5 "ntwi''elingen op de energiemar't in het 3uitenland trends en ervaringen
! 1
"ondiale trends van marktmacht naar staatsmacht !
"e sterk gestegen vraag en onvoldoende 0itbreiding van de prod04tie4apa4iteit 67aaronder onvoldoende investeringen in d00r8ame energiebronnen: ;ebben geleid tot een verkopersmarkt voor olie en gas<
!
=en steeds kleiner aandeel olie en gas 6>?@: is toegankeliAk voor private maats4;appiAen<
!
Steeds meer landen 6CndiaD E;inaD FrankriAkD "0itslandD G0slandD et4<: proberen ;0n energievoor8iening veilig te stellen door op staatsnivea0 te onder;andelen en deals te sl0iten<
!
=nergiebeleid is 7eer een ‘;ot iss0e’D 7aarmee regeringsleiders en niet alleen vakministers 8i4; bemoeien<
! !
"ntwikkelingen in de -./ s12aalvergroting en integratie !
"ussen ()() en ()*) zal de /0 voor zo4n 5)6 van de energievoorziening afhankelijk zijn van import. De Bederlandse gasvoorraad is dan uitgeputC voor elektriciteit is Bederland daarom in toenemende mate afhankelijk van buitenlandse energievoorraden.
!
Fndanks het officiële liberaliseringsbeleid in de /0 is er een trend naar schaalvergroting en verdere integratie tussen productieH en leveringsH bedrijven. Irote, geïntegreerde bedrijven: H kunnen betere deals sluiten met (voornamelijk staatgestuurde) olieH en gasleveranciers (ook: kolen) H kunnen betere prijzen bedingen H hebben een betere leencapaciteit en investeren gemakkelijker in nieuwe (duurzamere) productie H bieden een grotere leveringsH en voorzieningszekerheid. "en slotte biedt schaalvergroting meer mogelijkheden om investeringsrisico4s op te vangen (Helm, ())Q). ! !
"ntwikkelingen in de EU 0plitsing van elektriciteitsbedrijven
Nederland Splitsingswet
Deze figuur geeft de verschillende vormen van splitsing (ontbundeling) weer en toont voor welke vorm de verschillende EU-landen hebben gekozen. Cron: Report EU Commission on the Implementation of the Gas and Electricity Internal Market, F-G-200F). ! !
Ontwikkelingen in de EU Splitsing van energiebedrijven - vervolg •
Nederland wil als enige land volledige, gedwongen eigendomssplitsing doorvoeren.
•
De energiebedrijven in de meeste EU-landen zijn nog niet eens juridisch gesplitst, en nog altijd volledig verticaal geïntegreerd. Regeringen zijn eerder geneigd hun eigen energiebedrijven te versterken en te beschermen tegen buitenlandse overnames dan om ze te splitsen en te privatiseren.
•
Nederland loopt niet voorop als gidsland van Europa, maar lijkt eerder een andere kant op te lopen dan de rest van de EU.
•
Op de Noordwest-Europese markt zullen gesplitste Nederlandse bedrijven straks moeten concurreren met geïntegreerde buitenlandse bedrijven die veelvuldig gebruik maken van kruissubsidiëring, betere toegang hebben tot olie- en gasleveranciers op de mondiale markt en vele malen groter zijn (zie figuur p. 7).
5 5
Omzet van de twintig grootste energiebedrijven in Europa (gecorrigeerd voor niet-energieactiviteiten)
Bron: Algemene Energieraad (AER), 2004 6
6
Marktaandeel per land in de elektriciteitsproductie (in %) Land van herkomst Belgie
Belgie
Duitsland
Frankrijk
Italie
Nederland
Noorwegen
Spanje
VK
Zweden
10,8
63,5
Denemarken
95
Duitsland Frankrjk
Denemarken
5 36,5
82,1 3,4
3,1
99,5
Italie
11
4,5
19,7
10,2
7,2
0,7
6,1
0,8
90,7
Nederland
5 56
Noorwegen
7,6
100
Spanje
86,6
VK
55,9
Zweden
14,5
Overige
0
Totaal
100
100
100
67,7 15
100
100
100
100
3,2
18,3
13,6
100
100
100
Bron: Deloitte & Touche Bakkenist Management & ICT Consultants (okt. 2002)
7 7
Marktaandeel per land in de elektriciteitsproductie (in %) - vervolg •
In de onderzochte EU-landen wordt elektriciteit primair geleverd door nationale producenten; in meer dan de helft van de onderzochte landen gaat het om >80% van de elektriciteitsproductie.
•
Samen met het Verenigd Koninkrijk loopt Nederland ver voorop in het toelaten van buitenlandse stroomleveranciers.
•
Nu al is 44% van de Nederlandse elektriciteitsproductie in buitenlandse handen. Met splitsing en privatisering wordt dit gedeelte veel groter.
8 8
Publiek-private modellen van elektriciteitsproductie in Europa 1. Veel (>200) overwegend publieke bedrijven, die concurreren op een beperkte markt. Het centrale net is een staatsmonopolie
Noorwegen Acht grootste bedienen samen 1/3 van de klanten
2. Staatsmonopolie met geprivatiseerd minderheidsaandeel
Frankrijk
3. Deels geprivatiseerde ondernemingen met lokale publieke aandeelhouders
Duitsland. RWE en Eon, samen 60% van de Duitse markt, in meerderheid in privaat bezit
4. Staatsbedrijf dat zich terugtrekt en verkoopt aan een buitenlands bedrijf
België, dat Electrabel aan Suez heeft verkocht
5. Deel van productie in lokale overheidshanden, een deel in handen van buitenlandse bedrijven
Nederland
9 9
Publiek-private modellen van elektriciteitsproductie in Europa - vervolg •
Nederland is het enige land dat de elektriciteitslevering volledig wil privatiseren.
•
Om concurrentie te waarborgen op de Nederlandse markt worden Nederlandse bedrijven heel klein gehouden vergeleken met buitenlandse concurrenten (zie p. 7).
•
De Nederlandse markt is nauwelijks meer een zelfstandige markt (zie p. 8 en bijlage 1); wat telt is de Noordwest-Europese markt. Hier zijn Nederlandse bedrijven nu al te klein om effectief te concurreren; gesplitst zijn ze nog kleiner en onweerbaar in het spel van fusies en overnames.
10 10
Mondiale trends & ontwikkelingen Conclusies voor de EU •
De voorgenomen splitsing van de Nederlandse energiebedrijven creëert geen gelijk speelveld op de relevante Noordwest-Europese markt, maar laat een (in Europees perspectief) groot aantal kleine, machteloze Nederlandse spelers achter die moeten concurreren met grote, geïntegreerde buitenlandse bedrijven die door de staat worden beschermd en gesubsidieerd en betere toegang hebben tot grondstoffen (kolen, olie en gas).
•
Als Nederlandse elektriciteitsproducenten door buitenlandse bedrijven worden overgenomen verliest de Nederlandse overheid volledig haar greep op afspraken over leveringsvoorwaarden voor olie, gas en andere energiebronnen (inclusief kenniseconomie en energietransitie).
11 11
!Eigendomssplitsing in buitenland Nieuw-Zeeland • In 1998 werd de tot nu toe enige eigendomssplitsing doorgevoerd in Nieuw-Zeeland om concurrentie en lagere consumentenprijzen te bevorderen. • De resultaten (An economic analysis of the ownership unbundling in New Zealand door PWC, maart 2006): – Splitsing veroorzaakte hoge kosten: 170.000 miljoen NZ$ (= 20% van de jaarlijkse opbrengsten). De kosten waren hoger dan de baten. – De kwaliteit van het netwerk verbeterde niet aantoonbaar. – Na de splitsing leidde een consolidatie tot minder aanbieders op de consumentenmarkt, terwijl de elektriciteitsprijzen stegen. – De regering van Nieuw-Zeeland kijkt nu hoe zij de negatieve effecten van eigendomssplitsing weer kan repareren.
12 12
Eigendomssplitsing in buitenland Verenigd Koninkrijk •
Medio jaren ‘90 voerden 5 van de 12 distributienetten in het VK vrijwillig eigendomssplitsing door. Ze maakten zelf deze strategische keuze.
•
De resultaten zijn onduidelijk, getuige het feit dat de andere 7 geïntegreerde bedrijven dit voorbeeld niet hebben gevolgd (bron: Helm).
•
De elektriciteitsprijzen zijn gedaald (13-18%), maar als voornaamste reden daarvoor wordt het doorbreken van duur brandstofbeleid (lokale kolen en kernenergie) genoemd, niet de eigendomssplitsing.
13 13
Eigendomssplitsing in buitenland Verenigde Staten •
Rond 1999 werd in de VS eigendomssplitsing doorgevoerd tussen de productie en de rest van de keten.
De resultaten •
De prijs (exclusief brandstofkosten), die in de voorafgaande jaren daalde, steeg weer.
•
Grote problemen, zowel fysiek (black-outs) als financieel (Enron). 14 14
Ervaringen in het buitenland conclusies •
Volledige eigendomssplitsing kan positieve effecten hebben wanneer hiervoor vrijwillig wordt gekozen door de bedrijven in kwestie (Verenigd Koninkrijk).
•
Gedwongen eigendomssplitsing, zoals voorgesteld in Nederland, heeft elders (zie Nieuw-Zeeland) niet geleid tot de gewenste effecten, maar tot oligopolievorming, minder concurrentie, onverbeterde kwaliteit en hogere elektriciteitsprijzen.
!" 15
Bijlage 1. Financieel Dagblad 09-06-2006, EU-elektriciteitsmarkt
Nota bene: de Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt kan pas ontstaan wanneer tientallen miljarden euro’s worden geïnvesteerd in interconnectiecapaciteit; tot dat moment bestaat die markt slechts in theorie. 16
16
