KIJKWIJZER CKV Naam:
School:
Klas:
Datum:
Op eigen gelegenheid / In schoolverband (doorhalen wat niet van toepassing is)
Achterin deze kijkwijzer vind je de plattegrond van Museum Willem van Haren
MUSEUM WILLEM VAN HAREN
Museum Willem van Haren is het cultuurhistorisch museum van Heerenveen en omstreken, dat het verhaal vertelt van de rijke heren van het veen en de armoede onder de veenarbeiders, van de rijke zilvergeschiedenis van Heerenveen, van de vorstelijke allure van Oranjewoud, van sporthelden als Abe Lenstra en van Heerenveense bedrijven als Batavus en Koninklijke Smilde. Museum Willem van Haren is heel veelzijdig. Het museum heeft doorlopend wisselende exposities en andere publieksactiviteiten, beeldhouwkunst in de beeldentuin, een museumwinkel ingericht als 19de-eeuwse apotheek en een zeer uitgebreide bibliotheek en documentatiecentrum. Vanaf 1999 is de Kunstruimte Heerenveen onderdeel van Museum Willem van Haren. De zalen van deze ruimte zijn bestemd voor hedendaagse beeldende kunst.
FERDINAND DOMELA NIEUWENHUIS-MUSEUM
Het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum is een belangrijk onderdeel van Museum Willem van Haren. Het museum geeft een beeld van het leven en werk van Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919): dominee, vrijdenker, socialist, anarchist en antimilitarist, maar voor alles strijder tegen maatschappelijk onrecht. Domela Nieuwenhuis was zeer verbonden met Zuidoost Friesland, de streek die hem in 1888 als eerste socialist in de Tweede kamer koos. De veenarbeiders gaven hem de eretitel ‘ús Ferlosser’.
ENTREE
Sinds 1999 is het museum gehuisvest in de Heerenveense School, het centrum voor kunst en cultuur in Heerenveen. Het museum zit daar samen met de Cirkel - centrum voor kunstzinnige vorming - en de VVV / ANWB. 1.
Wat was vroeger de functie van dit gebouw?
Architect Rein Hofstra heeft het nieuwe gebouw ontworpen.
1
KIJKWIJZER CKV Bekijk de entree van het gebouw en dan met name de voorgevel met de luifel. De luifel symboliseert de Heerenveense vervening, de uitgesneden vormen staan voor de verschillende instellingen die zich in het gebouw bevinden. Deze uitgesneden vormen zijn elders in het gebouw herplaatst. 2.
Waar in het gebouw zie je deze vormen weer terug?
MAQETTEZAAL
In de eerste zaal van de vaste presentatie van Museum Willem van Haren staat de stadsmaquette van Heerenveen anno 1830. Het is de grootste stadsmaquette van Nederland en wordt toegelicht door middel van een spectaculaire multimedia presentatie. Start het programma de introductie en beantwoordt onderstaande vragen. 3.
In welk jaar is men begonnen met de bouw van deze maquette?
4.
Wat is de totale oppervlakte van de maquette en hoeveel panden telt de maquette? Oppervlakte ................m2
5.
................Panden
Welke drie stappen zijn genomen voor de uiteindelijke totstandkoming van deze maquette?
1. 2.
3.
6.
Op welke schaal denk jij dat de maquette is gebouwd?
1:50
1:70
1:90
2
KIJKWIJZER CKV TOPSTUKKENZAAL
In deze zaal bevinden zich de topstukken van het museum die te maken hebben met de geschiedenis van Heerenveen. Zo zie je bij binnenkomst in een glazen vitrine (links) de oprichtingsakte uit 1551 van de Schoterlandse Veencompagnie, waardoor Heerenveen is ontstaan. In deze akte verplichten de drie oprichters van de Schoterlandse Veencompagnie, Pieter Van Dekema, Jan Cuyck en Floris Foeyts, zich om grote delen veen aan te kopen met als doel turf te steken. De naam ‘Heerenveen’ komt eigenlijk van ‘de heren van het veen’, wat zoiets betekent als ‘de mannen die rijk zijn geworden van het veen’. Enkele andere topstukken in deze zaal zijn: Het gedenkbord ter ere van de eenwording van de gemeente Heerenveen. De huwelijksmunt van de familie Van Scheltinga. De kassa van de Nieuwe Weme. Een beeldje van Fedde Schurer. De typmachine van Cissy van Marxveldt.
7.
Waarom zouden deze voorwerpen behoren tot de topstukken van het museum? Verklaar je antwoord.
3
KIJKWIJZER CKV 8.
Kies uit één van deze bovenstaande genoemde topstukken het voorwerp dat je het meest interessant of mooi vindt. Wat vertelt dit topstuk jou over de geschiedenis van Heerenveen?
ORANJEWOUDZAAL
Ga naar de Oranjewoudzaal. Ten tijde van de vervening (16de eeuw tot de 20ste eeuw) was het verschil tussen arm en rijk groot in Heerenveen. De Oranjewoudzaal toont de geschiedenis van Oranjewoud en rijke families in Heerenveen. Belangrijke Heerenveense adellijke families van de 17de en 18de eeuw waren de geslachten Van Scheltinga, Crack, Van Holema en Grovestinsen. Kijk maar eens naar de wapenschilden boven de lage doorgang naar de zilverzaal. Bekijk de maquette van het Lustslot Oranjewoud. Dit grote lustslot werd in de 18de eeuw gebouwd in opdracht van Johan Willem Friso van Oranje-Nassau (1686 – 1711). Overigens is dit zomerpaleis nooit afgebouwd. 9.
10.
Hoe heet de Franse architect, die je hieronder ziet afgebeeld, die het ontwerp van het paleis en de tuin maakte?
Als je naar de afbeelding van de tuin van Slot Zeist hieronder kijkt en naar de tuin van Lustslot Oranjewoud (maquette), welke overeenkomsten zie je dan in de aanleg?
4
KIJKWIJZER CKV Lustslot Oranjewoud is in barokstijl gebouwd. Deze stijl werd door de kerk en de adel vaak gebruikt om hun macht te tonen. Een bouwstijl is een manier van bouwen die kenmerkend is voor een bepaalde tijd, cultuur of architect. Er is sprake van een bouwstijl als bij een groot aantal gebouwen de bouwelementen op dezelfde manier worden gebruikt. Zo kunnen de constructie, de maten en de verhoudingen hetzelfde zijn, net als de plattegrond, het materiaalgebruik, de wanden, de zuilen en het lijstwerk. In Europa zijn de belangrijkste architectonische stijlen: Klassiek (800 v.Chr – 500 n.Chr.), Romaans (ca. 1000 -1250), Gotiek (ca. 1150 – 1500), Renaissance (ca. 1430 – 1550), Barok (ca. 1600 – 1750) Neo - Classicisme (ca. 1800 – 1870) Rationalisme (ca. 1890 – 1920) Functionalisme (vanaf ca. 1920). Waar vroeger Lustslot Oranjewoud was staat nu het fraaie Landhuis Oranjewoud. 11.
Welke van de 3 onderstaande bouwstijlen hoort bij huize Oranjewoud?
BAROK 1600 – 1700 NEO - CLASSICISME 1800 – 1870 Kenmerken Pilaters van de grond tot het dak Veel versiering Weinig vlakke muren ´Feestelijke stijl´ In Nederland is de barok niet zo uitbundig. Voorbelden in Nederland Amsterdamse grachtenhuizen Crackstate in Heerenveen
Kenmerken Gebruik van bouwelementen: Pilasters Fronton Kapitelen Blokvormige gebouwen vaak ook zonder pilasters. Portiek met grote losstaande zuilen met fronton. Muren met wit pleisterwerk.
In Nederland vind je vaak een classicistische gevel voor een voor de rest ‘gewoon’ gebouw. Voorbelden in Nederland Stadhuis in Groningen Paleis van Justitie in Leeuwarden Station in Zwolle Stadhuis van Utrecht
Rationalisme 1890 – 1920 Kenmerken Weinig versiering Geen kenmerken van vorige bouwstijlen Materialen: Baksteen en natuursteen Belangrijkste persoon: Berlage Voorbelden in Nederland Beurs in Amsterdam
HEERENVEENS ZILVER
Friesland kent op het gebied van de zilversmeedkunst een lange traditie. In steden als Leeuwarden, Sneek en Bolsward kwam het tot de oprichting van gilden. Deze vakorganisaties bewaakten de kwaliteit van het gemaakte zilver, namen de opleiding van de leerlingen voor hun rekening en zagen er op toe dat vreemde zilversmeden uit de steden werden geweerd. Heerenveen is geen stad, maar een vlecke (een stad zonder stadsrechten) en kende geen gilde.
5
KIJKWIJZER CKV 12.
Waarom was het zo aantrekkelijk voor zilversmeden om zich te vestigen in Heerenveen? Verklaar je antwoord.
Heerenveens zilver is zeldzaam omdat veel zilver is omgesmolten in de loop der tijden. In de periode 1616 tot 1813 werkten bijna vijftig zilversmeden in Heerenveen. De opdrachtgevers van de Heerenveense zilversmeden zijn grietenijbesturen, leden van adellijke families, kerkbesturen en gegoede burgers.
13.
Geef 2 redenen die in het verleden van belang zijn geweest bij het omsmelten van zilver.
Veel zilveren voorwerpen zijn gemaakt ter ere van een bijzondere gelegenheid, Zoals een geboorte, een huwelijk of een begrafenis. In veel brandewijnkommen, bekers en tasbeugels zie je symbolen terug die verwijzen naar een bijbelse voorstellingen. 14.
Koppel aan onderstaande symbolen de juiste betekenis. Je kunt kiezen uit de begrippen: 1 Liefde / 2 Hoop / 3 Gerechtigheid / 4 Wijsheid / 5 Vrede / 6 Vriendschap
1.
Een vrouw met een anker en een duif op haar arm:
2.
Een vrouw met een spiegel en een slang die om haar arm kronkelt:
3.
Een vrouw met kinderen:
4.
Een vrouw met een weegschaal en een zwaard:
6
KIJKWIJZER CKV 15.
Kies 1 van de 6 begrippen uit en bedenk hier een nieuw symbool voor. Schrijf hiernaast op voor welk begrip je hebt gekozen en maak een schets van het door jou bedachte nieuwe symbool.
FERDINAND DOMELA NIEUWENHUIS MUSEUM
Het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum is te vinden op de eerste verdieping van het museum. Het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum bestaat uit vier verschillende ruimten: de studeerkamer, de bibliotheek, de vergaderzaal en de volksherberg. Iedere zaal heeft een eigen thema dat past bij het leven van Ferdinand Domela Nieuwenhuis.
STUDEERKAMER 16.
Kijk eens naar het interieur van de studeerkamer. Zou Domela uit een rijk of arm gezin komen? Verklaar je antwoord.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1864-1919) was Nederlands eerste socialistische kamerlid van 1888 tot 1891. In Friesland werd hij Ús Ferlosser genoemd, omdat hij streed tegen de uitbuiting van de Friese veenarbeiders. Hij wierp zich op als spreekbuis van de arbeiders en maakte hen politiek bewust. 17.
Wat was het oorspronkelijke beroep van Domela?
In de schouw in de studeerkamer zie je tegels met daarop de lijfspreuk van Ferdinand Domela Nieuwenhuis: “Terar dum Prosim”, “Ik moge ten onder gaan, zolang ik maar nuttig ben”.
7
KIJKWIJZER CKV 18.
Welke betekenis hebben deze woorden volgens jou?
BIBLIOTHEEK
Domela was een belezen man, hij had ontzettend veel boeken. De wand die je hier ziet is nog maar een gedeelte van zijn hele bibliotheek. Tussen de boeken staan ‘boeken’ die zo nu en dan oplichten zodat je kunt lezen in welke verschillende onderwerpen Domela allemaal interesse had. 19.
Schrijf minstens 4 onderwerpen op waarover Domela boeken in zijn bibliotheek had staan.
VERGADERZAAL
Domela heeft ooit in de gevangenis gezeten wegens majesteitsschennis (belediging van het koningshuis). In de krant waar hij redacteur van is komt een anoniem ingezonden artikel te staan waarin staat dat de koning van Nederland (Willem III), ook wel ‘koning Gorilla’ genoemd, niet veel werk maakte van zijn baantje. In de gevangenis kreeg hij veel post waaronder scheldbrieven. 20.
Zoek de scheldbrieven op en schrijf 3 scheldwoorden op die men aan Domela schreef.
VOLKSHERBERG
Deze ruimte is helemaal blauw. De kleur blauw had een bijzondere betekenis voor Domela. 1 van Domela´s uitspraken hangt ook samen met deze kleur. 21.
Welke van de 3 onderstaande uitspraken denk jij hangt samen met deze kleur? Verklaar je antwoord. “Een drinkende arbeider denkt niet, en een denkende arbeider drinkt niet”. “Gelukkiger is een leven in idealen al worden ze stuk voor stuk vernietigd dan dat men in ´t geheel geen idealen heeft”. “Ik moge ten onder gaan, zolang ik maar nuttig ben”.
8
KIJKWIJZER CKV Recht voor je, in het midden van de wand, hangt een portret van Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Dit portret is gemaakt door Domela’s zoon, beeldend kunstenaar César Domela Nieuwenhuis. Het is een mozaïek van hout en olieverf. Cesar Domela Nieuwenhuis werkte in Parijs onder andere samen met Piet Mondriaan en Theo van Doesburg. Hij werd lid van de kunst stroming ‘De Stijl’. 22.
Zijn onderstaande beweringen over ‘De Stijl’ juist of onjuist?
‘De Stijl’ wilde de kunst ontdoen van alle emotie en expressiviteit.
JUIST
ONJUIST
‘De Stijl’ Kenmerkt zich door sterke geometrische orde.
JUIST
ONJUIST
‘De Stijl’ maakt veelal gebruik van secundaire kleuren.
JUIST
ONJUIST
Mondriaan was één van de belangrijkste kunstenaars van de groep ‘De Stijl’.
JUIST
ONJUIST
DE ZOLDER VAN PAKE
Loop de tweede trap omhoog naar de Zolder van Pake. Op de Zolder van Pake vind je speelgoed en gebruiksvoorwerpen uit grootvaders tijd, een spitkeet, het verhaal van de gruwelijke moord voorgevallen in Knollenburg geschilderd op een smartlap, en voorwerpen die te maken hebben met de sport in Heerenveen. 23.
Vertel iets over de vormgeving van deze zolder. Beschrijf daarbij onder andere de sfeer, het licht en de opstelling.
9
KIJKWIJZER CKV
PLATTEGROND MUSEUM WILLEM VAN HAREN
Gebruikte Bronnen www.vandale.nl Beeldende begrippen Begrippen in beeldende vormgeving Tentoonstellingsteksten Museum Willem van Haren Tentoonstellingsteksten Ferdinand Domela Nieuwenhuis-Museum
MUSEUM WILLEM VAN HAREN Minckelersstraat 11 (De Heerenveense School) Heerenveen Telefoonnummer: (0513) 62 34 08 E-mail:
[email protected]
10
