Informatietechnologie bevindt zich in een spannende fase: een grote kern is al volwassen geworden, maar daaromheen ontstaan nog steeds veel nieuwe technologieën en trends. Een succesvolle CIO moet zorgen voor operational effectiveness met volwassen ICT en tegelijkertijd zorgen voor innovatie met nieuwe technologieën en trends. Maar de beschikbare middelen zijn beperkt en moeten dus verdeeld worden over deze twee werelden. Tegelijkertijd is een aanpak die tot operational effectiveness leidt funest voor innovatie en omgekeerd. Feitelijk is de CIO bezig simultaan te schaken op verschillende borden en zijn de spelregels op die borden ook nog verschillend.
Door de nadruk op de toepassing van technologieën en trends geeft het boek nieuwe ideeën voor business-ICT-innovatie. Daarnaast gaat het boek ook in op de principes van operational effectiveness en innovatie, en geeft veel concrete richtlijnen voor toepassing in de praktijk. Over de auteur Dr. Andries van Dijk heeft meer dan twintig jaar ervaring in de informatietechnologie en is werkzaam voor Deloitte Consulting. Eerder publiceerde hij een boek over ICT-strategie, Enterprise Architectuur en Program Leadership.
ISBN
978 90 12 58273 5
NUR
980
SDU_ICT_TRENDS_INNOVATIE_GEBONDEN_def.indd 1
ICT-trends en innovatie
ICT-trends en innovatie
Dit boek beschrijft tientallen actuele business-ICT-trends en nieuwe technologieën, verdeeld over negen thema’s: Data als strategisch wapen Draadloze netwerken en mobiliteit Flexibele, wendbare systemen Intuïtieve gebruikersinterfaces Innovaties rond enterprisesystemen Communicatie en samenwerking Efficiëntie in het rekencentrum Internet en networking Systeemontwikkeling
Andries van Dijk
ICT-trends en innovatie
Andries van Dijk
www.academicservice.nl
31-5-11 13:04
ICT-trends en innovatie
Andries van Dijk
Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice Postbus 20014 2500 EA Den Haag tel.: (070) 378 98 80 www.sdu.nl/service © 2011 Sdu Uitgevers, Den Haag Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv. Redactie en zetwerk: Redactiebureau Ron Heijer, Markelo Vormgeving omslag: Agraphics, Apeldoorn Druk- en bindwerk: Drukkerij Wilco bv, Amersfoort ISBN 978 90 12 58273 5 NUR 980
Alle rechten voorbehouden. Alle intellectuele eigendomsrechten, zoals auteurs- en databankrechten, ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv en de auteur. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher’s prior consent. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.
I
Inhoud
Voorwoord xi 1 De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
1
ICT is en blijft een boeiend vakgebied
1
Totaal uiteenlopende visies op de betekenis van ICT
2
ICT is geen homogeen begrip
3
De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
6
Leeswijzer 10 2 Fundamentele patronen in de ICT-omwenteling
13
De ‘disruptive technology’ van de twintigste eeuw
13
Zestig jaar ICT in vogelvlucht
15
Twee dimensies van ontwikkeling: technologie en toepassing
19
De technologie zelf wordt volwassen
20
De toepassing van de technologie wordt ook volwassen
28
Eerste periode: mainframe computing Tweede periode: client-server-computing Derde periode: enterprise-systemen en internet Vierde periode: ubiquitous computing
Kenmerk 1: Technologie wordt voorspelbaar Kenmerk 2: Standaardisatie zorgt voor interoperabiliteit Kenmerk 3: Een overschot aan functionaliteit en capaciteit Kenmerk 4: Toenemende consolidatie en schaalvergroting
Kenmerk 1: Van ‘differentiator’ naar ‘dissatisfier’ Kenmerk 2: Van substitutie naar transparantie Kenmerk 3: Verzadiging van het toepassingsgebied Kenmerk 4: Versmelting met andere technologieën
17 17 18 19
21 22 25 27 28 31 33 36
Conclusies 37 v
ICT-trends en innovatie
3 Innovatie met nieuwe technologieën en trends
39
Innovatie; tussen uitvinding en vernieuwing
39
Nut en noodzaak van innovatie
41
Verschillende vormen van innovatie
42
Voorbeelden van business-ICT-innovatie
46
Voorwaarden en succesfactoren voor innovatie
50
Uitvinding 39 Vernieuwing 40 Innovatie 40
Onderdelen van het businessmodel die worden geraakt Soort impact op het businessmodel Impact op ‘Infrastructure’ Impact op ‘Offer’ Impact op ‘Customer’ Impact op ‘Finance’
4 ICT-strategie en innovatie
46 47 48 49
55
Vragen over innovatie uit de praktijk
55
Innovatie moet onderdeel zijn van een integrale strategie
56
Het inventariseren van innovatiemogelijkheden
58
Het prioriteren van ICT-initiatieven
64
Het structuren en organiseren van innovatie
66
De rol van de CIO
67
Onderlinge afhankelijkheden Het invlechten van innovatie in de ICT-strategie
Stap 1: Inventariseren en ordenen van trends Stap 2: Selectie van kansrijke trends Stap 3: Opstellen van een businesscase voor kansrijke trends
Kernvraag 1: relatie tot het ICT-landschap Kernvraag 2: relatie tot de veranderorganisatie
5 Technologietrends voor Business-ICT-innovatie
Thema ‘Data als strategisch wapen’
Explosieve toename van de hoeveelheid data Data Quality Management Master Data Management Enterprise Content Management Semantische standaarden en XBRL Enterprise Performance Management Visualisatie van complexe data Real-time business-intelligence
vi
44 45
56 57 59 60 62
66 67
69
69 70 72 73 74 75 79 79 81
Inhoud
Advanced analytics & Predictive analytics 81 Text analytics 82 Process-mining 84 Big data 85 In Memory Analytics 85
Thema ‘Draadloze netwerken en mobiliteit’
86
Thema ‘Flexibele, wendbare systemen’
97
Thema ‘Intuïtieve gebruikersinterfaces’
109
Thema ‘Innovaties rond enterprise-systemen’
116
Thema ‘Communicatie en samenwerking’
118
Het netwerk is overal: WiFi en UMTS/HSDPA 87 Mobiel breedband 4G: LTE 88 Smartphones en Tablets als ontbrekende schakel 88 Consumerization (bring your own pc) 90 Apps en App stores 91 Cloud synchronisatie 91 Cyber-security 92 Near Field Communication 93 Location Based Services 94 Intelligente sensoren 95 The internet of things 96 Radio Frequency IDentification 96 Software-as-a-Service 98 Business Rules Management 102 Complex Event Processing 104 Event Driven Architecture 104 Service Oriented Architecture 104 Business Process Management 108 Rich Internet Applications 110 Mashups 111 Morphing information appliances 113 Context-aware computing 113 Augmented reality 114 Enterprise-applicaties op mobiele apparaten Intuïtieve gebruikersinterfaces als front-end voor een ERP ERP uit de cloud
116 117 117
Social networking & social media 118 Unified Communications 120 Enterprise 2.0 121 ‘Why work doesn’t happen at work’ 122 Video-conferencing en video-telepresence 122 Interactieve en Mobile Learning 123 Mass-collaboration 124
vii
6 Technologietrends voor ICT-innovatie
129
Thema ‘Efficiëntie in het rekencentrum’
129
Thema ‘Internet en networking’
135
Thema ‘Systeemontwikkeling’
137
7 ICT-trends in specifieke sectoren
143
Blade-servers versus rack-optimized servers 129 Servervirtualisatie 130 Virtual desktop 132 Infrastructure-as-a-Service 133 Private cloud 134 Green IT 134 IPv6 135 DNSSEC 136 Generic Top Level Domains 137
Platform-as-a-Service 137 Open-source-software 138 Agile Software Development 139
Centrale en lokale overheid
De burger als klant Complexe wet- en regelgeving Basisregistraties en data-uitwisseling binnen ketens Consolidatie en de Rijksoverheid-cloud
143 143 144 144 145
Gezondheidszorg 146 Elektronisch patiëntendossier (EPD) 146 Veranderende IT-governance-modellen 148 Upgrading van de ICT-infrastructuur 148 Veel hogere eisen aan business-continuity 149 E-Health 149
Onderwijs 150 Internet-selfservice voor secundaire processen ICT in het primaire proces
Banken en verzekeraars
151
Telecommunicatie en media
153
Integraal klantbeeld Straight Through Processing Wettelijke kaders White labelling van producten Nieuwe producten en diensten Fusies en bundels Van analoog naar digitaal Nieuwe generatie tv
viii
150 150 152 152 152 153 153 154 154 155
Inhoud
Explosie van mobiele communicatie Consequenties van het ‘internet of things’
Manufacturing & retail
155 156
156
Optimalisatie van het ERP-landschap (2e en 3e wave) 156 Supply-chain-optimalisatie 157 Snelle productinnovatie 157 Intelligente planning en scheduling 157 Consumer-insights 158 Multichannel-retailing 158
8 Operational Effectiveness in volwassen ICT
159
Hoofdprincipes voor operational effectiveness
159
Operationalisering van de hoofdprincipes
161
De noodzaak van professionalisering
171
Complexiteitsreductie 159 Stroomlijning 160 Standaardoplossingen zijn de norm De business is niet altijd leidend Rationaliseer het aanbod Standaardiseer de technische infrastructuur Maak beheer planbaar (‘built to run’) Scheid ontwikkeling en beheer Voer een actief life-cycle-beleid Beperk projecten tot een maximale omvang en duur Standaardiseer de ICT-operatie via ‘best practices’ Investeer in inhoudelijke deskundigheid Voorkom vermijdbare fouten Maak kosten transparant Hanteer effectieve prijsprikkels naar afnemers Het track-record van ICT-projecten Faalfactoren: te hoge complexiteit en te lage professionaliteit De noodzaak van professionalisering Informatietechnologie als ‘engineering’-vakgebied
161 162 163 164 165 166 167 167 168 169 170 170 171 171 172 174 175
Conclusie 176 9 De status van het vakgebied en de rol van de CIO
177
De omwenteling is nog niet voltooid
177
Operational effectiveness en Innovatie
177
Uitdagingen voor de CIO
179
Tot slot
181
ix
V
Voorwoord
Informatietechnologie bevindt zich in een spannende fase: een kern is al volwassen geworden, maar daaromheen ontstaan nog steeds veel nieuwe technologieën en trends die zich lenen voor innovatieve toepassingen. De drijfveer achter het schrijven van dit boek is om een overzicht te geven van de actuele ICT-trends en de principes van innovatie. Maar bewust wilde ik trends en innovatie plaatsen in de context van een volwassen wordend vakgebied. Juist het heterogene karakter van ICT, met volwassen technologie aan de ene kant en nieuwe technologieën en trends aan de andere kant maken het vakgebied zo uitdagend. Innovatie is niet het enige doel, maar moet gepaard gaan met operational effectiveness. De beschikbare middelen zijn echter beperkt en moeten dus verdeeld worden over deze twee werelden. Tegelijkertijd is een aanpak die tot operational effectiveness leidt funest voor innovatie en omgekeerd. Feitelijk is de CIO bezig simultaan te schaken op verschillende borden en zijn de spelregels op die borden nog verschillend ook. Ik wil mijn collega’s bij Deloitte Consulting bedanken voor het meedenken bij de totstandkoming van dit boek. Juist bij een zo breed onderwerp als ICT-trends is dat belangrijk. Ten slotte draag ik dit boek op aan mijn vrouw Heleen en mijn dochters Rachel en Loïs. De tijd die vrijkomt door de afronding van dit boek is voor jullie. Andries van Dijk Rotterdam, april 2011
xi
1
De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
ICT is en blijft een boeiend vakgebied
Informatietechnologie is de grootste technologische omwenteling die de maatschappij in de afgelopen eeuwen heeft gevormd. In het klassieke rijtje boekdrukkunst, stoommachine en elektriciteit neemt informatietechnologie onbetwist een koppositie in. De invloed op de samenleving is spectaculair en zonder precedent. Twintig jaar geleden konden de experts van toen zich niet eens voorstellen waar we nu staan. En in alle bescheidenheid moeten we erkennen dat wij op onze beurt ons geen voorstelling kunnen maken waar we over twintig jaar staan. Informatietechnologie is daarom al decennia lang een van de boeiendste vakgebieden. Wij ervaren de grootste technologische omwenteling uit de eerste hand en maken mee dat er geschiedenis wordt geschreven. Het spannende daarvan is dat een radicale omwenteling pas echt wordt begrepen nadat hij heeft plaatsgevonden. Peter Drucker zegt dat tijdens het plaatsvinden van een omwenteling gangbare paradigma’s en theorieën tekortschieten. Pas na de omwenteling zijn we in staat om met de dan beschikbare kennis te begrijpen wat er gebeurd is. Zonder twijfel geldt dit ook voor de informatietechnologie, en dat maakt het zo uitdagend om in dit vakgebied te werken. De keerzijde van een zich ontwikkelend vakgebied is dat de spelregels steeds veranderen. CIO’s weten uit ervaring dat ze alleen succesvol kunnen zijn als ze voortdurend anticiperen op de richting die de technologische ontwikkeling nu weer in gaat. Dit boek gaat over de actuele CIO-agenda in het perspectief van de langetermijnpatronen die in de ICT-omwenteling zichtbaar zijn.
1
ICT-trends en innovatie
Totaal uiteenlopende visies op de betekenis van ICT Als we het begin van het vakgebied een aantal jaren vóór 1950 leggen, dan is de informatietechnologie nu toch al weer meer dan zestig jaar oud. Lang genoeg om uit het pioniersstadium te komen en volwassen te worden zou je zeggen. Andere doorbraaktechnologieën zoals de boekdrukkunst en de elektriciteit hebben ongeveer even lang nodig gehad om volwassen te worden en een fundamentele omwenteling in de maatschappij tot stand te brengen. Maar hoe volwassen is de informatietechnologie na zestig jaar nu eigenlijk? Zien we het einde van de grote veranderingen al in zicht komen, of zijn we nog maar pas begonnen? Hierover blijken de meningen sterk uiteen te lopen. Het ene extreem laat zich als volgt karakteriseren. ‘ICT is een commodity geworden’ Informatietechnologie is na zestig jaar ontwikkeling een onmisbaar en bedrijfskritisch onderdeel van organisaties geworden maar heeft opgehouden strategisch voordeel te bieden. De basis-ICT waar doorsnee bedrijven gebruik van maken, zoals kantoorautomatisering, ERP en CRM, zijn volwassen geworden, zonder beperking verkrijgbaar en bieden geen concurrentievoordeel meer. Geen groot bedrijf kan meer zonder, en het moet gewoon goed in orde zijn. Maar het afbreekrisico voor wie zijn ICT niet op orde heeft is wel heel groot. Falende ICT kan een bedrijf in korte tijd op de rand van de afgrond brengen. In het jargon is ICT een klassiek voorbeeld geworden van een ‘dissatisfier’. Je kunt je er nauwelijks positief mee onderscheiden, maar wel negatief. Daarom moet ICT vooral worden gemanaged op risico’s en kosten. Gebruikmaken van bewezen technologie, complexiteitsreductie en professionalisering is het motto. De meest bekende exponent van deze visie is Nicholas Carr met zijn spraakmakende artikel ‘IT doesn’t matter’ uit 2003. Hoewel het standpunt van Carr direct al door verschillende auteurs werd aangevallen en genuanceerd, raakte het wel een gevoelige plek bij veel managers die zich al langer afvroegen wat nu de waarde was van al die steeds hoger wordende ICT-investeringen, vooral na de massale investeringen die bedrijven gedaan hadden in de aanloop naar het jaar 2000. En dat gevoel werd nog sterker toen de internet-bubble op 10 maart 2000 een hoogtepunt bereikte en de NASDAQ instortte van een stand van 5048,62 naar minder dan 2500. Het droeg bij aan een gezonde scepsis tegen al die ‘strategic enablers’ die met zo veel ophef aangekondigd werden. Ook nu nog is de reactie op veel zogenaamde ICT-trends dat het allemaal wel erg ‘vendor driven’ is, en dat het allemaal niet zo ‘disruptive’ en ‘strategic’ is als men wel wil doen geloven. Van veel trends blijkt een groot deel van de beloofde voordelen uiteindelijk hype te zijn geweest, maar de 2
1 De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
kern blijft bestaan en wordt geleidelijk aan mainstream. SOA is hiervan een goed voorbeeld. Het realiseren van ‘agility’ blijkt toch moeilijker dan de mooie PowerPoints deden geloven, maar ondertussen is SOA-technologie wel mainstream geworden. Samenvattend: natuurlijk is er vernieuwing in de technologie, maar uiteindelijk is informatietechnologie gewoon een ‘engineering’-vakgebied geworden. Tegenover deze visie dat informatietechnologie volwassen is geworden staat de visie dat het vakgebied na zestig jaar nog maar aan het begin staat van de werkelijke doorbraken:
‘We staan aan het begin van de ICT-revolutie’ In vergelijking met de voorgaande decennia zal de verandering die in de komende decennia plaatsvindt onvergelijkbaar groot zijn. Alles zal radicaal anders worden, en de hele samenleving zal volledig digitaliseren. De ontwikkeling in rekenkracht, bandbreedte en opslagcapaciteit gaat exponentieel door. Door nieuwe ‘disruptive’ technologieën zullen alleen de bedrijven overleven die hun businessmodel radicaal weten te innoveren. Organisaties zullen al snel geen eigen ICT-afdeling en rekencentrum meer hebben, maar alles gaat ‘de cloud’ in. Op tijd inspelen op nieuwe technologieën en innovatie is het motto.
Deze visie wordt ondersteund door bijvoorbeeld Erik Brynjolfsson1 die zegt: ‘Although some say that technology has matured and become commoditized in business, we see the technological “revolution” as just beginning.’ Peter Hinssen2 stelt dat we in de digitale revolutie precies halverwege zijn, en hij citeert Justin Rattner van Intel die zegt: ‘Als u denkt dat de laatste veertig jaar van de digitale revolutie redelijk verbijsterend waren, denk dan nog maar eens goed na. De volgende veertig jaar zullen u van uw sokken blazen, waardoor de vorige veertig jaar heel saai zullen lijken.’
ICT is geen homogeen begrip Het is duidelijk dat beide visies zo veel uiteenlopen dat het geen zin heeft om te proberen elk van beide zodanig te nuanceren dat ze min of meer verenigbaar zijn. Daarvoor zijn de verschillen gewoon te groot en te fundamenteel. Maar wie heeft er dan gelijk? Is informatietechnologie al volwassen gewor1
2
Brynjolfsson, E. & Saunders, A. (2010). Wired for Innovation, How Information Technology is Reshaping the Economy. Cambridge, Massachusetts/London: The MIT Press. Hinssen, P. (2010). Digitaal is het nieuwe normaal. 3
ICT-trends en innovatie
den, of staat ze nog maar in de kinderschoenen en komt de echte groei nog? Dat is wel belangrijk om te weten, want dat maakt nogal wat uit voor de ICTkeuzes die je als bedrijf maakt. Het interessante aan de fase waarin het vakgebied ICT zich nu bevindt, is dat beide visies de werkelijkheid weergeven, maar dat ze betrekking hebben op verschillende gedeelten van het vakgebied. Dat kan omdat het vakgebied ICT geen homogeen geheel is. We hebben het niet over één technologie die zestig jaar geleden bedacht is en daarna is doorontwikkeld, maar over een reeks van technologieën waarvan de ene al decennia oud is en de andere nog maar net het daglicht heeft gezien. Die verschillen in ouderdom hebben consequenties voor de volwassenheid van de technologie zelf, maar ook voor het gebruik en de betekenis van de technologie. Laten we eens het continuüm bekijken waarin volwassen technologie het ene uiterste vormt en waarin nieuwe technologieën en trends het andere uiterste vormen. In het begin van een technologische omwenteling verwachten we dat er nog vrijwel geen volwassen technologie zal bestaan. Het is echt volop pionieren en door ‘trial-and-error’ ervaring opbouwen, maar daardoor bestaat wel de mogelijkheid om strategisch voordeel te behalen bij het slim toepassen van die technologie. Naarmate de tijd vordert, worden technologieën steeds meer voorspelbaar en gestandaardiseerd en bieden ze steeds meer functionaliteit en capaciteit, maar – en dat is de keerzijde – ze worden ook steeds minder onderscheidend. De betekenis van de technologie verschuift van ‘strategic enabler’ naar ‘dissatisfier’. Aan het einde van de omwenteling zal het grootste deel van de technologie volwassen zijn en niet meer onderscheidend. Er blijven nog wel nieuwe technologieën en trends ontstaan, maar in een veel rustiger tempo dan voorheen. Voorgaande omwentelingen, zoals boekdrukkunst en elektriciteit bevinden zich al lang in dit stadium. Waar elektriciteit in de pioniersfase een groot strategisch voordeel bood is de technologie nu volwassen, als commodity verkrijgbaar maar niet meer onderscheidend. Ergens tussen de beginfase en de eindfase bevind zich een middenfase waarin zowel een significant deel van de technologie al volwassen is geworden, maar waarin ook nog steeds veel nieuwe technologieën en trends bestaan. Het lijkt erop dat het vakgebied ICT zich nu in deze fase bevindt. Dat verklaart ook waarom er zulke uiteenlopende visies op het vakgebied bestaan; het is maar net op welk gebied je je aandacht richt. Zo krijg je uit de publicaties en van de technologiegoeroes de indruk dat alles nieuw en innovatief is en dat het vakgebied zich precies nu op een keerpunt bevindt waarna alles volledig anders gaat worden. Maar stap je op een willekeurig kantorenpark een gemiddeld bedrijf binnen en kijk je daar naar de ICT, dan ontstaat een heel ander beeld. 4
1 De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
Dan is men het grootste deel van de tijd bezig met activiteiten die veel alledaagser zijn, en spelen al die ICT-trends en nieuwe technologieën maar een kleine rol. Het is een duidelijk kenmerk van de dubbelheid die de middenfase kenmerkt. Niemand weet hoe lang in dit geval de middenfase zal duren, en wanneer de eindfase zelfs maar in zicht komt. Voorlopig wijst niets erop dat het ontstaan van nieuwe technologieën minder wordt. Ook de impact van de nieuwe technologieën lijkt niet kleiner te worden. Voor iedereen die de afgelopen decennia van het vakgebied heeft meegemaakt zal het moeilijk zijn zich ICT voor te stellen als een vakgebied waar weinig nieuws meer wordt bedacht. Brynjolfsson zegt ook dat zelfs al zou er vanaf nu geen nieuwe technologie meer ontstaan, we nog tientallen jaren vooruit kunnen met de huidige technologieën om innovatie tot stand te brengen. De technologische omwenteling waar we nu midden in zitten is dus nog lang niet voorbij. De verschuiving van nieuwe technologie naar volwassen technologie is afgebeeld in figuur 1.1. Duidelijk is te zien dat de hoeveelheid volwassen technologie in absolute zin steeds groter wordt, en dat daardoor het aandeel van volwassen technologie in het geheel ook toeneemt. Een ander effect dat optreedt, is dat de tijd die een nieuwe technologie nodig heeft om volwassen te worden ook kleiner wordt. In het volgende hoofdstuk geven we daar ook voorbeelden van. Hoog ‘commodity’ ‘dissatisfier’
Volwassenheid technologie
Laag ‘hype, trend’ ‘strategic enabler’
Pioniersfase Beginfase
Middenfase
Eindfase
Figuur 1.1
Een tweede oorzaak van de heterogeniteit van ICT is dat er grote verschillen bestaan tussen segmenten, bijvoorbeeld die van zakelijk en privé. In de eerste twintig jaar van de informatietechnologie was de invloedssfeer volledig beperkt tot overheid en bedrijven. De technologie was zo duur en zo moeilijk te gebruiken dat hij niet doordrong tot in de privésfeer van mensen. Pas in de jaren zeventig, voorafgaand aan de personal computer, zagen we ICT in de 5
ICT-trends en innovatie
vorm van (spel)computers ook thuis zijn intrede doen. Maar het was allemaal nog heel beperkt. Met de komst van internet en later de combinatie met mobiele technologie is dat beeld volledig veranderd. In de privésfeer heeft zich de laatste twee decennia echt een digitale revolutie voltrokken, en het einde is nog lang niet in zicht. Niet langer is het de ICT-afdeling die de mooiste en spannendste ICT-middelen uitdeelt. Integendeel, veel mensen hebben thuis mooiere laptops, tablets en smartphones dan op kantoor. Hoewel de invloedssfeer van informatietechnologie zich nu heeft uitgebreid van de zakelijke gebieden naar de privésfeer, blijft hierin het heterogene karakter zichtbaar. Aan de ene kant zijn er technologieën die alleen toepassing vinden binnen de zakelijke sfeer. Server-virtualisatie en business-intelligence zijn typische voorbeelden daarvan. Daar tegenover staan technologieën die hun primaire invloed in de privésfeer hebben. De hele game-industrie en de muziekindustrie zijn daar weer goede voorbeelden van. En er zijn technologieën die beginnen in de zakelijke sfeer en zich daarna uitbreiden in de privésfeer, wat we bijvoorbeeld hebben gezien met mobiele telefonie en laptops. Omgekeerd zagen we Facebook en Hyves populair worden in de privésfeer en zien we nu hoe bedrijven met vallen en opstaan Facebook omarmen als nieuw kanaal naar hun klanten. Het heterogene karakter bestaat eruit dat eenzelfde ontwikkeling een heel verschillende impact kan hebben in verschillende domeinen, maar dat de domeinen elkaar soms ook heel sterk kunnen beïnvloeden.
De CIO-agenda: schaken op verschillende borden Het vakgebied informatietechnologie bevindt zich daarom in een boeiende fase in zijn ontwikkeling. Enerzijds zijn grote gedeelten van de technologie al volwassen geworden en hebben de status van ‘dissatisfier’ bereikt. Uitermate belangrijk en het fundament onder bedrijfskritische processen, maar niet meer onderscheidend ten opzichte van anderen. Anderzijds bieden nieuwe technologieën en trends nog steeds mogelijkheden tot ‘disruptive’ businessinnovatie en strategisch voordeel ten opzichte van concurrenten. Volwassen informatietechnologie heeft echter totaal andere eigenschappen dan nieuwe technologieën, hypes en trends. Vanwege die verschillende eigenschappen hebben beide uitersten van de informatietechnologie hun eigen specifieke benadering nodig. Het toepassen van een aanpak die goed werkt voor de ene categorie, is funest bij de andere. Optimaal rendement uit informatietechnologie vraagt om een gedifferentieerde benadering. Feitelijk is de CIO bezig simultaan te schaken op verschillende borden en zijn de spelregels op die borden ook nog verschillend.
6
1 De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
In dit boek beperken we ons tot de informatietechnologie die zakelijk gebruikt wordt. Daarom blijven er twee dimensies over die de heterogeniteit van het vakgebied bepalen: volwassenheid van de technologie en impact op de business. In deze laatste dimensie onderscheiden we verschillende stappen met een toenemende impact op de business: 1 Indirect: de business wordt niet direct geraakt, maar alleen indirect omdat de efficiency van de ICT-infrastructuur hoger wordt. 2 Verbetering: de business verandert niet wezenlijk maar wordt beter en efficiënter (productiviteit). 3 Vernieuwing: de bestaande business wordt vernieuwd of uitgebreid door nieuwe producten, processen of kanalen naar klanten, maar binnen het bestaande businessmodel. 4 Transformatie: het bestaande businessmodel wordt wezenlijk veranderd. De matrix in figuur 1.2 geeft de vier gebieden die overeenkomen met de verschillende domeinen waarbinnen de CIO actief moet zijn. Overigens zegt de
ICTinnovatie
Indirect
Businessinnovatie
Business-ICTinnovatie
Hoog (‘commodity’)
Operational Effectiveness
Laag (‘hype, trend’)
Volwassenheid van de technologie
Impact op de business
Verbetering Vernieuwing Transformatie
Figuur 1.2
7
ICT-trends en innovatie
oppervlakte van de vlakken niets over hun relatieve belang of het aandeel van de investeringen die er naartoe moet gaan. Die is juist per organisatie verschillend. Operational effectiveness versus Innovatie
Op het hoogste niveau zien we een onderverdeling in operational effectiveness en innovatie. Operational effectiveness is het uitvoeren van vergelijkbare activiteiten op een superieure manier in vergelijking met concurrenten. Het is een streven om op ieder gebied de best practice te realiseren. Omdat de grens van die best practice door ontwikkeling in het vakgebied en door concurrentie continu wordt verlegd is het streven naar operational effectiveness ook een continue activiteit. In de figuur is te zien dat operational effectiveness nodig is in het domein dat bestaat uit niet-onderscheidende (dus volwassen) technologie en niet-onderscheidende businesstoepassingen. Typische onderdelen hiervan zijn het rekencentrum, kantoorautomatisering, maar ook elementaire delen van ERP-systemen zoals finance, inkoop, verkoop en logistiek. Het betreft het hele domein van informatietechnologie dat inmiddels een conditio sine qua non is geworden voor bedrijven. In tegenstelling tot operational effectiveness is innovatie erop gericht om onderscheidende activiteiten tot stand te brengen. Het zorgt ervoor dat de organisatie juist een unieke positie krijgt ten opzichte van zijn concurrenten. Innovatie heeft rechtstreeks te maken met strategische keuzes die een organisatie maakt. Volgens Michael Porter zijn operational effectiveness en strategie ook de twee elementen die samen het succes van een organisatie bepalen. Beide zijn nodig, maar werken op een verschillende manier. Opera tional effectiveness zorgt voor een goede winstgevendheid van de huidige business, terwijl strategie borgt dat ook op termijn winstgevendheid blijft bestaan. Het een is geen vervanging voor het ander, het succes wordt bepaald door de combinatie. Het zijn ook geen losstaande dingen, maar ze beïnvloeden elkaar. Zo zien we in de praktijk dat als een bedrijf in zijn basis-ICT niet in staat is voor operational effectiveness te zorgen, er zo veel aandacht en middelen door dat gebied worden opgeslokt dat er voor innovatie weinig meer overblijft. Drie soorten innovatie
In de figuur onderscheiden we drie soorten innovatie. 1 Bij pure ICT-innovatie wordt nieuwe technologie ingezet zonder dat deze direct impact heeft op de business, maar waardoor het rendement uit ICTinvesteringen wordt verhoogd. Het is het soort innovatie dat past in de uitdaging ‘meer doen met minder’. Virtualisatie op allerlei gebieden is 8
ICT-trends en innovatie
n
n
n
Het gebied van pure ICT-innovatie zal een CIO veelal delegeren naar een CTO, maar hij blijft uiteindelijk wel degene die eindverantwoordelijk is tegenover het algemeen management. Bij businessinnovatie is de CIO binnen de organisatie sowieso niet de primair verantwoordelijke. Toch kan hij als partner van de business grote waarde hebben als hij door zijn expertise en track-record het vertrouwen geniet van de business. Vanuit zijn kennis van zowel de ICT-systemen als de businessprocessen kan hij dan bijdragen aan het ontwikkelen of uitwerken van ideeën voor businessinnovatie. De meest complexe rol heeft de CIO op het gebied van business-ICT- innovatie, waar hij allereerst de rol van trendwatcher heeft. Het aantal mogelijkheden om naar innovatie te streven is groot. Wie de vakbladen leest wordt geconfronteerd met de ene na de andere nieuwe technologie, trend en hype. Wat moet je als CIO daar nu mee? Is een nieuwe trend een echte kans op strategisch voordeel of is het de zoveelste vendor-driven hype die achteraf gezien de enorme beloftes niet waarmaakt? Dit vraagt om de competentie om uit het grote aantal trends juist diegenen te kiezen die voor de business het meest veelbelovend zijn. Het is juist op dit punt dat de CIO een combinatie van businesskennis en technologiekennis nodig heeft. Als de innovatiestrategie eenmaal is vastgesteld heeft de CIO vooral competenties als architectuur en programmamanagement nodig om de innovatie ook daadwerkelijk tot een succes te maken.
Leeswijzer Dit boek is geschreven voor CIO’s om nieuwe ideeën uit op te doen maar ook voor algemeen management dat voor zichzelf een beter begrip wil krijgen van een vakgebied dat vaak als ontoegankelijk wordt gezien. Hoofdstuk 2 analyseert de ICT-omwenteling als geheel en geeft antwoord op de vraag hoe technologie volwassen wordt, en wat de kenmerken van volwassenheid zijn. Deze achtergrond wordt in de rest van het boek gebruikt om de betekenis van nieuwe technologieën en trends te kunnen plaatsen in een groter geheel. Hoofdstuk 3 beantwoordt de vraag wat innovatie eigenlijk is, welke vormen van innovatie er zijn (inclusief voorbeelden) en welke de succesfactoren en ‘best practices’ zijn om innovatie tot stand te brengen. In hoofdstuk 4 be-
10
1 De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
een typisch voorbeeld van pure ICT-innovatie. De primaire invloed van deze innovaties op de winst-en-verliesrekening is dat de kosten van informatietechnologie per eenheid afnemen. Daarmee is het financiële effect van dit soort innovaties beperkt. Als het ICT-budget bijvoorbeeld 3% van de totale kosten is, en met innovaties de ICT-kosten verlaagd kunnen worden met 10%, dan levert dat voor de winst-en-verliesrekening als geheel een kostenverlaging op van 0,3%. De betekenis van ICT-innovatie is dat operational effectiveness in stand blijft, waar de best practice door technologische vooruitgang steeds verder wordt verlegd. 2 Het grootste gebied bestaat uit business-ICT-innovatie, die zowel een grote sprong tot stand brengt binnen de business als binnen de technologieportfolio. Het gaat om het slim gebruikmaken van nieuwe technologie en trends om een onderscheidende businesspositie te bereiken. Het klassieke voorbeeld hiervan uit het vorige decennium is het gebruik van internet als kanaal naar klanten om ‘customer-self-service’ te krijgen. Maar ook nu is er nog een groot aantal trends dat het vermogen heeft om onderscheidende businessvoordelen te behalen. Het effect van business-ICT-innovatie op de winst-en-verliesrekening kan in potentie veel groter zijn dan bij ICT-innovatie. 3 De laatste vorm van innovatie is pure businessinnovatie. Hierbij wordt een strategische keuze gemaakt voor een unieke businesspositie. Voor businessinnovatie is wel informatietechnologie nodig ter ondersteuning, maar deze is geen ‘driver’ van de innovatie. Het gaat om het uitbaten van bestaande technologie. Als je bedenkt dat de meeste bedrijven van hun ICT-systemen maar een klein gedeelte echt gebruiken, is ook op dit gebied veel te winnen. Succes vraagt een inspanning op alle vier domeinen
Een succesvol bedrijf moet zich bezighouden met elk van deze vier gebieden, en de CIO vervult daarbij een centrale rol. Binnen het gebied van operational effectiveness is de CIO vooral de manager die zorgt voor maximale stroom lijning van de technologie en van de ICT-organisatie. Het is een doel waar veel bedrijven nog mee worstelen. Het vakgebied zit wat dat betreft nog lang niet in een eindfase, en er zijn nog grote stappen te maken. Complexiteitsreductie is nog steeds hard nodig om de ‘legacy’ van de afgelopen decennia weg te werken. Verdere professionalisering van medewerkers om ICT-processen te stroomlijnen en op een hoger kwaliteitsniveau te brengen is onmisbaar.
9
1 De CIO-agenda: schaken op verschillende borden
schrijven we hoe innovatie onderdeel moet zijn van een integrale ICT-strategie, en wat de rol van de CIO is om dat doel te bereiken. Een overzicht van actuele ICT-trends wordt gegeven in de drie hoofdstukken daarna. Hoofdstuk 5 beschrijft ICT-trends die gebruikt kunnen worden voor business-ICT-innovatie. Trends die alleen impact hebben op de ICT zelf, worden beschreven in hoofdstuk 6 en hoofdstuk 7 geeft een overzicht van specifieke ICT-trends voor sectoren zoals overheid, banken & verzekeraars, telecom & media en manufacturing & retail. Na de hoofdstukken over innovatie gaan we in hoofdstuk 8 in op operational effectiveness, en werken we de principes daarvoor uit in praktische richtlijnen. In het laatste hoofdstuk komt alles weer samen en gaan we in op de vraag wat dit allemaal betekent voor de rol van de CIO.
11
Informatietechnologie bevindt zich in een spannende fase: een grote kern is al volwassen geworden, maar daaromheen ontstaan nog steeds veel nieuwe technologieën en trends. Een succesvolle CIO moet zorgen voor operational effectiveness met volwassen ICT en tegelijkertijd zorgen voor innovatie met nieuwe technologieën en trends. Maar de beschikbare middelen zijn beperkt en moeten dus verdeeld worden over deze twee werelden. Tegelijkertijd is een aanpak die tot operational effectiveness leidt funest voor innovatie en omgekeerd. Feitelijk is de CIO bezig simultaan te schaken op verschillende borden en zijn de spelregels op die borden ook nog verschillend.
Door de nadruk op de toepassing van technologieën en trends geeft het boek nieuwe ideeën voor business-ICT-innovatie. Daarnaast gaat het boek ook in op de principes van operational effectiveness en innovatie, en geeft veel concrete richtlijnen voor toepassing in de praktijk. Over de auteur Dr. Andries van Dijk heeft meer dan twintig jaar ervaring in de informatietechnologie en is werkzaam voor Deloitte Consulting. Eerder publiceerde hij een boek over ICT-strategie, Enterprise Architectuur en Program Leadership.
ISBN
978 90 12 58273 5
NUR
980
SDU_ICT_TRENDS_INNOVATIE_GEBONDEN_def.indd 1
ICT-trends en innovatie
ICT-trends en innovatie
Dit boek beschrijft tientallen actuele business-ICT-trends en nieuwe technologieën, verdeeld over negen thema’s: Data als strategisch wapen Draadloze netwerken en mobiliteit Flexibele, wendbare systemen Intuïtieve gebruikersinterfaces Innovaties rond enterprisesystemen Communicatie en samenwerking Efficiëntie in het rekencentrum Internet en networking Systeemontwikkeling
Andries van Dijk
ICT-trends en innovatie
Andries van Dijk
www.academicservice.nl
31-5-11 13:04
