Handboek scheiden en de kinderen
Handboek scheiden en de kinderen Voor de beroepskracht die met scheidingskinderen te maken heeft
Ed Spruijt Helga Kormos
Houten 2010
© 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. 9 ISBN 978 90 313 73789 NUR 847 Ontwerp omslag: Nanja Toebak, ’s Hertogenbosch Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
2 2.1 2.2 2.3
3 3.1 3.2 3.3 3.4
3.5 3.6 3.7
Inleiding: scheiden en de kinderen Inleiding Scheiden: een complex proces Kader 1.2 Relatietherapie Effecten in vele landen Matige of ernstige problemen bij kinderen Effecten in soorten Preventie en hulpverlening Kader 1.6.1 Wacht nog even met scheiden Kader 1.6.2 Boekbespreking: Kinderen aan het woord over gezinnen
11 11 12 13 14 15 16 17 18 20
Opzet van het boek Inleiding Kader 2.1 Toponderzoeker Paul Amato Onderzoek Scholieren en Gezinnen 2010 Indeling van het boek Kader 2.3 Boekbespreking: Het nieuwe scheidingsrecht
22 22 22 23 24
Cijfers en feiten over scheiden en kinderen Inleiding (Echt)scheidingscijfers in Nederland Vergelijkende scheidingscijfers Aantal scheidingskinderen Kader 3.4 Wat verandert er allemaal voor de kinderen na de scheiding? Houden kinderen een huwelijk in stand? Echtscheiding of decohabitatie Bij wie wonen kinderen na de scheiding?
29 29 29 31 33
25
34 34 35 36
6
handboek scheiden en de kinderen
3.8 3.9
3.10 3.11 3.12
3.13
4 4.1 4.2
4.3
4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9
4.10
Kader 3.7.1 Kinderen over co-ouderschap Kader 3.7.2 Praktische knelpunten bij gezamenlijke zorg na scheiding Kinderen in stiefgezinnen Contact met de uitwonende ouder Kader 3.9 Allochtone en autochtone scheidingskinderen Contact en alimentatie Grootouders en kleinkinderen Praktische consequenties Kader 3.12 Om te onthouden: cijfers en feiten over scheiden en kinderen Samenvatting Kader 3.13 Boekbespreking: De bewuste stiefmoeder Ontwikkeling en opvoeding van scheidingskinderen Inleiding De periode rond de scheiding Kader 4.2 Wat moeten ouders doen als zij hebben besloten om uit elkaar te gaan? Gevolgen op korte en middellange termijn Kader 4.3 Herenigingsfantasieën en andere reacties van kinderen Gevolgen op lange termijn Belangrijkste risicofactoren Conflicten tussen ouders Kader 4.6 Valkuilen voor gescheiden ouders Kenmerken van conflicten Kader 4.7 Let bij scheiding ook op de allerjongsten Contact met de uitwonende ouder en de gevolgen voor kinderen Betekenis van vaders Kader 4.9 Waarom Daan niet meer bij zijn vader wilde slapen Contact met de uitwonende ouder en leeftijd van de kinderen Kader 4.10 De beste contactregeling per leeftijdscategorie
38 38 40 41 43 44 45 45 47 47 49
51 51 52 53 54 55 57 58 59 61 62 63 64 65 66 67 68
7
inhoud
4.11
4.12 4.13
4.14
5 5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
Moedergezinnen, vadergezinnen en co-oudergezinnen Kader 4.11 Welbevinden en problemen van allochtone en autochtone scheidingskinderen Kinderen opvoeden in een stiefgezin Kader 4.12 Op weg naar een stiefgezin Praktische consequenties Kader 4.13 Om te onthouden: ontwikkeling en opvoeding van scheidingskinderen Samenvatting Kader 4.14.1 Wat ouders vaak vragen en wat mogelijke antwoorden zijn Kader 4.14.2 Boekbespreking: Scheiden. Met je ex toch samen goede ouders Ernstige problemen na scheiding Inleiding Kader 5.1 De rol van de Raad voor de Kinderbescherming bij scheiding Oudervervreemding bij kinderen Kader 5.2 De acht belangrijkste kenmerken van PAS Kader 5.2.2 Voorbeelden van vragen om PAS te meten Loyaliteitsconflicten bij kinderen Kader 5.3.1 Gevolgen van loyaliteitsconflicten bij scheidingskinderen Huiselijk geweld en kindermishandeling Kader 5.4.5 Scheiden in het buitenland Kader 5.4.7 Tien stellingen van RAAK Kader 5.4.8 Gespreksregels voor scheidende ouders Praktische consequenties Kader 5.5 Om te onthouden: ernstige problemen bij scheiding Samenvatting Kader 5.6 Boekbespreking: Beter scheiden
69
71 71 73 76 77 79 79 82 84 84 85 86 86 90 92 93 96 103 106 108 109 110 111 111
8
handboek scheiden en de kinderen
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
6.8 6.9 6.10
6.11 6.12 6.13 6.14 6.15
6.16
7 7.1 7.2
7.3 7.4
Wetgeving en gevolgen voor scheidingskinderen Inleiding Korte terugblik op de wetgeving in Nederland De wet sinds 1 maart 2009 Kader 6.3 Toelichting op vaak gebruikte termen Het scheidingsproces in stappen Richtlijnen bij het maken van een ouderschapsplan Kader 6.5 Het belang van grootouders Ontwikkelingen in andere landen Effecten van wetgeving: contact met uitwonende ouder Kader 6.7.1 Kinderen en het contact en de band met hun uitwonende vader Kader 6.7.2 Over het recht op informatie Kader 6.7.3 Wat kan de school doen? Effecten van wetgeving: welbevinden van kinderen Over mediation en mediators De overlegscheiding en de verschillen met mediation Kader 6.10 De regierechter Als er geen ouderlijke overeenstemming is Raadsonderzoek onderzocht Ouders waren formeel getrouwd of samenwonend De juridische positie van stiefouders Praktische consequenties Kader 6.15 Om te onthouden: wetgeving en de gevolgen voor scheidingskinderen Samenvatting Kader 6.16 Boekbespreking: Collaborative divorce (de overlegscheiding) Preventie en interventie Inleiding Relatieondersteuning Kader 7.2 In plaats van scheiden: werken aan jezelf Scheidingsvoorlichting Onderzoek naar effecten van mediation
113 113 114 115 117 118 122 124 125 126 127 128 129 131 132 133 134 137 138 139 141 143 145 146 147 150 150 151 152 154 155
9
inhoud
7.5
7.6 7.7
7.8
7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 7.16 7.17
7.18 7.19
7.20
8 8.1 8.2 8.3 8.4
Hulpprogramma’s bij scheiding en omgang Kader 7.5.3 Scholing en training gewenst voor de beroepskracht Buitenlands onderzoek naar effecten van scheidingscursussen Binnenlands onderzoek naar effecten van scheidingscursussen Kader 7.7 Tip met het oog op de kinderen: neem een huisdier Spel- en praatgroep helpt scheidingskind: de praktijk Kader 7.8 Tips van kinderen voor ouders Onderzoek naar effecten van omgangsbegeleiding Roep om meer omgangsbegeleiding Effect van ouderschapsplannen Vrijwillig of verplicht Wettelijk verplichte gesprekken met kinderen Preventie voor stiefgezinnen Effecten van programma’s voor stiefgezinnen Nieuwe ontwikkelingen: Eigen Kracht in het Centrum voor Jeugd en Gezin Eigen kracht doet wonderen Kader 7.17.1 Eigen Kracht-conferentie: waar, wie, wanneer? Kader 7.17.2 Eigen Kracht-conferentie: hoe werkt het? Ontwikkelingen in het beleid Praktische consequenties Kader 7.19 Om te onthouden: preventie en interventie Samenvatting Kader 7.20 Boekbespreking: Making your second marriage a first class success
157
Conclusies, discussie en aanbevelingen Conclusies Discussie Aanbevelingen Besluit
198 198 204 207 211
162 163 164 167 168 172 172 174 177 178 179 180 183 184 185 187 188 189 191 192 193 195
10
handboek scheiden en de kinderen
Literatuur
212
Websites
226
Lijst met tabellen en figuren
228
Register
230
Over de auteurs
232
