Stress en hart- en vaatziekten
Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting
[email protected]
Indeling Het stressmechanisme Psychologische stress Stress en het ontstaan van hart- en vaatziekten Stress bij het hanteren van hart- en vaatziekten Het hanteren van stress
Het stressmechanisme
Is stress een oorzaak of een gevolg?
1. Stimulusdefinities: nadruk op de aanleiding gevende gebeurtenissen. Het gaat dan bijvoorbeeld over werkstress of traumatische ervaringen. 2. Responsdefinities: nadruk op de fysiologische en psychologische reacties. Het gaat dan bijvoorbeeld over spanningsklachten 3. Interactieve beschrijvingen: beschrijven de interactie tussen een gebeurtenis, de persoonlijke inschatting/interpretatie daarvan en de fysiologische en psychologische reacties daarop
Het stressmechanisme: Een biologisch gegeven, een fysiologisch systeem dat functioneert via het zenuwstelsel en stresshormonen
Het sympathische zenuwstelsel van het stressmechanisme is het gaspedaal van je lichaam: het zorgt ervoor dat je lichaam overgaat tot actie
Fysiologische stressrespons •Hartslag gaat omhoog •Extra bloed naar de spieren •Snellere ademhaling •Extra zuurstof naar de hersenen •Vernauwing bloedvaten in de huid •Bloed stolt eerder •Er komt extra glucose vrij •Er komen endorfines vrij
Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme
Stressor
De fysiologische stressrespons maakt energie vrij om te reageren op de noodsituatie
Gedragsmatige stressrespons
Deze energie wordt ingezet voor automatische gedragspatronen: vluchten of vechten
Acute stress
Fysiologische stressrespons
Stressor
Gedragsmatige stressrespons
Automatische fysiologische- en gedragspatronen. Waarnemen en wegwezen, niet denken
Na de stressreactie: het rempedaal, het parasympathische zenuwstelsel, van het stressmechanisme komt in actie
Psychologisch: ontspanning Fysiologisch: parasympatische activatie / herstel
Bij het verdwijnen van de bedreiging zakt de spanning weer naar een normaal niveau
Spanning
Normaal spanningsniveau
Psychologische stress
Psychologische stress
Mensen kunnen een lichamelijk mechanisme, ontworpen voor het overleven van levensbedreigende situaties, triggeren en gaande houden doordat ze belaagd worden door gedachten i.p.v. leeuwen
Dieren kennen geen langdurige psychologische stress, na de stressreactie verdwijnt de spanning.
Einde stressreactie
Bedreiging stressreactie Einde stressreactie
Mensen kunnen i.t.t. dieren een stressreactie starten of gaande houden d.m.v. gedachten
Gedachten
Stressreactie
Mensen kunnen d.m.v. piekeren (bijvoorbeeld examenvrees) of angst op basis van rampenscenario’s hetzelfde lichamelijke mechanisme starten dat in het evolutionaire verleden diende om te ontsnappen aan roofdieren
Het denken over gebeurtenissen kan soms meer stress veroorzaken dan de gebeurtenis zelf
Dit is een belangrijke reden waarom de stressgevoeligheid per individu verschilt
stressor stressrepons
Ook piekeren over dingen die plaatsvonden in het verleden of die nog plaats moeten vinden in de toekomst kunnen dergelijke reacties veroorzaken
Stress en het ontstaan van hart- en vaatziekten
Chronische (langdurige) stress: De spanning neemt toe, blijft aanhouden en na een lange periode ontstaat uitputting (burn-out)
Spanning
Normaal spanningsniveau
Langdurige stress en de invloed op HVZ
Stressor: Bedreigende stimulus Grote of langdurige activatie sympatisch systeem en HPA-as
+ De mens is de enige diersoort die door Piekeren de stressrespons gaande houdt
•Ontstekingsreacties •Metabool syndroom •Bloedstolling •Bloeddruk •Hartslag
Psychologische Stressrespons Leefstijl
Psychologische respons
•HVZ •Obesitas •Diabetes •Etc.
Acute stress: de spanning neemt snel toe en na het verdwijnen van de bedreiging zakt de spanning weer naar een normaal niveau
Spanning
Normaal spanningsniveau
De invloed van acute stress op acute hartincidenten
Myocardischemie Ritmestoornissen Tsako-Tsubo
Sympathische activatie Stresshormonen
Stressor
Samentrekking hartspier Hartslagfrequentie Bloeddruk
Stress ten gevolge van hart- en vaatziekten
Stress bij HVZ
1. Zwaard van Damocles: het continue ervaren van dreiging 2. Aanpassingen op allerlei leefgebieden 3. Het vermijden van stress: bijvoorbeeld bij bepaalde ritme/geleidings stoornissen 4. Piekeren over gevolgen binnen gezin / familie 5. Confrontatie door diagnose of incident
Chronische stress die ontstaat bij het hanteren van de gevolgen van de ziekte (van een naaste)
maatschappelijk relationeel
psychisch
lichamelijk
Zorg ervoor dat je geen bijverschijnsel van de ziekte wordt.
Werk Vrienden Partner Kinderen Overtuigingen Persoonlijke doelen Verwachtingen Zingeving Emotie Achtergrond Biomedische aspecten Lichamelijke beperkingen Risicomanagement
Herkennen chronische stress: aandachtspunten Ingrijpende gebeurtenissen
Psychologische symptomen
• Overlijden naaste
• Snel geïrriteerd
• Ziekte
• Boosheid
• Scheiding
• Angst
• Financiële probl.
• Onzekerheid • Somberheid
Slepende zaken
• Machteloosheid
• Werkstress
• Piekeren
• Relatieprobl.
• Chronisch ziek
Gedrag
Lichamelijk
• Vermijdingsgedrag
• spanningskl.
• Conflicten
• Slaapprobl.
• Klagen / verwijten • Luisteren • Leefstijl
Acute stress bij HVZ
1. Angst voor een nieuw incident 2. Activatie fysiologisch stressmechanisme (toename frequentie hartslag, bloeddruk, samentrekkingskracht hart, bloed uit haarvaten, snellere ademhaling, toename alertheid) 3. Fysiologische verschijnselen die lijken op de verschijnselen van een hartincident 4. Toename angst 5. Vicieuze cirkel
Symptomen paniekaanval
• • • • • • • • • • • • •
hartkloppingen transpireren trillen of beven kortademigheid of het gevoel te stikken naar adem snakken pijn of een onaangenaam gevoel op de borst misselijkheid of buikklachten duizeligheid of gevoel van onvastheid of flauwvallen gevoel van vervreemding of onwerkelijkheid angst om controle te verliezen of gek te worden angst om dood te gaan tintelingen of een doof gevoel het plotseling warm of koud krijgen
Het hanteren van stress
Het hanteren van stress
1. Aanpassen van de buitenwereld. Het vermijden ,of oplossen, van stresserende gebeurtenissen: niet gaan parachutespringen, het repareren van de druppelende kraan. Wanneer een praktische oplossing mogelijk is 2. Aanpassen van de binnenwereld. Reguleren van interne spanning: ervoor zorgen dat je niet te snel meegesleurd wordt door gedachtes en gevoelens. Omdat een leven zonder stresserende gebeurtenissen onmogelijk is
Ontstaan van interne spanning
Denken / Piekeren
Denken
Ervaring / Waarneming Ervaring / Waarneming Zintuigen
Omgeving Balans tussen wat er is in het hier en nu en de gedachten daarover.
Aandacht meegesleurd door gedachten, Geen contact met directe ervaring
Interne spanningsregulatie / stressmanagement
Denken / Piekeren
Ervaring / Waarneming Aandacht
