Groepscoaching Michiel Santman uitgangspunten en ervaringen september 2012
Inleiding Wat is groepscoaching? Verantwoordelijkheden van deelnemers en coa ch Leren reflecteren Ervaringen deelnemers Ov er Mich iel Sa ntman
GR OEPSCOACH IN G
pagina 1
‘Hoe kan ik genieten van wat goed gaat?’
Inleiding Het was tijdens de voorbereidingen van het seminar ‘Droom in uitvoering’ dat ik de gedachte kreeg om een pilot te starten met groepscoaching. Dat was in januari 2012. Ik dacht: ‘wat als ik nu in een groep verschillende mensen tegelijkertijd coach, zou dit een meerwaarde hebben?’ Zo ontstond het idee voor groepscoaching en heb ik dit verder uitgewerkt in een A4-tje. Deze pilot heb ik na afloop van het seminar (via de mail) aangeboden aan de deelnemers van het seminar. Al snel reageerden 13 geïnteresseerden, terwijl ik slechts plek had voor 5 personen. In dit document beschrijf ik hoe dit groepscoachingstraject er uit zag en wat het resultaat was. Daarnaast vul ik het aan met enige vakkennis in de hoop dat dit een werkboekje wordt voor andere groepen waarin het gezamenlijk leren voorop staat. Veel plezier met het lezen van dit boekje en nog meer plezier gewenst als je er mee aan de slag gaat! Michiel Santman september 2012
GR OEPSCOACH IN G
pagina 2
Wat is groepscoaching? Het is belangrijk om begripsverwarring te voorkomen, een helder kader neer te zetten over het onderwerp van mijn document: ‘groepscoaching’. Groepscoaching is een ontmoeting van individuen in een groep die ieder vanuit een individuele coachvraag zelf aan de slag gaan om te leren en zich verder te ontwikkelen. Het lijkt op intervisie, maar bij een groepscoachingstraject is een coach betrokken die e.e.a. in goede banen leidt. Zo ziet het traject eruit Kies een groep uit van maximaal 5 deelnemers (exclusief begeleiders). Laat geïnteresseerden van tevoren op papier nader uitwerken wat hun coachvraag is. Vraag hen ook iets te schrijven over hun motivatie. Aan de hand van wat ze schrijven is het dan ook goed in te schatten of coachen dé begeleidingsvorm is die bij hun vraag past. Wat wil de deelnemer ontdekken? Waar staat hij of zij nu in het leven? Welke onvrede ervaart hij/zij in zijn leven over een bepaalde situatie? Zijn er bepaalde hindernissen die de deelnemer ervaart om de volgende stap te zetten? Kortom: wat is de coachvraag? Spreek af wanneer je bij elkaar kunt komen, dus welk dagdeel het meest geschikt is. En reken dan maximaal een half uur per persoon. Mijn ervaring is dat het het best werkt om alle data van tevoren vast te leggen en dan steeds voor dezelfde tijd en plaats te kiezen. In een groepscoachingstraject gaat dan om vijf sessies, met een evaluatie na drie maanden na de laatste bijeenkomst. In totaal gaat het dan om zes bijeenkomsten van ongeveer 2,5 uur. Kies de frequentie tussen de bijeenkomsten in overleg met de deelnemers. Zorg dat er tenminste 2 weken tussen zitten. Zelf vind ik de frequentie van eens per 3 weken goed passen. Twee weken er tussen laten is vaak te kort op elkaar, waardoor informatie nog onvoldoende ‘gezakt’ is.
GR OEPSCOACH IN G
‘Het is zo’n brei in mijn hoofd, waar ben ik?’
pagina 3
Bovendien hebben veel deelnemers dan te weinig tijd gehad met opdrachten aan de slag te gaan. Als je voor vier weken er tussen kiest dan liggen de bijeenkomsten te ver uit elkaar waardoor de vaart uit het eigen proces raakt. Het thema waarop gecoacht wordt, wordt door de deelnemer zelf bepaald en kan in feite over het hele leven gaan, dit is de coachvraag genoemd. Verderop schrijf ik daar nog een en ander over. Spreek van tevoren af wat de kosten zullen zijn voor de deelnemers. Een of meerdere coachvragen van deelnemers zouden een aanleiding kunnen zijn om een test af te nemen. Communiceer van tevoren duidelijk dat dan deze kosten voor rekening van de deelnemers zijn. Natuurlijk is dit vrijwillig en hoeven deelnemers dit niet te doen. De kosten die gemaakt worden zijn afhankelijk van beschikbaarheid van een coach en de gebruikte ruimte en eventuele andere voorzieningen. Ik heb mijn pilot voor een groepscoachingstraject gratis aangeboden, maar het heeft mijn voorkeur om in andere gevallen een investeringsbedrag van de deelnemers te vragen. Financieel bijdragen zegt namelijk iets over de motivatie van deelnemers en mijn ervaring leert dat mensen dan bijvoorbeeld minder makkelijk afzeggen, als ze een keer niet kunnen. Het succes van een coachingstraject wordt voor het grootste deel bepaald door de inspanning van de deelnemer en alleen dan haal hij of zij er ook werkelijk iets uit.
Verantwoordelijkheden deelnemers Zowel de deelnemers als de coach hebben hun eigen verantwoordelijkheid. Hieronder zet ik dat verder uiteen. De verantwoordelijkheid van de deelnemer Heeft een duidelijke coachvraag Is aan het werk (met gespreksverslag, opdrachten, zelf gekozen doelen) Zoekt zelf antwoorden Wil leren reflecteren Krijgt zijn of haar proces steeds meer helder en neemt de regie Maakt keuzes uit opties Zoekt nieuw gedrag en gaat hier mee experimenteren Krijgt helder zicht op eigen gedrag en daardoor ook steeds meer kennis op drijfveren en motivatie Wil leren Is bereid om uit comfortzone te stappen Wordt adviseur van eigen leven Gaat aan de slag met aangeboden kennis Praktisch: schrijft iedere keer een verslag van de bijeenkomst, die hij/zij vóór de volgende bijeenkomst per mail aan alle deelnemers stuurt (minimaal 2 dagen voor de volgende bijeenkomst). Ik kom er later nog uitgebreid op terug. is steeds aanwezig tijdens de sessies. maakt, naast het bezoeken van de sessies, thuis ongeveer een uur per week vrij voor het eigen leerproces. De rol van de coach Helpt de coachvraag helder te krijgen Leunt achterover Stelt verdiepende vragen Wil zelfreflectie bij de deelnemer opgang brengen/bevorderen Is procesbewaker GR OEPSCOACH IN G
pagina 4
Stelt opties op in overleg met deelnemer Daagt de deelnemer uit nieuw gedrag te tonen en hiermee te experimenteren Is op zoek naar de vraag achter de vraag Schept voorwaarden om te leren Is de spiegel (geeft terug wat hij hoort en ziet aan de deelnemer) Confronteert en daagt de deelnemer uit om uit de comfortzone te stappen Geeft zelden advies Zet modellen en vaardigheden in om de deelnemer in beweging te krijgen
Wat is coachen? John Whitemore zegt over coachen: ‘Coachen is iemands potentiële kwaliteiten vrijmaken zodat hij zo goed mogelijk presteert. Het is geen onderwijzen, maar het leren bevorderen.’ Coachen is er op gericht dat iemand zijn of haar leervraag helder krijgt waarna hij of zijn een antwoord vindt op deze vraag en daarna leert zelf in beweging te komen. Het gaat dus om een concrete gedragsverandering in het hier en nu en daardoor is coachen praktisch en doelgericht. Aan de slag met een coachvraag Binnen het coachen wordt gewerkt met een coachvraag. Als iemand counseling krijgt of therapie wordt eerder gesproken over een ‘probleem’, binnen coaching hebben wij het over een vraag of leerpunt. Het betreft de vraag van degene die gecoached wil worden of een thema dat hij of zij gaat aanpakken, verwoord in één pakkende zin. Hieronder tref je er een aantal voorbeelden aan: * ‘Help mij om realistische stappen te zetten om mijn doelen te bereiken.’ * ‘Ik wil ontdekken welke talenten ik heb en die meer inzetten.’ * ‘Ik wil voor de komende 20 jaar een baan vinden met uitdaging en voldoening.’ * ‘Ik wil leren gezonde grenzen te stellen.’
‘Ingewikkelde dingen stel ik uit…’
GR OEPSCOACH IN G
pagina 5
* ‘Ik wil leren omgaan met mensen die manipuleren.’ * ‘Ik wil leren gedisciplineerd te werken.’ De ervaring leert dat deze vraag tijdens het proces nader bijgesteld wordt, vaak ook specifieker wordt. Als de vraag van tevoren nog niet helemaal helder is, dan is dat geen enkel probleem. Het helder krijgen van deze coachvraag hoort bij het eigen denk en ontwikkelproces. In dit groepscoachingstraject leer je reflecteren, dit is stilstaan bij wat je doet en waarom je dit doet. Het resultaat ervan is dat je bewustwording over jezelf toeneemt en je nieuwe zaken gaat uitproberen. Voor het groepscoachingstraject dat ik als pilot startte, ging ik ervan uit dat de deelnemers min of meer eenzelfde coachvraag zouden hebben. Ik verwachtte dat hun coachingsvragen in het verlengde zou liggen van het onderwerp van het groeiseminar. Dat was ook het geval, maar ik ben er inmiddels van overtuigd dat achter elke coachvraag min of meer dezelfde thema’s liggen.
Leren reflecteren Was het succes van dit groepscoachingstraject nu de groepsgesprekken zélf of was het iets anders? Wat de pilot voor mij heeft opgeleverd is het belang dat elke deelnemer leert beschrijven wat zijn of haar leerweg is. Schrijven bevordert het bewustwordingsproces van de deelnemer. Ik heb gezien dat de deelnemers zich schrijvend wijs hebben geschreven. Dé sleutel in persoonlijke groei en verandering is reflecteren. Hieronder werk ik dat verder uit. Reflecteren, wat is dat eigenlijk? De essentie van reflecteren is het terugkijken op eigen ervaringen om daarvan te kunnen leren. Reflecteren betekent dat je jezelf een spiegel voorhoudt om zo stil te staan bij hoe je bijvoorbeeld werkt, welke keuzes je daarbinnen maakt, welke vaardigheden je inzet en hoe dat voelt.
‘Waar ben ik eigenlijk goed in?’
GR OEPSCOACH IN G
pagina 6
Bij reflecteren neem jij jezelf als uitgangspunt Bij reflecteren onderzoek je je manier van handelen, maar ook hoe je reageert op een bepaalde situatie en hoe dat voelt. Dat laatste, je gevoel, is een thema waarbij je uitgebreid stil moet staan in je manier van reflecteren. Vaak reageren we uit een eerste impuls op een situatie. Dat betekent dat je niet eerst nadenkt voor je iets doet, maar handelt op basis van je eigen emoties. Ook kan het zijn dat je werkt vanuit vooringenomen standpunten of overtuigingen zonder dat je dit zelf in de gaten hebt. Je gaat er bijvoorbeeld vanuit dat een collega met wie je samenwerkt iets niet kan, en zonder er echt over na te denken heb je zijn taken daarom overgenomen. De voordelen van reflecteren zijn: Je vergroot je zelfkennis. Je bent je bewust van de emoties die in bepaalde situaties bij jou een rol spelen. Je krijg inzicht in hoe je daarnaar handelt. Hoe kun je reflecteren? Niet iedereen kan van nature gemakkelijk reflecteren. Sommige mensen vinden het leuker om met theorieën bezig te zijn dan met hun eigen houding. Het is belangrijk om open vragen te stellen, want open vragen geven ruimte voor onderzoek. Het zijn geen vragen die je alleen maar met ja of nee kunt beantwoorden. Open vragen beginnen meestal met: wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Reflecteren is niet hetzelfde als evalueren Het gaat er bij reflecteren dus om steeds terug te kijken op, en jezelf vragen te stellen over hoe jij aan het werk bent en wat daar de achtergronden van zijn. Het gaat er dan niet zozeer om of je het werk goed of juist niet goed hebt gedaan. Dat is evalueren. Het is juist belangrijk het beoordelen (evalueren) van je eigen handelen uit te stellen. Dit geeft ruimte voor zelfonderzoek, waardoor je meer leert over je eigen handelen. Als je reflecteert dan: Omschrijf je de situatie en omgeving. Onderzoek je je gedrag. Stel je vragen over je eigen vaardigheden. Achterhaal je je motivatie of overtuigingen. Sta je stil bij je identiteit. Is er oog voor je dieperliggende drijfveren. Tips voor het reflecteren De volgende tips kunnen je helpen bij het reflecteren: Kies een concrete situatie en kijk terug op dat specifieke moment en jouw manier van handelen. Reflecteer regelmatig en 'rooster' tenminste één keer per week een reflectiemoment in, liefst op een vast moment. Stel jezelf open vragen. Stel oordelen over jezelf uit, kijk eerst wat er gebeurde voor dat je hier een waarde aan geeft. Reflecteer op een methodische manier, bijvoorbeeld door een lijstje vragen te doorlopen of het reflectiemodel te gebruiken. Reflecteer niet alleen op probleemsituaties maar ook op succeservaringen. Gebruik feedback van anderen om vanuit dat gezichtspunt te reflecteren. Link Op www.reflectietools.nl vind je diverse reflectiemethoden. Vertrouwelijkheid Naast de praktische afspraken die er met elkaar gemaakt worden over data en waar de groepscoaching plaatsvindt is het belangrijk om afspraken te maken over vertrouwelijkheid. Ik heb ontdekt dat veiligheid één van de belangrijkste voorwaarden is voor mensen om zich te openen. Veiligheid is de ruimte die je krijgt om jezelf te zijn. Jezelf zijn met je overwinningen en je falen, je vallen en opstaan. Om de veiligheid in de groep te blijven garanderen is het belangrijk hierover GR OEPSCOACH IN G
pagina 7
‘Ik wil goed kunnen verwoorden wie ik ben!’
van tevoren heldere afspraken over te maken. Uitgangspunt is steeds dat er niet met anderen (buiten de groep) gesproken wordt over de vertrouwelijke zaken van anderen die in de groep besproken worden. Het is prima om over je eigen proces met anderen te praten, maar niet over zaken die je hoort uit het leven van een andere deelnemer. Dat geldt ook voor het ontvangen en beheren van de vertrouwelijke reflectie verslagen die je van een ander ontvangt. Ga hier zorgvuldig mee om! Het is dan ook belangrijk om van te voren afspraken te maken over het bewaren van elkaars vertrouwelijke stukken. Je zou kunnen afspraken, dat je steeds de mailtjes met hun bijlagen van anderen verwijderd vóór de volgende ontmoeting. Dan kan deze informatie geen eigen leven gaan leiden. Aan het eind van het traject is er dan ook geen digitaal of geprinte informatie meer in het bezit van een ander of kan dan ook niet meer ergens opduiken.
GR OEPSCOACH IN G
pagina 8
‘Hoe kan ik grenzen leren stellen?’
GR OEPSCOACH IN G
pagina 9
Ervaringen deelnemers Meerwaarde groepscoaching Vooraf heb ik mijzelf afgevraagd wat groepscoaching extra kan bieden boven een individueel traject. In een groepscoachingstraject krijgt iedere deelnemer 30 minuten exclusieve zendtijd, in een individueel traject is dat ongeveer 1,5 uur. Er is zeker een meerwaarde in een groepsproces. Pluspunten Elkaar bemoedigingen doorgeven (tussendoor persoonlijk of per mail of sms). Er ontstaat betrokkenheid bij elkaars leven, het is bemoedigend om te horen dat anderen dezelfde processen doormaken als jijzelf. Je kunt leren van elkaar en er wordt ook meer geleerd dan in een individueel traject. Doordat je actief luistert naar het verhaal van anderen, wordt je leven verrijkt en ontdek je dat je ook wat mag betekenen voor een ander (bijvoorbeeld een vraag stellen om iets meer helder te krijgen voor jezelf of voor de ander). Deelnemers komen daardoor ook in een coachende rol terecht. Leren luisteren naar een ander kan je ook helpen om beter naar jezelf te luisteren. Deelnemers volgen elkaars proces en kunnen vaak beter zien wat de vorderingen zijn die iemand maakt en kunnen doordat ze van een afstand kijken beter zien waar de schoen wringt. Een groepstraject levert een flinke tijdbesparing op. In een derde van de tijd wordt nagenoeg hetzelfde bereikt als in een individueel traject. Je zou het ook anders kunnen formuleren: in plaats van dat er alleen geleerd wordt van een coach leren mensen ook van elkaar. Grootste winst Ik heb in dit proeftraject mensen het hardst zien groeien door hun eigen reflecteren. Dat geldt voor alle deelnemers. Dat deelnemers van hun eigen leerproces een verslag maakten werkte als een stok achter de deur om wel bezig te blijven met hun eigen traject en denkproces. Doordat ze het zo serieus hebben aangepakt zijn ze alle vier echt een stap verder gekomen. Daaruit blijkt dat regelmatig bezig zijn met je eigen proces (5 gesprekken en een evaluatie) en daarover je gedachtenkronkels beschrijven genoeg is om werkelijk te veranderen en te groeien. Minpunten Verschillen in persoonlijke opvattingen en waarden kunnen tot onenigheid leiden. Zo vertelde één van de deelnemers in mijn groepsgcoachingstraject erg openhartig over de relatie met haar man. Hierin verweet ze haar man het nodige. Voor een andere deelnemer was dit ‘not done’ . Als het lukt om dit bespreekbaar te maken, dan kan dit minpunt in een pluspunt worden omgezet.
GR OEPSCOACH IN G
pagina 10
Over Michiel Santman Michiel Santman is 46 jaar en ruim 12 jaar werkzaam in Shelter Haarlem, waarvan de laatste 7 jaar als voorganger/coach. In de gemeente geeft hij leiding aan medewerkers en eindverantwoordelijken van verschillende teams. Hij coacht individuen en teams en geeft regelmatig trainingen rondom het thema ‘persoonlijke ontwikkeling’. Niets raakt hem meer dan dat hij mensen ziet veranderen! Michiel is buitengewoon gefascineerd door menselijk gedrag. Hoe komt het dat sommige mensen met relatief weinig inspanning behoorlijk succesvol zijn en anderen na heel hard werken nauwelijks verder lijken te komen? Hoe kunnen mensen groeien en veranderen naar het beeld van Jezus? Hoe kunnen mensen een discipel van Jezus worden? Welke rol speelt God hierin en wat is de verantwoordelijkheid van de mens? Mensen zien groeien en veranderen, daarin investeert hij dan ook erg graag! Hij zegt zelf over zijn werk als coach: ‘Ik heb de laatste jaren ontdekt dat ik als coach mensen verder kan helpen in hun ontwikkeling. Coachen is voor mij niets anders dan het hanteren van een aantal begeleidingsvormen om de ander verder te helpen. Ik coach vanuit het thema: ‘uit je leven halen wat God er in gelegd heeft’. Ik heb zelf ook een hele weg afgelegd voor dat ik kwam waar ik nu ben. Ik ben van oorsprong jeugdwelzijnswerker, maakte kort na het afronden van mijn HBO-J studie de overstap naar het grafische vak. Deed later in de avonduren de kunstacademie, richting grafische vormgeving. Werkte een jaar of 10 als ontwerper en werd in 2000 gevraagd door Jan Pool om als full-timer in de gemeente te komen werken. Juist door mijn werk in de gemeente als non-profit organisatie, weet ik vanuit de praktijk wat het werk in een vrijwilligers organisatie inhoud. Ik ben al bijna 25 jaar getrouwd met Marjoke en samen hebben wij vier kinderen’.
‘Is dit het nou?’
GR OEPSCOACH IN G
pagina 11
