpolder. De hut is eind september klaar en biedt prachtig zicht op de vogels in het gebied.


Ja en nee. De waterstand is al enigszins verhoogd en beide polders zijn daardoor al behoorlijk nat. Ze hebben daardoor reeds grote aantrekkingskracht op watervogels. Maar de dynamiek moet nog ingesteld worden en dus moet het echte resultaat nog komen. Dit najaar worden de laatste werkzaamheden verricht. Het gaat om het verplaatsen van bagger uit het Zuidlaardermeer. De uitgebaggerde grond wordt tussen de kaden langs de rand van de polder gespoten. Zolang het werk duurt, is een optimale dynamiek nog niet te realiseren. Het gebied zou dan te nat worden voor de werkzaamheden. Niettemin hebben vogeltellers al diverse mooie waarnemingen gedaan. Zo zagen zij de lepelaar, de waterral, kemphaan en de watersnip, een vogel die op de rode lijst van bedreigde diersoorten staat. Komende winter gaat de waterinlaat open en beginnen de molens met het pompen van het water. En dan kan het hard gaan. De komende jaren zullen nog meer vogels, vissen en planten van het nieuw ingerichte gebied kunnen profiteren.

M[ij[hXhe[aij[hcWZ[febZ[hAhefimebZ[hXk_j[dfebZ[h

-[d.eajeX[h De inrichting is klaar. Natte natuur krijgt alle ruimte in de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder. Op zaterdag 7 en zondag 8 oktober worden de twee polders feestelijk geopend. Op beide dagen is er veel te beleven voor jong en oud. Wandelen, varen, fietsen, slootexcursies, braakballen pluizen, … het worden twee mooie natuurdagen in de polders! Iedereen is welkom, de toegang is gratis. Een greep uit het programma: • Wandelexcursies • Vaar mee met De Doeker • Uitleg windmotoren en dynamiek • ’t Is rond: fietspad Groot Rondje Zuidlaardermeer • Vogels kijken vanuit nieuwe kijkhut • Presentatie Veenkoloniaal Museum Voor de jeugd: • Wat leeft er in de sloot? • Natuurquiz • Braakballen pluizen • Je eigen brood bakken • Aquarium met vissen Zaterdag 7 en zondag 8 oktober 10.00 tot 16.00 uur. Ingang: Westerbroekstermadepolder aan de Energieweg (bij het Foxholstermeer) Parkeren: volg de borden aan de Energieweg. Deze dagen worden georganiseerd in samenwerking met de Provincie Groningen en Waterschap Hunze en Aa's


Golden Raand zomer 2006

tekst Addo van der Eijk foto’s Omke Oudeman

Schotten in de polder Schotse hooglanders zien er imposant uit, met hun machtige hoorns en ruige roodbruine beharing. Hun taak: grazen, om de begroeiing in toom te houden. ‘Prachtbeesten’, vindt pachter Hans Berens, die 130 runderen heeft rondlopen in de natuurgebieden van de Stichting Het Groninger Landschap rond het Zuidlaardermeer.

In de Westerbroekstermadepolder tuurt Berens met zijn verrekijker over de polder. In de verte staan groepen Schotse hooglanders te grazen, in totaal vijftig stuks. Een eenzaam exemplaar trekt zijn aandacht. ‘Ik let op koeien die zich afzonderen’, vertelt Berens. ‘De kans is groot dat deze koe morgen een kalf krijgt.’ Bezorgd is hij niet. ‘Ze worden buiten geboren, zonder menselijke hulp. Ik verwacht dit jaar dertig kalveren, en het gaat bijna altijd goed.’ Berens’ koeien lopen hier al sinds 1992, samen met de Konikpaarden van de Stichting Het Groninger Landschap. De Westerbroekstermadepolder was destijds net aangekocht. Het oogde nog als landbouwgrond, met veel afrasteringen en rechte sloten. Berens: ‘Voor het beheer klopte de Stichting Het Groninger Landschap bij mij aan. Ik had reeds ervaring in de veeteelt, was journalist en zag een leven achter een bureau niet zitten.’ De eerste hooglanders kocht hij van Safaripark De Beekse Bergen. Inmiddels runt Berens - samen met zijn echtgenote Lieneke Mencke - een kudde van 130 hooglanders, die verspreid staan over de Westerbroekstermadepolder, de Kropswolderbuitenpolder en Leinwijk. Hun hoofdtaak: grazen, om zo de begroeiing in toom te houden. ‘Dankzij onze koeien is het landschap hier open. Zonder de grazers stond het hier vol met bomen en struiken.’ Hele winter Ook al ogen de dieren wild, toch zijn ze dat niet helemaal. ‘Het zijn landbouwhuisdieren’, zegt Berens. ‘In Schotland, waar ze oorspronkelijk vandaan komen, worden ze gehouden door zogeheten crofters, kleine keuterboeren met een paar schapen en runderen.’ Maar waarom grazen hier runderen uit Schotland, en niet onze eigen zwartbonte koeien? ‘Schotse hooglanders zijn een nat en ruig klimaat gewend, en blijven het hele jaar buiten. Zwartbonte koeien moeten ’s winters op stal. Daarnaast eten hooglanders wat de pot schaft; vooral gras, maar ook ruigten, struiken en bomen.’ Met name in het voorjaar, wanneer de kalveren worden geboren, is Berens elke dag in de Westerbroekstermadepolder en de

Kropswolderbuitenpolder te vinden. Hij geniet van de rust, de ruimte en de prachtige luchten. ‘Zeker als ik uit de stad Groningen kom, is het een verademing om hier tussen mijn dieren te zijn.’ Berens heeft de polder in de loop der jaren zien veranderen. ‘Het is vooral natter geworden, met meer plassen en andere plantensoorten.’ Werken in de natuur vindt hij veel mooier dan op de boerderij. ‘Enerzijds is het boeren in de natuur complexer en ingewikkelder, anderzijds zijn de beesten minder kwetsbaar en gezonder. Je ziet duidelijk het verschil. Ze kijken anders uit hun ogen dan koeien in de melkveehouderij, waar ze veel minder bewegen en veel minder afwisseling in hun voeding krijgen. Onze dieren zijn zelfbewuster, individueler en hebben meer pit.’ Dat proef je ook, vertelt Berens even later. Zijn koeien dienen namelijk ook voor de vleesconsumptie. Agrarisch medegebruik van natuurgronden, heet het in beleidsjargon. ‘Elk jaar gaan zo’n dertig dieren naar de slacht. Het vlees verkopen we grotendeels zelf. Het is een bijzonder product. De smaak van vroeger, zeggen klanten vaak. Ik proef het verschil meteen. Veel voller van smaak dankzij de lagere groeisnelheid en het veelzijdige voedsel.’ Stieren Op de dijk versperren twee donzige kalveren ons de weg. De moeders zijn volgens Berens acht en zes jaar oud. Zij ontliepen eerder de slacht, en zijn nu fokvee. De oudste koe is negentien jaar oud. In die tijd kan een koe vijftien kalveren ter wereld brengen. Ze heet Ailis, niet toevallig een Schotse naam. Ook anderen dragen Schotse namen, zoals Mairi en Mathilda. Op een afgelegen veld treffen we de stieren aan, die nog imposanter ogen dan de koeien. De heren wegen elk 800 kilo. Het verschil tussen een koe en een stier blijkt eenvoudig. Bij een koe krullen de hoorns naar boven, bij een stier staan ze recht naar voren. Ook al ogen de stieren hierdoor nog gevaarlijker, toch zijn ze dat volgens Berens niet. ‘Hooglanders zijn absoluut niet agressief. Het zijn vriendelijke dieren, die zich goed met mensen verhouden. Toch wil ik bezoekers vragen enige afstand te bewaren. Kom vooral in het voorjaar niet tussen de moeder en haar kalf.


Scharrelvlees Heeft u interesse in het scharrelvlees van de Schotse hooglanders in de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder, kijk dan op www.berens-edelvlees.nl. Op de site vindt u een bestelformulier. Veel meer biologische boeren in Groningen verkopen hun producten rechtstreeks aan de consument. Biologica, de beleids- en promotieorganisatie voor biologische landbouw en voeding, heeft alle verkooppunten in Nederland gebundeld in de EKO-gids. In totaal staan in het boek 1370 adressen: van natuurvoedings-winkels, slagerijen, boerenmarkten tot restaurants met biologische gerechten. De EKO-gids is gratis en kan opgevraagd worden bij Biologica, tel: 030-2339970 of per e-mail: [email protected]. U kunt de EKO-gids ook online raadplegen op www.biologica.nl/ekogids. Na een paar klikken met uw muis verschijnt een overzicht van alle 32 boerderijwinkels in de provincie Groningen op uw scherm.

Gebeurt dat wel, dan kan een koe onrustig worden. Jaag ze ook niet op, en natuurlijk niet voeren.’ Overstroming De overstroming in 1998 - toen de Westerbroekstermadepolder geheel blank stond - kan Berens zich nog goed heugen. ‘Een hele consternatie’, blikt hij terug. ‘In allerijl moesten vijftig dieren worden gevangen en geëvacueerd. Ze gingen tijdelijk naar Oost-Groningen.’ Een herhaling ligt in het verschiet, nu de Westerbroekstermadepolder officieel is aangewezen als waterbergingsgebied. Om de polder ligt sinds kort een dijk, waardoor het als een badkuip kan vollopen. Een volgende keer is Berens beter voorbereid. ‘De beesten kunnen dan snel naar een buitendijkse strook. Is de polder weer leeggestroomd, dan lopen ze weer terug.’ Met de nieuwe inrichting van de polders wordt het gebied nóg natter. Over een aantal jaar staat 's winters tweederde van de polder onder water. Voor Berens betekent dat: minder beesten. ‘Afgelopen winter moesten we al bijvoederen. Door het verhogen van de waterstand was er tijdelijk niet genoeg voedsel. De komende jaren zal een deel van de grazers verdwijnen.'

10


foto Schotse Hooglander vrijstaand maken

Uitneembare fietsroute !

Op pad

Rond het Zuidlaardermeer Rond het Zuidlaardermeer is het prachtig fietsen, zeker nu de inrichting van tal van natuurgebieden is voltooid. Onderweg schittert het Zuidlaardermeer in de zon. Water speelt de hoofdrol in het gebied. Landbouwgronden, die vroeger werden ontwaterd, zijn omgevormd tot natte natuur met waterplassen, rietvelden en natte graslanden. Afwisselend staan ze onder water en vallen ze weer droog. U heeft de keuze: een ‘klein’ rondje van 18 kilometer of het kersverse ‘Groot Rondje Zuidlaardermeer’ van 26 kilometer. Onderweg passeert u tal van polders, zoals de Onner-, Oost-, Ooster-, Westerbroekstermade- en Kropswolderbuitenpolder. tekst Addo van der Eijk foto’s Omke Oudeman


11

Op pad

Klein en Groot Rondje Zuidlaardermeer

1. Leinwijk We starten bij de parkeerplaats in Leinwijk, dé proeftuin van de Stichting Het Groninger Landschap. Hier testte de Stichting eind vorige eeuw haar vernieuwende waterplannen. De dynamiek stond centraal; de waterstanden laten schommelen, en ervoor zorgen dat het water door het terrein zou stromen. Cruciaal is de vijzel, aangedreven door de Amerikaanse windmolen de Kikkoman. Deze vijzel pompt het water met de vissen in het gebied. Vervolgens stroomt het water na enige tijd langzaam terug naar het Zuidlaardermeer. De ervaringen zijn meegenomen bij de inrichting van de Kropswolderbuitenpolder en de Westerbroekstermadepolder. 2. Zuidoevers Ter hoogte van De Groeve gaat een bijzondere ingreep plaatsvinden: het project Zuidoevers. De Stichting Het Drentse Landschap ontwikkelt er samen met andere partijen nieuwe natuur langs de rivier De Hunze. Net als vroeger gaat de rivier weer kronkelen. Aan weerzijden komen rietmoerassen. Naast natuurontwikkeling is er ook ruimte voor recreatie en woningbouw.

12


3. Hunebed Van de 54 hunebedden in Nederland staan er twee in de provincie Groningen: één in een museum in Delfzijl en één in Noordlaren. Wat u ziet is in feite het raamwerk van een grafheuvel. De ruimten en gaten tussen de grote stenen waren oorspronkelijk met kleinere stenen opgevuld, waarna de buitenzijde met zand en plaggen werd afgewerkt. De Groninger archeoloog professor A.E. van Giffen vond hier bij opgravingen in 1957 de resten van zo'n 150 potten. De verhoging in het landschap waar u op staat, is de Noordlaarder Es. De esgronden lagen van oorsprong al hoger, maar zijn door het eeuwenlange gebruik van mest nog hoger komen te liggen.

4. Klein of groot rondje Bij de haven van Noordlaren kunt u kiezen. Ofwel rechtsaf de Meester Koolweg in voor het kleine rondje rond het meer. U fietst dan door de Oostpolder, langs de kijktoren van de Stichting Het Groninger Landschap naar het fietsveer, waarmee u het Drents Diep oversteekt. Tussen 15 april en 1 oktober kunt u zichzelf overzetten. Voor het Groot Rondje Zuidlaardermeer fietst u rechtdoor over de Hondsrug, die van Emmen tot de stad Groningen loopt. In de tijden dat ’s zomers de rendieren naar deze streek kwamen, trokken over de Hondsrug de rendierjagers. Later is op de Hondsrug een lint van dorpen ontstaan, zoals Haren, waar u uiteindelijk zult aankomen. Volg na de spoorwegovergang de borden richting Waterhuizen. 5. Oosterpolder Als u Haren uitfietst, ziet u aan uw linkerhand de Oosterpolder liggen, waar de Stichting Het Groninger Landschap 80 hectare in bezit heeft. Een groot deel van de polder is 's winters nat en drassig. In het voorjaar en de zomer trekt het water langzaam weg. In de polder broeden veertig verschillende soorten broedvogels, waaronder kievit, sprinkhaanzanger en blauwborst. Ook de wulp en watersnip worden waargenomen.

" #SPOMBOEFO 0PTUFSQPMEFS

)BSFO

8FTUFSCSPFLTUFS NBEFQPMEFS

1

0OOFSQPMEFS

'PYIPMTUFSNFFS

,SPQTXPMEFSCVJUFOQPMEFS

0OOFO

1

0PTUQPMEFS

/PPSEMBSFO

-FJOXJKL

;VJEMBBSEFSNFFS 8PMGTCBSHF

VJULJKLQVOU WPHFMLJKLIVU GJFUTQPOU GJFUTQBE XBOEFMQBE BBOMFHTUFJHFS

;VJEMBSFO

baardmannetje © KINA

7. Windmotoren In de Westerbroekstermade- en de Kropswolderbuitenpolder draaien sinds kort twee windmotoren: de Koetze Tibbe en de Putter. De gevaarten zijn elf meter hoog, en pompen met behulp van windenergie het water uit de polder. Samen met moderne pompen, sensoren en computers regelen ze exact het waterpeil in de polders: ’s winters staat tweederde onder water, ’s zomers ligt het peil veertig centimeter lager, en staat eenderde blank. Begin vorige eeuw stonden in Groningen vele van dergelijke windmotoren. Nu resten nog enkele exemplaren. De windmotor in de Westerbroekstermadepolder komt uit het Friese Koudum. De molen in de Kropswolderbuitenpolder komt uit Ten Boer, waar hij van 1935 tot de jaren zestig de Ten Boersterpolder heeft bemalen. Tussen beide molens ligt het Foxholstermeer. Door het meer ligt een veekade, waarover de Schotse hooglanders en konikpaarden van de ene naar de andere polder kunnen lopen. Ook wij fietsen over deze kade.

6. Brug over Drents Diep Onder de brug stroomt het Drents Diep. Het is de voortzetting van de Hunze, nadat die vanuit Drenthe in het Zuidlaardermeer is gestroomd. Langs het Drents Diep staat De Biks, een achtkante molen uit 1857. Het is een poldermolen die het waterpeil in de Onnerpolder moet beheren. Vroeger, toen aan weerszijden van het Drents Diep nog geen dijken en molens stonden, stroomden de percelen langs de rivier regelmatig onder. Ze waren daardoor ongeschikt voor akkerbouw, en werden gebruikt als hooiland. Deze percelen noemde men maden. Vandaar de naam Westerbroekstermadepolder, genoemd naar de maden van Westerbroek. Nu de polders zijn aangewezen voor noodwaterberging zullen ze bij extreme wateroverlast wederom overstromen. Bij dreigende wateroverlast neemt een graafmachine een hap uit de dijk, waarna vier miljoen kuub water de polders in zal stromen.

8. Vogelkijkhutten We passeren twee vogelkijkhutten: ‘De Kiekhörn’ in de Westerbroekstermadepolder, waarvoor u een wandeling moet maken over de dijk, en de nieuwe vogelkijkhut in de Kropswolderbuitenpolder. Het natter maken van de polders heeft gevolgen voor de vogelstand. Veel water- en moerasvogels, zoals rietgorzen, baardmannetjes en kleine karekieten zullen zich thuis voelen bij de waterplassen, rietvelden en natte graslanden.


13

Archeologische vondsten Al in de prehistorie woonden mensen langs de Hunze. In de streek, met onder andere de Westerbroekstermadepolder en Leinwijk, zijn tal van overblijfselen gevonden. Mensen zoeken verhogingen op, zoals de dekzandrug die door Leinwijk loopt. Tienduizend jaar geleden sloegen jagers hier hun kampen op, zo blijkt uit archeologisch onderzoek. Een amateurarcheoloog uit Kiel-Windeweer vond in Leinwijk werktuigen van vuursteen, waaronder beitels en priemen. Ook in de Westerbroekstermadepolder zijn overblijfselen uit oude tijden gevonden. In 1994, bij het herstellen van de oude meander, stuitten archeologen op afval van vuursteenbewerking van mensen uit de steentijd. Hoogtepunt was een fragment van een gepolijste bijl en dat wijst op een nederzetting langs de Hunze van rond 2000 voor Christus. Ook werd een onderkaak van een schaap gevonden, die is gedateerd op 780 - 1150 na Christus.

14


Hoe kunt u ons steunen? U kunt de Stichting Het Groninger Landschap op verschillende manieren helpen. • U kunt Beschermer worden voor € 15,88 per kalenderjaar. • U kunt Beschermer voor het Leven worden voor het eenmalige bedrag van € 340,33 (als u 50 jaar of jonger bent) of voor € 226,89 (als u 50+ bent). Daarnaast kunt u kiezen voor een gift of legaat. Ook kunt u de Stichting laten opnemen in uw testament. Meer daarover vindt u in de speciale brochure over erfenissen en legaten. Deze brochure krijgt u op aanvraag thuisgestuurd. Voor meer informatie kunt u terecht bij de heer H. Dokter, hoofd Algemene Zaken, tel. (050) 3135901.

De afgelopen periode mocht de Stichting Het Groninger Landschap enkele giften van 100 euro of meer ontvangen. Anoniem

100,-

Anoniem

200,-

Anoniem

200,-

Anoniem

100,-

Alle gevers hartelijk dank voor uw steun!

Dikke Berk geeft 100 euro Onlangs ontving de Stichting een gift van 100 euro van zaagclub De Dikke Berk uit Zuidhorn. ‘De club bestaat al zo’n 20 jaar’, aldus lid en zager J.C.Th. Alles. ‘Voor Staatsbosbeheer dunnen we stukken bos en houtwallen uit en de laatste jaren doen we dat vooral in de omgeving van Zijen (Dr.). De zaagperiode begint in november en we zagen door tot begin maart, als de sapstromen in de bomen weer op gang komen. In die periode zagen we iedere zaterdag en na afloop eten we soep en drinken we een borrel. Vorig jaar overleed ons oudste lid en meesterzager Koos Riesenkamp. Hij werd 67 jaar. Hij was erg begaan met het Groninger landschap. Ter nagedachtenis wilden we iets doen wat in zijn lijn lag. Daarom hebben we een bedrag ingezameld en het gedoneerd aan de Stichting Het Groninger Landschap.’ Zaagclub De Dikke Berk, hartelijk dank voor het mooie gebaar.

Foto: Omke Oudeman

Foto: Omke Oudeman

Steun de Stichting Het Groninger Landschap

Bank als huwelijkscadeau Henk en Dicky Bijlstra uit Groningen, 81 en 80 jaar oud, waren onlangs vijftig jaar getrouwd. De familie gaf een origineel cadeau: een zitbank voor de Stichting Het Groninger Landschap bij de pas geopende Helwerder Wierden (zie ook Actueel op pagina 3). Het echtpaar heeft een band met Helwerd. Ze komen en fietsen er graag. De vader van Dicky Bijlstra was Ploeg-schilder Jan van der Zee. Hij heeft veel geschilderd in de omgeving van Helwerd. De Stichting Het Groninger Landschap feliciteert het echtpaar met hun gouden huwelijk en dankt ze hartelijk voor de mooie bank.


15

Foto: Omke Oudeman

Beschermersdag Zaterdag 23 september Natuur en cultuurhistorie in het Zuidelijk Westerkwartier De Beschermersdag van de Stichting Het Groninger Landschap in het Zuidelijk Westerkwartier wordt een dag vol natuur en cultuurhistorie. Met excursies te voet, per fiets, per huifkar en zelfs per autobus. Er is een gevarieerd programma voor het hele gezin. U kunt presentaties bijwonen en natuurlijk trekken we erop uit. U kunt per huifkar naar het Iwema Steenhuis in Niebert. U kunt wandelen door het Coendersbosch en een bezoek brengen aan museum ’t Rieuw. Ook kunt een fietstocht maken. Bovendien rijdt er een autobus naar het Nanninga’s Bosch, het Harensche Bosch en het Bolmeer. Ook voor de jonge Beschermers is er veel te doen: nestkastjes timmeren, bezems maken, waterdiertjes onderzoeken. En er is het Rad van Natuur. Aanmelden kan via de bon in deze Golden Raand. Op deze bon ziet u ook het volledige programma. U bent van harte welkom, we hopen op uw komst.

16


Visie Zuidelijk Westerkwartier Rayonbeheerder René Oosterhuis presenteert de visie van de Stichting Het Groninger Landschap op het Zuidelijk Westerkwartier. U hoort wat onze plannen zijn om natuur, landschap en cultuurhistorie in dit gebied te behouden en te versterken. Presentatie Reint Wobbes Gastspreker Reint Wobbes van de Stichting Oude Groninger Kerken houdt op de Beschermersdag tweemaal de presentatie Kerken in het landschap. ’s Morgens in het kerkje van Nuis en ’s middags in het dorpshuis. Beschermersdag Zaterdag 23 september 9.30 – 16.30 uur Dorpshuis De Vrijborg Nieuweweg 80 9364 PE Nuis

Cultuurhistorie en natuur tussen de coulissen

Mirjam Salet is burgemeester van

Foto: Omke Oudeman

Hoogezand-Sappemeer. De gemeente werkte nauw samen met de Stichting Het Groninger Landschap bij de inrichting van de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder en bij de aanleg van het fietspad Groot Rondje Zuidlaardermeer. ‘Mien allerlaifste stee is hier, bij de vistrap in natuurgebied Leinwijk, omdat er zo prachtig een aantal dingen samenkomen: aan de ene kant de schoonheid die het Zuidlaardermeer van zichzelf heeft, aan de andere kant de toegevoegde waarde van de natuurinrichting van het landschap er omheen. Ook mooi is dat je hier letterlijk het resultaat ziet van samenwerking tussen instellingen, vrijwilligers, bedrijfsleven en overheid. In het weekend zie je veel mensen van dit natuurgebied genieten, maar ik moet bekennen dat ik er ook graag alleen kom, met niets dan het ruisen van het riet om je heen. Op zulke momenten zou ik niets liever doen dan dóórlopen, heel het meer rond als het kon, maar helaas kan ik alleen nog heen en terug. Gelukkig komen er steeds meer wandelen fietsroutes rond het Zuidlaardermeer bij. Zelf hoop ik dat je het meer daarbij goed in het zicht houdt.’


17

Zondag 24 september

In Groningen

Wandelen op de eerste zondag van de herfst. Dat kan ook dit jaar weer tijdens Lopen in het Landschap, de nationale wandeldag van de provinciale Landschappen. De Stichting Het Groninger Landschap en de Stichting Het Drentse Landschap organiseren vijftien verschillende wandelexcursies, verspreid over de provincies Groningen en Drenthe. De wandelingen worden geleid door ervaren gidsen en duren ongeveer anderhalf tot twee uur. Ze zijn er voor jong en oud. Sommige excursies hebben een speciaal programma voor de jeugd. Een deel van de wandelingen wordt twee keer per dag gehouden. Kijk op www.lopeninhetlandschap.nl. voor meer informatie over de excursies. Iedereen is welkom, de toegang is gratis. U hoeft zich van tevoren niet op te geven. Honden mogen helaas niet mee.

Bourtange

Nieuw dit jaar is, dat u de wandeling ook zonder gidsen kunt lopen. De routebeschrijving is verkrijgbaar op de locatie of kunt u downloaden van www.lopeninhetlandschap.nl. Daar vindt u ook meer informatie over de excursies en routebeschrijvingen.

Zuidlaardermeer

Vertrekpunt: Informatiecentrum Stichting Het Groninger Landschap, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd: 11.00 en 14.00 uur. Duur: 2 uur, afstand: 8 km.

Punt van Reide Vertrekpunt: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 11.00 uur. Duur: 2 uur.

Polder Breebaart Vertrekpunt: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 14.00 uur. Duur: 2 uur. Lange afstandswandeling De Hondsrug op en neer. Vertrekpunt: Haventje in Noordlaren Tijd: 11.00 uur. Duur: 4 uur, afstand: 15 km.

Zuidlaardermeer Wandeling door de Oostpolder. Vertrekpunt: Haventje in Noordlaren. Tijd: 14.00 uur. Duur: 1,5 uur.

18

Golden Raand zomer 2006

Foto: Omke Oudeman

In Drenthe Leekstermeer

Kloostermoppen op De Kleibosch

Kinderexcursie Rad van Natuur en wandeling voor de ouders. Vertrekpunt: informatiepaneel aan de Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 11.00 uur, duur: 1,5 uur.

Met behulp van een grondboor speuren naar potklei. Vertrekpunt: boerderij Tichelwerk, Moleneind 4, Foxwolde. Tijd: 11.00 en 14.00 uur. Duur: 2 uur. Laarzen aanbevolen. Een loep vergroot het kijkplezier.

Rondwandeling door de Petten Vertrekpunt: informatiepaneel aan de Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 14.00 uur. Duur: 2 uur.

Nieuw leven in het Annermoeras

Ennemaborgh

Wandelen en kijken naar een kleine natuurrevolutie. Vertrekpunt: parkeerplaats café ’t Keerpunt, Spijkerboor. Tijd: 11.00 en 14.00 uur. Laarzen aanbevolen.

Vertrekpunt: werkschuur naast de borg aan de Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 11.00 en 14.00 uur. Duur: 2 uur.

Het geheim van Landgoed Rheebruggen

Pieterburen Cultuurhistorie en landschap in en om Pieterburen. Vertrekpunt: Waddencentrum Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 11.00 en 14.00 uur. Duur: 2 uur, afstand: 5 kilometer.

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust + cultuurhistorische wandeling Tijd: 11.00 en 14.00 uur, duur: 2 uur. O.l.v. Reint Wobbes Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd

Een speurtocht voor het hele gezin op het landgoed waar eeuwen geleden een groot landhuis stond. Vertrekpunt: beheersboerderij Rheebruggen, Rheebruggen 8, Ansen. Tijd: 11.00 en 14.00 uur.

Libellen van De Reest Fototentoonstelling ‘Libellen van de Reest’ plus excursie. Vertrekpunt: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, in de Stapel (bij de Wijk) Tijd: 11.00 en 14.00 uur.

Reitdiepgebied Vertrekpunt: Dorpshuis Artharpe. Torenweg 9 in Adorp. Tijd: 11.00 en 14.00 uur.


19

voor Stad en Ommeland dollard Bezoekerscentrum Dallingeweersterweg 30 9947 TB Termunten t (0596) 60 18 80 Openingstijden: Iedere zaterdag en zondag van 12.00 tot 16.00 uur

Waddencentrum pieterburen Hoofdstraat 83 9968 AB Pieterburen t (0595) 528 522 Openingstijden: Dinsdag t/m zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Vanaf 1 november gesloten

Alse Dijkstra

Team Schans Bourtange zoekt vrijwillig medewerkers m/v

Kropswolderbuitenpolder in Centraal Station Vanaf 18 september exposeert Alse Dijkstra in de hal van het Centraal Station in Groningen. Hij stelt foto’s van de Kropswolderbuitenpolder ten toon. Dijkstra woont in Hoogezand, werkt bij de Nederlandse Spoorwegen en is tevens amateur-fotograaf. De Kropswolderbuitenpolder is een favoriete plek van hem. ‘Voor mijn werk ben ik veel in het buitenland, maar de Kropswolderbuitenpolder is mij het liefst. Ook als de polder niet zo dicht bij mijn huis zou liggen, zou ik er vaak te vinden zijn. Sinds de Stichting Het Groninger Landschap het gebied ging inrichten, heb ik honderden foto’s gemaakt. Aan de expositie heb ik een half jaar gewerkt en ik heb vooral geprobeerd de bijzondere sfeer van de polder vast te leggen. Het is een polder met ruimte en toch ligt het dichtbij bewoond gebied.' De expositie duurt tot 15 oktober.

20


Het Team Schans Bourtange zoekt enthousiaste mensen voor de volgende taken: • begeleiden van groepen tijdens excursies • organiseren en begeleiden van jeugdactiviteiten • planten en dieren inventariseren • informatie geven over het Groninger Landschap • gastheer/gastvrouw zijn in het toekomstig bezoekerscentrum De vrijwilliger bepaalt in overleg met het team welke taken hij/zij op zich gaat nemen. De volgende kwaliteiten zouden goed van pas kunnen komen, maar zijn niet vereist: • ervaring met presenteren en informatie geven • kennis van de cultuurhistorie van het gebied • specifieke deskundigheid op het gebeid van planten of dieren • organisatorische capaciteiten Nieuwe leden worden door het team ingewerkt en waar nodig bijgeschoold. Heeft u affiniteit met onze organisatie en werkt u graag in een team? Dan komen wij graag met u in contact. Tijdens uw werkzaamheden voor de Stichting Het Groninger Landschap bent u verzekerd. Voor reiskosten en andere onkosten is een vergoedingsregeling. Voor meer informatie en/of aanmeldingen: Stichting Het Groninger Landschap, Antwoordnummer 125, 9750 WX Haren. Telefoon 050 3135901 [email protected] Contactpersoon: Siemie Zandvliet

Nanda van Oosten

Expositie Nanda van Oosten in Pieterburen Het kerende tij maakt mij zichtbaar. Onder deze titel exposeert Nanda van Oosten ruim dertig werken in het Waddencentrum in Pieterburen. Van Oosten volgde de Kunstacademie en is sinds twee jaar actief als kunstenares. Ze maakt non-figuratief werk en probeert in haar objecten momenten van rust en harmonie te vangen. ‘Die momenten vind ik aan de kustlijn’, aldus Van Oosten. ‘Ik laat me beïnvloeden door eb en vloed, de rust en de oneindigheid. Ik gebruik materialen die ik op het strand vind, zoals drijfhout, spijkers en schelpen.’ De Groningse kunstenares kiest voor blauwgrijze, ziltgroene en natureltinten in combinatie met zelfgekozen woorden die ritmisch terugkomen in de objecten. ‘De teksten worden geboren als ik bij de zee ben’, legt van Oosten uit. ‘Ze spoelen aan op het strand.’ De expositie duurt tot 1 november.

Golden Raand herfst 2006 22e jaargang nummer 3 Uitgave van de Stichting Het Groninger Landschap Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) 313 5901, f (050) 313 8979 [email protected] www.groningerlandschap.nl Postbanknummer: 860 000 Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van de Stichting Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bNO

Agenda Honden zijn niet toegestaan, ook niet aangelijnd.* Aanmelden bij: Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) 589 27 14 of [email protected] op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur.

* Tenzij anders vermeld Zaterdag 9 en zondag 10 september (Monumentendag)

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen. En er zijn diverse soorten meel te koop.

Foto: Omke Oudeman

Alle excursies zijn gratis en u hoeft zich van tevoren niet op te geven.*

Zaterdag 16 september

Zaterdag 7 oktober

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop.

Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar € 1,50, nietBeschermers € 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum.

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust

Vogelkijkexcursie Noordkust

Zaterdag 23 september Zaterdag 9 september

Jeugdexcursie sloot en planten in het Reitdiepgebied (6 - 10 jaar) Vertrekpunt: Dorpshuis Artharpe, Torenweg 9 in Adorp. Tijd: 10.00 uur. Kosten: € 2,- inclusief frisdrank en versnapering. Vooraf aanmelden. Zondag 10 september

Wat leeft er in de sloot? Actieve doeexcursie voor kinderen en ouders Vertrekpunt: Pompstation v/h waterbedrijf, Waterleidingweg 8 in Onnen. Tijd: 13.30 uur, duur: 1 uur.

Wandeling naar Het Hemrik

Zaterdag 14 oktober

Vertrekpunt: kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden.

Herfsttinten in de Oosterpolder Vertrekpunt: Hoek Ruigelaan-Oude Middelhorst in Haren. Tijd: 16.00 uur, duur: 1 uur.


Zaterdag 14 oktober

Beschermersdag in het Zuidelijk Westerkwartier Zie pagina 16 Zondag 24 september

Lopen in het landschap Voor overzicht excursies zie pagina 18. Kijk ook op www.lopeninhetlandschap.nl.

Zondag 10 september

Jeugdexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 13.30 uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden.

Vertrekpunt: parkeerplaats Coendersborch, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: 13.30 uur, duur: 3 uur. Kosten: 1,50 (kinderen tot 12 jaar gratis).

Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar € 1,50, nietBeschermers € 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum. Zaterdag 14 en zondag 15 oktober

Zondag 24 september

Jeugdexcursie in Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: € 1,50. Vooraf aanmelden.


Fietstocht Zuidelijk Westerkwartier

Kwelderwandeling Noordkust

Zondag 1 oktober

Meerland in de herfst

Herfstwandeling Coendersbosch I.s.m. vereniging Even Omkieken. Vertrekpunt: museum Coendersborch, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 4 kilometer. Kosten: € 3,50 incl. koffie en bezoek museum. Kinderen tot 12 jaar gratis (consumptie € 1,-).

Vertrekpunt: bij het hek van het terrein bij de schaapskooi aan de Clingeweg in Oostwold. Tijd: 13.30 uur, duur: 1 uur. Vooraf aanmelden.


21

Foto: Omke Oudeman

Foto: Omke Oudeman

Agenda

Zondag 15 oktober

Activiteitendag bij de Dollard Diverse jeugdactiviteiten en een presentatie voor de ouders: - vogels spotten (voor de jeugd) - bodemdieren zoeken en herkennen (voor de jeugd) - presentatie Voedselketen op het Wad (voor de ouders) Locatie: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 11.00 tot 13.30 uur. Kosten: Beschermers en jeugd € 2,-, niet-Beschermers € 3,- incl. consumptie. Zelf lunch meenemen. Vooraf aanmelden. Zie uitgelicht hiernaast. Zondag 15 oktober

Paddestoelenwandeling Bourtange Vertrekpunt: Informatiecentrum Stichting Het Groninger Landschap, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd: 13.30 uur, duur: 2 uur, afstand: 8 km. Zondag 15 oktober

Paddestoelendag bij de Ennemaborgh Locatie: werkschuur aan de Hoofdweg

22


100a in Midwolda. Tijd: 10.30 tot 16.00 uur. Om 11.00 en om 14.00 uur is er een dialezing. Voor de allerkleinsten is er een kabouterpad uitgezet. Zaterdag 21 oktober

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen. En er zijn diverse soorten meel te koop.

Zaterdag 28 oktober

Herfstwandeling in Leinwijk Vertrekpunt: parkeerplaats bij paviljoen De Leine, Meerweg 62 in Kropswolde. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 3 kilometer. Zaterdag 4 november

Jeugdexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 13.30 uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden.

Zondag 22 oktober

Jeugdexcursie in Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: € 1,50. Vooraf aanmelden.

Zaterdag 11 november

Herfstwandeling in de Westerbroekstermadepolder Vertrekpunt: parkeerplaats Energieweg in Kropswolde, bij het informatiepaneel. Tijd: 10.00 uur, duur: 1 uur.

Woensdag 25 oktober

Jeugdmiddag in het Coendersbosch

Zondag 12 november

Vertrekpunt: museum bij de Coendersborch, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur. Kosten: € 1,-. Vooraf aanmelden.

Vertrekpunt: informatiegebouw Nieuwe Statenzijl. Tijd: 10.30 uur, duur: 2 uur.

Kwelderwandeling Nieuwe Statenzijl

Uitgelicht Zaterdag 25 november

Rondwandeling Leekstermeergebied Vertrekpunt: informatiepaneel aan de Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 14.00 uur, duur: 2 uur. Zaterdag 9 december

Speuren naar sporen in de Westerbroekstermadepolder Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Energieweg in Kropswolde (bij het informatiepaneel). Tijd: 10.00 uur, duur: 1 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 18 november

Zondag 10 december

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop.

Vertrekpunt: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 10.00 uur, duur: 2 uur.

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust

Wandeling rond de Punt van Reide

Nacht van de Nacht Op zaterdag 28 oktober vindt voor de tweede maal de Nacht van de Nacht plaats. De Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu zijn initiatiefnemers van dit evenement. De Stichting Het Groninger Landschap doet ook mee en organiseert avonden nachtexcursies in vijf gebieden: Landgoed de Ennemaborgh, Dollard, Reitdiepgebied, Zuidlaardermeergebied en het Zuidelijk Wes-

terkwartier. De Nacht van de Nacht vraagt aandacht voor de schoonheid van de duisternis en de bedreiging ervan door de toenemende verlichting in Nederland. Te veel licht verstoort het dag-nachtritme van dieren. Meer informatie en een volledig overzicht van de activiteiten vindt u op www.nachtvandenacht.nl.

Wroeten in de Dollard-bodem. Zelf even checken of een zeeduizendpoot inderdaad duizend poten heeft? Dat kan op zondag 15 oktober in de Reidehoeve. Die dag organiseert het Dollard-team een activiteitendag voor het hele gezin. De kinderen gaan met gidsen wroeten in de bodem van de Dollard. Alles wat ze vinden, gaan ze in het laboratorium onderzoeken met vergrootglazen en microscopen. Van heel dichtbij zien al die kleine beestjes zoals zeeduizendpoot, rode draadworm en slijkgarnaal er prachtig uit. Terwijl de jeugd door een microscoop tuurt, kunnen de ouders in de filmzaal een presentatie zien over de voedselketens op het wad. Vrijwillig medewerker Reint van de Veen: “We hopen dat de kinderen nieuwsgierig worden naar het bodemleven in de Dollard. De ouders vertellen we over de samenhang in dit gebied. Zo kunnen ze met elkaar thuis de Dollard nog eens bespreken. We hopen dat het een gespreksonderwerp wordt.” Spectaculair in de presentatie is volgens Van der Veen het sterk vergrote beeld van een zeeduizendpoot. “De worm heeft geen hart, alleen een slagader van kop tot staart. Je ziet de ader pompen. Het ene moment is de ader leeg en kleurt de rest van het lichaam rood, het volgende moment is de ader weer helemaal vol bloed.” Voor aanmelden: zie overzicht.


23

Vrienden van de Stichting Het Groninger Landschap De Stichting Het Groninger Landschap wordt gesteund door vele bedrijven en organisaties. Deze Vrienden, met als beschermheer Commissaris der Koningin J.G.M. Alders, maken het beschermingswerk mede mogelijk. Op deze pagina staat een overzicht van alle organisaties die de stichting sponsoren. En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat Akzo Nobel Chemicals in Delfzijl.

uitgelicht

Foto: Omke Oudeman

‘Akzo is in 1969 ontstaan door het samengaan van de Algemene Kunstzijde Unie (AKU) en Koninklijke Zout Organon (KZO)’, vertelt Cor Zijderveld, algemeen directeur van de vestiging in Delfzijl. ‘In 1994 kwam daar het Zweedse bedrijf Nobel bij en sindsdien heten we Akzo Nobel. In de vijftiger jaren zijn we in Delfzijl begonnen met chemische activiteiten, eerst was dat gerelateerd aan zout, later ook aan gas. In de vijftig jaar dat we bezig zijn, zijn we uitgegroeid tot een flink chemiepark, waarin inmiddels buiten Akzo Nobel ook andere bedrijven deelnemen. In totaal werken er bijna 1500 mensen en het park is verantwoordelijk voor zo’n tien tot vijftien procent van de Nederlandse chemie. Het chemiepark is daarmee een belangrijke speler in de regionale samenleving, we leveren een aanzienlijk aandeel in de werkgelegenheid. Op het chemiepark worden honderden verschillende producten gemaakt. Het varieert van iets simpels als zout tot iets zeer gecompliceerds als de supersterke aramide-vezel die in tal van toepassingen gebruikt wordt. Het chemiepark zit tegen het Wad aan. We worden vaak geconfronteerd met de milieubeweging en in het verleden ging dat niet altijd even harmonieus. Ik noem bijvoorbeeld de Waddenvereniging. Inmiddels zijn de relaties enorm verbeterd, net als onze milieuprestaties. Hoe je er ook tegen aankijkt, het chemiepark hoort bij het landschap, het bepaalt een belangrijk deel van de skyline van Delfzijl. Veel Delfzijlsters zijn er trots op. Behalve dit industriële landschapselement, vinden wij dat zeker ook het van oudsher bekende Groninger landschap in stand moet worden gehouden. Ik kom oorspronkelijk uit de Betuwe en ik had me nooit gerealiseerd dat Groningen zo bijzonder was. Op mooie avonden pak ik de racefiets en rijd ik door dorpjes als Leermens, Oosterwijtwerd en Bierum. Unieke dorpjes met oeroude kerken. Het zijn net kleine eilandjes in het groene landschap.'


ABN AMRO Private Banking Groningen Akzo Nobel Chemicals bv Algemeen Belang uitvaartverzorging- en verzekering Artès bureau voor architectuur en interieur Autogroep van der Molen Boelens Jorritsma Groep De Cateraars Copijn Utrecht, Tuin- en Landschapsarchitecten B.V. CSM Suiker bv Suikerfabriek Vierverlaten Dow Benelux B.V. Groningen Seaports Hazewinkel Pers Heiploeg BV Holland Casino Groningen Informatie Beheer Groep Kadaster Groningen Ten Kate Holding BV Kikkoman Foods Europe B.V. Koepon Holding B.V. Koninklijke Wagenborg Koop Holding BV KPMG Nationale Postcode Loterij Nederlandse Aardolie Maatschappij bv Nederlandse Bond van Garnalenkustvissers NNZ bv Plas en Bossinade, Advocaten en Notarissen PURAC glucochem bv Rabobank Seatrade Groningen B.V. Smurfit De Halm Karton VSBfonds Waterbedrijf Groningen Yarden Uitvaartverzekeringen & verzorging

Open dagen in de polder. Groot Rondje Zuidlaardermeer. Schotten in Groningen. Herfst e jaargang nummer 3

Recommend Documents