Heilige Helden. Docentenhandleiding kijkwijzer CKV

Heilige Helden Docentenhandleiding kijkwijzer CKV

Inhoudsopgave

pagina 3

Inleiding

6

Kijkwijzer

28

Heilige Helden. CKV

Creatieve opdrachten

2

Heilige Helden

Heel wat mensen zouden er vandaag de dag veel voor over hebben om in het bezit te komen van een T-shirt van bijvoorbeeld een bekende voetballer als Dirk Kuyt. Of, misschien nog wel waardevoller, van Johan Cruyff toen hij nog bij Barcelona speelde. En dan natuurlijk bij voorkeur een goed bezweet en vies exemplaar dat de held droeg tijdens die ene belangrijke wedstrijd waarin hij maar liefst drie doelpunten scoorde! Anderen vallen in katzwijm voor een haarlok van een megafilmster als George Clooney die de komende jaren met een kaal hoofd zou moeten rondlopen als alle verzoeken daadwerkelijk gehonoreerd zouden worden.

Verering van helden Deze heldenverering is absoluut niet iets is dat uitsluitend bij deze tijd hoort. Integendeel, al in de Middeleeuwen werd elk aandenken dat herinnerde aan een heilige met uiterste zorg en verering omringd. Om precies dezelfde reden als nu: het idee dat er iets van de gewaardeerde persoon in kwestie in dat aandenken, dat relikwie was terechtgekomen waardoor het bijna magische krachten meekreeg. En zoals de echte fans dat felbegeerde shirt niet zomaar in de kast gooien, maar een speciale plaats aan de muur of in een vitrine geven, zo maakten de middeleeuwse heiligenfans de meest schitterende kunstvoorwerpen. In deze reliekhouders bewaarden ze datgene wat hen zo dierbaar was.

Reliekbuste van een gezellin van Ursula Keulen, ca. 1350

Reliekschrijn van Thomas Becket Frankrijk, ca. 1200

Kijkwijzer De kijkwijzer Heilige Helden laat leerlingen kennismaken met deze middeleeuwse heiligenverering. De leerlingen worden in het museum langs acht verschillende thema’s geleid. Aan de hand van de kijkwijzer bekijken leerlingen heiligenbeelden, altaarstukken, schilderijen en reliekhouders en beantwoorden zij vragen en maken ze opdrachten. Na het maken van de kijkwijzer weten de leerlingen wat heiligen zijn, wat hun functie is en was voor gelovigen en de verschillende manieren waarop ze in de Middeleeuwen werden herdacht. Ook maken ze kennis met het middeleeuwse gedachtegoed over de dood en met begrippen als aflaten, hemel, hel en vagevuur. De kijkwijzer Heilige Helden kan thuis of op school worden afgesloten met een aantal creatieve verwerkingsopdrachten. Tijdsinvestering: Kijkwijzer: 1 à 1,5 uur, Creatieve opdrachten: ten minste 2 lesuren

Werkwijze Kopieer vóór het museumbezoek de kijkwijzer. Vertel wat er in het museum van de leerlingen wordt verwacht en neem de museumregels door. Bij de Ticketsbalie in het museum kunnen de leerlingen kosteloos potloden en onderleggers lenen.

Let op! Het kan zijn dat een voorwerp tijdelijk niet op zaal hangt. Leerlingen kunnen dan gebruik maken van de afbeeldingen in de bijlage. (Vanaf p.22.)

Heilige Helden. CKV

3

Heilige Helden

Leerdoelen • • • • • •

Leerlingen: kennis laten maken met de collectie van Museum Catharijneconvent in aanraking brengen met middeleeuwse christelijke kunst kennis laten maken met de belevingswereld van de middeleeuwse mens bekend maken met heiligenverering en reliekverering in de middeleeuwen de overeenkomsten en verschillen laten ontdekken tussen hedendaagse helden en middeleeuwse heiligen kennis laten maken met de verschillende manieren van herdenken van overledenen

• • •

C.G. van Leeuwen e.a., Herkennen wij de middeleeuwen?, Amsterdam 1988 H. van Os, De Weg naar de Hemel. Reliekverering in de Middeleeuwen, Baarn 2000 B. Sliggers e.a., Naar het lijk. Het Nederlandse doodsportret 1500-heden, Zutphen 1998

Uw school op bezoek? Rondleiding Een museumbezoek wordt extra boeiend en interactief met een rondleiding door een deskundige museumdocent. Onderwijsgroepen betalen € 45,00 per rondleiding. 60 minuten | max. 20 leerlingen | exclusief toegang

Aansluiting bij: CKV, Kunst algemeen, Godsdienst en Levensbeschouwing

Aanmelden

• • • •

CKV (thema's Helden, Liefhebben, Hemel en aarde en de Dood) Domein A: culturele activiteiten Domein B: kennis van kunst en cultuur Domein C: praktische activiteiten Domein D: reflectie

• • •

Kunst, algemeen (CKV 2/3) Domein A: vaardigheden Domein B: invalshoeken voor reflectie Domein C: cultuur van de kerk (11e-14e eeuw)

Vraag een rondleiding of een Onderwijsjaarkaart minimaal twee weken van te voren aan via 030 231 38 35 of [email protected]. Dit geldt ook voor het aanmelden van een museumbezoek met uw school. Wij vragen minimaal 1 begeleider op 10 leerlingen. De school is ten alle tijden verantwoordelijk voor de leerlingen.

Onderwijsjaarkaart biedt voordeel Een jaar lang gratis toegang voor leerlingen en docenten/begeleiders in groepsverband met de onderwijsjaarkaart. Kosten: € 100,-

Achtergrondinformatie Meer informatie over de thema’s heiligen en de Middeleeuwen vindt u in de volgende museumpublicaties: • Infoblad Woord en Wapen: over de kerstening van Nederland • Infoblad Kloosters en Kruistochten: over de belangrijkste kloosterorden en de kruistochten • Infoblad Meditatie en Devotie: over de moderne devotie • Infoblad Humanisme en Hervorming: over de Reformatie De infobladen (pdf-bestanden) bestelt u gratis via [email protected].

Literatuur • www.heiligen.net • I. Bejczy, Een kennismaking met de middeleeuwse wereld, Bussum 2001 • D.E.H. de Boer, J. van Herwaarden en J. Scheurkogel, Middeleeuwen, Groningen 1995 • A. Haverlamp e.a., Weet hoe je heet! 365 namen en heiligen, Zwolle 2007 • J. Herrin red., Leven in de middeleeuwen, Leuven/Abcoude 2000 • J. van Laarhoven, De beeldtaal van de christelijke kust. Geschiedenis van de iconografie, Nijmegen 1993 Heilige Helden. CKV

De museumregels 1. Jassen en tassen in de garderobe of de bagagekooi. 2. Mobiele telefoons uitzetten. 3. Alleen schrijven met potlood en op een onderlegger. 4. Geen kunstwerken aanraken en niet op vitrines leunen. 5. Andere museumbezoekers geen overlast bezorgen. 6. Niet eten en drinken in het museum. 7. Zorg voor een begeleider op tien leerlingen, die de groep actief begeleidt. 8. De begeleiders zijn verantwoordelijk voor het verloop van het bezoek en het gedrag van de leerlingen. 9. Beschadigingen aan (kunst)voorwerpen worden door de school vergoed.

4

Contact U bent altijd welkom om uw bezoek ter plekke voor te bereiden. Heeft u vragen of nieuwe ideeën? Wilt u lesmateriaal bestellen? Neem dan contact op met de medewerkers Educatie via 030 231 38 35 of [email protected]. Actuele informatie vindt u op www.catharijneconvent.nl.

Praktisch Bezoekadres Lange Nieuwstraat 38, 3512 PH Utrecht t 030 231 38 35

Entreeprijzen • • • • • •

CJP, CKV, 6 t/m 17 jaar € 4,50 p.p. Cultuurkaart geldig Groepstarief basis – en voortgezet onderwijs € 3,50 p.p. Docenten/begeleiders gratis Onderwijsjaarkaart € 100,Rondleiding basis- en voortgezet onderwijs (max. 20 pers.) € 45,- per uur

Openingstijden • • •

Dinsdag tot en met vrijdag 10-17 uur Zaterdag, zondag en feestdagen 11-17 uur Gesloten op 1 januari

Bereikbaarheid • 15 minuten lopen vanaf station Utrecht CS • Buslijn 2, halte Catharijneconvent in de Lange Nieuwstraat • Parkeergarage: Springweg • Touringcars: Maliesingel, Lepelenburg Check: www.utrecht.nl/bereikbaar

Colofon © Museum Catharijneconvent 2008 Afdeling Onderzoek & Educatie Fotografie: Ruben de Heer, Utrecht Vormgeving: Manifesta, Rotterdam

Heilige Helden. CKV

5

Kijkwijzer

Heilige Helden Hallo, Wie is jouw held of idool? Wat heb je er voor over om hem of haar te zien? Ga je naar concerten, verzamel je handtekeningen en foto’s van deze persoon? Dat het vereren van bijzondere personen van alle tijden is, zul je ontdekken tijdens je tocht door Museum Catharijneconvent.

De vragen in de kijkwijzer beantwoord je aan de hand van de kunstvoorwerpen. De teksten op de wanden en in de vitrines kunnen je hierbij helpen. Soms is een voorwerp tijdelijk verplaatst of uitgeleend. Probeer dan toch de vraag te beantwoorden. Als dat niet lukt, ga je verder met de volgende vraag.

Heilige Helden. CKV

Om te beginnen

Berg je jas en tas op in de garderobe. Haal bij de Tickets-balie een onderlegger en een potlood voor het beantwoorden van de vragen en een gratis multimediatour. Ook kun je hier een plattegrond meenemen. Vóór iedere vraag staat beschreven hoe je moet lopen. Hangt een object niet op zaal? Gebruik dan de afbeelding achterin de kijkwijzer. Ga door de automatische deuren en loop de trap af. Loop de ruimte uit en ga aan het eind de trap op. Ga rechts de zaal met het rode tapijt binnen (Topstukken Middeleeuwen in de Refter).

6

Kijkwijzer Heilige Helden

1. Geen helden maar heiligen 1.1 ……………………………………………………………..……

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

1.2 1.…………………………………………………………………...… ……………………………………………………………………........

2.……………………………………………………………………... ……………………………………………………………………........

3.……………………………………………………………………... ……………………………………………………………………........

1.3 ……………………………………………………………..……

Zoek in deze zaal dit kleurrijke beeld op. In de Middeleeuwen vereerden de mensen geen sporters of filmsterren. De helden van toen waren ridders en heiligen. Heiligen waren mensen die een bijzonder deugdzaam leven hadden geleid of die hun leven hadden opgeofferd voor hun geloof in Christus. Na hun dood werden zij geroemd, vereerd en heilig verklaard. Een van hen was Ursula, een Engelse koningsdochter.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Beluister audiotourverhaal nummer 203 en bestudeer het beeld. 1.1 Hoe heeft de beeldhouwer in dit beeld Ursula

en haar levensverhaal weergegeven?

1.2 Noem drie redenen waarom Ursula een geliefd

voorbeeld was voor de middeleeuwse gelovigen. Zoek via de touchscreen onder Thema’s het kopje Verering op.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

1.4 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

1.3 Wat zijn relieken?

……………………………………………………………………........ 1.4 Wat hebben relieken met het beeld van

Ursula te maken?

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

7


2. Beschermheiligen

2.1 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

2.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

2.3 ……………………………………………………………..…… In dezelfde zaal staat dit beeld. Heiligen hadden in de Middeleeuwen elk hun eigen specialiteit in het beschermen van mensen. Soms werden zij patroonheiligen: beschermers van bepaalde personen, steden en gilden. Omdat de heiligen in de hemel dicht bij God zaten, konden zij bij hem misschien een goed woordje doen voor de gelovigen op aarde. De mensen richtten zich daarom in hun gebeden vaak tot heiligen. 2.1 Bekijk dit beeld goed. Wat vind je ervan?

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

2.4 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........

Verwerk in je antwoord iets over de techniek, de stijl en het onderwerp van het beeld.

……………………………………………………………………........

2.2 Zoek uit wie deze heilige is en wat hij tijdens

……………………………………………………………………........

zijn leven heeft gedaan. ……………………………………………………………………........ Ga naar de touchscreen en zoek het beeld van Christoffel op. 2.3 Waartegen beschermde Christoffel de

2.5 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........

middeleeuwse gelovigen? ……………………………………………………………………........ 2.4 Waarom zochten ze juist bescherming

bij deze heilige?

……………………………………………………………………........

Hij is ook de patroonheilige van reizigers. Tegenwoordig hebben sommige katholieke mensen een afbeelding of een beeldje van Christoffel in hun auto, zodat zij veilig hun plaats van bestemming bereiken.

……………………………………………………………………........

2.6 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........

2.5 Geloof jij in een beschermende werking hiervan?

……………………………………………………………………........ 2.6 Draag jij een voorwerp bij je om je te beschermen?

Zo ja, wat en waarom?

……………………………………………………………………........

Loop door de deur rechts van het Christoffelbeeld de kloostergang in en sla linksaf.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

8


3. Reliekhouders

3.1 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

3.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ Reliekschrijn van Thomas Becket Frankrijk, ca. 1200 In één van de vitrines bij het raam zie je de reliekschrijn van Thomas Becket (1117-1170). Hij was aartsbisschop van Canterbury. Zijn overblijfsleen werden ooit in dit bijzondere kistje bewaard. In de Middeleeuwen werden relieken vaak bewaard in kostbare en mooi versierde reliekhouders.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Beluister via de multimediatour nummer 305 en bekijk de reliekschrijn.

Ooggetuigenverslag van de moord Ook na een tweede slag op het hoofd bleef Thomas Becket overeind. Na de derde slag boog de geslagen martelaar zijn knieën en ellebogen en bood zichzelf zo aan als een levend offer. Met zachte stem zei hij: “Voor de naam van Jezus en de bescherming van de kerk ben ik bereid de dood te omarmen.” De derde ridder bracht de gevallene echter nog een zware verwonding toe. Met deze slag versplinterde hij zijn zwaard op de stenen en sloeg hij de top van Thomas’ hoofd af zodat zijn bloed wit van de hersenen werd en de hersenen rood van het bloed.’ Opgeschreven door Abbo van Fleury (ca. 945-1004)

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

3.3 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

3.1 Hoe is de brute moord op Thomas Becket

op dit kistje afgebeeld? 3.2 Wat gebeurt er met zijn ‘ziel’? 3.3 Waarom werd Becket na zijn dood vereerd door de gelovi-

gen?

Heilige Helden. CKV

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

9


3.4

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ Reliekbuste van een gezellin van Ursula (detail) Keulen, ca. 1350

3.5 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........

In de wandvitrine links zie je de reliekbuste van een gezellin van Ursula. Ooit zat er een stukje van een schedel in de reliekhouder.

3.4 Dit houten beeld noemen we ook wel een ‘sprekende re-

……………………………………………………………………........

3.6 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........

liekhouder’. Beschrijf en teken de reliekhouder. ……………………………………………………………………........ 3.5 Verklaar de term ‘sprekende reliekhouder’. 3.6 Door de drie gaten onder in de houder waren

de relieken zichtbaar voor de gelovigen. Dit was erg belangrijk voor hen. Een reden hiervoor is de zogenaamde straling die van zo’n reliek uit zou gaan. Geef nog een reden.

3.7 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

3.7 De middeleeuwers schreven een bepaalde werking toe

aan die straling. Welke zou dit zijn geweest, denk jij?

In de lade van deze vitrine met de reliekbuste ligt een aantal relieken.

3.8 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

3.8 Geef een beschrijving van de relieken.

……………………………………………………………………........ 3.9 Geloof jij dat deze botten echt afkomstig zijn

van een heilige? Motiveer je antwoord.

3.9 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

10


4. Reizen naar verre oorden

4.1 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

4.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ Jacobus de Meerdere, ca. 1500-1509 ……………………………………………………………………........ Loop een stukje terug. In de grote vitrine voor het raam zie je dit beeld van een pelgrim. In de Middeleeuwen trokken mensen van heinde en verre naar plaatsen zoals een kerk of een kapel, waar heiligen en martelaren lagen begraven.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

4.1 Waarom gingen deze ‘pelgrims’ op reis?

……………………………………………………………………........ 4.2 Bekijk het beeld en geef een beschrijving van

de kleding en de attributen van de pelgrim. Aan de wand links van deze vitrine hangt een schilderij met de geboortegrot van Jezus.

4.3 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

4.4 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ Crypte van de geboortekerk te Betlehem met portretten van vier Jeruzalemvaarders (detail) Amsterdam?, ca. 1520

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

4.3 Wat kun je vertellen over de vier mannen (zoals

hun kleding, hun namen, hun attributen) en de voorstelling op de achtergrond van het schilderij (de functie, de plaats etc.)? 4.4 Waarom kozen de mannen ervoor om dit

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

schilderij met deze voorstelling te laten maken?

Heilige Helden. CKV

11


De mannen namen na een bezoek aan Jeruzalem een palmtak mee, als een soort souvenir. Boven het reliekschrijn van Becket vind je nog een souvenir: een pelgrimsampul.

4.5 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

4.6 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ Pelgrimsampul met Thomas Becket en twee ridders, 1175-1200

……………………………………………………………………........

4.5 Wat werd er in de ampullen bewaard?

……………………………………………………………………........

4.6 Waarom namen pelgrims de ampullen mee

4.7 ……………………………………………………………..……

naar huis?

……………………………………………………………………........ 4.7 Naast de vitrine staat een touch screen.

Bekijk hier het interview Een hedendaagse

……………………………………………………………………........

pelgrim. Nog steeds maken mensen pelgrimstochten. Waarom ging Stijn Oosterling op reis?

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

4.8 Kun je hem vergelijken met middeleeuwse pelgrims?

Licht je antwoord toe.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Loop de kloostergang uit en sla rechtsaf de volgende gang in.

4.8 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

12


5. Hemel en hel

5.1 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Lazarus (detail) Zuid-Nederland, 1520-1530

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

5.1 Misschien een lastige vraag, maar wat is er na

de dood, denk jij? Geloof je in een hemel, een hel, een groot niets? Je mag deze vraag ook in je hoofd beantwoorden. In de Middeleeuwen leefden de mensen met een grote angst voor de dood. Ze geloofden dat iedereen na zijn leven op aarde berecht zou worden. Misdadigers zouden naar de hel worden gestuurd, terwijl degenen die geen zonden hadden begaan naar de hemel mochten. De meeste mensen vielen tussen deze twee categorieën in. Zij moesten voor ze in de hemel kwamen, boete doen voor hun zonden in het vagevuur. Zo’n verblijf in het vagevuur kon oplopen tot duizenden jaren.

……………………………………………………………………........

5.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

5.2 Beschrijf de tegenstelling tussen de hel en de hemel

aan de hand van dit schilderij.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

13


6. Kritische kanttekeningen

6.1 ……………………………………………………………..……

Loop de hellingbaan af naar de volgende touchscreen.

……………………………………………………………………........

Door het ondernemen van een pelgrimstocht of het vereren van relieken konden middeleeuwse gelovigen aflaten verdienen. Met een aflaat in je bezit kreeg je een vermindering van je straf in het vagevuur of werd deze zelfs kwijtgescholden. Wanneer gelovigen in Rome bijvoorbeeld de zweetdoek van Veronica vereerden, hoefden zij maar liefst 5000 jaar korter in het vagevuur te blijven.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Vanaf de Middeleeuwen was er kritiek op de aflatenhandel en de reliekverering. Bekijk via de touchscreen de animatie De Reformatie. 6.1 Wie uitte als eerste openlijk kritiek op

6.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

de Katholieke Kerk? ……………………………………………………………………........ 6.2 Wat waren uiteindelijk de gevolgen van deze kritiek

voor Nederland en de Katholieke Kerk in Nederland?

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

6.3 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

6.4 ……………………………………………………………..…… Maarten Luther (1483-1546) (detail) Lucas Cranach, 1546 In de grote vitrine rechts tegenover het bankje hangt het portret van de bekende Reformator.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

6.3 Welke uitstraling heeft deze kritische man?

……………………………………………………………………........ Lees de tekst Hervormers. ……………………………………………………………………........ 6.4 Kun jij je in zijn standpunt vinden?

……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

14


7. Doodsportret Loop deze gang uit en ga rechtsaf de volgende kloostergang in. Naast de beschilderde kast hangt het doodsportret van Cornelis Steenoven (1661-1725).

7.1 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

7.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ Doodsportret van Cornelis Steenoven (1661-1725) Johannes Franciscus de la Court, 1725 (detail)

……………………………………………………………………........

7.1 Waaraan kun je afleiden dat deze man dood is?

7.3 ……………………………………………………………..……

7.2 Welke sfeer ademt het schilderij uit?

……………………………………………………………………........

7.3 Waarom is dit schilderij gemaakt?

……………………………………………………………………........

7.4 Zou jij een doodsportret of een foto van een familielid

……………………………………………………………………........

of vriend laten maken? Waarom niet of juist wel? ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

7.4 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

15


8. Macht van de herinnering In deze kloostergang hangt een aantal portretten. De afgebeelde personen zijn soms al driehonderd jaar geleden overleden.

8.1 Zoek een portret uit dat volgens jou het beste de afgebeelde persoon weergeeft. Geef een beschrijving van het schilderij en probeer het beroep en karakter van die persoon weer te geven.

8.1 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

8.2 Wat bewaren wij tegenwoordig als herinneringen aan overleden dierbaren? Noem vier voorbeelden. Jean Pierre Rawi schreef het volgende gedicht toen hij naar een foto van zijn vader keek:

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Mijn moeder heeft de foto uitgekozen die na zijn dood het meeste op hem lijkt. Naarmate langzaam de meedogenloze, mij nog veranderende tijd verstrijkt, fixeer ik hem steeds meer in deze pose; het raam, de stoel, het boek dat hij bekijkt, en al mijn komende metamorfosen worden door mij aan dit portret geijkt.

8.2 ……………………………………………………………..…… 1.…………………………………………………………………...… ……………………………………………………………………........

2.……………………………………………………………………... ……………………………………………………………………........

Straks ben ik even oud als hij op deze foto. Nog even, en wat is geweest wordt weer zoals het was in den beginne:

3.……………………………………………………………………... ……………………………………………………………………........

Dezelfde sluitertijd. Ik zit te lezen in deze kamer; en het licht valt binnen door een verdwenen raam waarbij hij leest.

4.……………………………………………………………………... ……………………………………………………………………........

8.3 Waarom bewaarde de moeder van Jean Pierre Rawie een foto van haar overleden man “die na zijn dood het meeste op hem lijkt”?

8.3 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........

8.4 Wat probeert Rawie onder woorden te brengen? ……………………………………………………………………........

8.4 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

16

9. Kortom

9.1 ……………………………………………………………..……

De hedendaagse verering van helden als sporters en filmsterren heeft zowel verschillen als overeenkomsten met de middeleeuwse verering van heiligen.

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Plak hier een afbeelding van je eigen idool

……………………………………………………………………........

9.2 ……………………………………………………………..…… ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ Plak hier een afbeelding van je eigen idool

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

9.1 Leg dit uit. Geeft in je verklaring tenminste een overeenkomst en een verschil. En zoals in de Middeleeuwen relieken werden bewaard en vereerd, zo bewaren we nu ook spullen van onze helden en ook van onze overleden dierbaren.

9.2 Hebben wij hiervoor dezelfde redenen als de middeleeuwers die relieken bewaarden, hadden? Motiveer je antwoord

……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........ ……………………………………………………………………........

Heilige Helden. CKV

17

Bijlage: afbeeldingen van alle objecten in de kijkwijzer

Heilige Helden. CKV

Ursula en haar reisgenoten († ca. 453,)Meester van de Utrechtse Stenen Vrouwenkop, ca. 1530, ABM bh252

18

Bijlage: afbeeldingen van alle objecten in deze kijkwijzer

Heilige Helden. CKV

Heilige Christoffel, Henrick Douwerman, ca. 1525, ABM bh251

19


Heilige Helden. CKV

Reliekschrijn van Thomas Becket, Frankrijk, ca. 1200, ABM m907

20


Heilige Helden. CKV

Reliekbuste van een gezellin van Ursula, Keulen, ca. 1350, RMCC b72

21


Heilige Helden. CKV

Jacobus de Meerdere, RMCC b00303

22


Heilige Helden. CKV

Crypte van de Geboortekerk te Bethlehem, Amsterdam?, ca 1520 , Museum Catharijneconvent, Utrecht, ABM s104

23


Heilige Helden. CKV

Pelgrimsampul, Canterbury, 1175-1200, RMCC m448

24


Heilige Helden. CKV

Lazarus, Zuid-Nederland, 1520-1530, StCC s1

25


Heilige Helden. CKV

Maarten Luther (1483-1546), Lucas Cranach, 1546, RMCC s107

26


Heilige Helden. CKV

Doodsportret van Cornelis Steenoven (1661-1725), Johannes Franciscus de la Court, 1725 , BMH s3119

27

Creatieve opdrachten

Heilige Helden

Kies in overleg met je docent één creatieve opdracht en voer deze thuis of op school uit.

Opdracht 1 Ontwerp zelf een reliekhouder

Opdracht: Onderzoek wat er tegenwoordig wordt bewaard van overleden personen en hoe dat wordt bewaard. Ga bij familie, kennissen of vrienden na welke herinneringen en voorwerpen zij bewaren en op welke manier deze voorwerpen worden bewaard. Zoek via een zoekmachine zoals Google op het trefwoord Uitvaartwinkel. Schrijf je resultaten in het kort op en ga daarna zelf aan de slag! Ontwerp een mooie houder voor een dierbaar voorwerp. Kies een voorwerp dat voor jezelf erg veel betekent. Ontwerp hiervoor een reliekhouder. Denk goed na over de vorm, de decoratie en de materiaalkeuze. Maak een aantal schetsen. Eventueel kun je het ontwerp echt uitvoeren.

Reliekhouder voor een rib van Sint-Laurentius Rijnland, 1490-1500

Reliekverering is eigenlijk een raar fenomeen. In kerken worden in kostbare houders allerlei overblijfselen van mensen tentoongesteld. Waarom bewaren wij eigenlijk geen vingerkootje van oma in een mooi kistje op de vensterbank? Blijkbaar hebben we toch de behoefte aan iets tastbaars, want we bewaren wel sieraden en urnen met as van overleden dierbaren. Op 4 juli 1839 overleed de moeder van de kunstenaar Ary Scheffer. In een brief aan zijn oom schrijft hij: “Ik ben zoodanig neergedrukt onder het geleeden verlies, dat ik werkelijk niet weet wat ik doe. Mijn gansche leven was, zooals uw wel weet, gansch en al verknogt aan het wezen van mijn moeder, meer noch deeze laatste jaaren als vroeger […..] Ik heb al deeze daagen hard gewerkt aan haar portrait; ik zal u een copie zenden in eenige korte tijd of wel u dezelve brengen.” Ary hield de herinnering aan zijn moeder levend door het schilderen van twee doodsportretten. Ook beeldde hij haar levensgroot in marmer af op haar sterfbed, maakte een masker van haar gezicht en goot haar beide handen af. Uit: Sliggers B. e.a., Naar het lijk. Het Nederlandse doodsportret 1500-heden, Zutphen 1998

Heilige Helden. CKV

Armreliekhouder van de heilige Lucia Maasland, ca. 1500-1520

28

Opdracht 2 De bescherming van relieken In de Middeleeuwen geloven de mensen in een beschermende werking van relieken. Een reliek heeft dezelfde functie als sommige hangers of amuletten die wij tegenwoordig om onze nek dragen. Ze beschermen tegen boze krachten, ziekte en ongeluk. Door de verering van een reliek vraag je de bescherming van een heilige en God. Dit kistje werd aan een snoer om de hals gedragen.

Merovingisch reliekschrijntje Oost-Frankrijk?, ca. 700

Opdracht: Ga op zoek naar voorwerpen, die tegenwoordig worden gedragen ter bescherming. Bezoek een sieradenwinkel, een Chinese Toko of een winkel met New Age artikelen. Of zoek op internet naar informatie. Een goede site is bijvoorbeeld www.guardians.theartofkim.nl. Geef een beschrijving van drie amuletten of hangers, die je hier vindt. Hebben ze bijvoorbeeld een speciale vorm of kleur? Van welk materiaal zijn ze gemaakt en wat is hun functie en door wie kunnen ze worden gedragen? Schrijf je bevindingen op in een verslag van maximaal 500 woorden. Illustreer je verhaal met afbeeldingen en schetsen.

Heilige Helden. CKV

29

Heilige Helden. Docentenhandleiding kijkwijzer CKV

Recommend Documents