Tussen bevolkingskrimp en innovatie Op weg naar ‘arbeidsmarktutopia Limburg’ Erik de Gier (Radboud Universiteit Nijmegen & SocialEngineers)
VWL-arbeidsmarktcongres 20 oktober 2008
Wat moet u minimaal overhouden van mijn presentatie vandaag? “Ontwikkel met voorrang gezamenlijk ideaal integraal (bottom-up én top-down) en tevens probleemoplossend toekomstperspectief ten aanzien van Limburgse arbeidsmarkt in 2020”. Dus: Dringend, denk- en daadkracht gevraagd!
Voorbeeld arbeidsmarktutopia: ‘Wir brauchen euch!’ (Bertelsmann: 2020)
• Volop werk voor iedereen en iedereen aan het werk • Hoogflexibele arbeidsmarkt • Regelmatige baanwisselingen • Werkzekerheid i.p.v. baanzekerheid • Leven lang leren normaal • Langdurige werkloosheid bestaat niet meer
Inhoud presentatie 1. 2. 3. 4.
Achtergronden Context activerend arbeidsmarktbeleid Knelpunten en ontwikkelingen NL & L Op weg naar een arbeidsmarktutopia voor de provincie Limburg!
Relevante achtergronden en trends • • • • • • • •
Verzorgingsstaat omgevormd tot activerende participatiemaatschappij Bevolkingskrimp (versneld in Limburg) Uitbreiding EU en opkomst China en India Ontstaan van Europese kennissamenleving Flexibilisering arbeid en arbeidsmarkt Ontstaan van ‘nieuwe’ sociale risico’s (gender, leeftijd, klasse, opleiding) Erosie standaardarbeidscontract Sterk toegenomen competitie tussen regio’s en tussen sectoren
Doelstellingen activerend arbeidsmarktbeleid Economisch: • Activering beroepsbevolking • Bestrijdring structurele en conjuncturele werkloosheid • Voorkomen en opheffen van mismatches tussen vraag en aanbod • Bevordering mobiliteit • Bevordering productiviteit
Sociaal: • Bevordering kwaliteit van de arbeid • Bevordering welzijn en werkzekerheid • Bestrijding armoede • Sociale insluiting • Bevorderen van goede transities en tegengaan van slechte transities
Arbeidsmarktproblematiek NL in cijfers (bron: Van Dijk 2008) 1.400.000 1.200.000 WW WWB AO Totaal Nuggers Werkzoekenden CWI Vacatures
1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2008
2008
ultimo 2007
Demografische gegevenheden Nederland en EU • • • •
Vergrijzing en ontgroening NL (beroeps-) bevolking Omvang NL-beroepsbevolking 50+ in 1995: 16% en in 2025: 26% Stabilisatie EU-beroepsbevolking vanaf 2005 (184 Mio) Daling EU-beroepsbevolking vanaf 2020
Demografische gegevenheden Limburg • • •
•
Negatief migratiesaldo vanaf eeuwwisseling Omslag groei/krimp Limburgse bevolking sinds 2002 Tussen 2007-2040 neemt potentiële beroepsbevolking met 1/3 af en treedt sterke vergrijzing op Drastische verandering samenstelling bevolking naar leeftijd in 2040: (n) jongeren gehalveerd en (n) ouderen verviervoudigd
Limburg nader bezien •
•
•
Zuid wijkt in negatieve zin af van Noord en Midden: meer demografische krimp, meer (langdurige) werkloosheid, meer armoede en minder economische groei Effecten: sterke vergrijzing c.q. daling beroepsbevolking, stijging loonkosten, vertrek bedrijvigheid, mismatches vraag-aanbod In G-50 ranglijsten scoren Limburgse steden zelden in top van best presterende gemeenten (voorbeelden:)
Samenvatting voorstellen Commissie Bakker Op naar 80% arbeidsparticipatie in 2016 door aangrijpen bij kwalitatieve knelpunten aan de aanbodkant (‘employability’): – – –
Niet-benutte arbeidsreserve Gebrek aan mobiliteit Voortijdige schoolverlaters
Door middel van driesporenaanpak: 1. Direct meer mensen aan het werk (2x 200.000) 2. Werkzekerheid voor iedereen 3. Houdbare publieke financiën
Limburg in 2003 (tijdens periode van economische krimp) • Daling (n) arbeidsplaatsen in 2003 met 2% (NL 0.8%) • Stijging werkloosheid in 1 jr. met 25% (NL 22%) • Werkloosheid 2003 L 9.3% en NL 8.3% • Werkgelegenheid dienstverlening 2003 67% (NL 73%) • Tijdens hoogconjunctuur 1998-2002 toename (n) arbeidsplaatsen L 1.9% (NL 3.1%) Conclusie: Werklegenheidsontwikkeling bleef/blijft in Limburg achter bij landelijke (bron: RAIL)
Limburg in vergelijking met Nederland anno 2007-2008 Nederland: • Participatiegraad: 70% • Werkloosheid: 4.5 % • (n) langdurig werklozen: 144.000 • BBP per inwoner: € 33.000,• Economische groei: 3.5% • Bevolking: 16.4 Mio
Limburg: • Participatiegraad: 66% • Werkloosheid: 5.6 % • (n) langdurig werklozen 13.000: (9%) • BBP per inwoner: € 29.200,• Economische groei: 2.7% • Bevolking: 1.1 Mio
CWI -regiogegevens • •
•
Zuid-Limburg is gevolgen mijnsluiting nooit te boven gekomen Aantal banen groeit het minst in regio Zuid (en daalt zelfs in periode 20102013) In Zuid- en Noord- en Midden Limburg daalt % banen in industrie en distributie, maar neemt toe in consumentendiensten (2008-2009)
Op weg naar arbeidsmarktutopia Limburg: mijn vijf prioriteiten! 1. 2.
3.
4. 5.
Voer en ontwikkel gericht economisch en sociaal activerend arbeidsmarktbeleid in context van landelijk en Europees beleid. Versterk de aantrekkelijke vestigingsplaatsfactoren voor jonge hoogopgeleide kenniswerkers én creatieve klasse (concrete doelen: sprong omhoog op ranglijsten G-50 in periode van 5 jaar, ombuiging negatief migratiesaldo provincie, herbestemming industrieel erfgoed). Innoveer! Versterk conjuncturele & structurele zwakheden Limburgse economie en hef achterstanden op t.o.v. rest Nederland (scholing, hoogwaardige diensteneconomie). Houd ook maakindustrie vast. Zoek naar afstemming & complementariteit in Euregio Maas-Rijn. Leer van succesvolle transformaties en bevolkingskrimpervaringen elders (voormalige DDR en krimpende steden in VS en Europa).
Uitwerking van het activerende arbeidsmarktbeleid 1. 2.
3.
Vraag - én aanbod gericht Gebaseerd op risicomanagement bij transities op de arbeidsmarkt Doelgroepen: onderkant, nog niet benut aanbod,werkende middengroepen (vgl. Nedcar) en kenniswerkers
Bijvoorbeeld onderkant: Vraagkant: experimenten met de- en upskilling; omzetten van full-time functies in part-time functies; introductie van perspectief ‘stad en stijging Aanbodkant: scholing en leven lang leren, cultuurverandering, voorkomen van uitval
Weerstanden vraagkant Minste weerstanden: • Opleiding en training • Her- en omscholing • Technologische vernieuwing
Meeste weerstanden: • Fulltime functies omzetten in parttime • Samenwerken met publieke instanties • Faciliteren van thuiswerk
Bron: Het Kritische Tekort, Manpower 2008
Kenmerken onderkant arbeidsmarkt • Door ‘work first’ of door reïntegratie moeilijk of niet aan het werk te helpen • Niet zelden kampend met meervoudige problematiek • Laagopgeleid en zonder startkwalificatie (relatief veel mannelijke allochtone jongeren) en in toenemende mate ook jonggehandicapten • Te lage arbeidsproductiviteit in verhouding tot arbeidskosten • Risico van ernstige stigmatisering (‘undeserving poor’) • Omvang in Limburg geschat op 13.000 bijstandscliënten + aantal oudere langdurig arbeidsongeschikten en jonggehandicapten
Relevante sectoren in Limburg • Zorg • Transport + logistiek (Venlo) • Retail • Horeca • Procesindustrie (Geleen)
Kwetsbare punten: • Relatief veel maakindustrie in Limburg (conjunctuurgevoelig, vgl. vorige economische neergang in 2002) • Relatief weinig hoogwaardige dienstverlening • Relatief veel laaggeschoold aanbod
Samenstelling Euregio Maas-Rijn • • • •
Zuid-Limburg Duits deel Euregio Maas-Rijn Belgisch Limburg Provincie Luik Complementariteit regio’s neemt toe in periode van hoogconjunctuur
Belangrijke vestigingsplaatsfactoren voor kenniswerkers • Scholingsinfrastructuur (o.a. internationale school) • Wonen en kwaliteit leefomgeving • Aanwezigheid ruime hoeveelheid kenniswerkers, expats en creatieven • Aanwezigheid culturele voorzieningen
Herbestemming industrieel erfgoed
