Sociale innovatie in de woonsector: tussen sociale noden en rechten Prof. Dr. Stijn Oosterlynck
[email protected] Centrum OASeS Departement Sociologie Universiteit Antwerpen
8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Inhoud presentatie • • • • •
Woonnood in Vlaanderen Is er een oplossing? Sociale rechten herbekeken Argument geïllustreerd Afsluitend
8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Woonnood in Vlaanderen • Noden niet afdoende gelenigd • wachtlijsten sociale huisvesting • private huurmarkt als vangnet, maar met slechte prijs‐ kwaliteitsverhouding • marginale woonvormen 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Woonnood in Vlaanderen • Woonnood is ingebakken in ‘woonorde’ • focus op ondersteuning privaat woningbezit, dus nood gerealiseerd via woningmarkt, waar positie afgeleide is van arbeidsmarkspositie • residualisering sociale huisvesting • private huurmarkt als laatste opvangnet 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Is er een oplossing? • Zeer stabiele woonorde, met ‘zware’ padafhankelijkheid ‐ ‐
bv.: reductie woonbonus maar geen verschuiving naar sociale huur bv.: onvermogen om meer sociale huisvesting te creëren
• (Formele) rechtenbenadering maakte niet het verschil … ‐ ‐
Belgische Grondwet (art. 23, lid 3): recht op behoorlijke huisvesting als grondrecht (sinds 1994) Vlaamse Wooncode: iedereen heeft recht op menswaardig wonen (sinds 1997) 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Is er een oplossing? • in kloof tussen sociale noden op terrein en sociale rechten op papier duiken sociale innovaties op ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Community Land Trusts Solidair Wonen Kraken en bezettingen ter bede Housing First Co‐housing en gemeenschappelijke woonvormen … 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Is er een oplossing? • sociale innovatie ontstaat uit onvrede met gebrek aan beterschap in woonproblematiek: “We zochten woningen op de privémarkt. […] Ik zag geen resultaten en ik had niet het gevoel dat we met de essentie bezig waren. […] Wat we deden was zo een beetje actievoeren en zeggen hoe het moet zijn maar als je zegt ‘er moeten meer sociale woningen zijn, zegt iedereen ‘ja dat is waar’ en dan blijf je dat zeggen maar het is stom om dingen te zeggen die iedereen toch al weet.” (sociale professional, Leeggoed project) 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Is er een oplossing? • “Wie had enkele jaren geleden gedacht dat de BBRoW een themanummer zou wijden aan tijdelijke bezettingen? Bezetten van leegstaande panden valt toch niet te rijmen met het recht op een degelijke woning voor iedereen? Zijn we als maatschappij niet meer in staat om het recht op wonen te garanderen? Moeten we als organisaties die ijveren voor het recht op wonen, nu ook gaan investeren in tijdelijke of minderwaardige oplossingen voor de wooncrisis?” (Van Heesvelde, 2013: 3) 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Is er een oplossing? • sociale innovaties aan marges van woonorde en kwantitatief verwaarloosbaar • wat mogen we ervan verwachten? • kunnen dit als kwantitatieve kwestie bekijken: potentieel en strategieën voor opschalen • meer fundamentele vraag: leiden ze tot een grotere maatschappelijke aanvaarding van verantwoordelijkheid voor woonnoden van iedere burger? 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Sociale rechten herbekeken • sociale rechten in welvaartstaat: ‐ formeel‐juridisch gegeven ‐ gegarandeerd door overheidsingrijpen ‐ veronderstelt publieke dienstverlening en voorzieningen
• sociale rechten herbekeken (cfr. H. Dean, 2015) ‐ “in den beginne waren er noden” ‐ sociale rechten worden niet gedecreteerd, maar sociaal geconstrueerd 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Sociale rechten herbekeken ‐ rechten zijn “sociaal onderhandelde uitingen van menselijke noden” (Dean, 1995: 148) ‐ noden worden rechten door ze te benoemen, publiek te erkennen, te onderhandelen en collectieve handelingscapaciteit te creëren rond lenigen ervan
• focus op sociaal burgerschap als praktijk en proces
8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Illustratie #1 • Housing First voor Gentse Roma: ‐ opvang daklozen niet aangepast aan noden van dakloze gezinnen ‐ Wat houdt recht op opvang in?
‐ onaanvaardbaarheid van leegstaande panden/sociale woningen ‐ Uitbreiding instrumenten om recht op wonen te realiseren
8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Illustratie #1 • Housing First voor Gentse Roma: ‐ toegang tot wonen als basis voor integratietraject ‐ Prioriteit van woonnood en onvoorwaardelijkheid
‐ onaangepastheid van ‘nationale rechten’ in context van Europeanisering ‐ Debat openbreken voor noden buiten formeel burgerschap in context van migratie 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Illustratie #2 • Leeggoed in Elsene ‐ innemen van lang leegstaande sociale woningen ‐
in vraag stellen van bureaucratische procedures vanuit bestaande sociale noden
‐ vestigen van solidaire woongemeenschap, geboren uit strijd voor huisvesting ‐
in vraag stellen individuele leniging van noden via sociale huisvestingsmaatschappijen en passieve rol van bewoners 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Illustratie #3 • Community Land Trusts ‐ creatie van lokaal verankerde eigendomsstructuur ‐ lokaal middenveld (ev. ook overheid) neemt lokaal verantwoordelijkheid voor woonnood op
‐ toegang tot wonen losgekoppeld van marktpositie en evoluties ‐ decommodificatie als reactie op sociale noden, erkenning van maatschappelijke verantwoordelijkheid 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
Afsluitend • Sociale innovaties in woonsector potentieel om van woonrecht praktijk te maken • focus op mate waarin ze leiden tot publieke erkenning en onderhandelen van sociale noden en creatie van collectieve handelingscapaciteit
• Verhouding tussen overheid en middenveldsinitiatief cruciaal • belang van actieve subsidiariteit, anders afschuiven verantwoordelijkheid • centraal kader nodig om universele toegang te garanderen 8/09/2015 – Woonnood in Vlaanderen
